Bij zulke verstrekkende bevoegdheden hoort de hoogst mogelijke zorgvuldigheid bij het inzetten ervan en zeer effectief toezicht. De inzet van middelen, zo schrijft de concepttekst voor, moet telkens getoetst worden aan eisen van noodzakelijkheid, proportionaliteit en subsidiariteit. Een middel hoort daadwerkelijk en effectief bij te dragen aan het beoogde doel en telkens moet het minst verstrekkende middel worden ingezet. ‘Mass surveillance’ zal bijvoorbeeld alleen in bijzondere gevallen – als andere minder vergaande maatregelen falen – mogen worden ingezet omdat het primair gaat om het verzamelen van gegevens van onschuldige burgers. Maar ook het stelselmatig verzamelen van gegevens via openbare bronnen (Twitter/ Facebook) mag alleen met toestemming. VERBETERING TOEZICHT In een aantal recente uitspraken hebben Europese rechters (het Hof van Justitie in Luxemburg en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg) duidelijk een halt toegeroepen voor wat betreft het ongebreideld inzetten van digitale opsporingsmethodes. Het zijn deze rechters die eveneens aan de basis liggen van de tweede belangrijke wijziging: de verbetering van het toezicht. De bestaande Wiv kent alleen de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, CTIVD). Deze commissie is beperkt tot het achteraf beoordelen van door de minister goedgekeurde maatregelen en het daarover rapporteren. De CTIVD heeft geen handhavingsbevoegdheden. Dit is ten enenmale onvoldoende, zo volgt uit Europese maar ook nationale jurisprudentie. Het toezicht moet effectief zijn en beoogde maatregelen vooraf kunnen worden goedgekeurd of verworpen. DE W PR NIEUWE BALANS Dit is eigenlijk niets nieuws. Oorspronkelijk was al geregeld dat de interceptie van alle vormen van toenmalige grootschalige communicatie vooraf de instemming van de rechter moesten hebben: het briefgeheim. Dit beginsel wordt in het voorstel hersteld zij het dat er deels een bevoegdheid komt bij de rechtbank Den Haag (voor communicatie betreffende het brongeheim van journalisten, het raadsman/cliënt privilege voor advocaten en voor het briefgeheim) en deels bij een nieuwe toetsingscommissie (voor overige toestemmingen). Dit is vragen om complicaties en er is geen duidelijke reden waarom niet in alle gevallen de rechter bevoegd kan zijn. Het voorstel voor een nieuwe Wiv beoogt een nieuwe balans te vinden tussen informatievergaring en de beperkingen alsmede het toezicht daarop. Er valt nog het nodige in de tekst te verbeteren en hopelijk zal dat ook gebeuren: eerst maar eens zien wat het advies van de Raad van State brengt. BIJZONDER BELANG Laat duidelijk zijn dat de Wiv geen reden is om ook elders binnen de overheid voor Nico van Eijk: Big data ontstijgt de hype 6 gelijke mogelijkheden te pleiten. De ruime bevoegdheden van de Wiv zijn ingegeven door het bijzondere belang van de nationale veiligheid. Dat is niet sociaal domein (waartoe onder meer jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en arbeidsparticipatie vallen). In het kader van hun publieke taak hebben overheden in de wet geregelde mogelijkheden om persoonsgegevens te verwerken, maar waar dat niet het geval is dienen zij pas op de plaats te maken. Aan burgers toestemming vragen wanneer er geen wettelijk kader is helpt niet, omdat burgers vrij toestemming moeten kunnen geven en dat is bij overheden niet mogelijk mede vanwege de afhankelijke/hiërarchische relatie tussen overheden en burgers. CHECKS EN BALANCES Big data ontstijgt de hype. Mogelijkheden en risico’s worden steeds beter zichtbaar. Nu klassieke beperkingen als technologische complexiteit en kosten zijn weggevallen, dienen nieuwe checks en balances te worden gevonden. Overheden hebben hier een bijzondere verantwoordelijkheid omdat zij zowel verzamelaar en gebruiker zijn, maar ook moeten instaan voor de naleving van de rechten van burgers inzake privacy en dataprotectie. Dat overheden bewust of onbewust burgers gaan bespioneren omdat de digitale wereld dat zo gemakkelijk maakt draagt sowieso niet bij aan de vaak toch al broze vertrouwensrelatie tussen burgers en overheden. gelijk te stellen met reguliere strafvordering of de handhaving van socialezekerheidswetgeving. Andere overheden zijn gebonden aan de gewone privacyregulering, die zeer strikt is ten aanzien van het gebruik van persoonsgegevens en in beginsel geen ruimte laat voor ‘mass surveillance’. Recent onderzoek van de AP leverde op dat gemeenten onvoldoende op de hoogte zijn van wat voor regels gelden voor het verwerken van gegevens in het
7 Online Touch Home