JONG&AMBTENAAR OP ZOEK NAAR BARBAPAPA Welke talenten moet een ambtenaar hebben? De werkgever verwacht steeds meer, blijkt uit een speurtocht door personeelsadvertenties van de laatste vier decennia. Een ambtenaar moet van alle markten thuis zijn. ‘Je moet voorzichtig, gedisciplineerd en precies zijn, en tegelijk ook open, omgevingsbewust en politiek sensitief. Een soort Barbapapa dus.’ P eter Kruyen (Radboud Universiteit) en Shelena Keulemans (Erasmus Universiteit) onderzochten veertig jaargangen Binnenlands Bestuur op de teksten van personeelsadvertenties. Op zoek naar antwoord op de vraag of de eisen die werkgevers aan hun ambtenaren stellen de afgelopen jaren veranderd zijn. JAREN 80 Begin jaren tachtig bleken gemeentelijke werkgevers amper naar persoonskenmerken te vragen, alsof je als medewerker bij de overheid enkel en alleen de formele regels hoeft uit te voeren. Als er expliciet naar werd gevraagd, dan is de top 5: zelfstandig, organisator, praktisch, dynamisch en krachtig. ‘Opvallend, maar niet verbazingwekkend’, zegt Shelena Keulemans. ‘Dat er niet of nauwelijks naar persoonsfactoren wordt gevraagd in die tijd, onderschrijft onze vooronderstelling. “Dit is de functie, dat moet je doen”, past heel goed bij de traditionele opvatting van waar de publieke sector voor stond: formeel onpersoonlijk.’ Midden jaren 80 waait vanuit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië het New Public Management (NPM) over. Geen oude bureaucratie meer. De overheid moet als een bedrijf werken met de nadruk op zakelijkheid, efficiency en doeltreffendheid. Is daar een ander type ambtenaar voor nodig? Zien we dan in vacatures vaker termen als klantgericht, ondernemend, flexibel, creatief? Nee. Althans niet in de mate die je zou verwachten. ‘Dat kan erop duiden dat verandering langzaam gaat. Dat de theorie er wel is, maar dat de praktijk op de werkvloer een andere is’, suggereert Kruyen. ‘Het kan er ook op wijzen dat gemeenten relatief conservatief zijn, en niet meteen meegaan met een trend.’ EXTRAVERT HUMOR BIJ WERVING In de jaren 90 worden meer en meer personeelsadvertenties aantrekkelijk gemaakt met foto’s. Sommige daarvan zijn grappig bedoeld. Zo laten gemeenten hun vacatureteksten vergezeld gaan van een giraffe (‘Wie durft zijn nek uit te steken’) of een sumoworstelaar (‘Zwaargewicht gezocht’). Ook gaan gemeenten zich meer profileren als ‘gezellig’ – voorzien van een foto waarbij geborreld wordt op het strand – of ‘groen’. Over de tijd heen is ook te zien dat gemeenten op andere manieren ambtenaren proberen te lokken. Bijvoorbeeld met (gratis) woonruimte, goedkope hypotheken, pc-projecten en nog weer later door het aanprijzen van Het Nieuwe Werken. Pas halverwege de jaren negentig neemt het expliciet vragen naar persoonlijkheidskenmerken een opvallende vlucht. Wat je ziet opkomen, is openheid, flexibiliteit, extravert. Later, als duidelijk wordt dat er behoorlijk wat nadelen kleven aan de bedrijfsmatige NPM-benadering – sommige bestuurders en ambtenaren tonen zich iets te ondernemend – vertaalt zich dat met name in een toenemende vraag naar integere medewerkers. Intussen is de maatschappij, mede als gevolg van de digitalisering en de globalisering, veranderd. En die netwerksamenleving vraagt om een andere overheid. Centraal daarin staan samenwerking, participatie en flexibiliteit. De overheid ziet zichzelf niet langer als allesbepalende, bovenliggende partij, maar stelt samen met burgers en bedrijven doelen op. Dat 78
79 Online Touch Home