ON DE R Z OE K S TR E N DS VRAGENLIJSTONDERZOEK HET BEWIJSMIDDEL VOOR DE EFFECTIVITEIT VAN BELEID? Met de naderende gemeenteraadsverkiezingen zal het aantal vragenlijstonderzoeken de komende maanden sterk toenemen. Bestuurders willen maar al te graag aantonen dat het door hen gevoerde beleid een positief effect heeft op het publieke domein. Maar waar moet je rekening mee houden als je onderzoek uitvoert en een gevalideerd antwoord op je vragen wilt krijgen? Dit artikel schetst een elftal aandachtspunten en ontwikkelingen bij de inzet van vragenlijstonderzoek in het publieke domein. Tekst: Robbert Zandvliet, senior onderzoeksadviseur bij I&O Research 1 Toenemend belang onderzoek Er wordt steeds meer gevraagd om transparantie: processen en keuzes die door organisaties gemaakt worden, moeten inzichtelijk zijn voor de (controlerende) Rijksoverheid aan de ene kant en de burger aan de andere kant. Onderzoek is een belangrijk middel om hierin te voorzien. Voor onderzoekers betekent deze ontwikkeling dat er meer vraag is naar onderzoek. Vaak met een heel specifieke focus (qua doelgroep en beleid). MET E W Meer landelijke onderzoeken De toenemende behoefte aan lokaal onderzoek op het gebied van verantwoording en evaluatie van beleid, gaat gepaard met de ontwikkeling van meer gestandaardiseerd onderzoek. Waar mogelijk wordt aangesloten bij een standaardproduct (vragenlijst, rapportageformat) en ‘meegelift’ op een onderzoek dat op landelijk niveau wordt vormgegeven. Vooral kleinere gemeenten zonder of met beperkte onderzoekscapaciteit, maken hier gebruik van. Voor onderzoekers bij gemeenten betekent dit minder mogelijkheden voor creativiteit en maatwerk gericht op de lokale situatie. 2 44 voor de populatie van de gemeente? Hierin ligt een belangrijke uitdaging voor onderzoekers: het borgen van een panel dat van voldoende kwaliteit is om betrouwbare resultaten te genereren voor de beoogde doelgroep. Aandachtspunt daarin vormt de werving van panelleden. 4 Aandacht voor privacy Het belang van de privacy (de borging daarvan) van respondenten in onderzoek neemt toe, zich mede uitend in de Wet bescherming persoonsgegevens. Zo zijn onderzoeksbureaus verplicht om datalekken te melden. Voor onderzoeksbureaus 3 Onderzoek via (burger)panels Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van (burger)panels bij het uitvoeren van onderzoek, en minder van verse steekproeven. Veel gemeenten beschikken inmiddels over een eigen gemeentelijk panel met burgers en/of ondernemers, vaak gevuld met respondenten die op de een of andere manier contact hebben gehad met de gemeente. Hierin schuilt ook een gevaar: in hoeverre zijn dergelijke panels representatief vraagt dit om het technisch en organisatorisch borgen van privacy ‘in de keten’: van steekproef, via veldwerk, tot aan databestand en rapportage. Bewerkersovereenkomsten bij het gebruik van bestanden met persoonsgegevens komen steeds meer voor en het beveiligd uitwisselen van bestanden is gemeengoed geworden. 5 Afnemende respons De respons op surveyonderzoek loopt al jaren terug, hoewel de sterke ‘generieke’ daling van circa tien jaar geleden eruit is. De problematiek uit zich tegenwoordig vooral in specifieke groepen, zoals allochtonen, laagopgeleiden en jongeren. Deze ‘moeilijke doelgroepen’ krijgen veel aandacht in de opzet en uitvoering van onderzoek teneinde een zo goed mogelijk samengestelde respons te realiseren. Zo moet er worden nagedacht over methoden om specifieke doelgroepen te bereiken én te motiveren. Mixed-mode methoden, mobiel onderzoek, het bereiken van jongeren via andere kanalen (social media) en het gericht aanschrijven van bepaalde doelgroepen, zijn elementen die hierin passen. 6 Relatie register- en surveydata Registerdata zijn administratieve gegevens die om andere redenen dan het onderzoek zelf worden bijgehouden, vaak voor de gehele populatie. Kort door de bocht zijn er drie ontwikkelingen zicht
45 Online Touch Home