Podium lidstaat actieplannen opgesteld in cocreatie tussen overheden en maatschappelijke organisaties, die in totaal tot ruim 4.000 hervormingen hebben geleid. Daarmee kun je zeggen dat overheden daadwerkelijk opener zijn geworden. Maar overall lijkt de wens te komen tot een verbeterde relatie tussen burgers en overheid verre van vervuld. In Nederland is het vertrouwen van de burger in de overheid juist flink gedaald, en dat geldt ook voor andere landen. Sweet and sticky Niemand in Rome sloot zijn ogen voor deze realiteit. De afgevaardigden uit Oekraïne – onder een rakettenregen toch naar Rome gekomen – kregen meer spreektijd dan de Chief Executive Officer van OGP. Maar ondanks de realiteit van de verschrikkingen leek het alsof deze ontwikkelingen juist inspiratie gaven aan de open-overheid-beweging. Er werd gesproken over “open overheid als een tegenkracht tegen het groeiende autoritarisme” en “een positieve kracht om de democratie te vernieuwen”. Democratie ligt onder vuur, maar het model van een open overheid werkt en is een lichtend voorbeeld, zo werd in Rome besproken. Misschien kwam de meeste inspiratie van Taimar Peterkop, staatssecretaris van Estland (wat te vergelijken valt met secretaris van de ministerraad of SG AZ). De regering (en bevolking) van Estland leeft intens mee met het Oekraïne-drama en ziet oude wonden opengereten worden. Maar het antwoord is juist nog meer inzetten op open overheid. “Natuurlijk is het verleidelijk om in tijden van crisis snel te besluiten op basis van weinig of geen data”, hield Peterkop zijn gehoor in Rome voor. “Dat zag je op veel plekken gebeuren tijdens de coronacrisis. Maar als je in gewone tijden gewend bent om open te zijn, op een open manier te besturen, dan kan dat ook tijdens een crisis. Ook dan moet je iedereen betrekken.” Kan deze man niet eens bij onze ministerraad langskomen?, schoot het door mij heen. “En over de Oekraïne-crisis: Je ziet nu dat het succes van de Oekraïense weerstand juist de maatschappelijke participatie is. Het betrekken van iedereen”, zo stelde Peterkop. En zo kwam het gevoel onder de deelnemers in het congrescentrum weer terug dat een open, democratische overheid eigenlijk sterker is dan een gesloten, autoritaire overheid. Maar daar moeten we nog wel wat voor doen met z’n allen. De Chief Executive Officer van OGP vulde dat mooi aan met de uitspraak dat democratie net als honing moet zijn: “sweet and sticky”. Positieve voorbeelden In het hernieuwde optimisme werd ook gesproken over de wederopbouw van Oekraïne. Vertegenwoordigers van de Oekraïense regering en van maatschappelijke organisaties 40 (Transparency International Oekraïne) onderstreepten allebei dat ze daar gezamenlijk aan gaan werken. “Civil society has always been the secret weapon of Ukraine,” klonk het ook hier. Aanbestedingen voor de wederopbouw gaan volgens maximale transparantie, met het systeem ProZorro. Dat ProZorro is een openbaar inkoopsysteem waar alle publieke aanbestedingen tot in detail worden gepubliceerd; een systeem waar Nederland ook een voorbeeld aan kan nemen. Positieve voorbeelden waren er genoeg voor ons land. Nederland zelf werd een keer geroemd om zijn plannen een register met alle algoritmes die door de overheid worden gebruikt, te publiceren. We zijn nog niet zo ver, maar dat is inderdaad een goed voornemen. Nederland kan – behalve van de Oekraïense overheidsaanbesteding en de Estse open overheidshouding – veel leren op het gebied van lobbytransparantie. Dat is een prioriteit van het Open Government Partnership. Veel Europese overheden, zowel nationaal als lokaal, hebben lobbyregisters die werken, zonder mokken van het bedrijfsleven en met transparantie als resultaat. En verder werd ik jaloers op de landen waar alle Freedom of Information Requests (Woo-verzoeken) over de pandemie-aanpak al zijn beantwoord, terwijl er bij ons nog geen licht aan het eind van de tunnel is. Het was mooi geweest als VWS ook de reis naar de Trevifontein had ondernomen. Dat laatste geldt voor meer ambtenaren en bestuurders in Nederland. We hebben het gelukkig steeds meer over openheid in ons land, zeker na de toeslagenaffaire en de invoering van de Woo. Maar vaak weten we nog niet hoe, en ontbreekt de echte drijfveer. Retourtje Rome, zou ik zeggen. Of Tallinn, of Kiev, natuurlijk. Serv Wiemers is directeur Open State Foundation Open overheid als tegenkracht tegen het groeiende autoritarisme
41 Online Touch Home