16

16 ACHTERGROND RUIMTE DOOR: MARTIN HENDRIKSMA FOTO: DIETER TELEMANS / ANP-HH Precies een kwart eeuw geleden verscheen ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’. Het boek van Geert Mak zette voor het eerst de schijnwerpers op de onttakeling van het platteland. Hoe ging het er verder? ‘Het landschap interesseert Friese bestuurders geen bal.’ JORWERT, EEN KWART EEUW LATER ‘ SHOWBESTUUR’ GIJZELT HET PLATTELAND Een vlucht duiven stuift op van de klinkers bij het binnenrijden van Jorwert. Langs de weg vertellen borden dat er zondag in het dorpscafé wordt gekaart en er extra plaatsen beschikbaar zijn voor het Iepenloftspul, de voorstelling waar het halve dorp in figureert. Befaamd, in Friesland. Dat Jorwert met zijn boerenhuizen, de monumentale pastorie en de kerk uit elfhonderdzoveel niet alléén dat gezellige Swiebertje-dorp is, werd 25 jaar geleden pijnlijk duidelijk. Toen publiceerde Geert Mak het boek dat de stille revolutie op het platteland beschreef. Toen de machines kwamen, de subsidies en de banken, en wat er, als gevolg daarvan, allemaal verdween. God, ja, maar in diens voetspoor ook de winkels, de scholen, de boerencultuur. De leefbaarheid op het platteland bleek zwaar onder druk te staan en vrijwel niemand, ook niet in bestuurlijk Nederland, die het zag. Hoe God verdween uit Jorwerd (toen nog met een d) werd een bestseller. ‘Ik merkte gelijk dat ik een open zenuw had geraakt’, blikt Mak terug. Niet alleen in Nederland. ‘Het boek was populair in Duitsland; in Beieren werd het stukgelezen. In GrootBrittannië en Frankrijk heeft het ook veel gedaan. Het is een Europees boek geworden. Heel veel mensen op het platteland herkenden de situatie van dat kleine dorpje Jorwert, omdat overal in Europa in de kern dezelfde problematiek speelt.’ We hebben afgesproken om het vervolg door te nemen. Hoe is het een kwart eeuw later met het platteland gesteld? Nu de stikstofcrisis om zich heen grijpt en windmolens en zonneparken er een plek moeten krijgen. Om over de honderdduizenden woningen nog te zwijgen. Deze maand verschijnt een aangepaste versie van zijn boek, met actueel nawoord. Ook de auteur is in de tussentijd een tikje veranderd. De ras-Amsterdammer van 25 jaar geleden woont inmiddels (parttime) in Jorwert. Van outsider is Mak een insider geworden of, op z’n minst, direct betrokkene. KLEM GEGROEID Hij hoeft maar z’n raam uit te kijken om vast te stellen dat het boerenprobleem ‘alleen maar verder is geëscaleerd’. Drie boeren telt Jorwert anno 2021, dat waren er in 1996 nog zes, zeven. Mak: ‘Het drama van de boeren is dat ze klem zijn gegroeid. Dat piepkleine Nederland is het op twee na grootste exportland van agrarische producten. Het lijkt te mooi om waar te zijn – en dat is het ook. De prijs die daarvoor moet worden betaald, is te hoog.’ Hij doelt op de stikstofuitstoot, de verschraling van het landschap. ‘Er zijn veel boeren die verdomd goed doorhebben dat dit zo niet langer kan. Dat je geen worm meer ziet, als je een spade in de grond steekt. Dan gaan bij een echte boer alle alarmbellen af. Maar het is moeilijk om uit dat gareel te breken. Er bestaat een lobby van gevestigde belangen die dat op allerlei manieren blokkeert, variërend van toeleveranciers tot de Rabobank en de Ahold. Een vriend van mij die daartussen zit zegt: “Het is gewoon een vesting”.’ De vesting kent een vluchtweg: het uitkopen van boeren. Het zal vele miljarden kosten, en hoe krijg je de boeren in dat proces mee? Het zelfbewustzijn van de agrariërs lijkt door hun netelige positie slechts aangewakkerd. In zijn nawoord memoreert Mak het woord ‘trots’, dat een boer tegenwoordig op de lippen lijkt bestorven. Hij zegt: ‘Een kwart eeuw geleden nam geen enkele boer het in de mond. Trots was vanzelfsprekend, een natuurlijk zelfbewustzijn. Als je de hele tijd moet roepen: “Ik ben trots op mijn vak”, dan zit er iets niet lekker. Het is wanhoop. De financiële onafhankelijkheid van boeren is ondermijnd. Bij de klassieke boerenstructuur hoorde dat je zo min mogelijk schulden maakte, omdat je buffers nodig had met die grillige natuur. Nu zitten ze vaak tot hun nek in de schulden en gaat het minder om de natuur, maar vooral om wereldmarkten. Als China inklapt, zijn een heleboel Friese boeren de sigaar. En er is een sterke afhankelijkheid van de overheid. Een derde van het boereninkomen bestaat uit subsidies.’ De halvering van de boerenstand, zoals die zich sinds 1996 in Jorwert voltrok, ziet Mak overal in Nederland. Dus kijkt hij

17 Online Touch Home