Podium het inmiddels normaal dat maaltijdbezorgers massaal door de stad heen bewegen voor een levering aan de deur. Dat we navigatie hebben die ons om opstoppingen en werkzaamheden heen leidt. Dat onze aanwezigheid op bepaalde plekken via camera’s en sensoren wordt vastgelegd. Het is compleet sociaal geaccepteerd om rond te lopen met een koptelefoon en je neus richting een scherm, om je zo af te sluiten van andere mensen om je heen. Maar ook om op basis van een filmpje je aan te sluiten bij een lange ‘TikTok-rij'. Bewustwording bevorderen we op verschillende manieren. Zoals gezegd schreven wel al in 2018 een boek over het onderwerp. En sindsdien komt het thema regelmatig terug in bijeenkomsten, webinars, als onderwerp in de boeken en in artikelen als dit. Zo hebben we op Scheveningen een summerschool georganiseerd rondom het thema burgerparticipatie en ethiek. Ofwel, hoe betrek je burgers bij de slimme stad en zorg je ervoor dat zij meedenken in de ethische benaderingen rondom digitalisering en technologisering? Het liet jonge en oudere vakprofessionals actief kennismaken met dit thema. Maar bewustwording kan ook praktischer. Om te leren hoe we de juiste afweging moeten maken zijn er op verschillende plekken in ons land ethische tools ontwikkeld. Op de site slimmestadzodoenwedat.nl/ethiek zijn deze bij elkaar gezet en wordt de bezoeker geholpen de meest bruikbare tool te kiezen. Deze tool is ook terug te vinden in de Toolbox Slimme Stad die we hebben gelanceerd (www.toolboxslimmestad.nl), samen met andere ethische tools. Tools ontwikkeld Voor praktische en directe toepassing ontwikkelden we de afgelopen jaren een aantal instrumenten die we de komende tijd in de praktijk toepassen. Bijvoorbeeld het ‘Afwegingskader Modelverordening smartcitytoepassingen’ dat zich baseert op de waarden van het Rathenau-rapport ‘Opwaarderen’. Hiermee kunnen gemeenten zien wat ze zelf kunnen regelen en wat niet. Binnen de City Deal is de verordening getoetst bij gemeenten en doorontwikkeld. Ook is er binnen de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ een afwegingskader sensordata en privacy ontwikkeld die overheden helpt om meer bewust te zijn bij de ethische dilemma’s achter het plaatsen van een sensor. Het afwegingskader Nummer 47, juni 2023 geeft uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie. En er wordt er op dit moment door een aantal partners, waaronder de Provincie Noord-Brabant, een sensorregister ontwikkeld die in kaart brengt welke sensoren er zijn. Zo wordt duidelijker welke sensoren waar hangen en waarvoor ze worden gebruikt. Die kennis is er nu nog vaak onvoldoende. Zo geeft het sensorregister uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie. Maar ook bij de ontwikkeling van andere instrumenten kijken we naar de ethische kant. Voor de tool Crowd Safety Manager, een druktevoorspeller die in binnensteden wordt ingezet, zijn bijvoorbeeld meerdere ethiektafels georganiseerd, waarbij burgers deelnamen aan het gesprek. Tijdens die ethiektafels worden verschillende waarden met elkaar besproken. Op basis van die sessies is de techniek gewijzigd als er sprake was van ethische dilemma’s. Volgende industriële revolutie Onze democratie ontstond in oude Griekse steden en steden en stadbewoners speelden door de eeuwen heen een hoofdrol in democratiseringsprocessen. Zeker tijdens industriële revoluties. Dat zal nu niet anders zijn. Hoe uitdagend ook. Want er gebeurt veel en in de onoverzichtelijke samenhang van al die ontwikkelingen kunnen we fouten maken. Bovendien dient zich de volgende industriële revolutie – kunstmatige intelligentie – al aan terwijl we net met deze zijn begonnen. We lopen zo het risico dat we verdwalen in de slimme stad. Een kompas is dus nodig. Er moet nog veel meer ethisch debat worden gevoerd over de rol van technologie in onze democratie. We moeten ons als samenleving constant realiseren wat er op het spel staat, namelijk onze vrijheid en autonomie. Maar we moeten daar niet alleen over praten: we moeten het ook praktisch vertalen in de processen die we ontwikkelen en de producten die we op de markt zetten. Dat is ingewikkelde taaie kost en daarom zo hard nodig. Jan-Willem Wesselink is programmamanager bij de Future City Foundation en van daar uit projectleider van de City Deals ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en ‘Slim Maatwerk’. 71
72 Online Touch Home