B O EK EN MAESSEN LEEST Jos Maessen, Directeur dienstverlening Gemeente Amsterdam De schrijver René ten Bos is hoogleraar fi losofi e en organisatiedeskundige. Dat is een ongewoon profi el. Bureaucratie is een inktvis is ook een ongewoon boek. Een parodie, zegt Ten Bos zelf. Maar ook een fi losofi sche verhandeling over bureaucratie. Een doordachte, kritische beschouwing over de bedrijfskundige aanpak van onze problemen door de overheid. Een goed leesbaar boek, fi jn van taalgebruik en beknopt in zijn omvang. Bureaucratie is van alle tijden. De oude beschavingen kenden het fenomeen al. En bureaucratie is van alle mensen. We maken er allemaal (soms) deel van uit en gedragen ons dan naar haar spelregels. Maar wat is het? Een conditionering? Zit het in de genen van de mens om bureaucratisch te zijn? Dergelijke gedachten worden in het eerste deel van het boek ontvouwd. In het tweede deel behandelt Ten Bos het concept van het hyperobject. Dit is een object dat vergeleken met ons een enorme verspreiding door tijd en ruimte heeft. We zijn er als het ware in ondergedompeld. Maar waarin precies? We zien slechts glimpen van het fenomeen. We kunnen het niet van een afstand beschouwen want we bevinden ons er middenin. Klimaatverandering en globalisering zijn voorbeelden van hyperobjecten. Ze vereisen een andere manier van beschouwen, van erover denken. De schrijver stelt dat bureaucratie ook zo’n hyperobject is. Alleen daarmee kan de verontrustende constatering worden verklaard dat iedereen roept dat er minder bureaucratisering zou moeten zijn maar er desondanks – binnen en buiten de overheid – steeds meer bureaucratisering ontstaat. Dat idee werkt Ten Bos vervolgens verder uit. In het derde deel van het boek beschrijft hij hoe mensen samenhangen met, en zich gedragen in een bureaucratie. Wij mensen Daarna volgt een beschouwing over Taylor met onder meer de constatering dat deze vooral bezig was confl icten op de werkvloer te reguleren. En dat wij met het verloochenen van de Europese traditie en het omarmen van zijn denken het kind met het badwater hebben weggegooid. Tot slot wordt een verklaring gegeven voor de kloof tussen burger en politiek vanuit het idee dat bedrijfskundigen ook de politiek zijn gaan overheersen. Bureaucratie is een inktvis is het lezen meer dan waard. Door de rijkdom aan ideeën wil je het boek liefst meteen weer herlezen. Ik begin niet eens aan een beschouwing waar de waarde zit. Het zet aan het denken over onze overheidsbureaucratie, iets wat hard nodig is. In de woorden van de auteur: wij zijn immers allemaal inktschijters. René ten Bos, Bureaucratie is een inktvis (2015). Boom denken stiekem dat er in de wereld altijd een ordening bestaat. Daarin legt Ten Bos een verband tussen Griekse en vroegchristelijke gedachten hierover, en het wereldbeeld van de bedrijfskundigen. Maar hij benoemt ook het onderscheid tussen publieke persoon en private wil. Waarbij de bureaucraat als een mengvorm wordt gezien. Of de plicht die alleen kan worden gedaan als het innerlijk is uitgeschakeld, hetgeen precies is wat de bureaucraat doet en waardoor deze tot zijn onbegrijpelijke besluiten kan komen. Iets wat de professional niet kan en niet wil. ZIT O
46 Online Touch Home