BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 45 | 2021 24 ACHTERGROND SOCIAAL misschien wel te streng zijn.’ Die veranderende mindset biedt dus kansen. Waar de meer genereuze gemeenten in het verleden nog wel eens werden teruggefloten door de minister, is die kans in het huidige klimaat, waarin demissionair minister Koolmees (D66) van Sociale Zaken zijn mond vol heeft van de menselijk maat, veel kleiner geworden. ‘Knappe minister die daar nu nog wat van gaat zeggen’, aldus Vonk. Wat betekent dit in de praktijk? Wat had bijvoorbeeld de gemeente Wijdemeren anders kunnen doen om de ‘verplichte’ boete en terugvordering bij de boodschappenzaak te voorkomen? EIGEN INTERPRETATIE Hoogleraar Vonk somt maar liefst vijf mogelijkheden op. Zo kan de gemeente zelf invulling geven aan de definitie van ‘middelen’. Vonk: ‘Je kunt zeggen: we gaan niet achter elke boodschappenkar gaan zitten snuffelen. Of: middelen in de familiaire sfeer laten we vrij.’ Ook aan de zogenaamde inlichtingenplicht kan de gemeente een eigen interpretatie geven. Die plicht houdt namelijk in dat bijstandsgerechtigden melding moeten maken van ‘alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op zijn arbeidsinschakeling of het recht op bijstand’. Het woord ‘redelijkerwijs’ is daarbij een nogal flexibel begrip. Vonk: ‘Tot mijn grote verbazing zie ik vaak dat mensen ‘redelijkerwijs’ worden geacht om dingen te snappen ‘Gemeenten moeten ophouden alleen maar naar Den Haag te kijken’ waarvan ik – een hoogleraar socialezekerheidsrecht in het laatste deel van zijn carrière – me nog geen begin van een voorstelling kan maken. Hoe is het mogelijk dat je niet op je kleinkinderen mag passen, of boodschappen van je moeder mag aannemen?’ De gemeente kan bovendien keuzes maken in de handhaving. Niet elk signaal hoeft te worden opgevolgd. Daarnaast kan de gemeente strengere eisen stellen aan haar eigen bewijslast bij het vaststellen van ADVERTENTIE fraude. Vonk: ‘In Wijdemeren werd meteen de hele periode in de bijstand in twijfel getrokken. “Gaat u maar bewijzen dat u geen boodschappen heeft ontvangen.” Ik zie nergens in de Memorie van Toelichting staan: bij de minste of geringste overtreding moet het complete verleden ter discussie gesteld worden.’ Overigens werd de terugvordering in Wijdemeren inderdaad verlaagd omdat de rechter vond dat de gemeente niet voor de volledige periode voldoende bewijs had geleverd. Tot slot bestaat er zoiets als ‘buitenwettelijk begunstigend beleid’. De gemeente kan bijvoorbeeld een eigen beleidsregel opstellen die bepaalt dat terugvorderingen of boetes niet worden opgelegd als daar ‘dringende redenen’ voor zijn, bijvoorbeeld omdat het ‘onevenredig ingrijpend is in het dagelijks leven van de belanghebbende’ – een voorbeeld uit een beleidsregel die Vonk zelf invoerde bij de SVB. Vonk: ‘De rechter ligt daarbij geen strobreed in de weg. Zolang het ten gunste is van de burger, wordt het gehonoreerd. Tenzij er sprake is van willekeur.’ Kortom: mogelijkheden genoeg. Vonk is dan ook optimistisch over de toekomst van de sociale zekerheid. Ook omdat de maatschappelijke wind inmiddels een heel andere kant op waait dan een aantal jaar geleden. ‘Ik geloof dat de schellen van ieders ogen aan het vallen zijn. Het thema sociale zekerheid is weer helemaal terug. Daarom ben ik ontzettend optimistisch. Ik heb vertrouwen in de veerkracht van Nederland.’
25 Online Touch Home