PERSONEN MET VERWARD GEDRAG SAMEN NAAR EEN SLUITENDE ÉN PERSOONSGERICHTE AANPAK
VOORWOORD “Niemand ís een verward persoon. Je bent gewoon een mens die om een of andere reden onderuit gaat.” Aldus Alwin die ooit het stempel ‘verward’ kreeg. In deze special vertelt hij zijn verhaal. Hoe hij – nog steeds – knokt tegen vooroordelen, tegelijkertijd als ervarings deskundige zelf mensen helpt én professionals adviseert. Voorkomen dát het mis gaat De boodschap van Alwin is helder: laten we meer oog hebben voor de mensen om ons heen. Tijdig signaleren dat het mis gaat met iemand en – liever nog – voorkomen dát het mis gaat. Welke rol pakken wij als professionals in dit vraagstuk? Samen aan de slag Gemeenten en ketenpartners werken al volop aan een sluitende aanpak voor personen met verward gedrag. In deze special leest u meer over die samenwerking in ons werkgebied. Ook brengen we de succesvolle pilot van de Wijk GGD’er voor het voetlicht, die we samen met de gemeente Vught uitvoeren. De Wijk GGD’er laat zien dat het vaak simpele, persoonsgerichte acties zijn die bijdragen aan een oplossing! Karin van Esch, directeur GGD Hart voor Brabant 2
GEBRUIKTE TERMEN ‘Personen met verward gedrag’ zijn mensen die grip op hun leven (dreigen te) verliezen. Hierdoor ontstaat het risico dat zij zichzelf of anderen schade toebrengen. Denk aan mensen met een verslaving of een psychiatrische aandoening, beginnende dementie of een licht verstandelijke beperking. Vaak is er een combinatie met levensproblemen, bijvoorbeeld schulden, dakloosheid en verlies van dierbaren. Soms speelt een verwaarloosde ziekte mee, zoals diabetes. Het gaat om verward gedrag van kwetsbare mensen, die niet per definitie voortdurend verward zijn. Bron: Aanjaagteam Verwarde Personen, Ministerie VWS, GGD GHOR Nederland 3
foto: A. Katz SAMEN NAAR EEN SLUITENDE AANPAK Het aantal politiemeldingen van overlast gevende incidenten door personen met verward gedrag neemt landelijk toe. De politie signaleert in vijf jaar tijd een stijging van 65% en ook woningcorporaties ervaren in toenemende mate overlast van verwarde huurders. Bijna de helft van deze politiemeldingen gaat om klein menselijk leed en/of medische problemen. Dan is er geen politie nodig, maar aandacht en zorg op maat. Sinds vorig jaar zijn gemeenten verantwoordelijk voor de zorg en ondersteuning aan hun inwoners. Onze zorgstructuren - alle voorzieningen bij elkaar -, zijn nog onvoldoende toegerust op deze veranderingen. Dit lijkt de belangrijkste oorzaak van de toenemende problematiek rondom verwarde personen. Cliënten die 4 voorheen opgenomen werden, zijn nu aangewezen op ambulante zorg. Ouderen blijven langer thuis wonen. Deze mensen krijgen niet altijd de noodzakelijke zorg. Het risico dat verwardheid niet tijdig wordt gesignaleerd en leidt tot escalatie, is groot. Een preventieve en persoonsgerichte aanpak is cruciaal.
Rol GGD als partner in de keten In ons werkgebied werken gemeenten en ketenpartners – vaak op regionaal niveau – al intensief samen met het opstellen van een sluitende aanpak voor dit vraagstuk. De GGD Hart voor Brabant draagt hier graag aan bij. Met sociaal-medische kennis en ervaring, als onafhankelijke partner in de zorgketen en met een actieve rol in het veiligheidsdomein. Wij zetten ons in voor het verbeteren van vroegsignalering, vervoer, time-out gelegenheden, toeleiden naar juiste zorg en ambulante begeleiding. Onze speerpunten • Preventie: signaleer vroegtijdig en ontdek de zorgvraag die achter de overlast zit. Verleen op tijd zorg en voorkom escalatie. • Een sluitende aanpak: samen doen wat nodig is voor- en samen met de persoon en zijn/haar directe omgeving. Stut en verstevig en voorkom dat opnieuw instortingsgevaar dreigt. • Vangnet: als het toch misgaat, dan kan de verwarde persoon terecht bij herstelgerichte zorg. Niemand valt terug of tussen de wal en het schip. De uitdaging: samen met andere organisaties in het sociale domein een sluitende aanpak regelen voor diegenen die dat noodgedwongen nodig hebben. Vragen? Ideeën en tips? Neem dan contact op met: Danielle van Sambeek d.van.sambeek@ggdhvb.nl 088 368 6691 De GGD’ers ‘in het veld’ Onze sociaal verpleegkundigen kennen en herkennen de mensen die verzeild raken in complexe problemen. Ze besteden daarbij bijzondere aandacht aan lichamelijke zorg. De sociaal verpleegkundigen werken nauw samen met wijkteams; zetten in op een herstelgerichte aanpak van de cliënt en zijn omgeving. En maken zich in de wijk sterk voor meer verdraagzaamheid naar mensen die ‘anders’ zijn! 5
BOUWSTENEN EN PRAKTIJKVOORBEELDEN LANDELIJK AANJAAGTEAM VERWARDE PERSONEN De Ministeries van VWS en V&J en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten willen dat er betere opvang, zorg en ondersteuning komt voor personen met verward gedrag. Om de gemeenten – en ketenpartners – hierbij te helpen, benoemde de overheid het Aanjaagteam Verwarde Personen. Het team ontwikkelde praktische handvatten voor een sluitende aanpak. Leen van Leersum, lid van het Aanjaagteam stelt vast dat in het hele land hard gewerkt wordt: “We zien al mooie resultaten. We realiseren ons met z’n allen dat we weg moeten uit de systeemwereld en terug naar de leefwereld. Naar een persoonsgerichte aanpak voor en vooral mét de mensen die hiermee te kampen hebben.” WE MOETEN WEG UIT DE SYSTEEMWERELD EN TERUG NAAR DE LEEFWERELD Over vakgebieden heen kijken Van Leersum: “We hebben veel ervaringsdeskundigen en hun familie betrokken bij de totstandkoming van de plannen. Een moeder verwoordde 6 het heel treffend: ‘Alle instanties weten heel goed waar de eigen verantwoordelijkheden ophouden’. En dat herkennen we. Dat is geen verwijt, maar het is wel zoals het in de praktijk werkt. We moeten echt naar een integrale aanpak. Over vakgebieden heen kijken, samenwerken, heldere regie en eigenaarschap beleggen. Zorgen dat mensen niet tussen wal en schip vallen. En dat niet alleen aan de achterkant, bij de crisisopvang en de spoedketen. We kunnen juist veel leed voorkomen door preventie en vroegtijdige signalering.” INSTANTIES WETEN HEEL GOED WAAR DE EIGEN VERANTWOORDELIJKHEDEN OPHOUDEN
Leen van Leersum Negen bouwstenen Het Aanjaagteam ontwikkelde negen praktische bouwstenen waarmee gemeenten een sluitende aanpak voor personen met verward gedrag kunnen opzetten. De bouwstenen staan uitgebreid beschreven op de website van het Aanjaagteam, evenals andere tools, best practices en inspirerende filmpjes. AANJAAGTEAM.NL 7
PILOT WIJK GGD’ERS VUGHT WIJK GGD’ERS HOUDEN KLEIN LEED KLEIN… OF LOSSEN HET OP De oude dame die voor de derde keer met een volle tas door de Albert Heijn loopt. Is zij proletarisch aan het winkelen en bellen we de politie? Of is mevrouw gewoon even kwijt dat ze vandaag de boodschappen al had gedaan? Over hoe een kopje koffie en een praatje wonderen kunnen doen. Het aantal politiemeldingen over verwarde of overspannen personen steeg in Vught explosief. Dat is een landelijk gegeven, maar Vught is vergeleken met andere plaatsen extra kwetsbaar door de vergrijzing en de vele zorginstellingen. Toch bleek al snel dat de helft van de meldingen niets te maken heeft met crimineel gedrag of zware psychische problemen. Politieoptreden is dan ook niet nodig, sterker nog, niet wenselijk. “Het zijn geen boeven, vaak gaat het om klein menselijk leed. Mensen die met wat tijd, aandacht en de juiste zorg verder kunnen”, stelt wethouder Saskia Heijboer. HET ZIJN GEEN BOEVEN, VAAK GAAT HET OM KLEIN MENSELIJK LEED 8 Koffie en een croissantje Met de toevoeging van twee Wijk GGD’ers aan het team Wegwijs+, draaide Vught in het afgelopen half jaar een zeer succesvolle pilot. Waar het aantal meldingen landelijk toeneemt, is het hier stabiel. Dankzij hun medische achtergrond, herkennen de GGD’ers problemen snel. “Een diabetespatiënt die zijn medicatie gemist heeft, kan zeer verward raken. Geen reden om de politie te bellen, wél om een praatje te maken hoe we dit de volgende keer voorkomen. Onlangs werd onze GGD’er gebeld door de apotheek over een cliënt die al weken zijn medicijn niet had opgehaald. Prachtig toch? Dat is het ultieme doel.” Elkaar kennen, daar gaat het om, volgens de wethouder. “De huisartsen,
HANDEN UIT DE MOUWEN, DE WIJK IN EN AAN DE SLAG! wijkagenten, de woningcorporatie... Alert zijn en elkaar weten te vinden.” Dat is in Vught vast eenvoudiger dan in de stad met 150.000 inwoners? Het maakt volgens de wethouder niets uit. “Zie Vught maar als een grote wijk. Ga de straat op, vraag aan iemand die wezenloos op een bankje zit of hij al ontbeten heeft. Haal een kop koffie en een croissantje, zoiets kleins kan het verschil maken. Ook in een grote stad.” Handen uit de mouwen Het Rijk, de provincie en de gemeente financierden de pilot gezamenlijk. De GGD draagt bij met kennis en inzet van de verpleegkundigen. Met haar aanstekelijke enthousiasme en vanzelfsprekend dankzij de resultaten, regelde de wethouder inmiddels dat de pilot een vervolg krijgt. De gemeente werkt bovendien aan een blauwdruk voor uitrol in andere gemeenten. “Natuurlijk moet je het formaliseren en de financieringsstructuur goed regelen. Maar de kracht zit in gewoon beginnen. Handen uit de mouwen, de wijk in en aan de slag!” Saskia Heijboer De GGD publiceerde een evaluatieverslag over de pilot met de Wijk GGD’er. In dit verslag de eerste resultaten en bevindingen van deze werkwijze. EVALUATIE WIJK GGD’ER 9
AANPAK MIDDEN-BRABANT ‘ER MOET DAADWERKELIJK IETS VERANDEREN’ In de regio Midden-Brabant ontwikkelden gemeenten en maatschappelijke organisaties gezamenlijk een plan van aanpak voor personen met verward gedrag. Vanzelfsprekend sámen met de mensen om wie het gaat. Sandra Timmermans, adviseur Veiligheid van (gastheer)gemeente Tilburg, is programmaleider van de aanpak. Tilburg bracht alle ketenpartners die met dit vraagstuk te maken hebben bij elkaar om knelpunten te benoemen en oplossingen te bedenken. “Wat zo krachtig is aan deze werkwijze, is dat het echt ontstaan is vanuit gezamenlijkheid. Niet top down, en niet specifiek vanuit zorg of veiligheid. We zien veel energie en bevlogenheid om dit samen goed te doen.” Praktische insteek De regio wil een integrale en persoonlijke aanpak waardoor mensen de juiste ondersteuning krijgen, het aantal incidenten afneemt en iedereen weet wat te doen in dergelijke situaties. Daarvoor zijn tien concrete projecten benoemd. PROFITEER MAXIMAAL VAN ELKAARS ERVARINGEN EN EXPERTISE 10
Twintig partners, tien projecten, wordt dat niet weer heel ingewikkeld? “Zeker niet”, zegt Sandra, “er wordt geen nieuwe structuur opgetuigd en niet eindeloos vergaderd. Een projectgroep bestaat uit mensen die deskundig en betrokken zijn bij het betreffende onderwerp én het mandaat hebben om beslissingen te nemen. Zo konden we het project ‘outreachend werken’ na drie overleggen aftikken.” Sandra doelt op de inzet van een verpleegkundig specialist GGZ wanneer bijvoorbeeld een wijkteam of de noodopvang (multi) probleemgedrag signaleert. Door een snelle screening en verwijzing naar de juiste zorg, kan een crisis mogelijk voorkomen worden. Leren van elkaar De aanpak dient landelijk als voorbeeld. Wat is het advies aan andere gemeenten en regio’s? “Profiteer maximaal van elkaars ervaringen en expertise. Leer van elkaar, niet alleen binnen je eigen regio, maar ook landelijk. Op de website van het Aanjaagteam staan best practices; we hoeven niet steeds opnieuw het wiel uit te vinden. Daarnaast waken wij ervoor dat dingen alleen op papier gebeuren, er moet daadwerkelijk iets veranderen en de cliënten moeten dit merken. We zijn dan ook heel blij met de ervaringsdeskundigen en familieleden die met ons meedenken. Waar mogelijk spiegelen we onze ideeën direct aan de praktijk. Zo kijken we mee naar ingewikkelde casussen die op dit moment spelen bij het Zorg- en Veiligheidshuis en leren we van zaken die al gesloten zijn.” In september komen de ketenpartners opnieuw bij elkaar. “Dan stellen we onszelf de vragen: waar staan we, doen we de goede dingen, zijn er losse eindjes? En natuurlijk heeft ook de borging onze aandacht. We willen een sluitende aanpak, dat zaken worden belegd waar ze horen. En als dat om verandering in contracten vraagt, dan regelen we dat.” AANPAK MIDDEN-BRABANT 11
UIT DE PRAKTIJK ‘JE BENT EEN MENS, GEEN VERWARD PERSOON’ Verward persoon ontsnapt uit kliniek. Verwarde man zorgt voor vertraging op het spoor. Alwin (37) – die ooit zelf het stempel ‘verward’ kreeg – stoort zich aan dergelijke berichtgeving in de media. “Ons land heeft er weer een hokje bij”, stelt hij. “Niemand ís een verward persoon.” “Je bent gewoon een mens die om een of andere reden onderuit gaat. Maar wat daarna komt is nog erger. De vooroordelen waar ik sindsdien tegenaan loop zijn lastiger dan de opnames die ik heb gehad. Zoals de 12 hypotheekadviseur die een levensverzekering voor iemand met schizofrenie wel bedenkelijk vond. ‘Heel onbetrouwbare mensen’, volgens hem, die de ene keer denken dat ze Jantje en de andere keer Pietje zijn.
Dan zie je hoe groot het taboe en de onwetendheid nog is.” Raar en gevaarlijk Het is een opvallend verschil, vindt Alwin, de manier waarop we omgaan met lichamelijke of geestelijke problemen. “Gebeurt er een ongeluk, dan belt iemand 112. Een ambulance komt en zo nodig lig je een uur later op de operatietafel in het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Maar dan loopt er iemand verward op straat. De politie wordt gebeld, want ‘raar en gevaarlijk’. De politie verwijst naar een GGZkliniek, die vervolgens een verwijzing van de huisarts nodig heeft. Voor je het weet ben je uren verder.” Volgens Alwin moet dat anders kunnen. “Een helder stroomschema voldoet, een landelijk nummer en een centraal punt. Dat is geen geldkwestie; het kan nooit meer kosten dan twintig professionals die aan één casus werken.” IK KAN MENSEN PERSPECTIEF BIEDEN; IK HEB HETZELFDE MEEGEMAAKT EN BEN ER UITGEKOMEN Oog voor elkaar Rond zijn dertigste voelde Alwin zich voldoende in balans om het leven weer op te pakken. Hij behaalde het SPW-diploma, deed ervaring op bij verschillende instellingen en ging fulltime aan de slag bij GGZ Breburg. Waar nuttig zet Alwin zijn eigen verhaal in. “Mensen die het leven niet meer zien zitten, kan ik perspectief bieden: ik heb hetzelfde meegemaakt en ben er uitgekomen.” Ook geeft hij voorlichting op scholen en toetst hij als ervaringsdeskundige diverse projecten rondom dit thema. Daarbij maakt Alwin zich niet alleen sterk voor een helder systeem, maar ook voor preventie. MINDER MENSEN RAKEN VERWARD ALS WE MEER OOG VOOR ELKAAR HEBBEN “Ik ben ervan overtuigd dat minder mensen verward raken als we meer oog voor elkaar hebben. Onlangs was de lift in ons appartementencomplex een paar dagen kapot. Ik dacht aan het oudere echtpaar op de 16e etage, ging poolshoogte nemen en heb boodschappen voor ze gehaald. Voor hetzelfde geld worden die mensen vergeten, zitten ze dagen opgesloten en raken ze in de war. Zo dun is het lijntje als we niet meer naar elkaar omkijken.” 13
SAMENWERKING ROND VERWARDE PERSONEN EN ACUTE SITUATIES OOST-BRABANT ‘NIEMAND MAG VIA DE ACHTERDEUR UIT BEELD VERDWIJNEN’ Ieder vanuit een andere insteek, zagen zij beiden de noodzaak van een integrale aanpak. Burgemeester Jan Pommer van Sint-Michielsgestel en Marie-Louise van der Kruis van Reinier van Arkel (GGZ) werden de aanjagers van de ‘Ketensamenwerking rond verwarde personen en acute situaties’ in Oost-Brabant. “Zaken regionaal goed regelen, met behoud van de couleur locale.” Beide bestuurders vonden elkaar in een gedeeld toekomstbeeld en brachten een grote groep partijen* op de been. Resultaat na een klein jaar is een praktisch uitvoerbaar projectplan, waarmee Pommer en Van der Kruis op dit moment langs de gemeenten ‘toeren’. “We leggen de gemeenten niets op, maar reiken ze iets aan”, benadrukt Van der Kruis. “Regionale voorzieningen en eenduidige methoden, die binnen de bestaande lokale structuur ingepast kunnen worden. Want het begint in de wijken, waar deze kwetsbare mensen opgemerkt moeten worden.” ‘Prikkelarme’ ambulances Burgemeester Jan Pommer 14 Zo werkt het samenwerkingsverband aan regionale opvanglocaties voor acute zorg en een uniforme triage in de meldkamers. Ander belangrijk punt is het vervoer. Pommer: “Mensen die geen strafbaar feit gepleegd hebben, horen niet een politieauto. Dat is niet humaan en onnodig stigmatiserend. De Regionale Ambulance Voorziening (RAV) neemt het vervoer voor deze groep mensen op zich met speciale
‘prikkelarme’ ambulances.” Waar nodig vraagt het netwerk aandacht op landelijk niveau. Zoals voor mensen die geen vast adres hebben en (daardoor) niet verzekerd zijn. “Zodra die richtlijnen er zijn, regelen we ook dat goed in onze regio.” MENSEN DIE GEEN STRAFBAAR FEIT GEPLEEGD HEBBEN, HOREN NIET IN EEN POLITIEAUTO Aansluiting in medische hoek De ideale situatie volgens de burgemeester? “Dat iedereen op een menselijke manier wordt opgevangen en dat niemand via de achterdeur verdwijnt zonder behandelplan. En die eerste opvang is bij voorkeur geen cel.” Van der Kruis: “Een GGZopname is op dit moment de meest natuurlijke plek, maar we zijn ook in gesprek over opvang in de ziekenhuizen.” Het netwerk zoekt sowieso steeds meer aansluiting in de medische hoek, onder meer met de spoedeisende hulp in de ziekenhuizen en met de huisartsen(posten). “Die expertise voegt zeker iets toe. We kijken dan ook met belangstelling naar de pilot met de Wijk GGD’er in Vught,” aldus Pommer. Marie-Louise van der Kruis Weg met de verkokering “Maar voor alles moeten we af van de verkokering”, stelt Marie-Louise van der Kruis. “Je ziet het in de media: ‘Verdachte was bij meerdere instanties in beeld’. Ieder heeft zijn eigen verantwoordelijkheid en doet wat hij moet doen. Maar als je samen optrekt was je in sommige gevallen misschien tot andere besluiten gekomen. Dat lukt alleen als je vertrouwen in elkaar hebt. En dat zien we in OostBrabant; niemand duikt weg.” *Veertig gemeenten, Reinier van Arkel (GGZ), GGzE, GGZ Oost Brabant, Novadic-Kentron, politie, OM, RAV Brabant Zuidoost en zorgverzekeraars. 15
We merken dat in de regio het aantal ‘verwarde mensen‘ toeneemt en dat de individuele zorg nog niet goed geregeld is. Ik heb daarom korte lijntjes met gemeenten en OGGZverpleegkundigen over dit vraagstuk. Ik hoop dat we samen verder kunnen werken aan een goede, structurele én integrale aanpak. Dat hebben deze kwetsbare mensen hard nodig. Dorenda van Asseldonk, manager GGD Hart voor Brabant, regio Maasland Het valt meestal niet mee om snel de juiste tweedelijns zorg te organiseren voor een verward persoon. De huisarts verwijst door, maar de opvolging kost vaak onnodig veel tijd. Dat kan ten koste gaan van goede zorg aan de betreffende persoon. En het belast de eerstelijns zorg onevenredig veel. Laten we met elkaar deze zorg beter regelen. Sanne van Helvert, huisarts in Tilburg COLOFON Hartelijk dank aan allen die een bijdrage leverden aan deze uitgave. GGD Hart voor Brabant, juli 2016 Contact GGD Hart voor Brabant Postbus 3024, 5003 DA Tilburg 0900-463 64 43 16 WWW.GGDHVB.NL
1 Online Touch