BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 43 | 2021 DOOR: ADRIAAN DE JONGE ORGANISATIE NIEUWS 09 Een nieuwe inspectie gaat erop toezien dat de Belastingdienst 'op een fatsoenlijke manier' met burgers omgaat. Die toezichthouder, die begin 2022 van start gaat, onderzoekt patronen achter de signalen van burgers en uitvoerende ambtenaren. NIEUWE TOEZICHTHOUDER TER BESCHERMING RECHTEN BURGERS INSPECTIE OP BELASTINGDIENST ‘Het gaat Kees van Nieuwamerongen is aangesteld als kwartiermaker om de nieuwe Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane (IBTD) op te zetten. Zijn werkplek bevindt zich op de 28e verdieping van een Haagse kantoortoren. Maar, zo benadrukt hij, de nieuwe toezichthouder moet vooral niet in een ivoren toren zitten, maar midden in de samenleving staan. ‘Onze belangrijkste input komt vanuit burgers en het bedrijfsleven.’ Het besluit om de inspectie in het leven te roepen werd in 2020 genomen door het ministerie van Financiën, onder druk van de Tweede Kamer. De blauwdruk voor de IBTD, die toezicht houdt op drie diensten die voorheen onder de Belastingdienst vielen, werd gelegd door een groep externe deskundigen die door het ministerie om advies was gevraagd. Verschillende kwesties rond de bescherming van de rechten van burgers vormden de aanleiding voor de nieuwe inspectie. De kinderopvangtoeslagenaffaire is daarvan de meest bekende, maar ook de omstreden Fraude Signalering Voorziening (FSV), die werd afgeschaft vanwege problemen rondom privacy, speelde een rol. De IBTD moet dienen als een onafhankelijke ‘tegenkracht’ om dat soort problemen te signaleren. Van Nieuwamerongen: ‘De toezichthouder gaat kijken of de dienst rechtsstatelijk correct werkt.’ In minder ambtelijke taal: ‘Het gaat erom dat je op een fatsoenlijke manier met je burgers omgaat.’ Waarom is een nieuwe toezichthouder eigenlijk nodig? In theorie zijn er immers al checks and balances die problemen in de uitvoering zouden moeten signaleren. Denk bijvoorbeeld aan de ombudsman, erom dat je op een fatsoenlijke manier met je burgers omgaat’ die fouten bij de kinderopvangtoeslag al in 2017 aankaartte, maar zich niet gehoord voelde. ‘We doen wat anders dan de ombudsman’, legt Van Nieuwamerongen uit. ‘We zijn er niet voor individuele klachtbehandeling. Wij kijken naar dingen die op structuurniveau misgaan.’ En hoe zit het met controle vanuit de organisatie zelf? Van ambtenaren op de werkvloer wordt verwacht dat ze aan de bel trekken als ze merken dat burgers in de knel komen. Zij voelen zich echter, zo bleek onlangs uit onderzoek, vaak niet veilig genoeg om misstanden te melden. Eén van de taken van de IBTD is dan ook om die interne tegenkracht, die nu niet goed functioneert, te herstellen. De deskundigen die het advies over de nieuwe toezichthouder uitbrachten, schreven al dat toezicht op zichzelf 'geen wonderolie' is. ‘Het kan niet alle huidige en toekomstige problemen in de domeinen oplossen of voorkomen. Daarvoor is allereerst nodig dat de interne checks and balances, cultuur en informatievoorziening binnen de Belastingdienst, Toeslagen en Douane op orde zijn.’ De inspectie heeft dan ook in eerste instantie een mandaat van vijf jaar. Daarna wordt bezien of het nodig is om het toezicht voort te zetten. EFFICIENCYDENKEN De IBTD spoort dus potentiële misstanden op, maar onderzoekt ook de onderliggende structuren. Daarbij kan het ook waarschuwen voor de onbedoelde effecten van bepaalde politieke tendensen, legt Van Nieuwamerongen uit. ‘Als je enorm gericht bent op het bestrijden van fraude, kan het zijn dat mensen van goede wil vermorzeld worden in de raden van die fraudebestrijding.’ Dat voorbeeld zullen de decentrale overheden ook herkennen, verwacht hij. ‘Lokaal bestuur gaat over diensten die heel direct contact hebben met burgers. Daarin is de afgelopen jaren noodgedwongen de nadruk komen te liggen op de letter van de wet in plaats van het belang van de burger. Efficiencydenken is de boventoon gaan voeren, ten koste van de menselijke maat.’ Van Nieuwamerongen is sinds mei van dit jaar bezig met het samenstellen van het team van zo’n 25 medewerkers dat de IBTD zal vormen. De zoektocht naar de toekomstige Inspecteur-generaal (IG), die het boegbeeld van de toezichthouder wordt, is onlangs begonnen. Zelf heeft Van Nieuwamerongen zich als kandidaat al uitgesloten. Hij heeft liever iemand die van buiten ‘Den Haag’ komt. Een beetje Haagse kennis is niet onhandig voor de nieuwe IG. Belangrijker is een sterk netwerk in de samenleving. Zie ook pagina 11.
10 Online Touch Home