met een grotere en vooral transparantere draai. Duurzaamheid was en is heel belangrijk in het Crystalic. Het gebouw heeft energielabel A+. Hoe dan? Dat komt door de combinatie van een aantal punten. Het heeft een eigen warmtepomp, waarmee de kantoren, vergaderruimtes en zalen verwarmd én gekoeld worden. In de zomer wordt de warmte afgevoerd naar waterbronnen in de grond die de warmte opslaan. In de winter wordt het Crystalic weer verwarmd met deze opgeslagen warmte. Het koelen van de kantoren gebeurt dankzij het koude water uit de bron. Elfstedenhal Een volledig Fries consortium was in opdracht van Gemeente Leeuwarden, verantwoordelijk voor het Design & Build van de Elfstedentocht. De Elfstedenhal bespaart 50% op haar elektriciteitsverbruik en 99% op haar warmteverbruik. Een groot deel van de resterende vraag wordt duurzaam opgewekt. Met een grijswatersysteem is bovendien een waterreductie van 50% gerealiseerd. Dit is mogelijk door de toepassing van warmtepomptechnologie voor hergebruik restwarmte, een hoogwaardig en zuinig ventilatiesysteem en doordat de hal en de kantoren volledig LED verlicht zijn. Projecten MKB Andere initiatieven uit afgelopen jaren zijn onder andere de zonnebootrace, het ‘inpakken’ van verschillende oude gebouwen, waardoor zij energieneutraal werden, de Energy Challenges op scholen, de Dutch Solar Challenge met zonneboten, een groot aantal energiecoöperaties en projecten voor energieneutrale huizen en festivals. Energiecoöperaties Het aantal energiecoöperaties groeit, want de uitdagingen rond de energietransitie zijn enorm. De grote vraag daarbij is: laten we de realisatie van energielandschappen over aan de markt of nemen we (als energiecoöperaties) zelf het heft in handen? Laten we opbrengsten wegvloeien of zorgen we ervoor dat deze terugvloeien naar eigen gebied en inwoners? Kiezen we voor het laatste, dan vraagt dat om een professionaliseringsslag. Met één windturbine, zoals in Tzum en Reduzum, zit je al met een financiële balans die de 1 miljoen ruim overstijgt. Is dat nog te doen voor een clubje vrijwilligers in de avonduren? Er zijn stichtingen die helpen bij deze projecten. Zo’n stichting is ‘De Coöperatieve Samenleving’; zij helpt hierbij met eigen maatschappelijke ervaring, 32
33 Online Touch Home