“HEEFT IEMAND EEN ANDER IDEE DAN JIJ? DAN IS HET RISICO DAT JE AL SNEL DENKT: DAT MOET WEL EEN IDIOOT ZIJN” OP ZOEK NAAR GRIP Doordat we steeds worden bevestigd in ons eigen gelijk, krijgen we minder begrip voor anderen en worden we steeds slechter in het serieus nemen van een ander standpunt. “Heeft iemand een ander idee dan jij? Dan is het risico dat je al snel denkt: dat moet wel een idioot zijn. Hoe kun je zo denken? Dus het gevaar is dat we niet eens meer moeite doen om het andere standpunt serieus te nemen, omdat we zo overtuigd zijn van ons eigen gelijk. Dan ontstaat ook verharding en polarisatie in de samenleving.” Zeker in tijden van spanning en stress is het risico op polarisatie groot. Als we onzekerheid ervaren, willen we in ons hoofd in elk geval duidelijkheid. “Als ik maar gewoon weet: wij zijn goed, en jullie zijn fout – en het liefst: wij zijn 100 procent goed en jullie zijn 100 procent fout – dan heb ik het idee dat de wereld weer een beetje overzichtelijk is. Het is veilig om te denken: ik weet precies hoe het zit, want dan heb je controle en grip. Maar door zo zwart-wit te denken, doe je zelden recht aan de complexiteit van de wereld.” ANDERS KIJKEN In zijn boek Verslaafd aan ons eigen gelijk pleit Lammert voor ‘perspectivistische lenigheid’: op zoek gaan naar nuances, en een idee of standpunt bekijken vanuit meerdere invalshoeken. “De Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole zegt heel mooi: wijsheid is de mogelijkheid om iets op een andere manier te zien. Niet vast blijven zitten in je eigen gelijk, maar jezelf trainen een idee vanuit meerdere invalshoeken te kunnen bekijken.” Dat betekent niet dat je geen mening mag hebben, benadrukt Lammert. “Daar gaat het niet om. Lenigheid is ook pas een prestatie als je wél een standpunt hebt, en dan toch de moeite doet om je in te leven in andere ideeën. Betrap je jezelf op een sterke overtuiging? Dan moet je die eigenlijk 180 graden omdraaien en argumenten zoeken voor het tegenovergestelde oordeel. Niet omdat je daarna een compleet ander oordeel hebt – waarschijnlijk heb je nog steeds hetzelfde idee – maar je hebt jezelf wél uitgedaagd om te ontdekken: zijn er misschien blinde vlekken ontstaan?” TRAIN JE BREIN In zijn boek laat Lammert zien hoe je met eenvoudige oefeningen je geest leniger maakt. Bijvoorbeeld door jezelf bij een meningsverschil de vraag te stellen: welke waarde wordt er in het standpunt van de tegenpartij meer vertegenwoordigd? En welke waarde zit er meer in mijn standpunt? “Vaak zit er in beide opvattingen iets waardevols. De kunst is dan om op zoek te gaan naar een standpunt waarin beide waardes samenkomen.” Een oefening voor organisaties is het in leven roepen van een bescheidenheidsbokaal, een prijs voor een medewerker die heeft toegegeven dat hij iets niet wist. “In organisaties kan een sfeer ontstaan dat je alles zeker moet weten. In vergaderingen wordt dan een stellige mening verwacht. Je hebt moed nodig om te erkennen dat je ergens niet zeker van bent. Maar dat kan juist enorm krachtig zijn. Het erkennen van onwetendheid is de drijvende kracht geweest achter de wetenschappelijke revolutie. Dus ik denk dat we daar veel meer ontspannen in moeten zijn, in het omarmen van onwetendheid. Maar dat weet ik niet zeker.” Lammert Kamphuis wil zoveel mogelijk mensen laten ervaren hoe filosofie ze kan helpen in het dagelijks leven. In zijn boek Verslaafd aan ons eigen gelijk (2023) stelt hij filosoferen voor als training om de wereld vanuit meerdere invalshoeken te bekijken. NOAB.NL 19 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN
20 Online Touch Home