Podium te zetten op symptoombestrijding en datagedreven gedragssturing, hopen bedrijven en bestuurders grip te krijgen op de samenleving. Recente voorbeelden daarvan zijn de ‘Intelligent Speed Assistent’ die sinds kort in alle nieuwe auto’s zit om ‘afwijkend’ rijgedrag bij te houden, en het onlangs verschenen conceptwetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ dat banken de bevoegdheid moet geven om alle banktransacties in één gecentraliseerde database te monitoren met behulp van algoritmes. Volgens de Duitse socioloog Hartmut Rosa zijn we met deze controleinsteek compleet de verkeerde weg ingeslagen. In The Uncontrollability of the World (2021) beschrijft hij hoe we als mensheid juist steeds minder controle over onze omgeving hebben gekregen omdat we de capaciteit zijn verloren om ermee in verbinding staan. Het programma om de wereld met technologie controleerbaar te maken leidt volgens Rosa tot een radicale vorm van onbeheersbaarheid die erger is dan het type onbeheersbaarheid waar we vandaan komen. Door de wereld te behandelen als een reeks data-objecten die we moeten veroveren, beheersen en exploiteren, ontgaan ons de momenten waarop we de wereld kunnen ontmoeten en het leven daadwerkelijk kunnen ervaren. Dat leidt tot burn-out, frustratie, politieke agressie en vervreemding. Een wereld die volledig gekend is en waar alles op basis van data rationeel wordt gepland, voorspeld en beheerst, is een dode wereld. Resonantie; het vermogen om echt contact met de wereld te ervaren en een relatie aan te gaan waarin individu en wereld antwoordend tegenover elkaar kunnen staan is volgens Rosa een belangrijk medicijn tegen vervreemding. De vervreemding die Rosa beschrijft zien we ook terug in de relatie tussen burger en overheid. Met resonantie als medicijn in het achterhoofd, kunnen we de vraag waarom die relatie tegenwoordig zo slecht is omkeren. In plaats van je als overheid af te vragen waarom burgers niet kunnen meekomen in de samenleving, kun je je als overheid ook afvragen of je met al die datagedreven hoogmoed wel emotioneel kunt meekomen met je burgers. Ander perspectief Innovatie gaat niet zozeer over betere algoritmes of modieuzere AIsystemen, maar over verbeeldingskracht en de mogelijkheid om met nieuwe beelden en woorden ander soort vragen te stellen die tot andere oplossingsrichtingen kunnen leiden. Daarvoor is een belangrijk taak voor de creatieve industrie weggelegd. Zolang overheden binnen de contouren van het dataïstische mensbeeld blijven bewegen en wij deze beelden niet kunnen uitdagen, riskeren we als samenleving opgesloten te raken in AI-hypes, dataïsme en een robotisch zelfbeeld. Iemand moet in dat beeld porren, om te voorkomen dat we elke dag hetzelfde blijven zien en hetzelfde blijven doen en tegelijkertijd een beter resultaat verwachten. Zonder ander perspectief geen ander resultaat. Siri Beerends is cultuursocioloog en werkzaam bij SETUP Media Lab. Daarnaast doet ze promotieonderzoek aan de Universiteit Twente naar authenticiteit en de manier waarop kunstmatige intelligentie de afstand tussen mensen en machines verkleint. Nummer 45, januari 2023 63 Nieuwe beelden voor technologie SETUP nodigt kunstenaars, illustratoren en ontwerpers uit om de eenzijdige beeldvorming rondom digitale technologie te doorbreken. In de media barst het van de stereotype AI-beelden die uiting geven aan onrealistische verwachtingen, angsten en wensen. Techbedrijven zijn erbij gebaat de verantwoordelijkheid van de mens en het tastbare aspect van technologie buiten beeld te houden. Een alternatieve verbeelding kan deze mystificatie doorbreken. Voorbeeld: cloudcomputing kun je verbeelden als datagletsjer om de klimaatimpact van AI tastbaar te maken.
64 Online Touch Home