LI N DA KO OL SLIMME BARBIE EN DE DIGITALISERINGSGOLF De start van het nieuwe jaar begint vaak met lijstjes. Lijstjes over de meest veelbelovende technologieën die in 2016 zullen doorbreken. Lijstjes over belangrijke ethische dilemma’s waar we in 2016 knopen over moeten doorhakken. Ook dit jaar waren ze er weer. Op die lijstjes stond bijvoorbeeld CRISPR/Cas9: de technologie om menselijke genen te bewerken en die de ‘designerbaby’ een stap dichterbij brengt. China realiseerde het afgelopen jaar belangrijke doorbraken op dit gebied. Maar op die lijstjes stonden ook zaken die we normaal gesproken niet met zwaarwegende ethische dilemma’s associëren. Barbie stond namelijk op de lijst. Niet omdat ze voor het eerst een – toe te juichen – meer divers uiterlijk krijgt, maar omdat Barbie slim wordt. HelloBarbie heeft sensoren, een microfoon en wifi - verbinding. Ze neemt gesprekken op en verstuurt die naar de cloud. Kunstmatige intelligentie analyseert de informatie en kiest een passend antwoord. Maar al snel bleek dat Barbie kon worden gehackt en dat haar antwoorden te veranderen waren. Een beveiligingsonderzoeker toonde dit al aan bij een andere kinderpop; na tussenkomst van de onderzoeker kon ze alleen nog putten uit Vijftig tinten grijs. Niet echt het kindergesprek waar ouders op zitten te wachten. HOE S Slimme Barbie staat symbool voor een reeks producten die worden uitgerust met sensoren, internet en, via de cloud, rekenkracht en kunstmatige intelligentie krijgen. Hoewel de term Internet of Things al jaren bekend is, rollen nu de connected devices daadwerkelijk van de fabrieksband. De slimme meter, de slimme tandenborstel, de slimme bh, en zelfs de iconische koelkast is eindelijk te bestellen (althans, in Zuid-Korea). Bedrijven en overheden zien het Internet of Things als nieuwe groeimotor van de economie. Tegelijkertijd zijn er zorgen over beveiliging, privacy en autonomie. Hoe weet je straks welk object jouw kan ‘lezen’ en hoe de aan jouw getoonde informatie is afgestemd op hoe je ‘gelezen’ bent? Terug naar de lijstjes. Daar stond nóg iets op. De toekomst van adverteren, via geleiding van het bot. De techniek wordt al gebruikt voor slechthorenden. Een Duits advertentiebureau gebruikte recent de techniek om reclameboodschappen te verzenden naar reizigers in het openbaar vervoer, te horen als ze met hun hoofd tegen het raam leunden. En de eerste patenten zijn aangevraagd om advertenties te personaliseren op basis van lichaamshouding en taal, en waarbij de huid gebruikt wordt om de boodschap door te geven. De lijstjes maken mij één ding duidelijk. We staan aan de vooravond van een nieuwe digitaliseringsgolf die grote maatschappelijke vragen oproept. Onze omgeving ‘verslimt’ ongemerkt: ze verzamelt en analyseert informatie over ons en geeft persoonlijke feedback. Zo is menselijk gedrag op steeds meer plekken op subtiele wijze te beïnvloeden en te sturen. Hoe ver mag technologie daarin gaan? Hoe houden we controle als sturing onzichtbaar is? Dat lijken mij belangrijke vragen voor 2016. Want terwijl beleidsmakers zich vastbijten in discussies over dataprotectie en waar data wel en niet mag worden opgeslagen, perkt de slimme omgeving intussen onze persoonlijke autonomie en zelfbeschikking in. Linda Kool is senior onderzoeker Technology Assessment bij het Rathenau Instituut
20 Online Touch Home