LVV 25 JAAR A ls voorzitter en lid van diverse onderzoekscommissies naar grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer heeft professor Ellemers met personen in alle lagen van organisaties gesproken. Ze merkt dat vertrouwenspersonen zich vaak onmachtig voelen. “Ze voeren gesprekken, maar er verandert niets. Te vaak wordt op bestuurlijk niveau gedacht: we hebben een gedragscode, een vertrouwenspersoon, een leiderschapscursus – check. Maar dan verandert er niet zomaar iets.” Mijn collega’s en ik gebruiken vaak de analogie van loodgieterswerk. Als je al het benodigde materiaal voor een warmtepompinstallatie op een stapel legt, wordt het niet vanzelf één systeem. Je moet ook begrijpen hoe het werkt, en alle onderdelen op elkaar laten aansluiten. De gedragscode, vertrouwenspersoon, klachtenreglement, leiderschapscursus zijn de materialen en dan begint het aansluitwerk.” Boardroom denken Verandering begint bij boardroom denken. “Een groot probleem is dat te vaak nog alles wordt afgemeten aan economische waarde. Medewerkers worden transactioneel bekeken: ik betaal jou en jij doet wat ik zeg. Alleen al door de menskant de ‘softe kant’ te noemen, wordt het minder belangrijk gemaakt. In het ideale geval wordt op directieniveau niet alleen over strategie, targets en bezuinigingen gesproken, maar wordt oprecht de vraag gesteld: wat vraagt dit van onze mensen? Hoe kunnen we ongewenste situaties voorkomen? Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat medewerkers begrip hebben voor beslissingen die nadelig voor hen zijn, als ze maar tijdig en respectvol worden geïnformeerd. Dat betekent dat directies en leidinggevenden het ongemak van moeilijke gesprekken moeten aangaan.” Uit het NPO-rapport Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan bleek falend leiderschap een belangrijke oorzaak. “Wat mij verbaasde, is dat iedereen allang wist wat er speelde, maar de ernst van de meldingen en de schadelijke effecten werden onderschat. Situaties werden niet als grensoverschrijdend beschouwd omdat werd gedacht: ‘dit hoort er nou eenmaal bij als je een topprestatie wilt leveren’ of ‘die persoon is heel succesvol en belangrijk voor ons, dus accepteer het maar’. Veel organisaties sturen leidinggevenden nu naar een cursus, maar dat werkt alleen als de organisatiecultuur ander gedrag faciliteert.” CV PROF. DR. NAOMI ELLEMERS • 31 januari 1963 geboren in Amsterdam • 1991 promotie sociale psychologie Universiteit Groningen • Sinds 2015 doet zij onderzoek naar diversiteit en inclusie, en ethisch gedrag op de werkvloer • 2015 - 2023 lid externe raad van Commissarissen van PricewaterhouseCoopers • 2020 – 2022 voorzitter adviescommissie Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap KNAW • 2022 - 2023 lid Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen OGCO • Zij heeft de Nederlandse Inclusiviteits Monitor (NIM ontwikkeld Inzicht in effecten van organisatiekenmerken De rol van de vertrouwenspersoon is slechts één onderdeel, maar wel belangrijk. “Denk goed na over wat je van de vertrouwensperso(o)n(en) verwacht en wat de taken worden. Een misleidende gedachte is: ‘onze vertrouwenspersoon lost het probleem op en anders nemen we een onderzoeksbureau in de arm. Maar dat heeft geen structureel effect. Dus vraag je als organisatie af: hadden we dit kunnen voorkomen? Wat leren we hier voor de toekomst van?” “In de afbeelding met de organisatieniveaus zie je dat alle drie de niveaus met elkaar moeten samenwerken. Als je erop rekent dat de vertrouwenspersoon mensen gaat helpen, maar acties op de andere niveaus sluiten daar niet bij aan, dan gaat het dus niet werken. Ik vind het belangrijk dat vertrouwenspersonen in hun opleiding ook inzicht krijgen in effecten van organisatiekenmerken, zodat ze terugkerende risicofactoren in de werkomgeving kunnen herkennen en benoemen. Alleen leren hoe je een gesprek voert en welke routes er zijn om grensoverschrijdend gedrag aan te kaarten, is niet voldoende.” [zie afbeelding pag. 26] Grensoverschrijdend gedrag op tafel Grensoverschrijdend gedrag is moeilijk te bespreken, omdat het buiten onze comfortzone ligt. “Met psychofysiologische metingen, waarbij we hartslag en bloeddruk opmeten terwijl iemand in een moeilijk gesprek zit, zien we dat 25
26 Online Touch Home