herstellen’, legt Tom uit. ‘Maar als zo’n cel te lang onder moeilijke omstandigheden moet verkeren, gaat de podocyt dood. Het vervelende is, dat een eiwitlek tot nóg meer schade aan het filter leidt. Zo ontstaat een zichzelf versterkende ziekte. Helaas kan ons lichaam geen nieuwe podocyten aanmaken. Als teveel van de podocyten in een nierfiltertje dood gaan, sterft het hele filtertje af. Sterven er teveel nierfiltertjes, dan ontstaat nierfalen en moet je dialyseren of een transplantatie ondergaan.’ Niercellen repareren? Jammer genoeg zijn er nog geen medicijnen die beschadigde podocyten kunnen repareren. Tom: ‘Je kunt de achteruitgang van de nierfunctie wel remmen, door het slikken van ACE-remmers of angiontensine-II receptor blokkers (ARB’s). Dat zijn al die middelen met een naam die eindigt op ‘pril’ of ‘sartan’. Maar deze medicijnen kunnen het ziekteproces niet tot stilstand brengen of reeds beschadigde podocyten actief herstellen. En er zijn al zo’n 20 jaar geen nieuwe medicijnen bijgekomen voor het remmen van podocytschade.’ Tom Nijenhuis en zijn collega’s willen daar verandering in brengen. Ze onderzochten bij proefdieren hoe Viagra inwerkt op de podocyten van onder andere muizen met FSGS. Dat is een vorm van nefrotisch syndroom waarbij de nieren grote hoeveelheden eiwit lekken en er vaak nierfilters verloren gaan. Viagra verminderde de hoeveelheid eiwit die de FSGS-muizen uitplasten sterk en remde ook het ontstaan van schade aan de podocyten. Hetzelfde gold voor muizen met diabetische nefropathie, een veelvoorkomende vorm van nierschade die ontstaat bij suikerziekte. Cruciaal calcium De spil van Toms onderzoek is een simpel calciumkanaaltje in podocyten. Brengt een kunstmatig nierfiltertje op een chip uitkomst? Staat zo’n kanaaltje open, dan stroomt calcium de podocyt in. De podocyt heeft wat calcium nodig, maar teveel calcium is schadelijk. De afgelopen 10 jaar werd bij steeds meer nierziekten ontdekt dat er te veel calciumkanaaltjes in de podocyten zitten. Of dat die kanaaltjes te actief zijn. Verschillende onderzoeksteams, verdeeld over de wereld, proberen te achterhalen hoe dat werkt en hoe je kunt zorgen dat er minder calcium de podocyt instroomt. Tom: ‘Het wordt steeds duidelijker dat die verhoogde calciuminstroom cruciaal is bij het ontstaan van schade aan de podocyten.’ Slappe pannenkoek ‘Het maakt niet zoveel uit waardoor de podocyten beschadigd raken, of dat nu bijvoorbeeld suikerziekte is of 1 van de vormen van het nefrotisch syndroom. Stroomt er teveel calcium de podocyten in, dan wordt het interne skelet van de podocyt gammel, verliest de podocyt zijn vorm en stevigheid, zakt door zijn pootjes en verandert in een slappe pannenkoek. De voetjes van de podocyten laten dan los van het nierfilter, het nierfilter gaat lekken en de patiënt gaat eiwit uitplassen. Kun je de calcium-instroom effectief remmen, dan heb je een middel dat in potentie bij diverse nierziekten werkt.’ Tom: ‘Het mooie is dat er al medicijnen bestaan die dergelijke calciumkanaaltjes remmen, waaronder Viagra en het diabetesmedicijn pioglitazone. Viagra, in de wetenschap sildenafil genoemd, wordt niet alleen gebruikt bij erectiestoornissen maar ook bij een te hoge bloeddruk in de longslagader. Bij beide problemen werkt Viagra door remming van die calciumkanaaltjes.’ Werkt dit alleen bij proefdieren? Toch is nog niet goed onderzocht of Viagra helpt bij mensen met FSGS, diabetische nefropathie of andere ziekten met verzwakte podocyten. Tom: ‘Het is ons niet gelukt subsidie te krijgen voor onderzoek met patiënten. In het nieronderzoek zijn er erg veel ideeën die bijvoorbeeld goed blijken te werken in proefdieren, maar die niet verder ontwikkeld worden. Je probeert als onderzoeker je idee over te dragen aan de farmaceutische industrie, omdat zij het geld en de mogelijkheden hebben voor vervolgonderzoek. Maar die overdracht lukt niet zo vaak, zeker niet als je aan zeldzame ziekten werkt. Een farmaceut moet ervan overtuigd zijn dat jouw idee financieel flink lonend kan zijn. Helaas is het ons nog niet gelukt subsidie te krijgen voor onderzoek met Viagra en nierpatiënten.’ Linksom of rechtsom Tom is enthousiast over een nieuwe veelbelovende techniek: een ‘nierfilter op een chip’. Dat is een kunstmatig nierfilter, gemaakt van een kunststof membraan, podocyten en andere soorten niercellen. Met zo’n nierfiltertje-op-een-chip kan Tom met zijn team onderzoeken hoe de podocyten samenwerken met de cellen om hen heen. ‘Vroeger dachten we dat we eiwitverlies konden aanpakken door ons alleen op podocyten te richten. Maar het blijkt ingewikkelder. De podocyten ‘praten’ continu met de cellen van de binnenbekleding van het nierfilter. Als die communicatie verstoord raakt, raken de podocyten beschadigd. We zijn nu met behulp van subsidie van de Nierstichting in kaart aan het brengen hoe dat praten precies gaat en hoe we die communicatie kunnen sturen. Tot nu toe levert dit hoopvolle resultaten op. Linksom of rechtsom: uiteindelijk zullen we ontdekken hoe je podocytschade goed kunt remmen.’ Wisselwerking minispecial 7
8 Online Touch Home