nze ethische zoektocht begon defensief. We merkten dat als we niet hardop zeiden dat we de democratie wilden versterken, we er van werden verdacht haar te willen ondermijnen. Dat we al in 2018 een boek uitgaven waarin we ethische dillema’s tastbaar maakten voor bestuurders, maakte daarbij niets uit. En dat er in het volgende boek ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ een modelverordening voor smartcitytoepassingen in de openbare ruimte stond, ook niet. Je moest hardop zeggen vóór de democratie te zijn, wilde je niet in het tegenkamp worden gestopt. En misschien is dat ook niet zo gek, want in tijden van grote verandering moet je helder hebben waar je voor en tegen bent. En dus borgden we het in de Dealtekst van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en in artikel 2.3: ‘Partijen stellen dat digitalisering en technologisering moet bijdragen aan een samenleving waarin iedereen in vrijheid kan leven en dat het moet leiden tot het versterken van de democratie. Die samenleving moet veilig zijn met een betrouwbaar maatschappelijk verkeer. Dat is niet altijd vanzelfsprekend of eenvoudig: ontwikkelingen door digitalisering en technologisering kunnen deze vrijheid en democratie ook bedriegen. Daarom moeten de ethische dilemma’s die door het Rathenau Instituut zijn benoemd in het rapport “Opwaarderen” in acht worden genomen. Dat zijn: privacy, autonomie, veiligheid, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, machtsevenwicht.’ Hoogdravende woorden, maar nuttig. Geen van de partners wil Chinese toestanden, en door het zo expliciet te benoemen worden we er telkens aan herinnerd. Het werd zo een selffulfilling prophecy. O Van woorden naar daden Maar we zeiden het niet alleen, we deden het ook. En nog steeds. We zetten een community of practice ethiek op waarin de deelnemers – uit overheid en bedrijfsleven – onderzoek doen naar de verschillende mogelijkheden om het ethisch debat te borgen in de deelnemende organisaties. Binnen die community of practice zijn we op drie niveaus bezig met ethiek in de slimme stad: • Heel praktisch: er zijn tools ontwikkeld waarmee bijvoorbeeld afgewogen kan worden of een sensor niet tot een privacyschending leidt of hoe een gemeente regelgeving kan maken voor smartcitytechnologie in de openbare ruimte. • Gericht op bewustwording: via een website kunnen bezoekers zien wanneer ze welke tool het beste kunnen toepassen. • Abstract: we gaan met vooraanstaande denkers in de slag over de vraag hoe ethische kaders veranderen door digitalisering en technologisering. 70 Die drie niveaus beïnvloeden elkaar. Bovendien leidt de community of practice zelf ook tot bewustwording binnen ons eigen netwerk. Digitalisering verandert de ethiek Om bij het abstracte te beginnen; digitalisering heeft niet alleen een sterk ethisch kader nodig, het verandert dat kader ook. Door digitalisering en technologisering verandert onze kijk op de samenleving en dus ook de kijk op onze ethische kaders. Zo zou het kunnen dat doordat we online steeds meer in groepen leven, onze waardering van het individualisme afneemt. Ook zou het kunnen dat doordat we alles overal kunnen, flexibiliteit steeds meer wordt gewaardeerd. Hoe dit doorwerkt in de stad, is soms lastig te zien, maar we vinden
71 Online Touch Home