Moreel dilemma Kosten in de zorg: uw eigen risico? DOOR NATHALIE NOTERMANS, HUISARTS, MA PHILOSOPHY, BIO-ETHICS & HEALTH Vorige week werd ik in de spreekkamer geconfronteerd met een van de verkiezingstopics van de (komende) afgelopen Tweede Kamerverkiezingen: het eigen risico. ‘Het leidt tot zorgmijding1’, roept de ene partij. ‘Afschaffen geeft nog hogere premies’, zegt de andere. Dat het een spraakmakend onderwerp is, is wel duidelijk, want vrijwel elke partij wilde in ieder geval íets doen met het eigen risico: van bevriezen, splitsen per behandeling tot helemaal afschaffen.2 Niet de discussies van de lijsttrekkers zetten me aan het denken, maar een patiënt. Een 23-jarige jongen meldde zich op het spreekuur met mictieklachten en pussige uitvloed uit de penis. ‘Bingo’, denkt menig huisarts. En alhoewel de betreffende patiënt slechts één keer gemeenschap had, mét condoom, wilde ik toch graag SOA-onderzoek inzetten. De patiënt is 23 jaar, dus het advies is: ga naar de GGD. Daar is de test gratis en dat scheelt al gauw €150. Helaas gaf de GGD niet thuis: te druk, te lange wachttijden, geen hoogrisicogroep.3 Terug naar de eigen huisarts. Tsja, als 23-jarige met een baan in de horeca tikt die €150 natuurlijk wel aan. Ons advies: ‘kom testen’. Patiënt: ‘ik denk er nog even over na’. Een week later zag ik nog altijd geen uitslag voorbijkomen en belde ik: ‘Kom toch testen’, zei ik. ‘Ik heb het geld niet’, zei mijn patiënt. Blind behandelen dan maar? Dan betaalt hij alsnog een eigen bijdrage voor de medicatie. Maar behandel ik dan gonorroe of chlamydia? Of voor de zekerheid beide? Wat is in deze situatie nu ‘welgedaan’? Gelukkig bleek de patiënt uiteindelijk toch bereid tot SOA-diagnostiek en, plottwist: negatief! Een overleg met de uroloog leidde tot een poliklinische verwijzing. Daar ging, op de valreep van 2023, zijn complete eigen risico eraan. ‘En bedankt, dokter!’ Dit is natuurlijk niet het enige voorbeeld waarbij financiën van invloed zijn op gezondheid. Sterker nog: uit onderzoek van het CBS blijkt dat de ‘gezondheidskloof’ tussen arm en rijk gemiddeld 25 jaar is. De welvarendste mannen leven gemiddeld 25 jaar langer in goede gezondheid dan de minst 1 https://doktersvandewereld.org/petities/geen-eigen-risico/ 2 https://www.lhv.nl/nieuws/wat-zeggen-de-politieke-partijen-over-eigen-risico/ 3 https://www.ggdzl.nl/burgers/seksuele-gezondheid/een-soa-test-doen/ welvarende mannen. Voor de vrouwen is dit verschil 23 jaar.4 De mensen met de minste financiën hebben dus gemiddeld de slechtste gezondheid en sterven ook nog eens negen jaar eerder. Die 25 jaar in ‘minder goede gezondheid’, betalen ze waarschijnlijk ieder jaar hun complete eigen risico. Is het rechtvaardig dat deze (chronisch) zieke mensen hogere zorgkosten betalen? Of is het juist solidair dat iedereen in Nederland dezelfde premie voor basisverzekering betaalt, ongeacht leeftijd of leefstijl? Ondermijnen de budgetpolissen die bepaalde zorgverzekeraars nu al aanbieden aan jonge en gezonde mensen, niet juist al ons solidariteitsprincipe?5 Is dat solidariteitsprincipe nog wel houdbaar in de toekomst, met het oog op minder personeel en meer patiënten? Zijn mensen nog wel bereid om mee te betalen aan de zorg voor een ander, bereid te wachten, maar ondertussen wel premie te betalen? Leiden hogere kosten ook tot hogere verwachtingen van patiënten? 6 In hoeverre wordt de zorgvraag eigenlijk gestuurd door het eigen risico? Als je stelt, dat patiënten massaal naar de tweede lijn willen wanneer ze geen eigen risico meer hoeven te betalen, doe je ons als huisarts dan niet te kort? Tegelijkertijd: als mensen nu daadwerkelijk een rem voelen om naar de dokter te gaan, en daardoor langer wachten met klachten, leidt dat dan uiteindelijk niet juist tot hogere zorgkosten? Als we er echt van overtuigd zijn, dat een persoonlijke financiële prikkel nodig is om de zorgvraag te reduceren, waarom de huisartsenzorg dan hiervan vrijstellen? Waarom betaal je wel voor een contact op de SEH, maar niet op de HAP? Zou het redelijk zijn om voor contacten in de ANW-diensten een eigen bijdrage te vragen? Kortom: het roept een hoop vragen op. Vragen waarop ik (nog) geen antwoorden heb, maar ook vragen die ik niet heb horen stellen in de politieke arena. Op basis van welke onderzoeken neemt de politiek hierover een besluit? En in hoeverre hadden wij als kiezer invloed op deze keuze? Al met al is de belangrijkste vraag misschien niet: hoe gaan we de zorg van de toekomst betalen, maar hoe houden we onze toekomst gezond? 4 https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/51/bovenaan-welvaartsladderbijna-25-jaar-langer-in-goede-gezondheid 5 https://www.nza.nl/actueel/nieuws/2022/11/03/nza-zorgen-overmogelijke-tweedeling-op-de-zorgverzekeringsmarkt 6 https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2019/40/solidariteit-in-degezondheidszorg 35 op één lijn 74
36 Online Touch Home