DATA EN AI Bij fraude- en criminaliteitsbestrijding zwaait de pendule regelmatig tussen hardheid en mildheid. Met de Toeslagenaffaire is de roep om de menselijke maat en de aandacht voor gegevensbescherming sterker geworden. Ondertussen pleiten burgemeesters voor ruimere bevoegdheden bij de aanpak van drugs- en andere ondermijnende criminaliteit. TEKST: peter olsthoorn • BEELD: wingless De botsing tussen criminaliteitsbestrijding H 44 iBestuur 51, juli 2024 et woord ‘algoritme’ heeft een onheilspellende klank, hoewel het veelal gewoon selectiecriteria in fraudebestrijding met behulp van data omvat: mensen bepalen die, brengen die in de computer in, die vervolgens uit databestanden verdenkingen selecteert. Dan controleren – als het goed is – mensen de uitkomsten. Media leggen na het Toeslagenschandaal veel nadruk op privacyschendingen die zouden optreden in de opsporing. Zo kreeg de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) flink wat negatieve publiciteit vanwege etnisch profileren bij fraudebestrijding. Van de bijna 10.000 studenten die DUO vanaf 2012 verdacht van fraude, had een onevenredig groot deel een migratieachtergrond. Minister Dijkgraaf moest door het stof. Echter, de schuld was ‘indirect’, namelijk de toepassing van het criterium ‘officieel uit huis wonend, maar dicht bij de ouders’. Studenten met een migratieachtergrond wonen relatief vaker dicht bij hun ouders. Dus kregen ze meer controle. Rechters van vlees en bloed steunen de onmenselijke gevolgen van de uitvoering van fraudewetten die de Tweede Kamer in 2006 en 2013 had aangenomen. Echter, fraudebestrijders worden door politiek verantwoordelijken geacht om stil hun veroordeling te ondergaan. Zorgvuldige omgang met persoonsgegevens We kennen een rijke geschiedenis van ontduiking van belastingheffing versus fraudebestrijding. Zo kwamen rond het jaar 28 de Friezen al in opstand tegen Romeinse belastinginners die akkers innamen en vrouwen en kinderen tot slaaf maakten om betalingen af te dwingen. Dit kostte 900 Romeinen het leven, vaak opgehangen aan bomen. Dat doen we gelukkig niet meer, maar de spanning tussen grondrechten als ‘veiligheid’ en ‘privacy’ blijft actueel. De ‘Bulgarenfraude’ in 2013 was aanleiding voor een harde fraudeaanpak, vandaag de dag wordt mildheid bepleit. In 2020 is het intensief toezicht stilgezet vanwege onvoldoende waarborgen en zorgvuldigheid in de omgang met persoonsgegevens. Maar de FIOD stuitte onlangs weer op een nieuwe georganiseerde fraude
45 Online Touch Home