Binnenhavens zijn een voorwaarde voor een succesvolle circulaire economie Bart Kuipers, Erasmus Center for Urban, Port and Transport Economics Het belang van een circulaire economie Het rijksbeleid heeft als doel Nederland in 2050 volledig circulair te maken met als tussendoel de halvering van het gebruik van primaire abiotische grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen) in 2030. Wat we onder 100% circulair moeten verstaan is nog niet helemaal duidelijk: in ieder geval het voorkomen van alle vormen van afval. Ook de EU heeft een Actieplan circulaire economie ontwikkeld en geeft in ‘Fit voor 55’ veel aandacht aan circulair. In het algemeen zijn er vanuit de overheid drie belangrijke doelen voor de ontwikkeling van de circulaire economie. Ten eerste zijn de circulaire economie en klimaatbeleid onlosmakelijk met elkaar verbonden. De beschikbaarheid van grondstoffen en dus de omslag naar circulariteit is bepalend voor het tempo van de energietransitie. Meer middelen voor de omslag naar circulair zullen daarom de energietransitie versnellen.1 Box 1: Voorbeeld van circulaire haven van de toekomst volgens ‘Rethinking resources’ scenario (rechts) versus een model van een huidige binnenhaven (links). Opvallend is de grote hoeveelheid kades voor overslag per binnenvaart in dit scenario alsmede het grote ruimtebeslag van recyclingactiviteiten (‘Closed loop’ circulaire havenactiviteiten). Bron: Christian van Millingen, 2021. Ten tweede is de circulaire economie eens kansrijke economische activiteit. Het Planbureau voor de Leefbaarheid (PBL) heeft becijferd dat circulaire activiteiten in 2018 werk boden aan 420.000 werknemers in Nederland: zo’n 4% van het totaal.2 voor het vergroten van het zelfvoorzienend vermogen van de economie. Het hergebruik van zeldzame aardmetalen verminderd de afhankelijkheid van China en ook van Rusland. Stagnatie circulaire economie Het is daarom heel belangrijk dat er schot komt in de ontwikkeling van de circulaire economie. Dat wil nog niet echt lukken. De circulaire economie is nog steeds een grote belofte: “De transitie naar een circulaire economie is complex en bevindt zich nog in een beginfase, waardoor er nog veel onbekend is.” concludeert het PBL.3 Het grootste deel van het Ten derde is de circulaire economie een belangrijke strategie Ook in de Integrale Circulaire Economie Rapportage blijkt weinig voortgang: “Het gehele Nederlandse grondstoffengebruik en de daaraan verbonden effecten overziend, constateren we dat diverse trends niet de goede kant opgaan.”4 afval in ons land wordt door de bouw gerealiseerd. De karakteristieken van bouwrecycling zijn dikwijls zeer geschikt voor de binnenvaart. De binnenvaart heeft hier ook al een belangrijke positie. Bij de industrie gaat het deels ook om goederen die via de binnenvaart vervoerd kunnen worden, zoals metalen. Dit geeft aan dat de binnenhavens in potentie erg belangrijk zijn voor de realisatie van een circulaire economie. Het effect van de circulaire economie op binnenhavens in 2050 Om iets over de wereld in 2050 te zeggen is het gebruik van scenario’s gebruikelijk. Van Millingen heeft in zijn afstudeeronderzoek voor de Nederlandse Vereniging van Binnenhavens4 twee belangrijke structurerende krachten in kaart gebracht. Dit zijn de scenario-assen die de basis voor vier scenario’s zijn. De eerste as kent als uitersten een kwalitatieve circulaire aanpak enerzijds en een kwantitatieve aanpak anderzijds: gaat het om een zo groot mogelijke hoeveelheid circulaire stromen of juist om zo hoogwaardig mogelijke materiaalstromen? De andere scenario-as richt zich op een centrale aanpak van de circulaire economie versus een decentrale. Dit leverde vier scenario’s op: ‘Less waste’: het zo veel mogelijk reduceren van stromen, ‘Rethinking resources’: het heruitvinden van goederen ten behoeve van recycling, ‘Repair café’: lokale initiatieven gericht op afval van met name elektronische producten en ‘Remanufacturing cycles’: de uitdaging om materiaalcycli te herontwikkelen om meer regionale productie en verwerking te realiseren. Van Millingen heeft deze scenario’s vertaald in een typerend design per binnenhaven en in de ontwikkeling van verschillende goederenstromen voor de binnenvaart – containers, droge en natte bulk. Daarnaast heeft hij het ruimtegebruik voor opslag en circulaire activiteiten op de binnenhaven vastgesteld. In slechts één van de ontwikkelde scenario’s is sprake van een sterke groei van te vervoeren volumes door de binnenvaart: ‘Rethinking resources’. Dit is een centraal aangestuurd beleidsscenario waarbij wordt ingezet op het verbeteren van de kwaliteit van afval. Het is een scenario sterk gericht op hoogwaardige recycling met daarnaast een sterke invloed van de biobased economy. Een belangrijk resultaat van alle scenario’s is dat de vraag naar ruimte voor opslag en verwerking van circulaire producten sterk toeneemt. Deze uitkomst is een belangrijk gegeven voor de toekomst van de binnenhavens, die momenteel sterk onder druk staan van de woningbouwopgave en andere concurrerende activiteiten. << 1 Wijst, T. van der, en A. van der Vooren (2020) Een circulaire economie bereik je niet met alleen maar energietransitie. ESB, 105(4785), 236–239. 2 A. Hanemaaijer et al (2021) Integrale circulaire economische rapportage 2021. Den Haag: PBL. 3 A. Hanemaaijer et al. (2021) Mogelijke doelen voor een circulaire economie. Den Haag: PBL. 4 https://havens.binnenvaart.nl/nvb-kennisbank/energietransitie-encirculaireeconomie/712-samenvatting-afstudeeronderzoek-circulaireeconomiebinnenhavens-2 Havenlocaties 2022 - 49
50 Online Touch Home