Bouwen in 2e Jaargang • nr. 5 • juni 2021 Gelderland 05 Transitieproject Witte Villa en Toren C2, Arnhem nadert voltooiing (boete-)bedingingen //////////////////////////////// (On)eerlijke Verbouw en uitbreiding Paleis Het Loo, Apeldoorn: Toekomstbestendig maken met respect voor het verleden Pagina 06
In dit magazine Inhoudsopgave 36 06 05 19 05 Voorwoord: “De polder als smeermiddel” 34 Column Danny van Hal: “Bouwachterstand door corona: de race is nog lang niet gelopen Verbouw en uitbreiding paleis Het Loo Apeldoorn 06 BAM Bouw en Techniek Integrale Projecten Oost: “Toekomstbestendig maken met respect voor het verleden” 19 Heijmans Utiliteit: “Trots dat wij een bijdrage leveren aan een stukje Nederlandse geschiedenis” 25 Draisma Bouw: “Paleis Het Loo is een aaneenschakeling van maatwerkoplossingen” 29 Koninklijke Woudenberg Ameide: “We hebben niets aan het toeval overgelaten” Transitieproject Witte Villa en Toren C2 in Arnhem 36 Binx Smartility: “Witte Villa en Toren C2 vragen om projectspecifiek Plan van Aanpak” 43 Ingenieursbureau Wiggers: “Bouwen is een teamsport” 45 abtWassenaar: “Technische voorzieningen in het zicht in Toren C2” 46 Column KienhuisHoving: “(On)eerlijke (boete-) bedingingen” Bouwen in Gelderland 03
4 Bouwen in Gelderland
Voorwoord Voorwoord De polder als smeermiddel Het komt niet vaak voor dat een rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw de voorpagina haalt van NOS Teletekst, maar maandag 7 juni was het wel degelijk aan de orde. De centrale vraag: “Waar kunnen één miljoen woningen gebouwd worden?” werd redelijk gedetailleerd beantwoord. Niet alleen binnenstedelijk was de eindconclusie. Dat hadden vele ontwikkelaars al eerder vastgesteld, maar deze keer werd het haarfijn cijfermatig onderbouwd door de club van Taco van der Hoek. We zullen er domweg niet aan ontkomen om sub- urbane groene ruimtes te vullen met woningbouw. De reacties vanuit de politiek waren, hoe kan het ook anders, geheel volgens de geijkte patronen. De “grote steden partijen” D66 en GroenLinks zetten direct de hakken in het zand, de andere coalitiepartners van het demissionaire kabinet waren voor. De enige partij die een ommezwaai maakte was de Partij voor de Dieren die eerst mordicus tegen was maar nu, kenmerkend opportunistisch, een nieuwe mogelijkheid zag om wat boerenland te herbestemmen. Elke boer die stopt is er weer een, nietwaar? Een ander item de laatste weken was de zoveelste wederopstanding van de polder. De polder, die al meerdere malen ten dode was opgeschreven, gedijt blijkbaar het beste zonder regie vanuit Den Haag. Natuurbeschermers, Bouwend Nederland en de LMV zijn druk bezig om een convenant op te stellen waardoor de stikstofcrisis in goede banen geleid wordt. Maar dat ligt toch op het bordje van het nieuw te vormen kabinet zult u denken en daar heeft u gelijk in. Zolang men daar echter wordt worstelt met een gebrek aan vertrouwen, het gezelschapsspel “Wie doet het met wie en wie niet?” valt vanuit het Binnenhof niets te verwachten. Voor mensen die zich afvragen of het allemaal wel goed komt, kan ik geruststellend melden dat onze zuiderburen, de Belgen, meer dan een jaar zonder kabinet hebben geleefd en dat daar geen negatieve gevolgen uit zijn voortgevloeid. Integendeel, zou ik bijna willen zeggen. Al eerder heb ik gepleit voor een zakenkabinet, samengesteld uit professionals uit het bedrijfsleven. De Tweede kamer kan dan zijn democratische rechten uiteraard behouden. Je bent dan af van het zogenaamde “partijkartel” en omhooggevallen politici die “aan de beurt waren om “ministeriabel” genoemd te mogen worden. Feike Sybesma, Marcel Levi, Edith Schippers…, kandidaten genoeg. De polder kan daarbij als het ideale smeermiddel dienen. Door: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Op de cover Bouwplaatsmanager Marko Zwiers (l) en projectleider Thijs Schlief van BAM Bouw en Techniek Integrale Projecten Oost voor Paleis Het Loo in Apeldoorn. Foto: Wim van’t Hoff Colofon Bouwen in Gelderland Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweningelderland.nl E-mail: redactie@bouweningelderland.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10), Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Hannique de Jong Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in Gelderland 05
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Verbouwing en uitbreiding Paleis Het Loo Toekomstbestendig maken met respect voor het verleden 06 Bouwen in Gelderland
Sinds drie jaar wordt Paleis Het Loo ingrijpend verbouwd en uitgebreid. Een prominente rol daarin is weggelegd voor BAM Bouw en Techniek – Integrale Projecten Oost uit Apeldoorn dat hiermee een echte thuiswedstrijd speelt. De redactie sprak met Bouwplaatsmanager Marko Zwiers en projectleider Thijs Schlief. Op het moment van schrijven, medio mei, is de ruwbouw zo goed als gereed en is de afbouwfase van het immense project net opgestart. De geschiedenis van Paleis Het Loo, aan de rand van Apeldoorn, gaat terug naar het eind van de zeventiende eeuw (1684) toen stadhouder Willem III het Middeleeuwse kasteel Het Oude Loo kocht om ernaast een nieuw jachtverblijf te bouwen. Het werd echter vooral gebruikt als buitenverblijf voor zijn vrouw Mary II Stuart. Nadat het paleis in een iets recenter verleden onder andere gebruikt werd door Lodewijk Napoleon, de broer van, en een restyling onderging in de Empire stijl, liet koning Willem I de tuinen aanpassen in de Engelse landschapsstijl. Koning Willem III liet nog enkele zalen aanbouwen in het midden van negentiende eeuw. Koninginregentes Emma liet onder andere elektriciteit aanleggen en koningin Wilhelmina bracht op haar beurt het paleis weer terug in de zeventiendeeeuwse staat. In 1911 gaf De toenmalige Nederlandse regering opdracht een extra verdieping toe te voegen en zag ook een nieuwe eetzaal het levenslicht. Wilhelmina gebruikte Paleis Het Loo als zomerverblijf. De laatste koninklijke bewoners waren prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven. Zij bewoonden de oostvleugel, een van de Bouwen in Gelderland 07
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo onderdelen die nu verbouwd worden. Die periode eindigde in het begin van de jaren tachtig. Daarna werd het paleis opengesteld voor het publiek en kreeg een museale bestemming. Om de omvang en de organisatie binnen werkbare kaders te houden wordt er op Paleis Het Loo gewerkt volgens Marko Zwiers zes percelen. Marko Zwiers: “Wij zijn bouwkundig hoofdaannemer van de nieuwe ondergrondse uitbreiding en de ingrijpende verbouw van zowel de oost- als westvleugel van het paleis, waarvan een gedeelte onder andere dienst zal doen als entree voor het museale deel van het paleis inclusief de nieuwe grote kelder onder de Bassecourt. Wij doen dit uiteraard niet alleen. Heijmans is aannemer voor de elektrotechnische en werktuigbouwkundige werkzaamheden en voor alle specialistische onderdelen schakelen we onderaannemers in die hun sporen op hun specifieke terrein hebben verdiend en waarvan Marko Zwiers: “Dit is wat je graag wil doen.” 08 Bouwen in Gelderland
Bouwen in Gelderland 09
werken aan innovatie, duurzaamheid en veiligheid ORANJEDAK is een topbedrijf in de Nederlandse dakbedekkingsbranche. We hebben vijf vestigingen met meer dan 300 professionals. Vakmanschap en betrokkenheid van onze medewerkers zijn bepalend voor ons succes. werkt aan innovatie, duurzaamheid, veiligheid Hoofdkantoor Gildenweg 4 I 3334 KC Zwijndrecht I 078 - 610 00 66 info@oranjedak.nl I www.oranjedak.nl Zwijndrecht I Wateringen I Amsterdam I Best I Heteren INTERIOR GLASSOLUTIONS MAAK KENNIS MET ONZE INNOVATIES. P-SERVICES BARNEVELD AANNEMER: SCHOUTEN BOUWBEDRIJF BARNEVELD PRODUCTEN: SYSTEMS CLIP-IN SILENCE HET ONMOGELIJKE TOCH MOGELIJK MAKEN! APPEL DEN BOSCH ARCHITECT: DE TWEE SNOEKEN AANNEMER: BOUWGROEP MOONEN PRODUCTEN: SYSTEMS CLIP-IN SILENCE Dit is slechts een kleine greep uit onze vele bijzondere projecten. Bezoek onze showroom in Veenendaal voor een kleine greep uit de onbegrensde mogelijkheden en bespreek geheel vrijblijvend wat wij voor u kunnen betekenen met een van onze adviseurs. NEW PROJECTS. E info@igsbv.nl T +31 (0)318 24 6000 10 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo In gesprek... Een impressie in beeld we weten wat we aan ze hebben. Daarvoor hebben we een zorgvuldige selectie toegepast.” Thijs Schlief: “Ondanks het feit dat het een project van grote omvang is, is dat voor ons niet het grootste probleem. We hebben zelf ook gewerkt aan ministeries (o.a. VWS in Den Haag), ziekenhuizen (o.a. het Erasmus MC in Rotterdam) en het Internationaal Strafhof, eveneens in Den Haag, complexe projecten met de nodige (binnenstedelijke) uitdagingen. Nee, het zit hem vooral in het onbekende. Vanaf het moment dat we hier de eerste schop in de grond zetten, was het voor een deel ongewis wat we tegen zouden komen. We kwamen hier bijvoorbeeld leidingen tegen die weliswaar in de meeste gevallen wel vermoed werden maar niet exact op tekening stonden. Ook zijn we nog op een mini stortplaatsje gestuit. De archeologen die ons op de voet volgden kwamen nog met scherven en potten aan. Zij liepen continue mee met fijn gereedschap als harkjes en tandenborsteltjes. Allemaal reuze interessant uiteraard, want dat maak je lang niet altijd mee. Met de bouw van pakweg een nieuw woon-zorgcomplex in de polder zul je hier niet snel mee worden geconfronteerd.” Thijs Schlief Thijs Schlief: “Trots op het feit dat we als team, in coronatijd, deze prestatie hebben neergezet.” Bouwen in Gelderland 11
MICHELS PARKET VLOEREN VOOR ELKE RUIMTE, van klein tot groot, EEN MAATWERKOPLOSSING Vanuit ons hoofdkantoor in Wijchen coördineren we veelzijdige parketprojecten, voor grote en voor kleine ruimtes. Duurzaam Luxueuze uitstraling Gebruiksvriendelijk Kwaliteit Voor vragen en advies kunt u bellen 024-344 65 35 Bijsterhuizen 2431 6604 LK WIJCHEN 024-3446535 info@michelsparket.nl www. michelsparket.nl 12 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Marko Zwiers: “Wat het ook zo mooi maakt, is dat je soms binnen een paar vierkante meter alle mogelijk denkbare bouwstijlen tegenkomt. Funderingen op houten balken, authentiek metselwerk, alle stijlen tegelwerk en daar voegen wij dan een staalconstructie aan toe.” Meedenken Thijs Schlief is content met het feit dat BAM al in een vroegtijdig stadium van de voorbereiding aan tafel zat bij onder andere KAAN, het architectenbureau. “We zijn gevraagd om mee te denken tot en met de T.O. fase om tot een optimalisatie van het bestek te komen. Daarmee is immers iedereen gebaat. Daarna is het contract in UAV vorm doorgezet. Ook is het hele gebouw gescand en vervolgens in kaart gebracht. Het werk hier op Paleis Het Loo is een confrontatie met bouwen door de eeuwen heen. Je komt onbekende constructies tegen waarbij je je afvraagt hoe men ooit tot dergelijke oplossingen gekomen is.” Marko Zwiers: “Eigenlijk kun je kort door de bocht zeggen: “dit is waarom je dit werk wilt doen”.” Thijs Schlief knikt instemmend. Bij de start van de realisatie was de bouwkuip reeds gegraven. Marko Zwiers: “De put was klaar en afgewerkt met CSM-wanden (cutter soil mix, red.). We zijn met diverse werkzaamheden begonnen die parallel aan elkaar liepen en dat is nu nog het geval. Dus bijvoorbeeld betonwerken in de kelder en sloopwerk in de vleugels en het kantoordeel, dat we min of meer hebben “leeg getrokken”. Dat was ook een fase waar we tegen opvallende onvoorziene zaken aanliepen. Dat weet je van tevoren en we hadden samen met de andere teamleden goede afspraken gemaakt Bouwen in Gelderland 13
Advertorial Van Lierop We mogen toch wel zeggen dat wij met veel plezier en trots meegewerkt hebben aan de restauratie van dit prachtige Paleis ’t Loo. Onze vakkundige bijdrage bestond uit onderzoek, houtconservering, zwamsanering en restauratie van balkkoppen en spantbenen met epoxytechnieken. Bij houtrot repareren denkt men al snel aan het vervangen van het houtwerk. Dit leidt meestal tot een ingrijpende en kostbare reconstructie. Omdat wij alleen het aangetaste hout verwijderen, zal het nog gezonde monumentale houtwerk maximaal behouden blijven. Restaureren aan de hand van epoxytechniek is minder ingrijpend, minder kostbaar en zeker zo sterk. Wij werken al meer dan 60 jaar aan het behoud van monumentaal erfgoed en zijn erkend partner van de ERM. • Gecertificeerd laswerk • Fit- en montagewerkzaamheden • Constructiewerkzaamheden • Installatiewerk trots op haar bijdrage restauratie Paleis ‘t Loo Voor meer informatie: (055) 534 63 35 of kijk op onze website Lage Brink 77-B • 7317 BD Apeldoorn M: 06 - 19 61 67 20 • E: info@mosterdinstallatietechniek.nl W: www.mosterdinstallatietechniek.nl 14 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo hoe daar mee om te gaan. Dat is tot nu toe tot tevredenheid verlopen. In grote lijnen geldt voor elke oplossing dat het ‘paleiswaardig’ moet zijn. Paleiswaardig qua toekomstbestendigheid maar zeker ook qua materiaalkeuze. Hier wordt het beste marmer, notenhout en eikenhout toegepast om een aantal sprekende voorbeelden te noemen. Het werken met natuurlijke producten is overigens een feest en een uitdaging op zich voor echte bouwspecialisten kan ik je verzekeren. Er is hier amper gewerkt met prefab, het overgrote deel is in het werk gebeurd.” “Je mag al met al spreken van een zeer uitdagend werk”, vertelt Thijs Schlief. “Een opdracht als deze leidt tot veel technisch inhoudelijke discussies, maar ook over eventuele gevolgen voor het te volgen tijdspad. Bij ons overheerst vooral de trots om dit te mogen doen. Alleen al vanwege het gebouw is Paleis Het Loo voor bezoekers straks een geweldige ervaring. Het gaat echt niet alleen om de collectie.” Marko Zwiers: “Het is mooi dat we dit als team, met alle geledingen binnen BAM, tot een mooi eindresultaat gaan promoveren. En dat in een tijd gedomineerd door een coronapandemie, waardoor veel via Teams tot stand moet komen. We hebben het volste vertrouwen in een goede afloop.” Bouwen in Gelderland 15
UW PARTNER IN RAMEN, DEUREN EN GEVELS Zuid-Nederlandse Ramenfabriek B.V., opgericht in 1983, is een gerenommeerde en toonaangevende toeleverancier in de bouwwereld, die zich richt op de engineering, productie en montage van stalen ramen, deuren, gevels en lichtstraatconstructies. U hebt maar één aanspreekpunt. Wij tekenen, produceren en plaatsen het product. Alle producten worden, vanaf het eerste moment, met de grootste zorg, in een eigen moderne werkplaats vervaardigd, waarbij voldaan wordt aan de kwaliteitseisen van het VMRG keurmerk, SKG/KOMO en de veiligheidsnormen van het VCA* certificaat. Door een snelle, meedenkende en degelijke uitvoering van haar projecten heeft de Zuid-Nederlandse Ramenfabriek B.V. een aanzienlijke klantenkring opgebouwd in alle segmenten van de bouw en industrie. Onze opdrachtgevers variëren dan ook van bouwondernemingen, architecten, overheidsinstanties tot aan eindgebruikers. Naast de productie en montage van standaard stalen profielsystemen, zoals Jansen en Forster, kunnen wij ook op basis van specifieke klantwensen oplossingen op maat verzorgen. Bovendien hebben wij ons gespecialiseerd in de productie en montage van brand-, inbraak-, uitbraak, kogel- en explosie werende puien en gevels. Door onze zeer flexibele en veilige manier van werken, met kwaliteit hoog in het vaandel, zijn wij steeds in staat om de projecten tot volle tevredenheid van onze opdrachtgevers te realiseren. Zuid Nederlandse Ramenfabriek b.v. • Nijverheidsstraat 7 • Rucphen T 0165-346420 • F 0165-348395 • informatie@znrbv.nl • www.znrbv.nl
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Over Paleis Het Loo Paleis Het Loo behoort tot de meest populaire musea van Nederland. Door veranderende behoeften en wensen en noodzakelijk onderhoud is het tijd voor vernieuwing, verbouwing en verbetering! Dit gebeurt vanwege noodzakelijk onderhoud en het uitbreiden van de bezoekersfaciliteiten. Op 8 januari 2018 is de renovatie van het paleis begonnen. Paleis Het Loo werkt aan een grootscheepse vernieuwing en verbouwing. Ruim 30 jaar na de openstelling van Paleis Het Loo als museum is groot onderhoud noodzakelijk. Het groot onderhoud betreft vervanging van technische installaties, klimaatinstallaties en asbestsanering. Tegelijk met deze intensieve renovatie vindt een ondergrondse uitbreiding van Paleis Het Loo plaats. Met een uitbreiding komt er meer ruimte voor wisseltentoonstellingen en publieksfaciliteiten en kan de omvangrijke collectie beter worden gepresenteerd aan de museumbezoekers. De architectenselectiecommissie van Paleis Het Loo heeft, na een zorgvuldige procedure, unaniem gekozen voor het ontwerp van Dikkie Scipio, KAAN Architecten uit Rotterdam. Het toegankelijke ontwerp, geïnspireerd op de plattegrond en de maatvoering van het paleis, geeft een logische plek aan alle functies en ruimtes en heeft de grandeur die van een toonaangevend museum verwacht mag worden. In 2022 is het vernieuwde, verbouwde en verbeterde paleis klaar. De bezoeker wacht een warm welkom in een vorstelijke entree. De Oranjes en het Juniorpaleis bieden aansprekende presentaties, de paleisvertrekken zijn volledig heringericht en in de ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen is de eerste grote expositie te zien. De tuinen, stallen en het paleis vormen opnieuw een prachtig en logisch geheel. Paleis Het Loo is klaar voor de toekomst. Bouwen in Gelderland 17
WIJ ZIJN DE MAKERS VAN EEN GEZONDE LEEFOMGEVING 18 Bouwen in Gelderland In de regio Apeldoorn dragen wij hieraan bij met regionale projecten en het onderhoud en beheer van inspirerende werkomgevingen. Daarbij lopen we voorop in innovatieve en duurzame oplossingen en kijken we altijd door de ogen van de eindgebruiker. Dat doen we al bijna 100 jaar! We komen graag in contact om daar meer over te vertellen. www.heijmans.nl | 055-5490500
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Paleis Het Loo/Heijmans ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// “Trots dat wij een bijdrage leveren aan een stukje Nederlandse geschiedenis” Frank van Kruijl van Heijmans Utiliteit De nieuw- en verbouw van Paleis Het Loo is opgedeeld in een aantal deelprojecten waarvoor in totaal drie bouwbedrijven naast elkaar optreden. Qua installaties zijn alle werkzaamheden geconcentreerd en worden in alle negen bouwdelen uitgevoerd door Heijmans Utiliteit. De vier bedrijven werken samen op basis van nevenaannemersschap. Frans van Kruijl is als projectmanager vanaf de start betrokken bij dit omvangrijke, niet alledaagse en complexe project. Hij roemt het wederzijds vertrouwen van alle betrokken partijen en is er trots op bij te dragen aan het behoud van een stukje Nederlandse geschiedenis. Frans van Kruijl Bouwen in Gelderland 19
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Frans van Kruijl is ongeveer vijftien jaar werkzaam bij de divisie Bouw en Techniek, de poot van Heijmans die integrale projecten voor haar rekening neemt. “Voor mij kwam Paleis Het Loo in 2017 in beeld. Ik was niet persoonlijk betrokken bij het tenderproces, al heb ik natuurlijk wel de belangrijkste aspecten meegekregen hoe de openbare aanbesteding verliep en de opdeling van de zes, en later vijf percelen. Paleis Het Loo heeft de twee percelen elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties aan 20 Bouwen in Gelderland
“In een project als deze komen zoveel facetten bijeen dat geen dag hetzelfde is.” Heijmans gegund. Uiteindelijk is alles weggezet op basis van een UAV 2012 contractvorm. De voorbereiding was intensief en veelomvattend en dat is ook niet verwonderlijk als je met een gebouw te maken hebt waarvan de oudste onderdelen drie eeuwen oud zijn. Dan kom je wel eens verrassingen tegen. Het verkrijgen van de juiste informatie betekende een van de grootste uitdagingen. We werden bijvoorbeeld geconfronteerd met getekende plattegronden. Deze hebben we ingescand, gedigitaliseerd en vervolgens toegepast in onze nieuwe tekeningen. Ook zijn er geschilderde plafonds in Autocad gezet, bijvoorbeeld in de oude Balzaal om de installaties te coördineren. Dat kom je niet vaak tegen. Maar scans leveren lang niet altijd een totaalbeeld op. Constructief kwamen we ook weleens vreemde dingen tegen. Dan moet je snel kunnen schakelen en bijdraaien. Nee, al met al mag je spreken van een extreme complexiteit. In die omgeving moeten wij installaties plaatsen, kanalen en leidingen aanleggen en ook nog eens de installaties met elkaar laten communiceren. We kunnen onze kennis en ervaring heel goed gebruiken. In een project als deze komen zoveel facetten bijeen dat geen dag hetzelfde is. Deze zo efficiënt mogelijk “wegzetten”, dat is hetgeen waar ik me dagelijks mee bezig hou. Ons eigen team bestaat uit gemiddeld 25 tot 30 vakmensen. Als ik de onderaannemers erbij betrek komen daar nog eens pakweg 150 man bij in de Bouwen in Gelderland 21
veelzijdige, architectonische staalkonstrukties 22 Bouwen in Gelderland Ensel staalkonstrukties B.V. Holwerderweg 23 . 9101 PA Dokkum Telefoon (0519) 29 72 27 . info@ensel.nl . www.ensel.nl
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo huidige fase. Naast deze dagelijkse planningen hebben we ook te maken met de huidige situatie op de bouwmaterialenmarkt. Door de pandemie zie je duidelijk schaarste optreden en rijzen hier en daar de prijzen de pan uit. Samen met de opdrachtgever hebben we dit voor een deel kunnen managen door de hiervoor gevoelige onderdelen vooruit te bestellen.” De realisatie verloopt tot nu toe redelijk soepel. De verwachting is dat het project in de loop van volgend jaar volledig zal zijn afgerond. Verwacht Frans van Kruijl nog hobbels? “Eerlijk gezegd geen grote hobbels. Daar staan wij voor en mede op basis van dit criterium hebben we ook de selectie van onze onderaannemers gemaakt. Aandachtspunten zijn er natuurlijk altijd. De klimaattechniek bijvoorbeeld. Het museum wil straks ook internationale exposities organiseren en daar gelden zware criteria voor, bijvoorbeeld qua temperatuur- en vochtregulatie. Ook de fontein zal nog wel enige hoofdbrekens kosten. Je verwacht het misschien niet, maar daar zit nog een hele wereld van techniek achter. We zijn alert en ik heb er het volste vertrouwen in dat we volgend jaar met trots terug kunnen blikken op deze uitdagende en zeer bijzondere opdracht.” “We kunnen onze kennis en ervaring heel goed gebruiken.” Bouwen in Gelderland 23
Bijzonder Gewoon BIJ PALEIS ‘T LOO Luinstra Watermanagement heeft in opdracht van BAM diverse (grond)water gerelateerde werkzaamheden uitgevoerd bij Paleis ’t Loo. De gestorte soilmix wand vertoonde op 5 meter onder het maaiveld een lekkage welke niet onder controle te krijgen was. Luinstra ontwierp een bemalingsplan om de moeilijk bereikbare locatie tijdelijk droog te leggen waarna de wand dichtgemaakt kon worden. Tevens hebben wij een gedegen afwateringssysteem ontworpen waarmee het regenwater afkomstig van het dakoppervlak tijdelijk opgevangen en overgepompt werd naar het rioolstelse Goed waterbeheer is cruciaal en Luinstra is blij om dit voor het prachtige Paleis ‘t Loo te mogen verzorgen. LUINSTRA WATERMANAGEMENT: INNOVATIEF VAN PLAN TOT OPLEVERING! Rollecate 61 • 7711 GG NIEUWLEUSEN • 0529-484315 • info@luinstra.nl • www.luinstra.nl Liefde voor het ambacht, passie voor het vak Project: Paleis Het Loo Restauratie draisma.nl
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Draisma Bouw /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// “Paleis Het Loo is aaneenschakeling van maatwerkoplossingen” Robert van de Pol van Draisma Bouw Unitleider Restauratie van Draisma Bouw Robert van de Pol is inmiddels ruim tien jaar (vanaf 2010) werkzaam bij de Apeldoornse bouwer. Vanuit zijn HBO Bouwkunde stage, waarin hij onder andere werkte aan de restauratie van de Politieacademie in Apeldoorn en waar de affiniteit met dit specifieke bouwen werd geboren, beleeft hij momenteel, op steenworp gelegen van zijn woning, enkele mooie jaren. Het restaureren van een paleis is bepaald geen alledaagse bezigheid en biedt veel uitdagingen. Die beperken zich niet tot strikt bouwkundige keuzes omdat het meedenken in het bouwteam ook andere aspecten met zich meebrachten en nog steeds brengen. Paleis Het Loo, reeds geruime tijd zomerresidentie van de koninklijke familie, is voor Draisma niet een onbekend terrein. Robert van de Pol: “We zijn al enige tijd betrokken bij de renovatiewerkzaamheden. Als Apeldoorns bedrijf zijn we ook ambassadeur. Ik heb ook persoonlijk een binding met het paleis en tevens ook enkele personen uit de “Het restaureren van een paleis is bepaald geen alledaagse bezigheid en biedt veel uitdagingen.” Bouwen in Gelderland 25
MONUMENTAAL ONDERHOUD GESPECIALISEERD IN VA ST GOEDONDERHOUD Smeenkhof 4, 7429 AX Deventer info@woltersbv.nl 0570 65 13 69 woltersbv.nl 26 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo projectorganisatie die ik ken vanuit mijn studietijd. Ook toen er nog geen sprake was van de aanbesteding en dergelijke hield ik me op de hoogte van alle ontwikkelingen. Gewoon uit oprechte interesse. Al eerder hebben we trouwens gewerkt aan het revitaliseren van de Prins Hendrik Garage. De samenwerking verliep destijds ook prettig. De transformatie van de restaurantvleugel is ons op het lijf geschreven. We hebben meerdere toppers op dit specifieke gebied die we inzetten. Metselaars, timmerlieden en ook een loodgieter. We hebben kennis en ervaring in monumentale omgevingen. Uitdagingen en verrassingen zijn we gewend. Bovendien hebben een ERB-erkenning, een certificering die houvast biedt aan ons én voor de opdrachtgever. Een van de eerste dingen die we hebben uitgevoerd was het inscannen van het volledige inwendige pand. Dat heeft een wolk van gegevens opgeleverd. Het gaf een totaalbeeld van de opbouw van onder andere de binnen- en buitenmuren, de kapconstructies en we stuitten uiteraard ook op scheefstanden en andere wetenswaardigheden. Omdat het gebouw bepalend is en de toevoegende onderdelen in principe ondergeschikt hieraan zijn konden we zorgvuldige keuzes maken. Een noodzaak omdat het een Rijksmonument is en in de basis ongeschonden moet blijven. “Het is een uitdagend project met een aaneenschakeling van maatwerkoplossingen.” Met het taakstellend budget enerzijds en de opgebouwde kennis van het pand kun je dan in teamverband alles uitkristalliseren en tot weloverwogen ingrepen komen. In de realisatie is het natuurlijk een ontzettend complex werk. Geen meter is hetzelfde, maar nu we al geruime tijd bezig zijn kan ik wel zeggen dat we het paleis steeds beter leren kennen. De architect heeft een in de basis mooi ontwerp geschreven, met, zoals ik het wel eens omschrijf, unieke ideeën, maar de praktijk is soms weerbarstig. Het is een uitdagend project met een aaneenschakeling van maatwerkoplossingen. Het ontwerp is mooi, en hier en daar had je zelfs ook andere keuzes kunnen maken. We hebben veel en intensief contact met onze partners. Momenteel zitten we in een fase van meer renovatie dan restauratie. We zijn nu druk met de transformatie van de Witte Foyer naar de Nieuwe Balzaal. Een knipoog naar het verleden met moderne materialen die de toekomstbestendigheid waarborgen. En dat is symbolisch voor het hele project Paleis Het Loo”. Bouwen in Gelderland 27
“Een behoorlijk complexe opdracht met hier een daar een spannende uitdaging.” 28 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Erik Kottier ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// We hebben niets aan het toeval overgelaten Technisch Directeur Wibo van der Jagt van Koninklijke Woudenberg Ameide “Wij komen in ons wereldje vrijwel altijd op plekken waar anderen nooit komen. Bijzondere plekken ook, zoals het Rijksmuseum en het Mauritshuis. Paleis Het Loo mocht eigenlijk niet ontbreken in zo’n rijtje. Oktober 2017 was de aanbesteding en half december stonden de handtekeningen onder het contract. Er resteerde effectief een week voorbereidingstijd, want januari zijn we al gestart.” Aan het woord is technisch directeur van de Koninklijke Woudenberg Ameide B.V. Groep, Wibo van der Jagt, die in dit specifieke geval tevens als projectleider opereert. “Het was inderdaad snel schakelen bij de start. Niet voor niets hebben we een aantal commerciële medewerkers mee laten draaien in ons projectteam. Zij hadden immers nog de meeste kennis vergaard in de aanloop naar de aanbesteding. Naast de projectleider, bestond dit team de groep uit drie uitvoerders, vier werkvoorbereiders en een tekenaar. Gemiddeld liepen er op de bouwplaats acht tot tien vaklieden van onszelf rond en het vier- of vijfvoudige van partners die we hebben ingeschakeld voor specialistische vakgebieden. In de piekperiodes, waar we ook veel engineering hebben ingezet, liepen de aantallen nog wat verder op. Op dit moment zijn we echt in de laatste fase beland. Het zijn nu, naast onze eigen vaklieden, een flink aantal schilders en interieurbouwers die de laatste hand leggen aan ons deel.” Bouwen in Gelderland 29
TIMMERFABRIEK VAN ES; Specialist in monumentaal Timmerwerk Al meer dan vijfitg jaar toeleverancier voor restauraties en renovaties van monumentale panden. Trots op onze werkzaamheden aan o.a. het Rijksmuseum, de Utrechtse werfkelders, het Centraal Station Amsterdam, het Mauritshuis en Paleis ’t Loo. Timmerfabriek Van Es I Broekseweg 15 I Meerkerk T 0183 351 467 I 06 269 579 45 E info@gebrvanes.nl I W www.timmerfabriekvanes.nl VAKLIEDEN GEZOCHT! WERK MEE AAN DE MOOISTE RESTAURATIEPROJECTEN: FORTEN, PALEIZEN, KASTELEN. WWW.KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL/VACATURES 30 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo Het gesprek voert weer terug naar de aanbestedingsfase. Wat was volgens Van der Jagt de doorslaggevende factor? “Het is vrijwel altijd een mix van verschillende aspecten”, vertelt de technisch directeur. “Het was een EMVI-aanbesteding (Economisch Meest Voordelige Inschrijving), waarbij naast de prijs, vooral het plan van aanpak zwaar meetelde. Daarmee kon je een fictieve aftrek op de prijs verdienen. Daar stonden bij ons twee punten centraal. Omdat asbestsanering een fors deel uitmaakte van onze werkzaamheden en er bijvoorbeeld ook onder het plafond gewerkt moest worden, hebben we voor het noodzakelijk ontwikkelen van onderdruk gewerkt met een systeem met open roosters op de vloeren. Hierdoor konden we met behoud van onderdruk, veilig en voor de monumentale plafonds verantwoord werken. Maar het meest onderscheidende was het door ons bedachte systeem om de tijdelijk verwijderde monumentale wanden, plafonds en vloeren “Het is echt een nieuwe, prachtige parel aan onze ketting.” per verdieping, en dat zijn er vier, te labelen en op te slaan. In afwijking van de door de opdrachtgever aangewezen opslagpositie verder van de werkplek af, hebben we vier lagen keten op elkaar gezet, die volledig geklimatiseerd en gemonitord werden, met op elke laag een directe ingang het paleis in. Hierdoor konden we veel loopwerk beperken en tegelijk de verwijderde elementen veilig en toekomstbestendig kon opslaan. Ook de kans op eventuele schade konden we zo minimaliseren. De realisatie is vanuit ons gezichtspunt goed verlopen, al gaat uiteraard niets vanzelf. Paleis Het Loo is absoluut Bouwen in Gelderland 31
Al 40 jaar mooi met... t 071 301 62 39 | info@monks.nl | www.monks.nl LOODKOPERZINKWERK Leidekkerswerk Loodgieterswerk Diversen LID VAN: Leidekkersbedrijf D.Koenders NIJVERHEIDSWEG 3, 7161 AA NEEDE POSTBUS 128, 7160 AC NEEDE T: 0545 - 29 22 17 E: INFO@LEIDEKKERSBEDRIJF-KOENDERS.NL www.leidekkersbedrijf-koenders.nl 32 Bouwen in Gelderland
Verbouw / uitbreiding Paleis Het Loo “We hebben dus niets aan het toeval overgelaten.” geen standaard asbestsanering. Natuurlijk zijn sommige aspecten, zoals de veiligheid van onze medewerkers die altijd vooropstaat, identiek, maar bij ons soort werk geldt altijd dat je nooit bouwt zoals het vooraf op papier staat. Asbest vindt je op de meest bizarre plekken en vooraf inschatten welke hoeveelheden je aantreft is ook zo goed als ondoenlijk. We zijn niet anders gewend. In het paleis kwamen we onder andere turf tegen tussen de balklagen, waarschijnlijk ooit aangebracht voor geluids- en warmtewering.” Complexiteit Volgens Wibo van der Jagt is de opdracht in Apeldoorn behoorlijk complex, met hier een daar een spannende uitdaging. “Door onze ervaring en kennis zijn we goed uitgerust om dergelijke opdrachten naar tevredenheid uit te voeren en dat geldt eveneens voor onze bouwpartners. In verband met de voorschriften op het gebied van inbraakbeveiliging hebben we op de begane grond en eerste verdieping stalen inbraakwerende achterzetramen geplaatst. Alles specifiek voor dit project uitgedacht, en geëngineerd en uitgebreid getest. We hebben dus niets aan het toeval overgelaten. Inmiddels hebben we de eerste twee delen opgeleverd en tot de bouwvak zijn we nog werkzaam in het Corps de Logies. Daarna zullen we nog terugkomen voor de puntjes op de i. Ik ben trots op mijn mensen over wat we tot nu toe hebben gerealiseerd. Het is echt een nieuwe, prachtige parel aan onze ketting.” Bouwen in Gelderland 33
Bouwachterstand door corona: de race is nog lang niet gelopen Ook al zou ik het graag anders zien (en u vast en zeker ook!): corona blijft mijn agenda behoorlijk dicteren. Positief nieuws zijn de versoepelingen waardoor we ons ook zakelijk en economisch wat ruimer kunnen bewegen. Bijvoorbeeld het vaccinatietempo krijgt een goeie slinger. We vragen iedereen om zich zo snel mogelijk te laten vaccineren, zodat we allemaal weer veiliger kunnen doorbouwen in en aan Nederland. Onvermoeibare inzet op buitenlandse werving Ook het grensverkeer verloopt inmiddels gemakkelijker. Door die laatste verruiming mocht Haldu Groep in één week 15 sollicitatiegesprekken met nieuwe buitenlandse vakkrachten voeren. In een tijd waarin elke vakkracht op uw bouwproject er één is, zijn dit positieve signalen. De onvermoeibare inzet van Haldu Groep op werving & selectie van de beste vakmensen van over de grens blijft zijn vruchten afwerpen. Hierbij blijven we alert en vindingrijk. Want hoewel heel veel recruitment succesvol via social media verloopt, zoeken we ook naar andere creatieve manieren van werving. Ik geef u graag een voorbeeld. Een collega bezoekt momenteel familie in Polen. Hij gaat rond in zijn omgeving zoals op markten en in gemeentehuizen, met een doos met flyers van Haldu Groep. 34 Bouwen in Gelderland Verwacht: serieuze zomerdip In relatie tot de Bouwvak ontvang ik signalen dat ook in de zomer van 2021 diverse bouwbedrijven voornemens zijn om opnieuw langere tijd te sluiten, evenals in de zomer van 2020. Ik begrijp deze bedrijven goed. Immers, het stuwmeer van opgebouwde vrije dagen moet echt leeg. Want als we later in 2021 weer volop aan de bak kunnen in de bouw, dan is geen enkele aannemer gebaat bij eigen medewerkers die in misschien wel de drukste tijd van het jaar ineens een paar weken vrij nemen. In het licht van deze ontwikkeling voorzie ik een serieuze dip in de zomer. Maar daarna kan het los. Echter, de door corona opgelopen bouwachterstand krijgen we met elkaar niet zomaar ingelopen, maar dit geldt voor alle partijen in de sector. Om u een idee te geven: om het verlies van de afgelopen vier tot vijf maanden in te halen, hebben we zelfs een verdubbeling nodig van het aantal vakmensen dat we regulier elke week inzetten. In die zin is de race nog lang niet gelopen. Ondanks werkdruk streng op kwaliteit Te midden van alle huidige uitdagingen houd ik hier graag een pleidooi voor het handhaven van de hoogste kwaliteit als het gaat om vakmensen. Onder economische druk en alle stress die corona veroorzaakt, is het een risico dat er beknibbeld gaat worden op de kwaliteit van de vakmensen. Maar ik zei het eerder in deze column al: elke vakman op uw project is er één, maar Haldu wijkt geen duimbreed als het gaat om de kwaliteit van onze vakmensen. Ook niet door de stevige druk
Column om nu in versneld tempo alle bouwachterstand door corona in te halen. Ons motto? Liever één topvakman bij u op het project dan twee minder goede. Aan kwaliteit, vakmanschap maar dus ook aan veiligheid doen we 0,0 concessie. Altijd collegiaal standby Uitzendwerk is een branche waarin je soms wint, maar ook kunt verliezen. Doe je dit laatste? Dan is het de eer van Haldu Groep te na om collegiaal te gaan mokken. We feliciteren de andere uitzender met de klus, en blijven tegelijkertijd het project en proces nauw volgen. Zo ook bij het vier kilometer lange viaduct van het Rotterdamse Theemswegtracé-project van SaVe eind verleden jaar. Alsnog werden we gebeld omdat de andere partij te weinig vakmensen kon leveren en de productie vertraging opliep. Of wij tot eind 2020 alsnog 20 mensen konden leveren. In twee weken hadden we het rond en kon de planning tot eind 2020 worden gehaald. Een staaltje van snel en flexibel handelen vanuit Haldu Groep waarbij ik in alle eerlijkheid aanteken dat de rollen ook weleens omgekeerd kunnen liggen. Ik wil hiermee maar aantonen dat de uitzendbranche door buitenstaanders vaak wordt gekenschetst als een vechtbranche, terwijl we elkaar in werkelijkheid respecteren en steunen, waar nodig. De handen ineenslaan Tot slot: terwijl ik dit schrijf, is er een akkoord voor de nieuwe bouw-cao bereikt. De lonen gaan met 4,5 procent omhoog. Opgeteld met de economische achterstand die we opliepen door corona ligt er hier een dubbele uitdaging voor de bouw en uitzendbureaus. Laten we meer dan ooit de handen ineenslaan! Danny van Hal Bouwen in Gelderland 35
Verbouwproject De Witte Villa & Toren C2 / Arnhem Tekst: Jolanda Groothuis / Artist impressions: DP6 architectuurstudio ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Witte Villa en Toren C2 vragen om projectspecifiek Plan van Aanpak HERBESTEMMING ONDERWIJS Velpercampus
In opdracht van ROC Rijn IJssel werd BINX Smartility geselecteerd voor de uitwerking van het Definitief Ontwerp naar een Technisch Ontwerp. Na goedkeuring hiervan en op basis van het Uitvoeringsgereed Ontwerp werd opdracht verleend voor de transformatie van de Witte Villa en Toren C2 in Arnhem. De totale omvang van de verbouwingsopgave is ruim 18.000 vierkante meter bruto vloeroppervlakte. Na oplevering is deze nieuwe locatie van Rijn IJssel geschikt voor circa achttienhonderd studenten en tweehonderd medewerkers. BINX Smartility nam de opdracht aan voor 11,6 miljoen euro. Tijdens de aanbesteding die in april vorig jaar plaatsvond waren er, naast BINX Smartility, nog twee geïnteresseerde partijen. Projectleider Patrick Wissink: “Met betrekking tot de prijs hebben we heel reëel ingeschreven, niet per definitie scherp. Ik vermoed dat wij de opdracht in handen kregen doordat we extra aandacht besteedden aan het Plan van Aanpak. Hier hebben we projectspecifiek een invulling aan gegeven. Het had onder andere te maken met de Toren C2 die tijdens de bouw gedeeltelijk operationeel blijft. De bovenliggende etages zullen namelijk kantoorfunctie blijven behouden door Akzo Nobel en Nouryon. Onze aandacht ging voornamelijk uit naar het beperken van de overlast zonder dat dit de voortgang van de transformatie zou belemmeren. Feit dat we de opdrachtgever hiermee zouden ontzorgen maakte indruk. Daarnaast werken we momenteel aan de realisatie van de Velpercampus C1, eveneens een project van ROC Rijn IJssel. De onderlinge relatie is goed, wellicht was de reeds opgedane ervaring met BINX eveneens doorslaggevend.” Bouwen in Gelderland 37
Verbouwproject De Witte Villa & Toren C2 / Arnhem projecten die via zogeheten UAV-GC-contracten worden aanbesteed. Daarbij gaat de opdracht niet per definitie naar de aanbieder met de laagste prijs, maar wordt er tevens gekeken naar zaken als duurzaamheid en onderhoudscontracten. In de praktijk zijn het voornamelijk overheden en scholen die voor deze contractvorm kiezen.” Complexe projecten ROC Rijn IJssel gaat in het markante, voormalige hoofdkantoor van Akzo Nobel in Arnhem (de Witte Villa en de eerste vier lagen van de Toren C2) het cluster Creatieve Industrie, de Centrale Stafdiensten en het College van Bestuur huisvesten. Patrick Wissink: “Doordat we eveneens betrokken zijn bij de engineering van dit project, kunnen we onze meerwaarde tonen als integraal bouw- en installatiebedrijf. In onze optiek is dit de slimste manier van bouwen. Er was ons best veel aan gelegen dit werk te mogen uitvoeren. De Witte Villa is een indrukwekkend pand met een enorm hoog afwerkingsniveau; een bouwkundig project waar je als 38 Bouwen in Gelderland uitvoerende partij vrolijk van wordt. Bovendien is het geen doorsnee onderwijsinstelling, daarin onderscheiden we ons. Patrick Wissink: “De Witte Villa is een indrukwekkend pand met een enorm hoog afwerkingsniveau; hier word je als uitvoerende partij vrolijk van.” Herindelen ruimten Vorig jaar oktober werd begonnen met de sloopwerkzaamheden. Vanaf januari startten de vaklieden van BINX met de werkzaamheden. Patrick Wissink: “De huisvesting bestaat uit twee bouwdelen; de Witte Villa is als hoofdkantoor van Akzo Nobel in 1989 in gebruik genomen en de Toren dateert We hebben diverse scholen gerealiseerd die allen afwijken van de standaard. BINX is sterk in het realiseren van complexe Patrick Wissink
Sfeer proeven ... In uitvoering ... uit midden jaren zestig. De gehele Witte Villa zal door ROC Rijn IJssel in gebruik worden genomen, van de Toren C2 de begane grond tot en met de derde etage. De bovenliggende etages en een deel van de kelderverdiepingen blijven in gebruik als kantoorfunctie voor Akzo Nobel en Nouryon. Onze werkzaamheden omvatten in hoofdlijnen het herindelen van de ruimten en het vervangen van de totale klimaat- en regelinstallaties, de verlichting en het aanpassen van het gebouw met betrekking tot de (veiligheids)eisen die voor onderwijsinstellingen gelden. De technische kwaliteit van de gebouwen is in de basis goed, maar niet aangepast op het gebruik als school. De installaties worden grotendeels vervangen, met uitzondering van de componenten met voldoende restlevensduur. Door de aanpassingen zullen de gebouwen straks voldoen aan de duurzaamheidsambities van Rijn IJssel en de gebouwkwaliteit die zij wil bieden aan haar studenten en medewerkers. Bouwen in Gelderland 39
40 Bouwen in Gelderland
Verbouwproject De Witte Villa & Toren C2 / Arnhem de intentie van de opdrachtgever om rond de Kerst beide gebouwen in gebruik te nemen. Patrick Wissink: “We komen graag aan de wens tegemoet dat er vanaf oktober deels kan worden begonnen met de inrichting zodat zich in december niet alles opstapelt. In het interieur is veel Berken multiplex verwerkt door de interieurarchitect. Dit zal de grootste uitdaging vormen om tijdig op te leveren. Eenieder in de bouw is zich ervan bewust dat de levering van (plaat)materialen momenteel één groot zwart gat is. Strak plannen is nagenoeg onmogelijk; garanties op het ontvangen van materiaal worden niet gegeven, evenals vaste prijzen. Wat dat betreft is het moeilijk calculeren. specialisten in de installatietechniek en bouwkundigen die op dezelfde locatie aan een project werken. Normaal gesproken is er een hoofdaannemer die via inschrijving op zoek gaat naar een onderaannemer voor het installatiewerk. Bij ons werkt dat net even anders. De oprichters, Bas Hommelink en Bart Wopereis, respectievelijk eigenaren van WAM & Van Duren Bouwgroep en Installatiebedrijf WSi techniek richtten in 2014 samen BINX Smartility op die ze naast hun eigen ondernemingen runnen. Zelf zien ze zich als ‘hybride ondernemers’ en dat zijn ze ook. Bij BINX werken bouwkundigen en installatietechnici onder één dak aan een ontwerp. Dat levert de nodige BINX is tamelijk revolutionair in de conservatieve bouwsector; specialisten in de installatietechniek en bouwkundigen die op dezelfde locatie aan een project werken. Na de transformatie wordt voldaan aan de eisen van Frisse Scholen klasse B en een GPR-score van minimaal 7,5.” In de buurt Gemiddeld zijn er dagelijks veertig vaklieden werkzaam op de bouwplaats. Volgens Wissink is het een prettige bijkomstigheid dat het project qua afstand goed te doen is voor de medewerkers: “We voeren regelmatig grote werken uit in het zuiden van het land, met als gevolg lange reistijden. Dat is nu niet aan de orde en wordt zeker gewaardeerd.” Lastige periode Tussen de sloop en oplevering staat een jaar gepland. Het is In een korte periode kunnen prijzen zomaar drie keer over de kop gaan. Zo extreem als nu, is het nog nooit geweest en dat maakt het dikwijls knap lastig. Wanneer een project strak is aangenomen heb je al gauw een probleem. Dit neemt niet weg dat we hopen alles tijdig gereed te hebben zodat de studenten en medewerkers met een goed gevoel aan de slag kunnen.” Hybride ondernemers Patrick Wissink (33) is sinds 2018 werkzaam als projectleider bij BINX Smartility en zegt volledig achter het concept van de onderneming te staan: “Ons bedrijf is tamelijk revolutionair in de conservatieve bouwsector; Bouwen in Gelderland 41 voordelen op, zowel aan de voorkant als bij de uitvoering en nazorg. Dat ik drie jaar geleden besloot om onderdeel van het team te gaan uitmaken was een juiste.”
42 Bouwen in Gelderland
Verbouwproject De Witte Villa & Toren C2 / Arnhem Tekst: Gerard van Leeuwen / Artist impressions: DP6 architectuurstudio ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Bouwen is een teamsport Patrick Taken van Ingenieursbureau Wiggers In het project van de Witte Villa en Toren C2 in Arnhem is een prominente rol weggelegd voor het Varsseveldse Ingenieursbureau Wiggers. Hoofdconstructeur en projectverantwoordelijke Patrick Taken, eveneens lid van het managementteam, kent opdrachtgever BINX Smartility al geruime tijd. “We komen elkaar regelmatig tegen in bouwteams”. “Bouwen is een teamsport”, vertelt Patrick Taken. “Integraal bouwen, waarmee ook BINX zich dagelijks bezighoudt, heeft ook mijn persoonlijke voorkeur. In een dergelijke omgeving voelen wij ons als bedrijf erg thuis. Zo’n verbouwproject als De Witte Villa en Toren C2 is echt maatwerk. Af en toe een beetje adhoc en zo nu een dan improviseren, het is ons op het lijf geschreven. Zoals meestal het geval is waren we al in de tenderfase betrokken bij het project. We hebben meegeschreven aan het Plan van Aanpak. We hebben bij de constructieve beoordeling en advisering ons licht laten schijnen over de het bestek en de keuzes die daarin werden aangegeven. We hebben de uitgestippelde route bewandeld en onze visie daarop gegeven. Het is een analyse van kansen en risico’s, waarbij de gedachten van de school, architect en onze visie op de constructie worden samengevoegd en tot een aanvaardbaar plan wordt gesmeed. Daarbij kwam het goed van pas dat er in dit geval gigantisch mooie archiefstukken aanwezig waren. Er bestaat een goede vertrouwensband tussen BINX en ons bedrijf en dat heeft er mede voor gezorgd dat we de tijd en ruimte kregen om slimme oplossingen te vinden. De voornaamste problematiek in Toren C2 was de creatie van een nieuwe trapomgang waarbij de vloerconstructie ingrijpend wijzigde. Vooral de eigenaar vond dat heel spannend. In de Witte Villa werden we geconfronteerd met een in het werk gestort betoncasco. Anno 2021 zou dat interessante vakliteratuur opleveren. In de stukken kon je zien dat vrijwel alles nog met de hand getekend en uitgerekend was, tot en met de vloeren, balken en wanden aan toe. We zijn weinig verrassende zaken tegengekomen en dat was een zegen.” Het werk in Arnhem was zo goed als een thuiswedstrijd Bouwen in Gelderland 43
Tekst nog te doen Vervolg van pagina 43 voor het Varsseveldse bureau. Patrick Taken: ”We werken landelijk en zijn onder andere veel in de Randstad te vinden, maar ook in Groningen en het zuiden van het land. Deze opdracht is in onze regio. Overigens werken we al sinds 1990 ook in Duitsland. Toen hier de crisis van 2008 zich manifesteerde, klauterde men daar net uit de laagconjunctuur. Vanuit Varsseveld is het maar een kleine afstand naar de oosterburen. Duitsland is nog steeds belangrijk voor ons. Doordat we zowel voor de Nederlandse als de Duitse markt werken, worden we dagelijks getraind om creatief te denken. Iedere bouwcultuur heeft zo zijn voor- en nadelen, en daar kunnen we slim gebruik van maken. Martijn Pestman “De laatste maanden zullen straks in het teken staan van controles in het werk, en het waarborgen van de kwaliteit.” Tekst: Gerard van Leeuwen Artist impressions: DP6 architectuurstudio Patrick Taken “Zo’n verbouwproject als De Witte Villa en Toren C2 is echt maatwerk.” De markt is momenteel eigenlijk te hectisch. We kunnen als het ware kiezen uit de projecten. Multidisciplinaire opdrachten hebben mijn voorkeur, maar voor onze vaste relaties staan we voor alles klaar. Persoonlijk vind ik het een van de mooiste aspecten van ons werk. Of het nu staal, hout, glas of beton is, we moeten van alles op de hoogte zijn. Die afwisseling zie je ook qua uitgevoerde werken. Als ik naar onze portefeuille zie, kom je bijvoorbeeld industriehallen, distributiecentra, scholen en appartementencomplexen tegen. Die veelzijdigheid spreekt mij aan.” 44 Bouwen in Gelderland
Verbouwproject De Witte Villa & Toren C2 / Arnhem Technische voorzieningen in het zicht in Toren C2 Met inventiviteit een duurzame bijdrage leveren aan de gebouwde omgeving, risico’s uitsluiten en kansen pakken. Dat is de core business van abtWassenaar uit Haren. Dit multidisciplinaire ingenieursbureau is nauw betrokken bij de advisering op het gebied van bouwfysica, akoestiek, brandveiligheid en installaties. Akoestisch gezien is de ingrijpende verbouw en transitie van Toren C2 en De Witte Villa in Arnhem. Projectleider Martijn Pestman van het ruim vijftig medewerkers tellende bureau licht de werkzaamheden toe. AbtWassenaar ontstond uit een overname van Wassenaar Ingenieurs door ABT en behoort alweer een aantal jaren tot de Oosterhof Group dat kennis, denkkracht en expertise bundelt voor projecten die vernieuwend, complex en kennisintensief zijn. Dat kwam ook in Arnhem goed van pas. Martijn Pestman: “Binx Smartility is een goede relatie van ons, dat dateert nog uit deperiode dat WAM & van Duren en WSi techniek alleen nog als afzonderlijke bedrijven opereerden. Het project kende diverse uitdagingen. Bouwfysisch lag dat met name in de inpassing van de nieuwe functies. Lang niet alle onderwijsruimtes zijn gelijk. Integendeel. Akoestisch gezien zijn hiervoor de nodige aanpassingen noodzakelijk. Zo mogen bijvoorbeeld de dansruimtes geen overlast veroorzaken richting andere verblijfsruimten. Ook de brandbeveiliging behoefde een upgrading om te kunnen voldoen aan de hedendaagse eisen. Zo waren er in het gebouw bijvoorbeeld nog grotere oppervlakten met spiegeldraadglas. Draadglas is in bestaande gebouwen wijdverspreid toegepast in brandscheidingen als brandwerend glas. Draadglas is echter een verouderd product in vergelijking met het brandwerende glas dat tegenwoordig op de markt wordt gebracht. Op ons advies zijn de puien dus vervangen. Eveneens opvallend is dat de opdrachtgever een nadrukkelijke wens had om bepaalde technische voorzieningen in het zicht te laten plaatsen. Dat maken we wel vaker mee. Maar vaker niet dan wel. Installaties, leidingen en kanalen verdwijnen veelal achter plafonds en wanden. Maar hier past het uitstekend bij het type onderwijs wat gegeven wordt. Qua installaties hebben we een verduurzamingsslag gemaakt naar meer energiezuinige oplossingen. Voornaamste voorzieningen zijn de toepassing van nieuwe luchtbehandelingskasten en energiezuinige verlichting Dat alles levert een gewenst resultaat op. We zijn nog steeds met enige regelmaat op de bouw te vinden. We hebben korte lijnen met Patrick (Wissink, red.) en de werkvoorbereiding bij Binx. We kunnen snel schakelen en bijsturen indien dat gewenst is. De laatste maanden zullen straks in het teken staan van controles in het werk, en het waarborgen van de kwaliteit. We willen richting de oplevering in het najaar natuurlijk ook cijfermatig aantonen dat de gemaakte keuzes daadwerkelijk datgene opleveren wat we hadden beoogd. Een oplevering is overigens allang geen moment meer van sec het overhandigen van een sleutel. Beheer behoort steeds vaker bij de opdracht. Dan zijn het beheersen en minimaliseren van de energiekosten een vast onderdeel. Ook dat behoort tot ons takenpakket.” Bouwen in Gelderland 45
KienhuisHoving informeert (On)eerlijke (boete-)bedingen Professionele verhuurders van woonruimte, zoals woningcorporaties, hanteren veelal algemene voorwaarden die deel uitmaken van de huurovereenkomst. Algemene voorwaarden zien op de randvoorwaarden die standaard gelden, zoals geen drugsgerelateerde activiteiten door huurder in of om de woning en dat onderhuur niet is toegestaan. Dergelijke bepalingen worden vaak gecombineerd met een boetebeding, waarin is bepaald dat als een huurder een bepaalde verplichting niet nakomt, hij een boete kan verwachten. Rechters zijn verplicht om dergelijke boetebedingen te toetsen aan de Europese Richtlijn over oneerlijke bedingen (richtlijn 93/13/EG). Deze richtlijn, die overigens niet beperkt is tot het huurrecht, dient ter bescherming van particulieren. Getoetst wordt of het betreffende beding wel of niet een oneerlijk beding is. Een beding wordt als oneerlijk beschouwd als het de rechten en verplichtingen uit de overeenkomst aanzienlijk verstoort ten nadele van de consument. Op grond van (Europese) jurisprudentie1 moet bij de beoordeling van een mogelijk oneerlijk karakter van een boetebepaling worden nagegaan wat het cumulatieve effect is van alle bedingen van de overeenkomst. Daarbij moeten alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een daarmee samenhangende overeenkomst in aanmerking worden genomen. Dit klinkt tamelijk vaag en lagere chters worstel(d)en hier ook nogal mee in hun uitspraken. Naar aanleiding van een verzoek om een prejudiciële beslissing van de voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam2 over de uitleg van de richtlijn heeft het Hof van Justitie van de EU op 10-09-20203 geoordeeld: de rechter moet onderzoeken of de verhuurder ook andere boetebedingen in heeft geroepen of in kan roepen. Als dat het geval is, dan zal de rechtbank daar in de beslissing rekening mee moeten of kunnen houden. Dat geldt ook als de bedingen op zichzelf niet oneerlijk (zouden) zijn. Het gaat er dus om of het beding oneerlijk is bezien in combinatie met andere bedingen in de huurovereenkomst. In de vervolguitspraak4 oordeelt de voorzieningenrechter dat het boetebeding ter hoogte van € 5.000,- op illegale onderhuur en de bepaling tot afdracht van de winst die de huurder met de illegale onderhuur heeft verdiend, eerlijk zijn. De huurder werd veroordeeld tot betaling van de boete én tot afdracht van de winst. Deze column is geschreven door: Marlies Knook, advocaat bouw- en huurrecht. E-mailadres: marlies.knook@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 088 – 480 40 76 21 1 Radlinger-arrest, HvJ EU 21-04-2016, ECLI:EU:C:2016:283 en arrest Lewis/Stam, HR 08-09-2017, ECLI:NL:HR:2017:2275 2 d.d. 19-09-2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:7062 4 HvJ EU 20-09-2020, ECLI:EU:C:2020:687 5 Voorzieningenrechter van de Rechtbank Amsterdam 28-01-2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:388 Met deze uitspraak is duidelijker geworden dat er soms helemaal geen boete wordt opgelegd, ook al staan er meerdere boetes in de huurovereenkomst of de algemene voorwaarden, omdat de cumulatie van die boetes als oneerlijk wordt geoordeeld. Máár het blijft maatwerk. Per geval moet worden nagegaan of sprake is van een oneerlijk beding. Voor professionele verhuurders van woonruimte is het daarom wellicht te overwegen hun huurovereenkomsten en algemene voorwaarden nog eens goed tegen het licht te houden. Wij helpen daarbij graag.
Aalsbergen 16 6942 SE Didam T 0316 221 327 E info@gieskesbv.nl AL 99 JAAR EEN SPECIALIST IN MAATWERK MEUBILAIR EN GEBOUWGEBONDEN INTERIEUR Bouwen in Gelderland 47
1 Online Touch