Lang Leve de Liefde Voortgezet Speciaal Onderwijs Jij en je lijf Verliefd, vrienden, verkering Hoe ver ga jij? Over seks Online: Wat doe je? Veilig vrijen: Hoe doe je dat? Veilig vrijen: Wat is dat?
LES 1 Inhoud Jij en je lijf BLADZIJDE 3 LES 2 Verliefd, vrienden, verkering BLADZIJDE 8 LES 3 Hoe ver ga jij? BLADZIJDE 15 LES 4 Online: Wat doe je? BLADZIJDE 26 LES 5 Over seks BLADZIJDE 32 LES 6 Veilig vrijen: Wat is dat? BLADZIJDE 41 LES 7 Veilig vrijen: Hoe doe je dat? BLADZIJDE 48 Hallo! Heb je vragen? Ga naar www.sense.info. Voor informatie over seks. Je kunt ook persoonlijk vragen stellen.
1 Jij en je lijf Je verandert! In de puberteit verandert er veel. Je lijf groeit en wordt volwassen. Je gaat je ook anders gedragen. Hoe is dat bij jou? 1.1 Wie ben ik? Iedereen is anders Ieder mens is anders. De één is goed in rekenen, de ander in tekenen. De één is stil, de ander druk. Ieder lijf is ook anders. Zorgen voor jezelf Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Zo blijf je gezond en voel je je goed! Hoe doen anderen dat? EVELYN, 13 JAAR: ‘Ik eet gezond, veel groenten en fruit. Ik drink ook iedere dag water.’ XAVIER, 16 JAAR: ‘Als ik ga slapen zet ik mijn telefoon uit. Zo word ik ’s nachts niet wakker.’ SANDOR, 17 JAAR: ‘Ik sport veel. Ik fiets naar school en ik voetbal. Dat vind ik leuk.’ LANG LEVE DE LIEFDE 3
1 Jij en je lijf 1.2 De geslachtsdelen PENIS Op de plaatjes zie je de penis. Je ziet de buitenkant, maar ook de binnenkant. zwellichaam schacht voorhuid eikel zaadleider plasgaatje besneden balzak onbesneden plasgaatje zaadbal balzak plasbuis eikel Elke penis ziet er anders uit De ene penis is recht, de andere is krom. De ene penis is lang, de andere is kort. Dat is allemaal heel normaal. Een slappe penis is tussen de 6 en 13 centimeter lang. Een stijve penis is tussen de 12 en 21 cm lang. Sommige jongens hebben een besneden penis. Dan is de voorhuid weggehaald. Penis wassen Was je penis en eikel alleen met water. Was je penis ook onder de voorhuid. Trek bij het wassen de voorhuid naar achteren. Dan kun je de eikel schoonmaken. Als de penis besneden is, heb je geen voorhuid. 4 LANG LEVE DE LIEFDE
VAGINA eileider Op de plaatjes zie je de vulva. Je ziet de schaamlippen, het plasgaatje, de clitoris en de vagina. Elke vagina ziet er anders uit De schaamlippen zijn lang, kort, dik, dun en donker of licht van kleur. Er is veel of weinig schaamhaar. Dat is heel normaal. De ene vagina is niet beter dan de andere vagina. baarmoeder vagina schaamlippen eierstok baarmoedermond clitoris schaamlippen plasgaatje vagina anus Vul in Schrijf het woord op de juiste plaats clitoris | sperma | besneden penis | ongesteld | zaadlozing 1 Eén keer per maand wordt een meisje .......................................................................................................................................................... Dan komt er bloed uit haar vagina. De meeste meisjes worden dit voor het eerst als zij tussen de 11 en 15 jaar zijn. 2 De ......................................................................................................................... Vagina wassen Was je vagina alleen met water. Gebruik dus geen zeep. Ben je ongesteld ? Verwissel maandverband regelmatig. Elke vier uur of vaker. Houd ook tampons niet langer dan 4 uur in. is een bobbeltje tussen de schaamlippen van een meisje. Als ze het aanraakt krijgt een meisje een lekker gevoel. 3 Bij een ...................................................................................................................................... komt er sperma uit de penis van de jongen. 4 Het ................................................................................................................................................ is vocht met zaadcellen dat uit de penis komt. 5 Een ....................................................................................... is een penis zonder voorhuid. Er zit dus geen huid meer over de eikel. LANG LEVE DE LIEFDE 5
1 Jij en je lijf Je gevoel Je gevoel verandert 1.3 Je voelt je anders als je een puber wordt. Soms ben je onzeker. Misschien denk je: Vinden mijn vrienden mij wel leuk? Zie ik er wel leuk uit? Je bent niet de enige. Het is ook normaal als je je soms schaamt. Slappe lach Eerst heb je de slappe lach. Dan ben je ineens verdrietig. Soms ben je heel gelukkig en dan plotseling boos. Kan dat? Ja hoor. Veel jongeren hebben dat. Vul in Wat vind jij van jezelf? Deze jongeren zeggen iets over zichzelf. Denk jij dat ook wel eens? Kruis aan wat jij wel eens denkt. RACHIDA, 14 JAAR: Soms denk ik: ben ik wel mooi? Vaak ben ik blij met hoe ik eruit zie. ELENA, 16 JAAR: Mijn moeder zegt dat ik mooi ben, maar Ik vind mezelf niet zo mooi. TIM, 15 JAAR: Ik ben best blij met hoe ik eruit zie, maar ik zou wel wat dingen anders willen. GINO, 14 JAAR: Als anderen zeggen dat ze me leuk vinden, ben ik blij. MAREN, 16 JAAR: Ik trek me niets aan van wat anderen vinden. 6 LANG LEVE DE LIEFDE
1.4 Wat je voelt in je lijf In de puberteit verandert veel aan je lijf. Daar moet je aan wennen. Bedenk dat je niet de enige bent! Merk jij iets aan je lichaam? Merk jij wel eens iets aan je lichaam? Veranderen er dingen? Herken je de voorbeelden van deze jongens of de meisjes? GLEN, 15 JAAR: ‘Soms had ik een natte droom . Dan werd ik wakker met een natte onderbroek. Die onderbroek verstopte ik in de wasmand. Dan kon mijn moeder het niet zien.’ SEM, 17 JAAR: ‘Vroeger had ik in de klas wel eens een stijve piemel. Daarom droeg ik altijd een wijde trui. Dan zagen ze mijn stijve niet. Nu heb ik dat niet meer. Het is vanzelf overgegaan.’ EVA, 15 JAAR: ‘Mijn borsten zijn groter geworden. Ze zijn ook gevoelig. Soms doen ze een beetje pijn. Bijvoorbeeld als ik ongesteld moet worden. Dat gaat vanzelf weer over.’ CARO, 14 JAAR: ‘Soms heb ik wat afscheiding in mijn onderbroek. Eerst dacht ik, dat het raar was. Nu weet ik, dat dit heel normaal is.’ Heb je vragen over seks? Kijk dan op www.sense.info. Op deze website vind je informatie over seks. Kijk er maar eens rond! LANG LEVE DE LIEFDE 7
2 Verliefd, vrienden, verkering 2 Verliefd, Vrienden, Verkering Wat wil jij? Sommige jongeren zijn al eens verliefd geweest. Anderen hebben dat helemaal nog niet gevoeld. Sommige jongeren zijn al druk bezig met verkering. Anderen denken daar helemaal niet aan of willen er nog mee wachten. 8 LANG LEVE DE LIEFDE
2.1 Verliefd of vrienden? Wat is verliefd? Als je verliefd bent kun je dat voelen. Weet jij hoe dat voelt? Lees hieronder wat anderen voelen. KIM, 15 JAAR: ‘Als ik verliefd ben, wil ik altijd bij die ander zijn.’ KEVIN, 15 JAAR: ‘Als ik verliefd ben, voel ik kriebels in mijn buik.’ JOYCE 14 JAAR: ‘Als ik verliefd ben, vind ik alles leuk aan die ander.’ Vrienden of verliefd? ESTHER, 16 JAAR: ‘Als we vrienden zijn vind ik iemand gewoon aardig. Als ik verliefd ben wil ik de hele tijd bij iemand zijn.’ ISMAIL, 14 JAAR: ‘Als ik verliefd ben, wil ik haar zoenen en aanraken. Zo is het niet als je gewoon vrienden bent.’ Vul in Hoe voel jij je als je verliefd bent? Kruis aan: Ik weet niet hoe dat voelt Ik voel kriebels in mijn buik Ik ben blij Ik wil steeds bij de ander zijn Ik voel me anders Ik voel me zenuwachtig De ander is niet verliefd op mij! MALIKA,15 JAAR: ‘Ik ben verliefd op Tim. Hij is niet verliefd op mij.’ Wat kan Malika doen? Aan iets anders denken Iets leuks gaan doen Met een vriendin praten Met haar zus praten Ik heb een ander idee LANG LEVE DE LIEFDE 9
2 Verliefd, vrienden, verkering 2.2 Verliefd op een jongen of een meisje? Je kunt verliefd worden op een jongen of op een meisje. Het kan ook zijn dat je verliefd wordt op allebei. Welke woorden gebruik je daarvoor? Heteroseksueel Sommige meisjes worden verliefd op een jongen. Sommige jongens worden verliefd op een meisje. Dat noem je hetero of heteroseksueel. Homoseksueel Sommige jongens worden verliefd op een jongen. Dat noem je homo of homoseksueel. Biseksueel Sommige mensen worden verliefd op meisjes en op jongens. Dat noem je biseksueel. Lesbisch Sommige meisjes worden verliefd op een meisje. Dat noem je lesbisch. Transgender Soms ben je een jongen, maar je voelt je een meisje. Of je bent je een meisje, maar je voelt je een jongen. Dat noem je transgender. WIST JE DAT…? Je weet vaak niet meteen of je hetero-, homo, lesbisch of biseksueel bent. Als je aan anderen vertelt dat je lesbisch of homo bent, noem je dat ‘uit de kast komen’. Het is in Nederland verboden om iemand te pesten die homo, lesbisch of biseksueel is. 10 LANG LEVE DE LIEFDE
2.3 Verkering Verkering: Wat wil jij? Als je verliefd bent, wil je misschien verkering met de ander. Je kunt verkering hebben als je verliefd bent op elkaar. Je kunt dan met elkaar afspreken dat je verkering hebt. Als je verkering hebt, hoef je niet meteen te zoenen of te vrijen. Je kunt ook andere dingen samen doen. Hoe krijg je verkering? Als je iemand leuk vindt, wil je misschien verkering. Hoe kun je de ander laten merken dat je hem of haar leuk vindt? We geven een paar tips. 3 Lach naar die ander. Dat gaat vast vanzelf. 4 Zeg iets aardigs. 5 Stuur elkaar online berichtjes. Stel vragen en vertel zelf iets. Dan leer je elkaar beter kennen. Verkering: Wat doe jij? Als je verliefd bent en verkering hebt, laat je dat merken. Je kunt hand in hand lopen. Je kunt elkaar zoenen. Voor sommige jongeren is dat genoeg als ze verkering hebben. Andere jongeren willen meer doen. Ze willen elkaar aanraken. Of ze willen vrijen. Wat wil jij? Dat mag je helemaal zelf weten! Vul in Verkering: Wat vind jij belangrijk? (Je kunt meer dingen willen) Ik wil geen verkering. Ik wil dat de ander eerlijk is. Ik wil dat de ander alleen verkering heeft met mij. Ik wil echt verliefd zijn als ik verkering heb. Ik wil goed kunnen praten met de ander. Dat is privé en wil ik niet zeggen. 6 Vraag een vriend of vriendin om te checken of die persoon jou ook leuk vindt. MANON, 16 JAAR: ‘Als je er vrolijk uitziet komen de jongens vanzelf naar je toe.’ JOOST, 15 JAAR: ‘Ik maak een praatje in de pauze. Dan zeg ik: “Hé hallo, alles goed?”’ SOULEYMAN, 15 JAAR: ‘Ik praat met haar en kijk haar aan. Dat weet ze dat ik haar leuk vind.’ HASSAN, 15 JAAR: ‘Ik geef haar complimentjes. Dat vinden alle meiden leuk!’ SASKIA, 16 JAAR: ‘Ik praat gewoon met de ander. Je moet niet afwachten tot iemand naar jou komt.’ Zes versiertips 1 Kijk iemand af en toe aan. 2 Maak een praatje. LANG LEVE DE LIEFDE 11
2 Verliefd, vrienden, verkering 2.4 Hoe houd je verkering leuk? Vijf tips om je verkering leuk te houden. 1 Doe dingen samen. 2 Zeg aardige dingen tegen elkaar. 3 Zeg het als je iets niet leuk vindt. 4 Luister goed naar elkaar. Vraag de ander hoe het gaat. 5 Blijf afspreken met je vrienden en vriendinnen. Zij zijn ook belangrijk. Vul in Wat zou jij doen? Je kunt verschillende dingen doen om je verkering leuk te houden. Kruis aan wat bij jou past. Wat zou jij samen doen? Muziek luisteren Wandelen Een film kijken Een ijsje eten Iets anders Wat zou jij zeggen? Ik vind je mooi Ik vind je lief Ik ben graag bij jou Iets anders Wat zou jij vragen? Hoe was je dag? Hoe was het op school? Wat ga je straks doen? Iets anders Vul in Moeten we alles samen doen? THIJS, 15 JAAR: ‘Ik heb twee maanden verkering met Daisy. We zijn verliefd op elkaar. Er is alleen één probleem: Ze wil alles samen met mij doen. Mijn vrienden vinden dat ik teveel doe wat zij wil. Als ik tegen Daisy zeg dat ik met mijn vrienden wil afspreken, denkt ze dat ik haar niet leuk meer vind.’ Het advies van zijn vrienden Welk antwoord vind jij het best? ZENYA, 15 JAAR: ‘Het is toch logisch dat Daisy veel samen wil doen? Dat hoort erbij als je net verkering hebt.’ SOPHIE, 14 JAAR: ‘Zeg eerlijk tegen Daisy dat je het allebei wilt. Je wilt de ene keer met je vrienden afspreken en de andere keer met Daisy.’ DANNY, 15 JAAR: ‘Dit had ik ook toen ik verkering had. Ik vond mijn vriendin wel leuk, maar ik wilde ook tijd voor mezelf. Ik zou gewoon tegen haar zeggen dat ze ook met vriendinnen kan afspreken.’ 12 LANG LEVE DE LIEFDE
Uitmaken: Hoe doe je dat? Je wilt stoppen met je verkering. Hoe doe je dat? 1 Wees eerlijk: Zeg eerlijk dat je wilt stoppen met de verkering. 2 Blijf aardig: Leg uit waarom je wilt stoppen met de verkering. Zeg geen onaardige dingen over de ander. Praat erover. 3 Maak het niet uit via app of chat, maar maak een afspraak om samen te praten. Zeg dan: ‘Ik wil het uitmaken.’ Ik heb geen tijd meer om te chillen. Ze wil altijd alles samen doen! Heb je al met haar gepraat dan? Nog niet… Ik wil haar niet verdrietig maken... Maar ik wil ook niet zo verder... Liefdesverdriet Soms is iemand niet verliefd op jou. Of je verkering gaat uit. Dan kun je je heel verdrietig voelen. Dat heet ‘liefdesverdriet’. Liefdesverdriet gaat sneller over als je er met iemand over praat. Het helpt ook als je dingen doet die jij leuk vindt. CHARISSA, 15 JAAR: ‘Toen Leo het uitmaakte, was ik heel verdrietig en boos. Gelukkig kon ik er met mijn vriendinnen over praten. Nu gaat het weer goed met me.’ Wat vind je dat Leo moet doen? ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... Uitmaken: voorbeeld Mick Nas (online) Vandaag 15:10 Leo Gast, ik wil het uitmaken met Charissa. Mick Hoezo? Ik heb er geen zin meer in. LANG LEVE DE LIEFDE 13
2 Verliefd, vrienden, verkering 2.5 Wat wil jij zelf? Wat wil een ander en wat wil jij? Je bent verliefd. Misschien wil je ook verkering. Soms vinden andere mensen daar wat van. Wat wil jij zelf? Wat vinden ouders van verliefd zijn en verkering? Oscar, Rachida, Sem en Rachel vertellen wat hun ouders ervan vinden. Verliefd op een jongen OSCAR, 16 JAAR: ‘Ik ben homo. Dat weet ik al lang. Ik durfde het eerst niet te zeggen tegen mijn ouders. Nu ben ik heel erg verliefd op een jongen. Ik heb het tegen mijn ouders gezegd. Ze moesten eraan wennen, maar ze vinden het nu normaal. Dat is echt fijn.’ Mijn ouders mogen het niet weten RACHIDA, 14 JAAR: ‘Ik vertel het niet aan mijn ouders als ik verliefd ben. Dat mogen ze niet weten. Ze willen niet dat ik een vriendje heb voordat ik ga trouwen. Ik hoef me niet te schamen SEM, 16 JAAR: ‘Toen ik verliefd was vertelde ik het meteen aan mijn moeder. Ik kan alles aan haar vertellen. Dat is wel tof.’ Ze denken dat ik niet verliefd word RACHEL, 16 JAAR: ‘Mijn ouders vragen nooit of ik verliefd ben. Met mijn zus praten ze daar wel over. Misschien denken ze dat ik niet verliefd word. Nou echt wel! 14 LANG LEVE DE LIEFDE
3 Hoe ver ga jij? Wat is jouw grens? Je kan op verschillende manieren met iemand samen zijn. Je kan zoenen of knuffelen. Je kan ook verder gaan. Dat doe je alleen, als jullie het allebei willen! Wat wil jij? LANG LEVE DE LIEFDE 15
3 Hoe ver ga jij? 3.1 Zoenen, knuffelen en seks Jongeren vertellen wat zij doen met hun vriend of vriendin. STEFAN, 14 JAAR: ‘Wij knuffelen veel. Op het schoolplein houden we elkaars hand vast. Dat vinden we fijn.’ PETER, 15 JAAR: ‘Mijn vriendin en ik willen nog geen seks hebben. We vinden het wel fijn om te zoenen.’ LINDA, 16 JAAR: ‘We hebben nu een jaar verkering. We zouden graag een keer seks willen hebben, maar we weten niet zo goed hoe dat moet en waar we dat dan kunnen doen.’ Vul in WIL JE WACHTEN MET SEKS? Misschien wil je wel met iemand samen zijn, maar je wilt nog geen seks. Als je geen seks wilt hebben, kun je ook andere dingen doen. Wat zou jij willen doen? knuffelen handen vasthouden samen praten naast elkaar op de bank zitten zoenen strelen ik wil niks dat is privé Seks met jezelf De meeste jongens en meisjes hebben seks met zichzelf. Als een jongen seks heeft met zichzelf noem je dat ‘aftrekken’. Als een meisje seks heeft met zichzelf noem je dat ‘vingeren’. Seks met jezelf noem je ook wel masturberen . De één doet dat iedere dag. De ander doet dat af en toe. Het geeft een prettig gevoel, om seks met jezelf te hebben. 16 LANG LEVE DE LIEFDE
Vul in 3.2 Wat wil je wel en wat wil je niet? Wat wil jij eigenlijk met zoenen of seks? Het is goed om daarover na te denken! Zet een kruisje als je het ermee eens bent Er is geen goed of fout antwoord. Ik zoen alleen als ik verliefd ben op die persoon. Ik zoen weleens met iemand waar ik geen verkering mee heb. I k wil alleen seks met iemand waar ik verliefd op ben. Ik hoef niet van iemand te houden om seks te hebben. Ik wacht met seks tot ik getrouwd ben. Ik wil alleen online chatten. Ik wil geen seks. LANG LEVE DE LIEFDE 17
3 Hoe ver ga jij? Hoe zeg je wat je wilt? Praat samen over zoenen, 3.3 Vul in knuffelen en seks. Vertel je vriend of vriendin wat jij wel en niet wilt met seks. Vraag ook wat de ander wil. WAT ZOU JIJ DOEN? 1 Je vindt iemand op school heel leuk. Jullie fietsen samen naar huis. Als jullie afscheid nemen wil de ander jou zoenen. Jij wil dat niet meteen. Wat doe je? Ik zoen die ander niet en zeg: ‘Zullen we een keer naar de film gaan?’. Ik geef die ander alleen een kus op de wang. Ik ga toch zoenen. Ik ben zo verliefd. 2 Je gaat al een paar maanden met iemand. Je bent verliefd. Jullie zijn aan het zoenen en strelen. Jij wil graag verder gaan. De ander zegt nee. Wat doe je? Ik zeg oké. We kunnen best wachten. Ik stel voor om iets te doen wat we allebei leuk vinden. Ik probeer het over een tijdje nog een keer. 18 LANG LEVE DE LIEFDE
3.4 CHATTEN! CHILLEN! Samen willen? Sanne HET BEGIN... Vandaag 16:02 Nick Hoi Sanne, hoe is het? Vandaag 16:04 Sanne Goed hoor. Leuk om je weer te spreken. Nick Sanne en Nick zijn 8 weken aan het chatten. Ze kennen elkaar via vrienden. Ze hebben nog nooit samen afgesproken. Vandaag 16:05 Nick Het zou wel leuk zijn om samen iets te doen. Ondertussen appt Nick met zijn vriend Justin Vandaag 16:05 Sanne Vandaag 16:06 Nick Zullen we een keertje afspreken? Hee Justin. Ik ben een date aan het regelen met Sanne. Heb je nog tips? Justin Vandaag 16:08 Justin Chill man! Ik heb laatst met Jessica op de Grote Markt afgesproken. Dat was leuk. Vandaag 16:09 Nick Zullen we vrijdag na school op de Grote Markt afspreken? Vandaag 16:10 Sanne Gezellig! LANG LEVE DE LIEFDE 19
3 Hoe ver ga jij? Ik heb een date met Nick! We gaan vrijdag in de stad een ijsje eten. Kijk je uit? Je hebt nog nooit alleen met hem afgesproken. Als er iets is, moet je bellen. Goed dat je de eerste keer niet thuis hebt afgesproken. Lieke Sanne Wat is het toch een knappe jongen… Jill Leuk om nu echt af te spreken. Nick Mmm. Ze ziet er goed uit. Best spannend om je zo te ontmoeten. Is toch Ze zoent lekker zeg. anders dan op de chat… Te gek dat we hebben afgesproken. Hij zoent me! Dat betekent vast dat hij me leuk vindt. Hey! SPANNEND... 6 maanden verkering en alleen thuis... Sanne en Nick hebben nu zes maanden verkering. Zij zijn nog niet alleen thuis geweest. Sanne nodigt Nick uit omdat haar ouders vanavond niet thuis zijn en ze samen een film kunnen kijken. Ben benieuwd of we meer gaan doen dan alleen een filmpje kijken. Leuk dat je er bent. Mijn ouders zijn net weg. 20 LANG LEVE DE LIEFDE
Hoe vind je de film? We zijn alleen. Ik heb zin om nog dichter bij hem te zijn. Best oké, maar ik kijk liever naar jou. Spannend! Volgens mij wil ze verder gaan vanavond. Zou ik ook aan haar borsten kunnen zitten? Zullen we naar boven gaan, naar mijn kamer? Leuk hè schatje, dat we nu even helemaal alleen zijn op je kamer. Ja, fijn. Dit is te gek. Zou ze willen dat we seks hebben vanavond? Dan doe ik ook m’n shirt uit. Maar als hij maar niet denkt dat ik HET al wil doen. Wat zie je er lekker uit. Ik denk dat ze echt verder wil gaan. Ik zal m’n shirt uit doen. Ik hoop dat ze me er goed uit vindt zien. LANG LEVE DE LIEFDE 21
3 Hoe ver ga jij? Wat zou ze van me verwachten. Wordt dit de eerste keer? Oeps… Dit gaat wel een beetje snel. Ik hoop dat hij me mooi vindt. Ze duwt me weg, maar ze lacht wel. Wat zou ze hiermee bedoelen? Ik pak maar een condoom. Dat bedoelt ze misschien. Ik twijfel... Wat zou hij van me vinden als ik nu niet Ho… Nu verder wil? Hoe laat ik dat merken zonder dat ik hem kwets…? Wat stoer van je dat je eerlijk zegt wat je wilt. gaat het toch echt te ver. Ik twijfelde eigenlijk ook. Maar omdat je naar me lachte en me terug zoende, dacht ik dat jij meer wilde. Voor mij hoeven we nu niet verder te gaan. Wel goed dat je aan condooms hebt gedacht. Voor als we het echt gaan doen, een andere keer. Ik duwde je toch ook een beetje weg? Grappig dat we het allebei wel goed vinden zo. Ik vind het heerlijk om met je te knuffelen. Meen je dat? Ik dacht dat je het vervelend zou vinden om nu niet verder te gaan. Het is het leukst als je doet wat je allebei wilt. EINDE 22 LANG LEVE DE LIEFDE
Vul in WAT VIND JIJ ERVAN? Deze vragen gaan over het verhaal van Nick en Sanne. Kruis aan welk antwoord jij het best vindt. 1 Sanne laat Nick merken dat ze niet verder wil gaan. Hoe vind jij dat Sanne dat doet? a. Ik vind dat Sanne niet duidelijk is. Want ze lacht terwijl ze hem wegduwt. b. Ik vind dat Sanne aan Nick had moeten vragen hoe ver hij wil gaan. c. Ik vind dat Sanne meteen had moeten zeggen wat zij wilde. 2 Nick weet niet goed wat Sanne wil. Hij pakt een condoom. Wat had Nick anders kunnen doen? a. Als Nick twijfelt, kan hij beter even stoppen en checken wat zij wil. b. Nick kan beter eerst met Sanne praten over wat ze wel en niet wil. c. Het is beter om Sanne eerst te vragen hoe ver ze wil gaan. Wel goed van Nick om aan een condoom te denken. Tips Zo praat je over seks Zeg wat je wel en niet wilt MICHAEL, 17 JAAR: ‘Mijn vriendin zei van tevoren: ‘Ik ben nog niet klaar voor seks.’ Ik dacht eerst: balen! Maar ik zei tegen haar: ‘Ja, is goed’. Als de liefde maar goed is, toch?’ Zeg duidelijk wat je niet fijn vindt MANDY, 16 JAAR: ‘Ik zei tegen mijn vriend: ‘Niet zo snel. Zoenen enzo is oké, maar ik ga niet gelijk met je naar bed’. Mijn vriend zei toen: ‘Helemaal oké. Ik wacht eigenlijk ook liever nog even.’ Let goed op de ander JULIUS, 15 JAAR: ‘Je moet goed op de ander letten. Als hij je terug zoent en er vrolijk uitziet, dan weet je dat het goed zit.’ LANG LEVE DE LIEFDE 23
3 Hoe ver ga jij? 3.5 Seks is leuk… als je het allebei wilt Seks is leuk als je allebei hetzelfde wilt. Soms is dat niet zo. Dan wil de één zoenen en de ander seks. Vertel elkaar duidelijk wat je wil en wat niet. Misschien ben jij klaar voor seks. Maar is de ander ook klaar? Check het! Kijk voor meer tips op www.sense.info. WAT WIL DE ANDER? NADIA, 16 JAAR: ‘Ik heb voor het eerst verkering met een jongen. We zaten laatst op mijn kamer te zoenen. Ik wilde best verder gaan dan zoenen. Toen vroeg ik me af: ‘Wil hij ook verder gaan? Hoe kan ik dat weten?’ Welk antwoord vind jij het beste? CHELSEY, 16 JAAR: ‘Begin met strelen. Vraag dan aan je vriend of dat oké is.’ MEHMET, 15 JAAR: ‘Vraag je vriend: ‘Vind je dit lekker?’ Dan weet je wat hij wil. Ik zou het fijn vinden als een meisje dat aan mij vraagt.’ BAS, 16 JAAR: ‘Mijn vriendin wil seks met mij. Ik wil alleen met haar zoenen en knuffelen. Ik wil haar niet kwijt. Wat moet ik doen?’ Welk antwoord vind jij het beste? GÜLTEN, 15 JAAR: ‘Zeg eerlijk tegen haar dat je geen seks wilt. Zeg ook dat je haar niet kwijt wilt. Dan kan zij beslissen wat zij wil.’ MAX, 16 JAAR: ‘Doe niet iets wat jij niet wilt. Als zij alleen seks wil, wil je haar dan wel als vriendin?’ 24 LANG LEVE DE LIEFDE
3.6 Over jouw grens Als iemand over jouw grens gaat Als er iets gebeurt wat jij niet wilt, heet dat ongewenst. Iemand gaat over jouw grenzen heen. Dan kan van alles zijn, bijvoorbeeld: • Een jongen knijpt jou zomaar in je billen. • Een meisje laat een naaktfoto van jou zien aan haar vriendinnen. • Je moet seks hebben terwijl je dat niet wilt. Aan wie zou jij hulp vragen? Sense.info Huisarts Leraar Vriend/ Vriendin Vader/moeder Vertrouwenspersoon Zeg het altijd heel duidelijk als je iets niet wilt. Zo voorkom je meestal dat je iets vervelends meemaakt. Heb je toch iets vervelends meegemaakt? Voel je dan vooral niet schuldig. Vraag om hulp en praat erover. Bijvoorbeeld met een vriend, je moeder, vader, vertrouwenspersoon of huisarts. LANG LEVE DE LIEFDE 25
4 Online: wat doe je? 4 Online: Wat doe jij? Wat is leuk om te doen online en wat is helemaal niet leuk? Laten merken dat je iemand leuk vindt. Foto’s van jezelf sturen en van anderen krijgen. Wat is leuk om te doen online en wat is helemaal niet leuk? Wat doe jij? 26 LANG LEVE DE LIEFDE
Vul in 4.1 Foto’s, chatten of meer? Wat vind je leuk en wat niet? Omcirkel jouw antwoord. • Appen met mijn vrienden. • Foto’s van mijzelf sturen. • Foto’s van anderen krijgen. • Appen met iemand die ik leuk vind. • Appen over verliefd zijn. • Appen met mensen die ik niet ken. Weet je meer voorbeelden? Schrijf ze hier op. LEUK .................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... NIET LEUK .................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... LANG LEVE DE LIEFDE 27
4 Online: wat doe je? ‘De hele school zag mijn naaktfoto’ SHARON, 16 JAAR: ‘Ik had verkering met Jordan. Ik vond hem zo leuk! Hij zei dat hij me mooi vond. We stuurden elkaar foto’s. Toen heb ik een foto van mijn borsten gemaakt. Ik dacht dat hij dat leuk zou vinden. Toen ging onze verkering uit. Ineens keken mensen op school me raar aan. Ze noemden me een slet. Jordan had de foto naar zijn vrienden doorgestuurd. Dat had ik echt niet verwacht. De hele school had de foto gezien! Ik schaamde me dood. Ik heb daar lang last van gehad. Het doorsturen van zo’n foto is echt niet oké! WAT IS SEXTING? Sexting is blote foto’s en filmpjes van jezelf versturen. Sexting: denk hieraan! 1 Denk goed na voordat je een foto naar iemand stuurt. 2 Als je een blote foto hebt gehad, stuur die dan nooit door naar iemand anders. 3 Blijf niet vragen als iemand geen blote foto wil sturen. 4 Verwijder doorgestuurde foto’s. 5 Steun klasgenoten die iets vervelends hebben meegemaakt met een blote foto. 6 Praat er over als jou iets vervelends is overkomen met een blote foto. Waar kun je hulp krijgen? Ga naar meldknop.nl of www.sense.info en chat, bel of mail met de Sense Infolijn: 0900 4024020 Nog geen 18? Als je nog geen 18 bent, mogen er van jou GEEN blote foto’s en filmpjes op het internet. Dat is strafbaar. LET OP! Heeft iemand blote foto’s van jou verspreid? Vertel het aan iemand die je vertrouwt. Zoek hulp. 28 LANG LEVE DE LIEFDE
4.2 Online: Houd het veilig Veilig appen en chatten Appen en chatten is leuk. Zo kun je iemand online ontmoeten. Hoe doe je dit veilig? Denk hieraan! 1 Stop als iemand vervelende dingen zegt. KATE, 15 JAAR: ‘Als een jongen iets over seks vraagt, stop ik het chatgesprek of de chat en blokkeer ik hem meteen.’ 2 Zoek hulp als er iets vervelends gebeurt. Vertel het direct aan je ouders of iemand die je vertrouwt. Tips OVER INTERNET 1 Maak nooit in je eentje een afspraak met iemand die je online hebt ontmoet. Neem een vriend of vriendin mee. JILL, 16 JAAR: ‘Wil je met iemand afspreken die je niet goed kent? Neem dan altijd een vriendin mee. Dat zou ik doen.’ Zie jij een vervelende foto van jezelf online? • Verwijder deze foto of vraag de ander om jouw foto te verwijderen (bijvoorbeeld van iemands profiel). • Maak een melding op de website waar jouw foto staat. Dan halen zij de foto weg. • Kijk op Meldknop.nl voor meer tips. 2 Stuur geen blootfoto's van anderen door en zet ze niet online. LIEKE 16 JAAR: 'Een jongen uit mijn klas stuurde een blootfoto van zichzelf naar een vriend. Toen heeft die vriend de foto online gezet en kan iedereen de foto zien of downloaden.’ Meldknop.nl Meldknop.nl is een website. Je vindt er informatie over vervelende dingen op internet. Zoals een naaktfoto van jou die online is gezet. Je kunt dat melden via meldknop.nl. LANG LEVE DE LIEFDE 29
4 Online: wat doe je? Iemand doet vervelend online. Wat zou jij doen? Soms zijn er online mensen die vervelend tegen je doen. Bekenden, of mensen die je niet kent. Wat kan je doen als iemand vervelend doet? Lees de situaties hieronder. Trek een lijn naar 1 of meerdere dingen die jij zou doen. Trek een lijn 1 Je bent online aan het gamen. Opeens stuurt iemand zomaar een foto van zijn piemel of van haar borsten. 2 Iemand die je voor het eerst online spreekt, vraagt of je al seks gehad hebt. Je wilt hier niet over praten. 3 Iemand in de appgroep zegt steeds dat je lelijk bent. En dat niemand met jou wil zoenen. 4 Je chat met iemand die je nooit hebt gezien. Hij vraagt in welke woonplaats en straat jij woont. Je wilt dat niet zeggen. Ik zeg niks terug Ik vertel het aan mijn ouders Ik begin ergens anders over Ik blokkeer hem/haar Ik zeg dat ik het niet fijn vind Ik klik de chat weg Waar kun je hulp krijgen? Ga naar www.sense.info en chat, bel of mail met de Sense Infolijn: 0900 4024020 30 LANG LEVE DE LIEFDE
4.3 Wat zie je online? Reclamefoto’s zijn vaak nep In tijdschriften en in reclames zie je vaak mooie foto’s. Foto's van meisjes en jongens met hele gladde huid zonder vlekjes of pukkels. Die foto’s zijn meestal niet echt. Ze zijn met de computer bewerkt. Zo zien de modellen er veel mooier uit. Dat noem je ‘fotoshoppen’. Porno is geen echte seks Sommige mensen kijken naar porno. Daarvan kun je een opgewonden gevoel krijgen. Maar let op: porno is geen echte seks. Het is heel erg nep. In het echt is seks echt anders! Hulp vragen Soms heb je online iets vervelends meegemaakt. Dan is het fijn om met iemand te praten. Dat kan met je ouders, familie een leraar op school, of op sense.info. Je kunt chatten, bellen en mailen met mensen die jou kunnen helpen. Ze hebben al heel veel jongeren geholpen. Voor jouw probleem is er ook een oplossing. Je kunt ook meteen naar Meldknop.nl. LANG LEVE DE LIEFDE 31
5 Over seks 5 Over seks Wanneer ben je klaar voor seks? De één begint vroeg met seks. De ander wacht er liever mee. doe het alleen als jij het echt wilt. Seks is pas leuk als je er klaar voor bent! 32 LANG LEVE DE LIEFDE
Seks is fijn als jullie allebei opgewonden zijn. 5.1 Seks: hoe voelt dat? ‘Geil’ Dan gaat de seks vaak vanzelf. Hoe weet je dat je opgewonden bent? • Je hart gaat sneller kloppen. • Je gaat sneller of harder ademen. Geil = dat je zin hebt in seks. • Je hebt zin in aanraken. • Je tepels kunnen hard worden. • Als een jongen geil is kan zijn penis stijf worden. • Als een meisje geil is kan haar vagina nat worden. 5.2 Ben jij al toe aan seks? Soms weet je dat je al helemaal klaar bent voor seks. Je wilt voor het eerst zoenen, elkaar onder de kleren strelen of vrijen. Soms twijfel je: ben ik er al aan toe? Wil je weten of je toe bent aan seks? Stel jezelf de volgende vragen: • Heb ik zin in seks? • Vertrouw ik de ander? • Kies ik er zelf voor om seks te hebben? • Weet ik hoe veilig vrijen werkt? • Vind ik mezelf oud genoeg om seks te hebben? De eerste keer Met de eerste keer wordt bedoeld: de eerste keer dat je seks hebt. LET OP! Als het over seks gaat, gaat het vaak over een jongen en een meisje. Maar een jongen kan ook seks hebben met een jongen. En een meisje kan ook seks hebben met een meisje. LANG LEVE DE LIEFDE 33
5 Over seks VOOR DE EERSTE KEER SEKS Sommigen wachten met seks tot ze getrouwd zijn. Anderen niet. Robbert (18 jaar), Eva (17 jaar) en Meryem (16 jaar) vertellen over de eerste keer seks. Ik vind seks bijzonder. Ik wil alleen seks als ik de jongen ook bijzonder vind. Ik wil wachten met seks. Ik ben islamitisch. Ik wil maagd blijven tot ik getrouwd ben. Ik wil alleen seks als ik getrouwd ben. Ik was nieuwsgierig naar seks. Ik wilde het proberen. Ik kwam een meisje tegen op een feest. Wij wilden allebei seks. Toen hebben we het gedaan. Vind je het jammer dat je haar niet kende? Ik wil alleen seks met iemand met wie ik verkering heb. Als je al eens seks heb gehad is de volgende keer makkelijker. Dan is het minder spannend. Ik heb nu verkering. Ik heb seks met mijn vriendin. Ik houd van haar. Nu vind ik seks veel fijner. Iedereen wil toch seks met iemand van wie je echt houdt? 34 LANG LEVE DE LIEFDE
Andere jongeren over de eerste keer seks ORLANDO, 18 JAAR: ‘Seks? Daar ben ik totaal niet mee bezig. Later komt dat wel, maar nu nog niet.’ EMMA, 19 JAAR: ‘Mijn eerste keer seks was niet zo leuk. Het deed pijn. Nu is dat niet meer zo.’ HET MAAGDENVLIES IS GEEN VLIES Het is een randje aan het begin van de vagina. Dit randje kan glad of ribbelig zijn. Het is rekbaar. Bij elk meisje is het randje anders. Soms denken mensen dat het randje een vlies is. Ze denken dat dit de vagina afsluit. Dat is niet zo. Iemand die nog geen seks heeft gehad noem je 'maagd'. Aan het 'maagdenvlies' kun je niet zien of iemand maagd is. Vul in Maagdenvlies 1 Jongens kunnen ook maagd zijn. waar niet waar 2 Een dokter kan niet zien of een meisje nog maagd is. waar niet waar 3 Een meisje kan niet ontmaagd worden door een tampon of door paardrijden. waar niet waar Dat ik .............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Vul in De eerste keer: WAT VIND JIJ BELANGRIJK? Hoe oud je bent als je begint met seks is voor iedereen anders. Het is goed er alvast over na te denken. Wat vind jij belangrijk? Je mag meerdere antwoorden aankruisen: Dat ik het zelf wil. Dat ik het alleen doe als ik het zelf wil. Dat ik me fijn voel bij die ander. Dat ik oud genoeg ben. Dat ik die ander goed ken. Dat ik verliefd ben. Dat ik getrouwd ben. JORIS, 17 JAAR: ‘Ik heb voor de eerste keer seks gehad met mijn vriendin. We deden het op haar kamer, bij haar thuis. Het was heel fijn. Ik houd veel van haar.’ NORA, 17 JAAR: ‘Ik heb nog geen seks gehad. Ik wil wachten tot ik getrouwd ben.’ ............................................................................................................................................................................. ROBIN, 15 JAAR: ‘Ik vind het vooral belangrijk dat ik me de eerste keer op mijn gemak voel en haar goed ken. Dan durf ik te zeggen wat ik wil. Het lijkt me sowieso al best ongemakkelijk om voor de eerste keer seks te hebben. Als je die persoon dan ook niet goed kent, is het nog veel moeilijker.’ LANG LEVE DE LIEFDE 35
5 Over seks 5.3 Wanneer ben je klaar voor seks? Seks is leuk…als je het allebei wilt Seks is leuk als je er allebei zin in hebt. Soms is dat niet zo. Dan wil de één bijvoorbeeld zoenen en wil de ander seks. Vertel elkaar duidelijk wat je wel en niet wilt. Als jij of de ander (nog) geen seks wil, kun je dus geen seks hebben. Als je allebei wel wilt zoenen, kun je wel zoenen. Tips: ZO PRAAT JE OVER SEKS 1 Zeg wat je wel en niet wilt. DANIELLE, 16 JAAR: ‘Zeg gewoon: “Dit wil ik nu nog niet. Misschien later.” Als hij jou leuk vindt, zal hij er geen probleem van maken.’ 2 Zeg duidelijk hoe ver je wil gaan. NASIRA, 15 JAAR: ‘Denk nooit: “Ja nu zijn we al zo ver, nu kan ik niet meer terug.” Het enige wat je hoeft te zeggen is “Stop!” Je bepaalt zelf wat je fijn vindt of niet en hoe ver je wilt gaan.’ 3 Duidelijk laten zien. ANDY, 15 JAAR: ‘Je moet duidelijk zijn. Niet lachen terwijl je iemand wegduwt bijvoorbeeld. Dat is niet duidelijk.’ 4 Let op de ander. AHMET, 16 JAAR: ‘Let goed op de ander. Ligt ze heel stil of draait ze weg? Dan wil ze misschien niet verder. Vraag het aan de ander. Bijvoorbeeld: “Vind je dit lekker?” of “Wil je dat ik doorga?” Zo blijft het voor allebei leuk.’ Tips over praten met de ander Wil je tips over hoe je kan praten met de ander? Dan kun je bellen, mailen of chatten met de Sense Infolijn. Kijk hiervoor op www.sense.info. 36 LANG LEVE DE LIEFDE
Chat met Sense Sabgirl: Mijn vriendje wil graag seks. Ik wil dat nog niet. Sense Infolijn: Het is lastig om ‘nee’ te zeggen tegen iemand die je leuk vindt. Sabgirl: Ja, dat is lastig. Want ik wil hem niet kwijt. Wat moet ik doen? Sense Infolijn: Zeg duidelijk dat je nog geen seks wil. Vertel dat het niets met hem te maken heeft, maar dat het voor jou te snel gaat. Sabgirl: Ik denk dat hij dat wel begrijpt. Sense Infolijn: Wat doe je als hij toch seks wil? Sabgirl: Dan praat ik er nog eens over met hem. Sense Infolijn: Heel goed! Het gaat erom dat niemand dingen mag doen die jij niet wilt. Jouw vriendje mag dat ook niet. Sabgirl: Oké! LANG LEVE DE LIEFDE 37
5 Over seks WAT WIL MIJN VRIENDIN? Aan: info@sense.info Van: Sami_k@gmail.com Onderwerp: Wat wil mijn vriendin? Beste Sense, Mijn vriendin en ik hebben al een tijdje verkering. We zoenen wel maar we hebben nog geen seks gehad. Stel dat we het gaan doen. Hoe weet ik dan wat zij prettig vindt? Kan ik dat aan haar merken? Dank je alvast voor het antwoord. Sami (dit is niet mijn echte naam) ------------------------------------------------------------Beste Sami, Wat goed dat je nadenkt over wat je vriendin prettig vindt. Hoe kom je erachter wat ze fijn vindt? Hier een paar tips: 1. Je kunt het aan haar vragen, bijvoorbeeld: • ‘Vind je dit lekker?’ • ‘Wil je dat ik doorga?’ • ‘Ga ik te snel?’ 2. Soms kun je het ook merken. Ligt ze heel stil of draait ze weg? Dan bedoelt ze misschien ‘nee’. Vraag dan bijvoorbeeld: • ‘Wil je dat ik doorga of liever niet?’ • ‘Ik merk dat je wegdraait. Wil je stoppen?’ Succes! Sense Hoe kun je nog meer merken dat je vriend of vriendin niet verder wil gaan? • Als de ander niet terugzoent. • Als de ander smoesjes verzint om geen seks te hebben. • Als jij steeds begint met zoenen of seks. 38 LANG LEVE DE LIEFDE
5.4 Als seks niet fijn is Als seks niet leuk is Soms zijn liefde en seks niet leuk. Wat moet je dan doen? Praat erover met iemand die je vertrouwt. Bijvoorbeeld met je ouders, leraar, vrienden of huisarts. Je kunt er ook over praten op www.sense.info Vraag over seks BOET, 16 JAAR: ‘Ik zit in een rolstoel en ik ben vaak moe. Kan ik wel goed seks hebben?’ Er zijn veel manieren om seks te hebben. Zoenen en strelen kunnen ook heel fijn zijn. Praat er over met je vriend of vriendin. Je deelt in een relatie ook je zorgen met elkaar. Daarna los je ze samen op! Je kunt ook altijd hulp of advies vragen, bijvoorbeeld via Sense.info. Chat met Sense Amy: Het vrijen doet soms pijn, is dat normaal? Sense Infolijn: Nee, dat is niet normaal, maar je bent niet de enige. Amy: O, maar waarom doet het dan pijn? Sense Infolijn: Soms doet het pijn als je te snel begint met vrijen. Amy: Wat kan ik daar aan doen? Sense Infolijn: Het is belangrijk dat je je goed ontspant. Neem daarvoor de tijd. Begin niet te snel met vrijen. Doet de seks toch pijn? Zeg het dan tegen je vriend. LANG LEVE DE LIEFDE 39
5 Over seks LASTIG VRAAGJE... Aan: info@sense.info Van: coolman_22@gmail.com Onderwerp: lastig vraagje Hallo, Ik krijg vaak geen stijve. Wat kan ik doen? Bedankt alvast. ---------------------------------------Beste Coolman, Veel jongens hebben hier last van. Waardoor krijg je geen stijve? Het kan door verschillende dingen komen: • Je bent moe. • Je bent zenuwachtig. • Je hebt geen zin in seks. • Je gebruikt medicijnen waardoor je geen stijve krijgt. Praat erover met je vriend of vriendin. Zorg dat je het samen leuk hebt. Dan gaat het vast beter. Je kunt het ook aan je dokter vragen. Succes, Sense 40 LANG LEVE DE LIEFDE
6 Veilig vrijen: Wat is dat? Vrijen doe je veilig! Als je veilig vrijt, krijg je geen soa. Je wordt ook niet zwanger. Veilig vrijen is dus belangrijk! 6.1 Over veilig vrijen Wat is veilig vrijen? Veilig vrijen is seks hebben met condoom én een middel om niet zwanger te worden. Alleen het condoom beschermt tegen soa’s. Soa’s zijn ziektes die je kan krijgen als je vrijt zonder condoom. De prikpil gebruik je om niet zwanger te worden. Er zijn ook andere middelen, bijvoorbeeld een spiraaltje of de pil. LANG LEVE DE LIEFDE 41
6 Veilig vrijen: wat is dat? Wat is veilig en wat niet? Dit is veilige seks Veilige seks is seks waarbij je niet zwanger wordt of een soa krijgt. Lees hier wat veilig is en wat onveilig is. Hoe doe je het veilig? Seks met condoom én met de pil. Er zijn ook andere middelen dan de pil. Anale seks met condoom. • Een jongen moet altijd een condoom om. Anders kan je een soa krijgen. • Een meisje moet altijd een middel tegen zwangerschap gebruiken. • Een jongen moet altijd een condoom om. Anders kan je een soa krijgen. Dit is ook veilig Waarom is dit veilig? Strelen, knuffelen, masseren, tongzoenen, kussen en met jezelf vrijen (= masturberen). Hiermee moet je oppassen Pijpen en beffen . Hoe doe je het veilig? • Pas op dat je geen sperma of bloed in je mond krijgt. Anders kan je een soa krijgen. • Je krijgt hiervan geen soa. • Je kunt zo ook niet zwanger worden. Vingeren en aftrekken. • Pas op dat er geen sperma in de buurt van de vagina komt. Anders kan een meisje zwanger worden. • Pas op dat er geen sperma of bloed in de buurt van de vagina of penis komt. Anders kan je een soa krijgen. Wat is veilig en wat niet? 42 LANG LEVE DE LIEFDE Kruis het rode vakje aan als het niet veilig is, het groene vakje als het wel veilig is. Een condoom en de pil gebruiken. Met elkaar zoenen. Met je kleren aan tegen elkaar aanliggen. Even zonder condoom met de penis in de vagina gaan.
6.2 SOA Als je seks hebt wil je geen soa krijgen. Je wilt ook niet ongewenst zwanger worden. Daarom is veilige seks belangrijk. Wat is een soa? Als je seks hebt zonder condoom, kun je ziek worden. Een soa is een seksueel overdraagbare aandoening. Dat is een ziekte die je krijgt door onveilige seks. • Soms kan een meisje door een soa niet meer zwanger worden. • Sommige soa’s blijven in je lijf. Je kunt er veel last van hebben. Als je seks hebt met een condoom kun je geen soa krijgen. Hoe krijg je een soa? • Je kunt een soa krijgen, als je seks hebt zonder condoom of als het condoom scheurt tijdens de seks of van de penis afglijdt. • Als je geslachtsdelen zoent, likt of pijpt, kun je ook een soa krijgen. Als je het condoom één keer vergeet, kun je al een soa krijgen. Hoe zorg je dat je geen soa krijgt? Als je seks hebt met condoom, kun je geen soa krijgen. Gebruik dus altijd een condoom als je seks hebt! DIT IS VEILIGE SEKS Veilige seks is seks met condoom én met de (prik)pil. Er zijn ook andere middelen dan de pil. Voor anale seks is vooral een condoom belangrijk. Hoe doe je het veilig? Een jongen moet altijd een condoom om. Anders kun je een soa krijgen. Een meisje moet altijd een middel tegen zwangerschap gebruiken, bijvoorbeeld de prikpil. Anders kun je zwanger worden. LANG LEVE DE LIEFDE 43
6 Veilig vrijen: wat is dat? Wat is een soa-test? Een soa test is een onderzoek om te weten of je een soa hebt. Wanneer doe je een soa-test? Als je onveilige seks hebt gehad, kun je een soa hebben. Om te weten of je een soa hebt, moet je een soa-test doen. Waar doe je een soa-test? Dit kun je laten doen bij de huisarts of bij de GGD. Hoe werkt een soa-test? Jongen moeten in een potje plassen. Bij meisjes wordt een beetje vocht uit de vagina gehaald. Dat gebeurt met een wattenstokje. Het doet geen pijn. Vul in HOE ZOU JIJ JE VOELEN? Doe het altijd veilig als je seks hebt! Het is heel vervelend als je je zorgen moet maken over een soa of ongewenste zwangerschap. Hoe zou jij je voelen als jij onveilige seks hebt gehad? Ik zou me zorgen maken. Ik zou me schuldig voelen. Ik zou spijt hebben. Ik zou me rot voelen. Ik zou me geen zorgen maken. 44 LANG LEVE DE LIEFDE
6.3 Zwanger… en dan? Als je seks hebt, wil je niet ongewenst zwanger worden. Je wilt ook geen soa krijgen. Daarom is veilige seks belangrijk. Hoe kan een meisje zwanger worden? 1 Tijdens de seks gaat de penis van de jongen in de vagina van het meisje. Als de jongen klaarkomt, komt er sperma uit zijn penis. De zaadcellen gaan naar de baarmoeder van het meisje. 2 Dan komt een zaadcel in de eicel binnen. Dat noem je bevruchting . 3 De bevruchte eicel ligt in de baarmoeder van het meisje. Ze is zwanger. Vanaf wanneer kun je zwanger worden? Een meisje kan zwanger worden als ze voor het eerst ongesteld is geweest. Een jongen kan een meisje zwanger maken als er sperma uit zijn penis komt. NA ONVEILIGE SEKS: WAT KAN JE DOEN? Heb je onveilige seks gehad? Dan kun je als meisje zwanger zijn. Wat kun je doen als je onveilige seks hebt gehad? Morning-afterpil De morning-afterpil slikt het meisje als ze seks heeft gehad zonder middel tegen zwangerschap of een condoom. Dat moet zo snel mogelijk, liefst binnen 1 dag. Het kan nog tot vijf dagen na de seks. Het meisje slikt één pil. De morning-afterpil koop je bij de drogist of apotheek. Spiraal Binnen vijf dagen na onveilige seks kan het meisje een spiraaltje laten plaatsen. Zo voorkom je ook een ongeplande zwangerschap. Dit kan de huisarts doen. LANG LEVE DE LIEFDE 45
6 Veilig vrijen: wat is dat? Zwanger of niet? ZWANGER: Als je zwanger bent, merk je meestal WAT NU? eerst niets. Soms heb je pijn aan je borsten. Soms ben je misselijk. Als je niet ongesteld wordt, terwijl dat wel had gemoeten, is er een grote kans dat je zwanger bent. Praat erover met een volwassene die je vertrouwt. Doe een zwangerschapstest om te weten of je zwanger bent. Dat kan vanaf de eerste dag dat je ongesteld moest zijn. Een zwangerschapstest Een zwangerschapstest koop je bij een drogist of apotheek. De dokter kan ook een zwangerschapstest doen. Voor een gratis test ga je naar een Sense-spreekuur. Op de website Sense.info staat Waar bij jou in de buurt het spreekuur is. Tips: VOOR JONGENS Heb je onveilige seks gehad? Dan kan je vriendin zwanger zijn. Jij kunt ook iets doen. Hoe doe je de test? Plas op de teststrip. Binnen een paar minuten weet je of je zwanger bent. Lees hier wat andere jongens deden: DJAIOR, 17 JAAR: ‘Mijn vriendin was steeds misselijk. Ik dacht: misschien is ze zwanger. Ik kocht een zwangerschapstest bij de drogist. Toen heeft zij thuis die test gedaan. DANIEL, 17 JAAR:‘We hadden onveilige seks gehad. Daarna waren we bang dat zij zwanger zou zijn. Mijn zus zei dat we de morning-afterpil konden kopen. Dat hebben we gedaan. Die heeft mijn vriendin toen genomen.’ Wat doe je als je zwanger bent? Of als je vriendin zwanger is? Zoek hulp! Je hoeft dit niet alleen te doen. Praat er zo snel mogelijk over met je ouders, je huisarts, leraar of vertrouwenspersoon. Ook als je het moeilijk vindt of bang bent dat ze boos op je worden. Je kunt ook bellen, chatten of mailen met de Sense Infolijn: www.sense.info. EMILIE,15 JAAR: ‘Ik had een test gedaan en ik was zwanger. Ik was bang. Wat moest ik doen? Wat zouden mijn ouders zeggen? Ik schaamde me. Ik vroeg hulp aan de vertrouwenspersoon op school. Die heeft me goed geholpen.’ 46 LANG LEVE DE LIEFDE
Ongewenst zwanger? Ben je zwanger? Dan kun je kiezen wat je doet. 1 Kind krijgen en zelf houden of kind afstaan na de geboorte Je kunt kiezen om zwanger te blijven en een kind te krijgen. Dan kun je het kind zelf opvoeden. Je kunt het kind ook afstaan voor adoptie. Of het kind kan (tijdelijk) opgroeien in een pleeggezin. 2 Abortus Je kunt kiezen om de zwangerschap te stoppen. Dat kan door een abortus . Zorg ervoor dat je de keuze niet alleen maakt. Hulp vragen Stel je voor: Jij bent zwanger of je vriendin is zwanger. Aan wie zou jij hulp vragen? Vertrouwenspersoon Je ouders Een vriend of vriendin Huisarts Iemand anders: ............................................................................................................................................... LANG LEVE DE LIEFDE 47
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? 7 Veilig vrijen: Hoe doe je dat? Hoe doe je dat? Veilig vrijen is seks met een condoom en een middel tegen zwangerschap, bijvoorbeeld de (prik)pil of een spiraaltje. Veilig vrijen is belangrijk. Zo voorkom je een soa en een ongewenste zwangerschap. 7.1 Hoe kun je veilig vrijen? Condooms heb je nodig voor veilige seks. • Als je seks hebt met een condoom heb je geen zorgen over soa’s. • Seks met een condoom is schoner. Het sperma blijft in het condoom. • Een condoom voorkomt dat een jongen snel klaarkomt. 48 LANG LEVE DE LIEFDE
Wat vinden jongens van condooms? Ik heb 1 jaar verkering met Melissa. Wij willen seks hebben. Wat vinden jullie van condooms? Ik heb alleen seks met condoom. Dat vind ik normaal. Dat vind ik ook. 1 keer had ik seks zonder condoom. Wat een stress! Ik dacht dat ik een soa had. Je moet alleen seks hebben met condoom! Ik vind het dom als mensen seks hebben zonder condoom. Je weet nooit of iemand een soa heeft. Ik gebruik een condoom. Dan heb ik geen zorgen over een soa. Mijn vriendin wordt dan ook niet zwanger. Wat vinden meisjes van condooms ? Mijn vriend en ik hebben het gehad over de eerste keer seks. Dat was best spannend! Wat vinden jullie van condooms? Als ik met iemand seks heb, gebruik ik niet alleen de prikpil. Ik gebruik ook een condoom. Ik wil niet zwanger worden, maar ook geen soa krijgen! Ik zou alleen seks willen met een condoom. Ik vond het moeilijk om over condooms te praten, maar ik wil alleen seks met een condoom. Dan maak ik me geen zorgen over een soa. Ik heb de Wat doen jullie met de (prik)pil? Ik kies een spiraaltje, net als mijn moeder. prikpil. Ik heb geen vriendje, maar zo heb ik minder last van ongesteld zijn. LANG LEVE DE LIEFDE 49
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Wat vinden ouders van condooms? Mijn pa en ma vinden condooms heel belangrijk. Mijn moeder vindt condooms belangrijk. Ze heeft condooms in huis. Ze heeft mij verteld waar ze liggen. Mijn ouders vinden dat ik pas seks mag hebben als ik getrouwd ben, maar ze zeggen ook: ‘Gebruik een condoom als er toch iets gebeurt.’ Bij ons thuis staat er een pot met condooms. Daar mag ik ze gewoon uit pakken. 3 Vragen over condooms kopen 1 Waar kan ik condooms kopen? Je kan condooms kopen bij de drogist, de apotheek en in supermarkten. Je kunt ze ook online kopen. 2 Welk condoom moet ik kopen? Koop betrouwbare condooms, bijvoorbeeld van het huismerk van de drogist. Je hebt condooms in verschillende soorten en maten. 3 Hoe zie ik of een condoom goed is? • Controleer of dit logo op de verpakking staat: Jamal en Mira praten over condooms kopen JAMAL, 17 JAAR: ‘Ik vond het in het begin spannend om condooms te kopen. Ik dacht: dan ziet iedereen dat ik seks ga hebben. De eerste keer kocht ik ze bij een drogist verderop. Dan kwam ik niemand tegen die ik ken. Nu maakt het mij niet meer uit waar ik ze koop.’ MIRA, 16 JAAR:‘Ik ben samen met een vriendin condooms gaan kopen. Bij een drogist stonden ze in een rek. Zo kon ik ze zelf uitzoeken. Dat vond ik handig.’ • Kijk of de datum nog niet verlopen is. • Check of de verpakking niet kapot is. 50 LANG LEVE DE LIEFDE
7.2 Hoe gebruik je een condoom? 2 1 • Scheur het pakje van het condoom open. • Haal het condoom uit het pakje. • Let op scherpe nagels en sieraden. Daarmee kun je het condoom kapot maken. Gebruik geen schaar om het pakje open te maken. 3 • Zorg dat het opgerolde randje van het condoom aan de buitenkant zit. • Neem het topje van het condoom tussen duim en wijsvinger. • Zet het condoom op de stijve penis. 4 • Blijf het topje van het condoom vasthouden. • Rol met je andere hand het condoom zo ver mogelijk af over de stijve penis. • Blijf het topje steeds vasthouden. Goed om te weten! • Gebruik nooit twee condooms over elkaar. • Gebruik elk condoom maar één keer. • Lukt het omdoen niet goed? Neem een nieuw condoom. • Gebruik bij anale seks een condoom met extra veel glijmiddel. • Gebruik alleen maar echt glijmiddel. Gebruik nooit olie of andere producten. LANG LEVE DE LIEFDE 51 Na de seks… • Trek de penis uit de vagina voordat hij slap wordt. • Houd het randje van het condoom vast bij het terugtrekken. Zo glijdt het condoom niet af. • Doe het condoom af en leg er een knoop in. • Gooi het condoom in de vuilnisbak. • Condooms mogen niet in het toilet worden weggegooid.
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Vul in Waar bewaar jij condooms? Waar zou jij een condoom bewaren? Kruis aan welk antwoord jij het beste vindt. 1 Als je een afspraakje hebt? In mijn broekzak In mijn portemonnee In mijn tas 2 Als je op vakantie gaat? In mijn toilettas In mijn koffer In mijn portemonnee 3 Als je thuis afspreekt? In mijn nachtkastje Onder mijn kussen In mijn bureaula 4 Als niemand de condooms mag vinden? In mijn tas In een geheim vakje van mijn portemonnee In het hoesje van mijn mobiel 52 LANG LEVE DE LIEFDE
7.3 Wat gebruik je om niet zwanger te worden? Dit is veilige seks Veilige seks is seks met een condoom én een middel om zwangerschap te voorkomen, bijvoorbeeld een prikpil of spiraaltje. Hoe doe je het veilig? Als een meisje seks heeft, moet ze iets gebruiken om niet zwanger te worden. Bijvoorbeeld een prikpil of een spiraaltje. Bij seks moet je ook altijd een condoom gebruiken. Anders kan je een soa krijgen. Middelen tegen zwangerschap Naast het condoom, is het belangrijk om de pil of een ander middel tegen zwangerschap te gebruiken. Welke middelen zijn er allemaal? En welk middel past bij jou of bij je vriendin? LANG LEVE DE LIEFDE 53
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? IK WIL NIET ZWANGER WORDEN Aan: info@sense.info Van: Tess_8@gmail.com Onderwerp: Ik wil niet zwanger worden Ik heb een vraag. Ik heb een vriend. We willen seks hebben. Ik wil niet zwanger worden. Wat kan ik doen? Ik denk misschien aan de prikpil. Dat lijkt me wel handig. Hoe kom ik daaraan? ---------------------------------------------------------Beste Tess, De prikpil kan een goede keuze zijn, omdat je daar een lange tijd niet meer aan hoeft te denken. De prikpil krijg je van de huisarts. Je kunt van de huisarts ook iets anders krijgen zodat je niet zwanger wordt: de pil of een spiraal. Maak een afspraak met je huisarts om er over te praten. Je kan je vriend, vriendin, moeder of vader of moeder meenemen. Ga je liever niet naar je huisarts? Ga dan naar de GGD. Daar kun je met een verpleegkundige of dokter praten. Groeten, Sense Hoe werkt de prikpil? De prikpil is een injectie, dat is een prikje. De hormonen worden ingespoten. Eén injectie beschermt je twaalf weken tegen zwangerschap. De prikpil is heel betrouwbaar. Een arts geeft je de prikpil eens in de twaalf weken. Je moet voor elke injectie naar de huisarts. 54 LANG LEVE DE LIEFDE
Trek een lijn Wat weet jij over middelen tegen zwangerschap? Trek een lijn naar het juiste plaatje. 1 2 Aan welk middel moet je iedere dag denken? Welk middel moet een arts inbrengen? 3 Welk middel beschermt het langst tegen zwangerschap? Het spiraaltje De prikpil De pil LANG LEVE DE LIEFDE 55
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? 7.4 Hoe praat je over condooms? Hoe praat je over condooms? Het kan moeilijk zijn om over condooms te praten met je partner, voordat je aan seks begint. Maar als je erover hebt gepraat voel je je juist beter. Hoe begin je er over? Lees deze tips. 1 Zeg dat je het alleen met condoom doet. WESLEY, 15 JAAR: ‘Ik zou gewoon vragen: zal ik voor condooms zorgen?’ 2 Praat erover als je je kleren nog aan hebt. ELINE, 16 JAAR: ‘We hadden drie maanden verkering. We waren aan het knuffelen. Ik vroeg: als we seks willen hebben hoe komen we dan aan condooms?’ Toen hebben we over condooms gepraat. Dat was fijn.‘ 3 Laat het condoom zien. RUBEN, 17 JAAR: ‘Het lijkt me moeilijk om over condooms te praten. Ik zou gewoon een condoom laten zien.’ Vul in Hoe zou jij over condooms beginnen? Ik laat een condoom zien. Ik vraag: ‘Zal ik condooms kopen voor ons?’ Ik zeg: ‘Ik wil alleen seks met een condoom’ Wat doe je als de ander geen condoom wil? Stap 1: Zeg: ‘Ik doe het alleen met condoom!’ Stap 2: Wilde ander nog steeds geen condoom? Zeg waarom jij wel een condoom wilt gebruiken: Ik zeg: ‘Je weet niet zeker of je een soa hebt’ Veilige seks is veel leuker. Stap 3: Wil de ander nog steeds seks zonder condoom? Stel iets anders voor om te doen: Ik zeg: ‘Dan zoenen we alleen: geen seks.’ We gaan iets anders doen, bijvoorbeeld een film kijken. Stap 4: Wil de ander dat ook niet? Zeg dan dat je dat niet leuk vindt of ga weg! Stap 5: Laat je niet overhalen! Ga weg en zeg: ‘Ik doe het alleen met condoom!’ 56 LANG LEVE DE LIEFDE
7.5 Wat doe je als het vrijen niet veilig was? Als het mis gaat Veilig vrijen doe je om niet zwanger te worden en geen soa op te lopen. Stel dat er iets misgaat, bijvoorbeeld: het condoom gaat stuk of je bent de pil vergeten te slikken. Wat doe je dan? WAT MOET IK DOEN? Aan: info@sense.info Van: Dave001@gmail.com Onderwerp: Wat moet ik doen? Beste Sense, Ik heb een probleem. Ik heb onveilige seks gehad. Wij hebben geen condoom gebruikt. Ik ben nu bang dat ik een soa heb opgelopen of dat ik mijn vriendin zwanger heb gemaakt. Wat moet ik doen? Dave ---------------------------------------------------------Beste Dave, Je schrijft dat je seks hebt gehad zonder condoom. Soa test Ga allebei een soa-test doen. Wacht er niet te lang mee. Dan kan een soa vaak goed worden behandeld. De soa-test kan je laten doen bij de huisarts. Het kan ook bij de GGD. Als je vriendin niets gebruikt om niet zwanger te worden, bijvoorbeeld de prikpil, kan ze zwanger zijn. Misschien kan ze de morning-afterpil nog nemen. Morning after pil De morning-afterpil is één pilletje dat ze kan slikken na onveilige seks. Dat moet binnen vijf dagen na de seks. Dan wordt ze niet zwanger. De morning-afterpil kan je kopen bij de drogist of apotheek. Is de seks langer dan vijf dagen geleden? Dan kan je vriendin een zwangerschapstest doen. Daar moet ze mee wachten tot de dag dat ze ongesteld moet worden. LANG LEVE DE LIEFDE 57
7 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Trek een lijn Er is iets misgegaan bij het vrijen. Wat kan ik doen? Wat kunnen deze jongeren doen met hun probleem? Trek een lijn naar de oplossing. LUNA, 16 JAAR: ‘Ik heb gisteren seks gehad zonder condoom. Ik gebruik geen prikpil of een ander middel tegen zwangerschap. Wat moet ik nu doen?’ GIANNI, 18 JAAR: ‘Ik heb seks gehad met mijn vriend zonder condoom. Wat moet ik doen?’ GHALID, 18 JAAR: ‘Het condoom is afgegleden tijdens de seks. Mijn vriendin heeft een spiraal. Wat moet ik doen?’ MARA, 17 JAAR: ‘Ik heb twee weken geleden seks gehad met een jongen. We hebben geen condoom gebruikt en ik ben vaak de pil vergeten. Wat moet ik doen?’ SOA TEST ZWANGERSCHAPSTEST SOA TEST MORNING-AFTERPIL SOA TEST SOA TEST 58 LANG LEVE DE LIEFDE Antwoord: Luna: Soa test, Morning-afterpil | Gianni: Soa test | Ghalid: Soa test | Mara: Soa-test, Zwangerschapstest.
WOORDENLIJST ABORTUS: Bij een abortus wordt de bevruchte eicel weggehaald. AFSCHEIDING: Afscheiding is vocht dat uit de vagina van een meisje komt. ANALE SEKS: Anale seks is seks met de anus, bijvoorbeeld de penis in de anus. ANUS: De anus is het kontgat tussen je billen. BAARMOEDER: De baarmoeder zit in de onderbuik van een meisje. Als een meisje zwanger is groeit er een baby in de baarmoeder. BEFFEN: Beffen is de vagina van een meisje likken met de tong. BEVRUCHTING: Bevruchting is het samensmelten van de eicel van het meisje met de zaadcel van de jongen. Na een bevruchting is het meisje zwanger. EICEL: Elk meisje heeft een voorraad eicellen in haar lichaam. Als een eicel en een zaadcel samenkomen, is het meisje zwanger. HORMONEN: Hormonen zijn stofjes in je lichaam die ervoor zorgen dat je organen goed werken. Als je in de puberteit bent, zorgen hormonen ervoor dat je lichaam gaat veranderen. Ook zorgen ze ervoor dat je seksueel opgewonden kan raken en dat je kinderen kunt krijgen. KLAARKOMEN: Klaarkomen betekent een prettig en opgewonden gevoel krijgen in je lichaam. Een ander woord voor klaarkomen is orgasme. MASTURBEREN: Masturberen is een ander woord voor met jezelf vrijen. NATTE DROOM: Een natte droom is een zaadlozing die een jongen krijgt als hij slaapt. ONGESTELD: Een meisje is één keer per maand ongesteld. Dan komt er een beetje bloed uit haar vagina. Ongesteld zijn duurt vier tot zeven dagen. PIJPEN: Pijpen is de penis van een jongen met je mond likken of zuigen. PRIKPIL: De prikpil is een spuitje met hormonen, dus geen pil. Een arts spuit de prikpil eens per twaalf weken in. Door de hormonen in de prikpil wordt het meisje niet zwanger. SEXTING: Sexting is het versturen van blote foto’s en filmpjes van jezelf. SOA: Een soa is een ziekte die je kan krijgen als je seks hebt zonder condoom. Soa is de afkorting van: seksueel overdraagbare aandoening. SPERMA: Sperma is vocht met zaadcellen dat uit de penis komt. SPIRAALTJE: Een spiraaltje zorgt ervoor dat een meisje niet zwanger wordt. Het wordt door een arts in haar baarmoeder gezet. ZAADCEL: Elke jongen heeft zaadcellen in zijn lichaam. In sperma zitten miljoenen zaadcellen. Als een zaadcel en een eicel samenkomen, is het meisje zwanger. ZAADLOZING: Een zaadlozing betekent dat er sperma uit de penis komt. Dat gebeurt als een jongen klaarkomt. Wil je meer woorden opzoeken? Ga naar SeksABC via www.sense.info.
Lang Leve de Liefde VSO Voor zeer moeilijk lerende leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs COLOFON Lang Leve de Liefde VSO is een product van Rutgers en Soa Aids Nederland. samenstelling en tekst Alicia Euwema, Lisette Schutte, Sanna Maris en Suzanne Meijer eindredactie Colette van Adel (Didactaal) met medewerking van Karin de Groote, Marco Admiraal, Dilana Schaafsma, Irmgard Leferink, Linda van Delft, Anne Nales, Yvonne van Dieten, Sandra Zaal met dank aan alle scholen, docenten en leerlingen die hebben meegewerkt grafisch ontwerp Suzanne Hertogs en Anne de Laat (Ontwerphaven) strip Jeroen de Leijer (Studio de Leijer) fotografie Yvonne Brandwijk, Shutterstock film Saskia Flipsen mogelijk gemaakt door VWS/RIVM Bij dit leerlingenmagazine hoort een docentenhandleiding, films en een digiomgeving www.langlevedeliefdevso.nl Dit product is onderdeel van het programma 'Versterking preventie ongewenste tienerzwangerschap' dat door Rutgers, Soa Aids Nederland en Fiom uitgevoerd wordt, gefinancierd door het ministerie van VWS. Het programma geeft een nieuwe impuls aan de verbetering van preventie en begeleiding van besluitvorming bij tienerzwangerschap in Nederland. Eerste druk, 2019 © Rutgers/Soa Aids Nederland Dit product draagt bij aan het vignet Gezonde School.
1 Online Touch