Annemarie Drahmann over Wet open overheid Oude wijn in nieuwe Na ruim tien jaar steggelen is het zover: dag Wet openbaarheid bestuur, welkom Wet open overheid. Doel: adequatere openbaarmaking, dus ook een noodzakelijk betere digitale informatiehuishouding. Lukt dat ook? Door Peter Olsthoorn ovenstaande vraag kan Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht te Leiden, het best beantwoorden. Eerst de feiten: Artikel 110 van de Nederlandse Grondwet bepaalt dat de overheid openbaarheid betracht; sinds 1980 uitgevoerd via de Wet openbaarheid bestuur, de Wob. In januari 2021 accordeerde de Tweede Kamer vrijwel unaniem – behalve PVV - de Novelle InitiatiefvoorstelSnels en Sneller van Bart Snels (GroenLinks) en Joost Sneller (D66), in oktober 2021 bekrachtigd door de Eerste Kamer. CDA en ChristenUnie stemden tegen, de laatste oprisping in tien jaar durende Woo-disputen. Per 1 mei is de Wet open overheid een feit. B Van passieve naar actieve openbaarmaking, maakt de Woo dat waar? Drahmann: “De Wob bood die mogelijkheid al, maar daar is weinig van gebruikgemaakt. De Woo-initiatiefnemers wilden dat veranderen met een documentenregister, maar vervolgens is vanwege de uitvoerbaarheid gekozen voor een compromis: elf categorieën informatie die openbaar gemaakt moet worden, met de nodige uitzonderingen. Bijvoorbeeld wel openbaarheid over subsidies aan bedrijven, maar niet van uitkeringen aan personen.” De Woo bevat nog steeds een groot aantal uitzonderingsgronden, waaronder de veel gehanteerde beperking ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ van de Wob - waardoor veel e-mail niet wordt verstrekt, terecht? “In geheimhouding van intern beraad zit een goede kern van bescherming van goede besluitvorming. Maar te vaak delft het maatschappelijk belang het onderspit in de belangenafweging. Het is een automatisme geworden om persoonlijke beleidsopvattingen maar te lakken. Ik hoop dat dat zal kantelen.” 26 Maar als ambtenaren de hele dag door in hun achterhoofd alert moeten zijn op eventuele openbaarmaking van hun uitingen later, werkt dat toch onprettig? “Je moet de vrijheid van meningsuiting voor ambtenaren beschermen en zelfs stimuleren, dan wordt openbaarheid van beleidsopvattingen vanzelfsprekender. Ambtenaren moeten zich veilig voelen en zich bij openbaarmaking van mail gesteund weten door hun werkgever.” In de mediacratie zien media de splinters in ogen van politici en bestuurders en niet de balk in hun eigen ogen? Een probleem? “Ja, de Toeslagenaffaire bracht de wens voor een nieuwe bestuurscultuur, maar die vereist ook clementie voor fouten Pikken journalisten vanuit meer openbaarheid de smeuïge e-mails eruit, of bieden ze verdieping met de volledige boodschap en oorzaken? door ambtenaren en politici. Transparantie maakt kwetsbaar. Pikken journalisten vanuit meer openbaarheid de smeuïge e-mails eruit, of bieden ze verdieping met de volledige boodschap en oorzaken? Als ze dat eerste blijven doen, zullen ambtenaren meer achterhouden of zwart lakken.” Ziet u dat ook gebeuren? “We zitten in een transitiefase. Bestuursorganen houden koudwatervrees, media trekken schandpalen op. Net als een gedragsverandering bij jezelf, vergt een cultuurvernieuwing geen weken maar jaren. Ambtenaren moeten ervan doordrongen raken dat openbaarheid goed is, en wat het betekent voor hun werk, qua doel en methoden. Overheden moeten daar intern mee aan de slag.”
27 Online Touch Home