2. De archieven, beschrijving Wat het archief toont is de grote betrokkenheid van de Hervormde gemeente bij alles wat er in de (vooral directe) samenleving gebeurt. Naast de “kerkelijke taken” heeft de Hervormde gemeente veel betekend voor Mantgum, Skillaerd en hun inwoners. Niet alleen uit eigen beweging, maar ook in samenspraak met anderen. Zo blijkt de Hervormde gemeente behalve land, boerderijen en huizen een feesttent en een brandspuit te hebben gehad (de feesttent en brandspuit werden beiden uitgeleend aan derden, ook buiten de directe omgeving). De Hervormde gemeente bezat ook het postkantoor, in ieder geval twee scholen (en schoolmeestershuizen), een transformatorhuis (electriciteit), het kaatsterrein en sportveld. Daarnaast was de Hervormde gemeente betrokken bij inpolderingsprojecten, waar zij, naast land en andere inkomsten ook een poldermolen aan overhield. Deze stond waarschijnlijk aan de Mantgummer kant van het spoor, even voorbij Skillaerd. Bij de poldermolen “hoorde” de herberg Lucht en Veld, zodat de molenaar/herbergier genoeg te doen had. In 1916 belegden de kerkvoogden een vergadering naar aanleiding waarvan uiteindelijk in 1918 het waterschap de Oosterwierumer Oudvaart werd opgericht. Hiermee kwam men in een groot gebied tot een betere waterbeheersing. In 1908 werd het nieuwe gemeentehuis van Baarderadeel te Mantgum gebouwd op grond die de Hervormde gemeente beschikbaar stelde. Hoewel het gemeentehuis aanvankelijk te Weidum zou blijven, lijken de vele activiteiten van de Hervormde gemeente de doorslag gevende factor te zijn geweest voor deze verhuizing naar Mantgum. Enkele voorbeelden van deze activiteiten zijn het beheer van de straatverlichting (werd pas rond 1927 door de gemeente overgenomen), het laten reinigen van de dorpsstraten, het ophalen van faecaliën (“tonnetjes”), alsmede het uitspreiden daarvan over aan de Hervormde gemeente behorend land, de sterke betrokkenheid bij het vestigen van een treinstation te Mantgum en de aanleg en onderhoud van wegen. Zeer fraai zijn de o.a. glazen grammafoonplaten met geluidsopnames van de Mantgummer kerkklokken uit 1943, de tijd dat er een grote kans bestond dat de kerkklokken zouden worden weggehaald door de bezetter (inventarisnr. 333). De archieven geven derhalve veel historische en geografische informatie over wat er zich in de omgeving heeft afgespeeld. Met name de brede maatschappelijke functie die de Hervormde gemeente lange tijd gehad heeft, onderscheidt dit archief van veel andere kerkelijk archieven. Een onderdeel van de archieven dat daarbij niet over het hoofd mag worden gezien, wordt gevormd door de vele bijlagen bij de rekening. Hierin vindt men bijv. veel facturen van plaatselijke middenstand. Niet alleen wordt hiermee inzicht gegeven in de aanwezigheid van timmerlieden, schilders e.a., maar ook in het door hen uitgevoerde werk De archieven zijn in grote wanorde m.n. aangetroffen in de kerkkluis en achter het orgel van de kerk te Mantgum. Een interessante vondst tussen de archieven betrof overigens een zakje oude Friese munten dat waarschijnlijk afkomstig is uit het afgebroken kerkje te Skillaerd. De munten komen in dit inventaris niet verder aan de orde. Vooral op grond van een sterke sigarengeur van enkele onderdelen van (met name kerkenraads-) archieven is aan te tonen dat de archieven niet altijd één blok hebben gevormd. Door het samenbrengen van alle archieven zonder een duidelijke toegang daarop is onduidelijk of er ooit een apart archief van Skillaerd was en wat is er aan de archieven zelf verloren gegaan. Hoewel in 1580 de Hervorming in Friesland officieel werd ingevoerd, lijkt 1583 het begin van archivering door de Hervormde gemeente. Niet alleen worden in een afschrift uit 1860 de rekeningen vanaf dat jaar beschreven, maar ook latere overzichten van kerkvoogden maken een begin bij 1583. Waar het archief uit de beginperiode gebleven is, blijft vooralsnog onbekend. Ook wat er met bescheiden van voor 1583 is gebeurd wordt hopelijk ooit duidelijk. De eerste archiefbescheiden die wel zijn aangetroffen, dateren uit het jaar 1636. Daarmee is
11 Online Touch Home