0

Prijs € 4,25 ­ 24e jrg, nr 6 ­ januari 2019 Uitwaaien op de Marker Wadden Vanaf de zee in Andalusië door de woestijn naar de sneeuw Wandelen langs wintergasten Gefl apper en gespetter rond het Lauwersmeer Inclusief 12 pagina’s Wandelen in de Ardennen Met speciale bijlage Sfeervol Overnachten Verder in dit nummer: Langs Sallandse landgoederen en door IJsseluiterwaarden • Dromen, durven en doen in Landerij De Park • Boswachterspad Balloërveld • Nieuw in Loopbaan: Koos Dijksterhuis

ADAPT TO YOUR ENVIRONMENT VOORZIEN VAN DE ALLERBESTE VENTILATIETECHNOLOGIE Dankzij de vooruitstrevende ventilatietechnologie van AirZone blijf je altijd cool. Het rugpand van gespannen gaas garandeert een maximale luchtstroom, het past zich aan jou aan en helpt je lading comfortabel te dragen. Welk pad je ook kiest, met AirZone pas jij je aan je omgeving aan. www.lowealpine.com/airzone

Redactioneel Inhoud 10 Met een magnifiek uitzicht vanaf een hoge berg klaar staan om daarna op de skies de sneeuwhellingen af te roetsjen. Terecht vinden vele duizenden wintersporters dit de mooiste manier om hun vakantie door te brengen. Toch verruilen steeds meer wintersporters hun skies voor wandelschoenen. In 2014 was wandelen voor 10 procent van de wintersporters de belangrijkste activiteit en twee jaar later al voor 16 procent. En het eerste gecertificeerde winterwandeldorp in Oostenrijk speelt daar handig op in: de nieuwe routes door het sneeuwlandschap worden voortdurend onderhouden. In deze winterse editie van ‘te voet’ zette Wim ten Brinke een eigen route uit van Olst, langs de IJssel naar Deventer. Vanaf de dijk zijn daar over de uiterwaarden soms aparte beelden te zien, want in de verte zag hij hoe een stuurhut door het land schoof. Wandelen op het meest verse stuk Nederland. Dat deed Tialda Hoogeveen op de Marker Wadden in het IJsselmeer. Een paar jaar geleden was hier alleen nog maar water, maar de nieuwe eilanden zijn al voorzien van wandelpaden en een uitkijktoren. Lichtvoetig ONDER KRAANVOGELS Als alle collegiale trekvogels weer op het werknest zijn teruggekeerd, is het eindelijk ónze beurt. Vakantie. Tussen de bedrijven van alledaagsheid en sociale verplichtingen gaan we een weekje wandelen op meerdere plekken. Maar dan neemt mijn broer afscheid als hoogleraar. Zijn afscheidsrede staat gepland in de Sint­Janskerk aan het Vrijthof te Maastricht. Voorwaar geen saaie locatie. En hoe vaak komt zoiets langs in je leven? Dus Marijke en ik passen ons reisschema aan. Doordeweeks gezeten in de Maastrichtse kerk genieten we van het orgelspel en het prachtige plafondgewelf. Even later bevinden we ons onder professoren. Nog nooit zag ik zo’n lange stoet geleerden. Ze schrijden waardig binnen, gehuld in rode satijnen mantels, minzaam glimlachend en knikkend onder hun zwarte baret. Niet alleen onder, maar ook achter hen bevinden we ons. Pal voor mij zetelt zich een groot professoraal zwaargewicht. Niet alleen gemeten in geleerdheid maar ook in gestalte. Zijn indrukwekkende aanwezigheid – hij blijkt de voorzitter van het College van Bestuur – is in staat zowel Marijke als mij het zicht te belemmeren op mijn speechende broer. Die avond verwerken we onze indrukken in Hotel Gulpen, last minute geboekt. In onze suite zo groot als een tennisbaan, zink ik weg in een antieke canapé met een leuning drie keer zo lang als mijn rug. We gaan meteen naar bed, ook vanwege het sierlijk gesluierde hemelbed dat ons sinds onze entree onophoudelijk uitnodigend toelacht. Elvira Werkman ging noordwaarts naar het Lauwersmeer op zoek naar vogels uit Siberië die ons land ’s winters aandoen tijdens hun lange reis. In het spoor van de Schotse Hooglanders was het vaak stilstaan: luisteren naar het Baardmannetje en turen door de verrekijker naar de brandganzen in V­vorm. Ook ten zuiden van Nederland is in deze editie veel te ontdekken op wandelgebied. In de Ardennenspecial staan onder meer de vallei van Amblève en het grote routepad van de trappistenabdijen in de spotlights. En een route die stilstaat bij de gevechten rond Bastogne tijdens het Ardennenoffensief, volgend jaar precies 75 jaar geleden. Toen vroor het er 20 graden. Als er dit jaar sneeuw valt, is ook hier een indruk wekkende wande ling te maken in het heuvel achtige winterlandschap. 12 LANGS SALLANDSE LANDGOEDEREN EN DOOR IJSSELUITERWAARDEN INTERNATIONAAL WANDELEN IN HET NEDERLANDSE VERLEDEN 14 Wintertocht in zonnig Andalusië VANAF DE ZEE DOOR DE WOESTIJN NAAR DE SNEEUW 16 Koffie met Melk DROMEN, DURVEN EN DOEN IN LANDERIJ DE PARK ■ Frank Hamdorff ■ Hoofdredacteur ‘te voet’ 18 Neerlands nieuwste wandelpaden UITWAAIEN OP DE MARKER WADDEN 20 De volgende ochtend brengt ons nieuwe energie en een wandeling langs de nevelige Gulp en een mistig kerkhofje, dwars door weilanden vol koeienvlaaien. Midden op de middag arriveren we in de Noord Eifel waar onze pensionhouder Helmut Hahn ons herzlich Willkommen heet. De volgende dag beginnen we ondanks de waterige kou en een temperatuur van 2 graden aan een wandeling naar de Wackerberg. Halverwege de klim vermengt het geluid van mijn piepende longen zich met hogere klanken. We richten onze ogen ten hemel en daar zien we een stuk of veertig kraan vogels in V­vorm overvliegen. Terwijl we de berg afdalen, bieden de wolken steeds meer ruimte aan de zon. Vluchten kraanvogels trekken aanstekelijk keuvelend in wisselende formaties en aantallen over in zuidwestelijke richting. We kunnen het niet nalaten ze te tellen. Vlakbij ons pension aangekomen staat de teller op ruim vierduizend. In het park staren wandelaars, net als wij, naar de luchtshow. Als apotheose cirkelt een groep van vierhonderd vogels hoog boven onze hoofden. Ze lijken te twijfelen welke richting ze zullen inslaan. Dan volgen ze de fiere leider en trekt een lange sliert statig weg richting de ondergaande zon. Niet alleen de aarde is vervuld van hoogwaardigheidsbekleders. ■ George Knottnerus BOSWACHTERSPAD BALLOOËRVELD 22 Geflapper en gespetter rond het Lauwersmeer WANDELEN LANGS WINTERGASTEN 31 12 pagina’s WANDELEN IN DE ARDENNEN 53 Heerlijke overnachtingsplekken voor wandelaars SFEERVOL OVERNACHTEN VERDER IN DIT NUMMER: NIEUWS 5/6 WANDELPRODUCTEN 8 LOOPBAAN 24 HET GEPELDE LAND 29 UITGELEZEN 45 COLUMN JOHN JANSEN VAN GALEN 46 FOTOWEDSTRIJD 47 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 25, 3951 BD Maarn, tel. 0343­449499 • e­mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e­mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: tel. 00­3130­6910138. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofd redactie: Frank Hamdorff • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgrafischontwerp.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Wim ten Brinke, Koos Dijksterhuis, John Jansen van Galen, Tialda Hoogeveen, Femke Kazemier­Rongen, Tessa Klooster, George Knottnerus, Vladimir Mars, Els Spanjer, Elvira Werkman, Roel Zerner • ‘te voet’ nummer 6, vierentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – nummer 1, vijfentwintigste jaargang – verschijnt eind februari 2019. ‘te voet’ januari 2019 3

Dat is zó fijn aan wandelen Buiten zijn. Met het zonnetje op je hoofd of met je voeten door de gevallen bladeren. Buiten zijn maakt ook kamperen fijn. Campingspecialist ACSI helpt je bij het vinden van het perfecte kampeerplekje in de buurt van mooie wandelroutes. Dat is namelijk één van de vele voorzieningen waarop ACSI campings geïnspecteerd. De uitgebreide en betrouwbare campinginformatie in de gidsen en apps van ACSI zorgt er dus voor dat jij overnacht op een camping die helemaal bij jouw wensen past! + app CampingCard ACSI ACSI Klein & Fijn Kamperen ACSI Campings Europa-app Voor een compleet overzicht van onze producten gaat u naar: www.ACSI.eu/wandelkrant 4 ‘te voet’ januari 2019 MPINGCAR SI CAMPINGCARD ACSI CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI C CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING NGC AMPING CS AMPING INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP ING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CS CARD AC IN ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD I CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC ARD A C AMP A PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA A GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS I CMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPI NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CA M C NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR A PINGC PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD GC SI C A MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM A AMPI SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CAR D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD CSI CAMPINGCARD ACSI NGC AR CSI CAMPINGCA ARD A CS CSI CAM C AMP ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPIN ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA Overnacht in het laagseizoen voor slechts PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI C MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSIPINGCARD ACSINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSIPINGCARD CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP I CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING PIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP ING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPI RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM MPINGCARD ACSI CAMP INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM M PINGCARD ACSI CAMPINGCARD CAMPINGCARD ACSI CAMPI NGCARD ACSI CA PIN MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD C CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP RD A AR CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A AM CS CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC MPINGCAR SI CAMPINGCARD ACSI CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI C CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING NGC AMPING CS I C ARD A AMPING INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP ING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CS CARD AC IN ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD I CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC ARD A C AMP A PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA A GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS I CMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPI NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CA M C NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR A PINGC PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD GC SI C A MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM A AMPI SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CAR D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD CSI CAMPINGCARD ACSI NGC AR CSI CAMPINGCA ARD A CS CSI CAM C AMP ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPIN ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA Overnacht in het laagseizoen voor slechts PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI C MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSIPINGCARD ACSINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSIPINGCARD CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CA NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACS ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM PINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI PIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING ARD A CAM MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING D ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP ING CARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPI RD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM MPINGCARD ACSI CAMP INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD AC GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCAR INGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCA MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPING NGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAM M PINGCARD ACSI CAMPINGCARD CAMPINGCARD ACSI CAMPI NGCARD ACSI CA PIN MPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPIN GCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD C CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD SI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMP RD A AR CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD A AM CS CSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGCARD ACSI CAMPINGC 2019 KORTINGSKAART 2019 KORTINGSKAART

Stuur je nieuws en persberichten naar: redactie@wandelkrant.nl WWW.MEINDL.DE Streekeigen pad in Zeeland Stichting Landschapsbeheer Zeeland wil een zogenoemd Stki d ‘streekeigen pad’ in Zeeland opzetten. De stichting heeft hiervoor subsidie gevraagd bij de provincie en wil het pad aanleggen in de Zak van Zuid­Beveland. Augmented reality tijdens stadswandelingen Door middel van technische innovaties en journalistieke producties, kunnen stadswandelingen gevarieerder worden. Een gratis app daarvoor bevat augmented reality, een website en digitale touchscreens in de stad. De app MUST SEE is gelanceerd in Rotterdam. Met een journalistieke redactie wordt bepaald wat de bezoeker minimaal moet zien in de havenstad. Niet vanuit een commercieel uitgangspunt, maar vanuit de bezoekers van de stad geredeneerd. De app beoogt een soort ‘Lonely Planet 2.0’ met verschillende technische innovaties en augmented reality te zijn. Rotterdam is de eerste stad waar de app en het platform zijn gelanceerd. Door de nieuwste technieken te gebruiken kunnen steden meer tot leven komen. Dat is gedaan door bijvoorbeeld een oude atoombunker via augmented reality boven de grond te halen. De bezoeker kan er virtueel met 360­graden­video doorheen lopen. De bunker is normaal niet te bezoeken. De app werkt met een profi elkeuze en past zich aan de voorkeuren van de gebruiker aan. Naast alle informatie, foto’s en video’s, gemaakt door reisjournalisten, bevat de app ook een functie om tickets te bestellen voor een museum. De bezoeker betaalt in de app via de eigen bankieren­app en ontvangt het museumticket in de inbox van de app en per e­mail. Meer informatie is te vinden op www.mustsee.today. Winnaars Handboek voor Natuurwandelingen Gefeliciteerd! Dit zijn de winnaars die het gratis boek Handboek voor Natuurwandelingen van Koos Dijksterhuis hebben gewonnen: Tine Blankenstein uit Utrecht, Gert de Jong uit Arnhem, Kees Broekhuizen uit Uffelte, Nienke Wokke uit Haarlem en Marjan de Jonge uit Emmen. Het boek wordt beschikbaar gesteld door Uitgeverij Atlas Contact. De winnaars krijgen het gratis boek thuisgestuurd. Winterwandeldorp in Oostenrijk Kartitsch is het eerste gecertifi ceerde winterwandel dorp van Oostenrijk. In dit dorp in Tirol worden nieuwe routes door het sneeuwlandschap voortdurend onderhouden voor wandelaars. Het dorp is dit jaar offi cieel gecertifi ceerd als walhalla voor wandelaars in de sneeuw. Alle aangegeven routes worden tijdens de winter in de gaten gehouden en waar nodig geprepareerd. De paden zijn comfortabel gemaakt voor wandelaars en lopen dwars door de natuur. Vanaf deze wandelroutes hebben wandelaars ook zicht op de Dolomieten in Italië. Een van de wandelpaden is de Hollbrucker rondwandeling met een lengte van 5,1 kilometer. Deze route gaat langs traditionele boerderijen en eeuwenoude kerkjes. Zo heeft de Wallfahrtskerk Maria Hilf uit 1680 de hoogstgelegen oorlogsbegraafplaats van Oostenrijk. Streekeigen paden zorgen voor verbinding met ondernemers langs de route door horeca, overnachtingsmogelijkheden en streekproducten. Het pad zou een lengte moeten krijgen van 10 tot 15 kilometer met diverse ankerpunten, die onderdeel uitmaken van de zogenoemde Zeeuwse Ankers. 10.000 deelnemers op Fjoertoer in Egmond De 6e editie van de Fjoertoer Egmond heeft 10.000 deelnemers getrokken. Dit jaar stond de Fjoertoer Egmond in het teken van ‘Middeleeuws Egmont’, gespeld volgens die tijd. Het thema was terug te zien in het evenement met zwaardvechtende ridders in harnas en een vuurspuwende draak op het strand. De KNRM en de Reddingsbrigade Egmond waren ook dit jaar het goede doel van de Fjoertoer Egmond. Dit jaar werd een recordbedrag van € 7.750,­ opgehaald. Met dit bedrag is de laatste hand gelegd aan het nieuwe maritieme centrum dat begin deze maand is geopend. Vogelbevolking drastisch veranderd De samenstelling van de vogelbevolking is in 40 jaar tijd spectaculair op zijn kop gezet. Dat meldt Sovon tijdens het nieuwe boek ‘Vogelatlas van Nederland’. Sovon Vogelonderzoek Nederland houdt in Nederland de ontwikkeling van Nederlandse vogels bij. Klimaatverandering, verstedelijking, schaalvergroting van de landbouw, afname van insecten. Dit zijn actuele ontwikkelingen die van grote invloed zijn op de vogels in Nederland. Vergeleken met 40 jaar geleden verblijven er tijdens het broedseizoen ongeveer evenveel vogels in ons land. Toch is de samenstelling van onze vogelbevolking gigantisch op zijn kop gezet. Zo zijn er soorten verdwenen, maar ook bijgekomen, waaronder spectaculaire nieuwkomers, zoals de zeearend, visarend, wilde zwaan en kraanvogel. Ook zijn er fl ink meer exoten in ons land gaan broeden. ‘te voet’ januari 2019 5 Foto: Coen van Tartwijk Foto: SHUTTERSTOCK

Onbewaakte spoor wegovergang verdwijnt Alle onbewaakte spoorweg overgangen in Nederland verdwijnen binnen vijf jaar. Deze overgangen worden óf beveiligd óf opgeheven. Het kabinet wil een einde maken aan de risico’s door onbewaakte spoorwegovergangen. Sommige spoorwegovergangen krijgen spoorbomen, een tunnel of een viaduct, maar er worden ook onbewaakte spoorweg overgangen gesloten. Geen enkel slachtoffer meer door ongevallen op spoorovergangen. Dat is wat staats secretaris Stientje van Veldhoven van Infra structuur en Waterstaat wil. Ze gaat afspraken maken met gemeenten, provincies, belangenverenigingen en spoor beheerder ProRail. Landelijk zijn er nog 135 onbewaakte over gangen. De afgelopen jaren zijn er 25 verdwenen of beveiligd. Wandelorganisatie Wandelnet is blij met het voornemen van het kabinet. Samen met Fietsersbond, ANWB, Fietsplatform en NOC*NSF zet Wandelnet zich al jaren in om overwegen met een recreatief belang te behouden. Veiligheid staat daarbij voorop. De organisaties willen dat natuurgebieden voor iedereen bereikbaar moeten zijn, laagdrempelig blijven om te gaan sporten en bewegen en Nederland moet de beschikking over een fi jnmazig netwerk houden van wandel­, fi ets­ en ruiterroutes. Achttien wolvenroedels in Nedersaksen De afgelopen tijd zijn steeds meer signaleringen van wolven in Nederland gedaan. In de Duitse deelstaat Nedersaksen is het aantal gevestigde roedels gestegen van 1 in 2011 naar 18 in 2016/2017. Dat schrijft minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in antwoord op vragen van de Tweede Kamer. Om hoeveel verschillende wolven het gaat is niet precies bekend. Wel is bekend dat in het aan Nederland grenzende Nedersaksen het aantal gevestigde roedels is toegenomen in zes jaar tijd. Kwart Nederlanders dénkt voldoende te bewegen Een kwart van de Nederlanders denkt voldoende te bewegen, maar doet het niet. Dat blijkt uit onderzoek van I&O Research onder ruim 4.000 Nederlanders van 18 jaar en ouder. In augustus 2017 heeft de Gezondheidsraad een nieuwe beweegrichtlijn gepubliceerd die bepaalt of iemand voldoende beweegt. I&O Research zocht uit hoeveel Nederlanders voldoen aan deze nieuwe richtlijn. Ondanks dat 68 procent van de Nederlanders zelf vindt dat zij voldoende bewegen, voldoet maar 42 procent aan de beweegrichtlijn. Vrouwen voldoen hier vaker aan dan mannen. Naarmate het overgewicht van Nederlanders stijgt, daalt het aandeel dat 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. WWW.MEINDL.DE 6 ‘te voet’ januari 2019 voldoet aan de nieuwe richtlijn. Ondanks dat veel Nederlanders niet voldoen aan de nieuwe beweegrichtlijn, sport 63 procent wel minstens 12 keer per jaar. Het sportgedrag onder Nederlanders tot 65 jaar neemt af naarmate men ouder wordt. De meeste mensen bewegen door niet in team­ of clubverband te sporten: ongeorganiseerd hardlopen, fi etsen en wandelen zijn populair. Ook fi tness scoort hoog, met name onder Neder ­ landers tot 35 jaar. Neder landers sporten het liefst ongeorganiseerd (51 procent) en alleen (60 procent). Nieuwe wandelroutes in Zundert Zundert heeft een map met negen wandelroutes uitgegeven. De wandelroutes zijn onder de naam Wandelen Aa of Weerijs op papier gezet door Aggie van Dongen. Wandelend door haar geboortestreek Zundert betrapte Aggie van Dongen zich erop dat ze zich vaak liet leiden door beken of vennen. De kleinere natuurgebieden rond haar dorp hebben op haar een grote aantrekkingskracht. Ook die heeft ze als rode draad in haar routes verwerkt. Walk of Wisdom wint publieksprijs De Walk of Wisdom heeft de publieksprijs gewonnen in de wedstrijd ‘Maak Gelderland mooier: de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit 2018’. De prijs van de vakjury ging naar de Sint Jansbeek in Arnhem. De Walk of Wisdom is een pelgrimsritueel, waarbij wandelaars een week lopen zonder telefoon en internet onderweg. Het ritueel staat los van een religie. Het grote plan is één gemarkeerde Walk of Wisdom in elk land van de wereld. Foto: SHUTTERSTOCK Foto: SHUTTERSTOCK Foto: Marielle Verdoes ­ Kleijwegt

Welk geheim gaat schuil in deze baai? Loop over England’s Great Walking Trails en ontdek verborgen landschappen, verscholen baaitjes en smokkelverhalen. En geniet daarna van een welverdiende rust in een gezellige Engelse B&B, hotel of herberg. De beste manier om Engeland te ontdekken, is er te gaan wandelen. En de beste manier om dat te doen is over England’s Great Walking Trails. Iedere stap brengt je dichter bij Engeland. Oriënteer je alvast op www.greatenglishtrails.com Of bezoek ons op de Vakantiebeurs in Utrecht, 10-13 januari 2019.

Het is winter en iedere wandelaar popelt om er op uit te trekken. Op deze pagina vind je nieuwe producten voor wandelaars, die wandelen nog aangenamer, leuker of comfortabeler maken. WINTERLAARS MET OOG VOOR MILIEU Een sportieve, halfhoge dameswinterlaars met een casual look en oog voor het milieu. Voorzien van een waterdichte en ademende voering: Eco­Shell Footwear. 100 procent vrij van fluorchemische stoffen. Dit innovatieve membraan en de Michelin V­Rough­zool maken deze laars zeer geschikt voor alledaags gebruik. Prijs: € 209,99. www.hanwag.nl HYBRIDE HERENJAS De Thermoball­jas van The North Face is geschikt voor wandelingen: het combineert superlichte, synthetische isolatie voor ongekende warmte die niet zwaar aanvoelt. Deze jas is makkelijk mee te nemen voor een boswandeling. Te koop voor € 250,00. www.thenorthface.nl LOWE ALPINE TENSOR 20 De lichtgewicht Tensor­serie van Lowe Alpine bestaat uit vijf formaten rugzakken: 5, 10, 15, 20 en 23 liter. De Tensor 20 is een uitstekende allround dagrugzak voor wandeltochten, klauteren, klimmen en zelfs skiën. Dankzij de compressiebanden is de rugzak volledig comprimeerbaar en ben je verzekerd van de stabiliteit van de rugzak op je rug tijdens het bewegen. Een groot vak met rits biedt ruimte voor kaart of gids. De Tensor 20 weegt 590 gram en is in vier verschillende kleuren verkrijgbaar. Te koop voor € 69,95. www.lowealpine.com. SCHOENVERFRISSER De Shoefresh schoenverfrisser reinigt én droogt natte, stinkende (wandel­) schoenen binnen een half uur. Zo is er geen stank meer in huis en is het mogelijk iedere dag in de schoenen te stappen met een fris gevoel. Prijs: € 99,00 (gratis verzending). www.shoefresh.eu FLEXIBELE HONDENRIEM De jogging leash van EQDOG is een flexibele hondenriem die de wandelaar om het middel of over de schouder draagt. Ofwel: geen getrek of gedoe, maar veilig en zeker met de hond op stap. Te koop voor € 46.95 euro. www.eqdog.com 8 ‘te voet’ januari 2019 MICROLITE THERMOSFLES Koffie en thee voor onderweg kan mee in deze ultralichte thermosfles van 224 gram die dranken 8 uur koel of warm houdt. De geïsoleerde dop maakt schenken gemakkelijk. De brede mond maakt het schoonmaken van de binnenzijde eenvoudig. Gemaakt van slechts 3 mm dik roestvrijstaal. Verkrijgbaar in 500 ml voor € 31,95 en in 720 ml voor € 36,95. www.gsioutdoors.com

advertorial Berghuttentochten in Trentino Italië Imposante bergen, watervallen en gletsjers in Val di Sole DE PIEKEN VAN DE ORTLES­CEVEDALE, DE BRENTA DOLOMIETEN EN DE ADAMELLO­PRESANELLAGROEP. JE ZIET ZE IN DE WANDELINGEN VAN BERGHUT NAAR BERGHUT, UITGEZET DOOR IDTRAVEL, IN VAL DI SOLE IN ITALIË. Een berghuttentocht bestaat uit: • Overnachting in een hotel, waar je ook een nadere toelichting krijgt over deze tocht. • Meerdere overnachtingen in een Malgha, op eigen kamer, of in berghutten op meerpersoonskamers (stapelbedden). • Verzorging halfpension. • Routebeschrijving en wandelkaart. • Overnachting in een hotel, aan het einde van de tocht, waar je kunt nagenieten van de uitdagende en avontuurlijke berghuttentocht. Reissom vanaf € 405,Volwassenen en kinderen tot en met 13 jaar ontvangen kinder korting. De berghuttentochten zijn op individuele basis en starten kan op elke gewenste dag vanaf 16 juni. Informatie over de berghuttentochten in Val di Sole vind je op de website van IDTravel en je kunt ook rechtstreeks boeken via de website: www.IDTravel.nl Actiecode Gebruik de actiecode: TEVoet2019 en ontvang € 20,­ korting p.p. bij een boeking voor 15 februari 2019. Val di Sole is een bekend deel van Trentino, vooral vanwege de natuurlijke pracht, omsloten door imposante bergketens en vanwege de warme gastvrijheid die sterk verbonden is met de alpinetraditie. Het hooggelegen Stelvio National Park, met bergen tot boven de 3000m hoogte, behoort tot de grootste nationale parken in de Alpen en heeft een rijke fl ora en fauna. In het Stelvio National Park zijn gletsjers, meren en grote water ­ vallen, zoals de Saent watervallen. In deze overweldigende natuur kom je heerlijk tot rust. Je wandelt over almweiden met bloemen. Je ziet het glinsterende water van de stroomversnellingen, de besneeuwde toppen van de bergen met zijn gletsjers en prachtige meren met kristalhelder water. De kruispunten en veilige havens voor de wandelaars onderweg zijn de berghutten. Op deze huiselijke plek komen de wandelaars na hun tocht uitrusten. Wie nog niet vermoeid met de kippen op stok gaat, kan na de maaltijd nog meezingen met gitaar en accordeon. De door IDTravel uitgezette berghuttentochten variëren van 5 tot 7 nachten, waarbij IDTravel alle praktische zorgen uit handen neemt, zodat de wandelaars zich kunnen focussen op de wandeling, lekker eten en comfortabel uitrusten. Er zijn tochten voor zowel de beginnende bergwandelaar als voor wandelaars met al meer bergwandelervaring. Tijdens twee van deze tochten heb je zelfs de mogelijkheid om over sneeuwvelden en gletsjers te lopen: een hele mooie en uitdagende ervaring. Ben je nog niet zo ervaren, dan is de Malghe berghuttentocht zeer geschikt. Dat is een tocht waarin men twee overnachtingen heeft op een eigen kamer in zoge naamde Malghe’s, dat zijn kleinschalige almboerderijen gelegen op meer dan 2000m, en men slaapt één keer in een berghut op 2437m hoogte. Voor het maken van een berghuttentocht hebt je geen speciale training nodig, zelfs niet als je tijdens een tocht twee kleine gletsjervelden oversteekt. Een goede conditie is wel belangrijk. ‘te voet’ januari 2019 9 Foto: C.Tosa C.Basso Foto: Gianpaolo Calza

Eigen route van Olst naar Deventer Langs Sallandse landgoederen en door IJsseluiterwaarden WAT EEN CONTRASTEN IN DEZE WANDELROUTE. JE GAAT EERST DOOR BESLOTEN SALLANDSE LANDGOEDEREN, DAN NAAR DE OPEN UITERWAARDEN LANGS DE IJSSEL EN JE EINDIGT TUSSEN DE MONUMENTEN IN HANZESTAD DEVENTER. Deventer ■ WIM TEN BRINKE In het 17de­eeuwse kasteel De Haere is een tentoonstelling van bijzondere stillevens, gefoto grafeerd door Charles Niël. Het zijn – in de vorm van tere fotoprints – 21ste eeuwse versies van werken van Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw. Hier wordt net als toen geschilderd met licht, maar de kwast is vervangen door digitale fototechniek. Op enkele foto’s is een compositie van fruit geplaatst tegen een achtergrond van oud, beschilderd behang – naadloos gaan oude schilder­ en moderne fotokunst in elkaar over. Passend zijn deze foto’s in dit eeuwenoude gebouw, omdat in het kasteel en het omringende landgoed op net zo’n ambachtelijke manier oude en nieuwe werkwijzen zijn geïntegreerd. Van oorsprong was de Haere gericht op landbouwproductie; nog steeds speelt het boerenbedrijf een grote rol, maar daarnaast kwamen nieuwe functies – natuurbehoud, recreatie, horeca; net zoals in het stilleven van Niël het eeuwenoude behang een moderne aanvulling kreeg, zo vernieuwde zich het landgoedbeheer zonder het oog voor de traditie te verliezen. LANDGOEDEREN De Haere is niet het enige landgoed waar dat gebeurt, want eerder kwam de route al langs Groot Hoenlo en verderop volgt Gaia (ook bekend als Nieuw Rande), alle landgoederen met veel onverharde paden door een mooie mix van weilanden, akkers en bossen, gescheiden door houtwallen. En met regelmaat staat er een reuzeneik in een weiland, waaromheen zich roodbonte runderen hebben verzameld. Kleinschaligheid is hier troef, zo ook op Hengforden, al voelt het daar anders, alsof het strakke beheer is vervangen door laissez faire, waarin de natuurlijke ontwikkeling gestuurd door grazende runderen voorop staat – je wandelt over holligbollige weilanden langs struiken en monumentale eiken. 10 ‘te voet’ januari 2019

DE IJSSEL IN DE VERTE De landgoederen zijn goed voor de eerste helft van de wandeling. Daarna komt de IJssel in beeld. Een eerste aankondiging doet zich voor als de route stuit op een oude dijk met daarachter cirkelvormige waterplassen. Ze zijn onderdeel van het landgoed Rande, en zijn ontstaan bij extreem hoog water waarbij de IJssel door de bandijk brak en een komvormige waterplas – het wiel – achterliet. De IJssel zelf is nog lang niet in zicht; eerst komen de uitgestrekte uiterwaarden. Bossen zijn verdwenen, meidoornhagen blijven; open wordt het land en bij observatorium Keizersrande – een vervallen steenfabriekje getransformeerd tot landart – is er uitzicht over weiden waar het vee groepsgewijs doorheen stiefelt. En kijk, daarginds moet de rivier zelf zijn, want in de verte schuift een stuurhut door het land, even is ook de steven van het schip te zien. DWARSE KRIBBEN, NIEUWE HANKEN Pas kilometers verder krijg je de rivier zelf te zien. Eerst wandel je langs een van de nieuwe geulen die gegraven zijn in de uiterwaard om een watervloed sneller af te voeren. Hoog water, het laat zich eind 2018 moeilijk voorstellen, want nooit stond het water zo laag – de dwarse kribben liggen ver boven het water, als versteende bultruggen. Toch, in januari van hetzelfde jaar stond het water superhoog en vertelde Rijkswaterstaat vol trots hoe goed de vele werken van Ruimte voor de Rivier hun werk deden. Ook hier zijn de uiterwaarden fl ink verbouwd. Nieuwe geulen en nieuwe bruggen, zoals de stevige pijlers van de extra onder doorgang in de spoorbrug. DEVENTER, BERGKWARTIER Voorbij die brug wisselt het tableau nog een laatste keer in het grootse uitzicht op Deventer, met de Lebuinuskerk als machtige en trotse aanvoerder. Niet veel verder – na de oversteek met het pontje – loop je er langs en ben je in het historische centrum van de Hanzestad. En nog een keer is er die mooie menging van moderne zienswijzen en technieken ingepast in een eeuwenoude structuur. Het Bergkwartier (ja, het gaat echt omhoog, want naar de top van een rivierduin) was in de middeleeuwen een bloeiend stadsdeel waar veel handelaren woonden, later ging het ‘bergafwaarts’. Nu is het gelukt de verkrotting te stoppen en om te buigen naar herstel en renovatie, waar door er nu een woonbuurt is ontstaan vol gerestaureerde monumentale panden, met daarnaast nieuwbouw van woningen in een stijl die aan sluit op de middeleeuwse architectuur. In De Haere is de fototentoonstelling van Niël niet meer te zien (wel op www.charlesniel.com), maar gelukkig blijft buiten de echte wereld. Daarin vormt het eeuwenoude weefsel van kleinschalige landgoederen, een rivier vol ruimte en de historische Deventer binnenstad de achtergrond en inspiratie voor een duurzame toekomst en daar mee voor een fantastisch wandellandschap. Het IJssel landschap Nauw hangen IJssel, Deventer en de landgoederen samen. Zonder IJssel was nooit Hanze stad Deventer tot bloei gekomen. Eenmaal een bloeiende middel eeuwse handelsstad kwamen er gasthuizen voor zieken, bejaarden en armen. In ruil voor een goede oudedags voorziening betaalden rijke cliënten soms in natura met bezittingen zoals grond. Gronden die via verpachting genoeg opbrachten om ook de zorg voor zieken en armen te kunnen betalen. Na de opkomst van de verzorgings staat hadden de gasthuizen (oftewel de Verenigde Gestichten) hun bezittingen niet langer nodig. Ze zijn nu onder gebracht in Stichting IJssel landschap, die de landgoederen beheert voor natuur en cultuurhistorie, maar ook als vanouds voor de landbouw. De wandelroute komt door de De Haere, Keizers rande en Ossenwaard. Praktische informatie START Station Olst; eindpunt: station Deventer. LENGTE 18,5 kilometer; inkorting (2 kilometer): bij knooppunt L37 (bij de brug over de IJssel) RD en bij L36 LA via stadspark naar station. HORECA De Haere, open vrijdag en weekend; Hotel Gaia dagelijks open, behalve maandag. ROUTE deze route volgt meestal de wandelpalen van wandelnetwerk Salland. Waar de route afwijkt is dat aangegeven op de kaart en in de routebeschrijving. De kleuren in de beschrijving staan op de routepalen; met een pijl geven ze de wandelrichting aan. ROUTEBESCHRIJVING De route staat uitgebreid beschreven op https://tevoetonline.nl/nieuws F51 Routebeschrijving Voor station bij F50 RA, groene route. Na 180 m bij F51 RA, paarse route. Na 400 m bij F63 LA, paarse route. Na 170 m bij F64 RA, gele route. Na brug LA (routepijl ontbreekt). Let op: in Boskamp LA via Begoniastraat. Bij F61 RA, groene route. Na 650 m bij F62 LA, groene route. Na 300 m bij F65 RD, rode route. Na 140 m bij F66, RD, rode route. 300 m na F66 verlaat je het wandelnetwerk. Bij de brug RA onverhard paadje in. Neem na 50 m het linkerpad. Bij bosvijvertje LA over houten brug. Dan LA over pad langs weide ( je loopt over een mountainbikeroute). Over de brug (Alte Herrenbrücke). Aan bosrand links aanhouden en over bospad (je verlaat de mountainbikeroute). Verderop mountainbikeroute oversteken. Bij groen pomphuisje LA. 1e pad RA, door klaphek. Terug op wandelnetwerk; volg de paarse route. G32, schuin RA (paars). De paarse route leidt naar Havezathe De Haere. G21 RD (groen/geel). Na 50 m G20 RD groen/geel. Na 150 m G10 RD groen/geel. Na 50 m G11 LA blauw. Na G11 langs kasteel en woonhuis naar G17 (150 m). G17 RA blauw. G48 LA blauw. G29 RA (geel­rode markering). K32 RD (Randerpad, geel­rood). K33 RD (geel­rood). K34 RA (geel­rood). K49 RD (geel­rood). K50 RD (geel­rood). K51 LA (geel­rood). K40 verharde weg oversteken en LA zandweg in (blauwe route). K41 RA (blauw). K43 RA (blauw). Drukke verkeersweg oversteken en onverharde, doodlopende weg in (uiterwaarden IJssel). Einde onverharde weg LA (dit is K45; 50 m verder ligt rechts Observatorium Keizersrande). In bocht van de (inmiddels) verharde weg over overstapje naar betonpad en daar LA door de uiterwaard (rechts ligt een geul). Na klaphek op dijk RA en weer RA naar beneden en via klaphek uiterwaard in. Na jachthaven via klaphek verder door uiterwaard naar IJsselbrug. Bij knooppunt L37 (voor de brug, op de dijk) LA, trappen op en RA brug over (hier is inkorting – zie Kader – mogelijk). Halverwege via de trap naar beneden (je verlaat het wandelnetwerk). Ga via klaphek onder de brug door en volg het graspad langs de hank. Ga aan het eind RD door een klaphek en langs het terras van het IJsselhotel tot de aanlegsteiger van de veerpont. Bij verkeerslichten weg oversteken en RD (Nieuwe Markt). RA Grote Kerkhof. Op Grote Kerkhof RA Polstraat, die aan het eind overgaat in de Brink. Bij Wilhelminafontein RA Bergstraat, om de Bergkerk heen en via Roggestraat verder. Einde straat RA Golstraat, LA Walstraat en RA Keizerstraat en door naar het station. F50 Olst F63 Station F62 F65 F66 Boskamp F61 Einde wandelnetwerk terug op wandelnetwerk Hengforden G32 G10 G11 De Haere H G48 K33 K34 K49 K50 K51 K40 K45 Gaia H K41 K43 G20 G21 G17 G29 K32 F64 Deventer L37 Station L36 einde wandelnetwerk Bergkwartier ‘te voet’ januari 2019 11

WandelApps De wereld achter een wandelapp Ineens lijkt elke gemeente, natuurorganisatie of uitgever ze te hebben: de wandelapp. Bits and bytes op een smartphone. Maar hoe handig is het eigenlijk? Heeft een app een toegevoegde waarde ten opzichte van een ouderwetse kaart? Kortom, welke wereld schuilt er achter de wandel app? ‘te voet’ test er elke editie een. Van de Zaanse grutter naar torenhoge molens Internationaal wandelen in het Nederlandse verleden Een rustig dijkje tussen groene weilanden, met daarop aan het water een rij majestueuze molens die met statige slagen hun werk doen. Een waterig zonnetje in de lucht, en hier en daar in het weiland een koe die in alle stilte, lijzig herkauwt. Ze snuffelt wat aan een poes die in het groen tussen de sloten voorbij schrijdt, en kauwt dan rustig verder. Met dat beeld rijden vast meer mensen naar het beginpunt van de wandelroute Zaanse Schans. En ja, het beschrijft de Zaanse Schans eigenlijk prima. Behalve dan dat het er niet rustig is. In tegendeel! De Zaanse Schans is een echte publiekstrekker. Met naast vele bezoekers uit Nederland, busladingen toeristen uit de hele wereld. CHOCOLA Voor de rust, hoef je dus niet te zijn op de Zaanse Schans. Maar dat is voor de meeste mensen natuurlijk ook niet het doel. Het doel zijn de mooie molens en de rijke geschiedenis van het miniopenlucht­museum in Zaandijk. De wandel app leidt je van de nabijgelegen parkeerplaats naar de ingang van de kleurrijke plek. Wie zijn auto uitstapt, ruikt direct de met cacaogevulde lucht die je neus binnenzweeft. Vast afkomstig van de Verkade­Experience in het aan het parkeerterrein gelegen Zaanse Museum. AFGESLOTEN SCHANSZICHTPAD De omgeving is prachtig en naast de molens kun je over het Schanszichtpad (of Laarzenpad) door de Kalverpolder wandelen. Zo pak je toch een beetje natuur mee. Van 15 maart tot en met 15 juni is de polder niet toegankelijk, in verband met het broedseizoen. En dit najaar is het pad ook afgesloten, omdat de bruggen onveilig zijn. Maar het ziet er ook op afstand, heerlijk uit. SPECTACULAIRE MOLENS Tussen de Amerikanen, Japanners, Spanjaarden en Oost­Europeanen wandel je de historie binnen. Langs de bekende, gele klompen en langs de oudgroene huisjes, waar ook nu nog mensen wonen. Een replica van de allereerste Albert Heijn trekt veel mensen, maar in de kaasmakerij loopt het pas echt storm. MOLENS De app geeft veel informatie over alle bijzondere huisjes en hun geschiedenis. En natuurlijk over de molens. Hoewel er volgens de app tussen 1600 en 1900 duizend werkende reuzen in de Zaanstreek stonden, zijn de vijf die hier staan, net zo spectaculair. Het is heerlijk om rond te snuffelen, een blik terug in de tijd te werpen en de grote bouwwerken van dichtbij te bekijken. Neem wel je portemonnee mee, want voor sommige molens betaal je entree. Wil je drukte niet in? Of ben je geld vergeten? Dan blijf je lekker buiten en lees je de informatie die bij elke highlight (waaronder dus iedere molen) ‘up­popt’. ■ Tessa Klooster 12 ‘te voet’ januari 2019 Wandelapp BeleefRoutes Zaanse Schans ROUTE Zaanse Schans is een van de vele wandelroutes die BeleefRoutes aanbiedt. Sommige wandelingen zijn in de natuur, andere in steden. Maar je kunt ook kiezen voor een spelletjesroute waarbij je quizvragen moet beantwoorden. De route door de Zaanse Schans is ongeveer drie kilometer lang. De helft loopt door het historische, Zaanse buurtje, de andere helft door de Kalverpolder. Althans, als die niet is afgesloten. Informeer even bij de Zaanse Schans als je de hele wandeling wilt doen. WANDELPLEZIER BeleefRoutes werkt met highlights. Als je bij zo’n highlight (ook wel ‘point of interest’) komt, geeft de app een geluidje en een trilling. Zo weet je dat je op je telefoon moet kijken. Vervolgens krijg je informatie, foto’s, illustraties en fi lmpjes te zien. In sommige routes krijg je zelfs quizvragen. Erg leuk. KAARTJE De kaart in deze app is prima, de GPS toont uitstekend waar je bent. De route en de highlights worden prima en duidelijk weergegeven. EXTRA’S Een leuk extraatje op de app is het kompas dat je naar de volgende highlight loodst. VOOR IPHONE EN/OF ANDROID? Gratis verkrijgbaar voor Apple IOS en Android.

advertorial VAUDE – voor een leefbare wereld BIJ VAUDE, DE MEEST MILIEUVRIENDELIJKE FABRIKANT VAN FUNCTIONELE PRODUCTEN VOOR DE OUTDOOR­ EN BIKESPORT VAN EUROPA, LOOPT HET DUURZAAMHEIDSTHEMA ALS GROENE DRAAD DOOR DE HELE ORGANISATIE. DIT MODERNE ZUID­DUITSE FAMILIEBEDRIJF VOLDOET AAN DE HOOGSTE MILIEUEISEN EN NEEMT HAAR SOCIALE VERANTWOORDELIJKHEID WERELDWIJD ZEER SERIEUS. De missie om zo duurzaam mogelijk te produceren is goed te zien aan het VAUDE Green Shape label. Producten voor zien van het Green Shape label worden volgens strenge en trans parante criteria, die de gehele levensloop van het product om vatten, milieu vriendelijk gefabriceerd. Zo worden de producten met Als lid van de Fair Wear Foundation is VAUDE toegewijd om te garanderen dat alle productie faciliteiten voldoen aan de strikte FWF Code van Arbeidsomstandig heden en zo te voldoen aan de hoogste standaarden op het gebied van sociale en eerlijke werk omstandigheden. Al 40 jaar staat VAUDE voor hoogMISKANTI FLEECE JACKET Hout voor kleding – tegen microplastiek in de zee Het elastische Miskanti Fleece Jacket is ecologisch correct geproduceerd uit duurzaam­innovatieve materialen en perfect geschikt voor de (outdoor) sport. De knufffel zachte binnenstof bestaat uit TENCEL®, een vezel die uit hout wordt gemaakt. Deze werkt vochtregulerend, voelt zijdezacht aan op de huid en wordt dankzij een gesloten kring loopsysteem bijzonder milieuvriendelijk geproduceerd. TENCEL®­vezels breken zowel in zoet water als ook in zeewater volledig biologisch af. Microdeeltjes, die zich bij het wassen losmaken van het fl eece, vormen zo geen gevaar voor het milieu. Adviesprijs: €140,00 ESCAPE LIGHT JACKET Lichtgewicht regenjack voor het wandelen en andere activiteiten Die past altijd: dit lichtgewicht en modern allround jack met waterdichte en ademende materialen is aangenaam zacht, de kleuren fris en eigentijds. De capuchon kan in de kraag worden opgeborgen. Adviesprijs: €100,00 dit label ont worpen voor een zeer lange levensduur en wordt bij het ontwerp al na gedacht over het gebruik van duurzame materialen en dat de eind producten gemakkelijk te repareren en te recyclen zijn. Er worden materialen gebruikt die bewijs hebben met betrekking tot milieu vriendelijke fabricage. Waar mogelijk worden milieuvriendelijke alternatieven gebruikt of ontwikkelt VAUDE in samen werking met partners zelf nieuwe materialen. waardige, duurzame producten in o.a. de segmenten (buiten) sport kleding, fi ets uitrusting, (reis) tassen, accessoires, schoenen, slaap zakken en tenten. Milieuvriendelijkheid, kwaliteit en functionaliteit gaan bij VAUDE hand in hand waardoor jij met een schoon geweten van de natuur kunt genieten. Laat je verrassen door nieuwe duur zame producten gemaakt van koemelk, houtsnippers, gerecyclede PET­fl essen, koffi edik, hennep en andere natuurlijke materialen. ‘te voet’ januari 2019 13

Een wintertocht door zonnig Andalusië Vanaf de zee door de woestijn IN HET ZUIDEN VAN SPANJE WANDEL JE LANGS DE KUST EN DE VOLGENDE DAG IN DE ENIGE WOESTIJN VAN EUROPA EN DOOR HET DÉCOR VAN WERELDBEROEMDE WESTERNS. EEN PAAR DAGEN LATER GAAT DE LANGEAFSTANDSROUTE DOOR DE BERGEN, WAAR JE MET DE KUITEN DOOR DE SNEEUW LOOPT. selinge overstromingen door de ramblas kolkt. Wandelaars moeten zich daarom goed informeren over de weersomstandigheden voordat de tocht in de woestijn begint. Tabernas ■ ROEL ZERNER Het Zuid­Spaanse plaatsje Tabernas bevindt zich aan de rand van het gelijknamige woestijn gebied in het oosten van Andalusië. Het vormt een oase van faciliteiten in een ander zijds dorre en ogen schijnlijk verlaten omgeving en is daarmee een ideaal start punt voor wandelaars die de Tabernaswoestijn willen ontdekken. Na de rugzak te hebben voorzien van een ruime water voorraad, begint de tocht door een droge rivierbedding in een ravijn, een zogenaamde rambla. 14 ‘te voet’ januari 2019 SNELWEGEN DOOR DE WOESTIJN Volgens het weerbericht blijft het de komende dagen droog met een gevoelstemperatuur van rond de achttien graden. Dit is niet verbazend; de Tabernas woestijn heeft gemiddeld maar vier dagen per jaar regen en is daarmee een van de gebieden met de meeste uren zon in Europa. Mocht het er regenen, dan zorgen stortbuien en een uitgedroogde bodem er vaak voor dat het water uit de heuvels in gevaarlijke, plotDe rivierbeddingen vormen de makkelijkste manier om dit gebied door te trekken. Waar het overgrote deel van de Tabernaswoestijn uit moeilijk begaanbare heuvels bestaat, vormen de vele droge rivierbeddingen een soort snelwegen door de wildernis. Eeuwen van erosie hebben deze ravijnen diep in de rotsbodem uitgesleten, waardoor je tijdens het wandelen wordt omringd door een natuurlijke kunstgalerij van lagen en patronen in het gesteente die een woordeloos verhaal vertellen over het ontstaan van dit gebied. HET WILDE ZUIDEN Veruit de meeste flora en fauna lijken zich te concentreren in deze droge rivierbeddingen. Woestijndieren als trapslangen, meerkikkers en hoog cirkelende havikarenden laten zich regelmatig zien, terwijl je de Arroyo del Verdelecho en de Rambla de Tabernas in noordelijke richting volgt. In de dorre en uitgestrekte woestijn sta je plotseling oog in oog met wigwams, totempalen en houten stadjes die recht uit het Wilde Westen lijken te komen. Beroemde westerns als A Fistful of Dollars en Once Upon a Time in the West zijn in deze woestijn opgenomen waarna de filmsets als toeristische attracties zijn blijven staan. ZON, SNEEUW EN HOOGTEMETERS Op nog geen honderd kilometer van de dorre Tabernaswoestijn staat het informatiecentrum van El Dornajo tussen naaldbomen en besneeuwde berghellingen.

Praktische informatie TABERNASWOESTIJN Vervoer: Vanaf Madrid vertrekken er iedere dag meerdere bussen en treinen zuidwaarts naar Almería, voor ongeveer € 30 tot € 100 per rit. Vanuit Almería rijden er een aantal bussen per dag richting Tabernas. Een enkele rit kost ongeveer € 3. Routes: Zowel de GR244 als de GR140 lopen door de Tabernaswoestijn. Voor dit artikel werd een eigen driedaagse route door de Arroyo del Verdelecho en Rambla de Tabernas noordwaarts richting het dorpje Gérgal gevolgd. Kaarten: Goede wandelkaarten voor de Tabernaswoestijn zijn lastig te verkrijgen, zeker in het winterseizoen. Voor papieren kaarten kan men het beste terecht in Almería bij boekhandel Picasso. Adres: Librería Picasso, Calle Reyes Católicos 18, Almería. Verblijf: Er zijn een aantal overnachtingsmogelijkheden in Tabernas, hoewel in het winterseizoen bepaalde accommodaties gesloten kunnen zijn. SIERRA NEVADA/GR240 SULAYR Vervoer: Vanuit Granada rijden er meerdere bussen per dag naar dorpen rondom het nationale park. El Dornajo kan het beste bereikt worden met eigen vervoer of een taxi vanuit Granada. Route: De GR240 Sulayr heeft haar officiële startpunt in El Dornajo. Om de gehele route te lopen is men ongeveer twintig dagen kwijt; voor dit artikel werd in vier dagen van Pinos­Genil via El Dornajo naar Órgiva gewandeld. naar de sneeuw Dit is het officiële startpunt voor de GR240 Sulayr, een lange afstandsroute van ruim 300 kilometer die de gehele bergketen van de Sierra Nevada omcirkelt op hoogtes tussen de 1500 en 2200 meter. Dit is hoog genoeg om op sommige punten met helder weer zelfs de verre kust van Noord­Afrika te kunnen zien liggen, vanwaar vroeger de Moorse veroveraars de oversteek waagden. Wanneer zij deze bergketen ontdekten, noemden zij haar Sulayr, dat vrij vertaald ‘Bergen van de Zon’ betekent en waar de GR240 tegenwoordig naar vernoemd is. Terwijl je soms tot je kuiten in de sneeuw wegzakt, is het wel te begrijpen waarom de Moren ooit besloten deze bergen zo te noemen. Hoewel het een koude winter is geweest en de hoger gelegen toppen aanzienlijk lagere temperaturen kennen, hebben de zonnige dagen er voor gezorgd dat een enkele trui warm genoeg blijkt. De stevige hoogtemeters op deze eerste etappes en een goed gevulde rugzak dragen hier overigens ook aan bij. Wegens het gebrek aan voorzieningen langs deze route, moeten wandelaars die meerdere dagen onderweg zijn, bevoorraad op pad met een tent, warme slaapzak en een voedselvoorraad. WINTERSE ZOMERTAFERELEN Naarmate de route verder zuidelijk leidt over de westelijke hellingen van de Sierra Nevada, begint zich een patroon te volgen. Wandelaars zien aan de noordzijde van een berg helling bevroren sneeuw en glad ijs, waarna ze aan de zonnige zuidkant van de helling in een bijna zomers landschap terecht komen. Dit herhaalt zich een aantal keren totdat de GR240 langzaam naar het oosten begint te leiden tot de zuidelijk gelegen Alpujarras. Het zachte klimaat en de bereikbaarheid van deze regio maken het tot een populaire bestemming met veel wandelroutes. Dorpen als Lanjarón, Órgiva en Capileira vormen hier witgepleisterde eilandjes in een zee van groene en bruine heuvels. Naast pleisterplaatsen voor de langeafstandswandelaar vormen deze dorpen ook uitvalsbases voor een van de kortere wandelroutes in de omgeving, zoals de GR7 of de lager gelegen GR142. Nabij de berghut van Tello leidt een afslag van de GR240 Sulayr via een lokale route naar beneden naar het zeer Spaans ogende Órgiva, waar een groot deel van de inwoners uit WestEuropese hippies blijkt te bestaan. Ze komen af op een aantal communes in de groene heuvels. Het zoveelste voorbeeld van de Andalusische diversiteit. ‘te voet’ januari 2019 15 Kaarten: Kaarten voor de Sierra Nevada zijn te verkrijgen bij gespecialiseerde boekhandels. De Spaanse uitgever Editorial Penibética publiceert meertalige gidsen en overzichtelijke kaarten op een schaal van 1:40 000. Website: www.penibetica.com Verblijf: In de dorpen rondom het nationale park is een ruim aanbod aan campings, B&B’s en hotels. Wildkamperen is mogelijk, mits wandelaars aan bepaalde eisen voldoen. Kijk voor deze voorwaarden op www.treksierranevada.com/camping

Testrapport ADRESGEGEVENS Landerij De Park, De Park 12, 6661 NW Elst (Gld.) T: 0481­ 356932 info@landerijdepark.nl www.landerijdepark.nl OPENINGSTIJDEN De horeca: maandag tot en met zondag van 10.00 tot 17.00 uur De aanliggende kinderboerderij: dagelijks van 12.00 tot 17.00 uur MUZIEK Geen. EXTERIEUR Ruim terras met zicht op tientallen spelende kinderen op deze zonnige dag in het weekend. Daarmee rumoerig: de één vindt het gezellig, een ander zal het misschien te druk vinden. Op een doordeweekse dag is het doorgaans rustiger, iets om rekening mee te houden bij het plannen van een bezoek. INTERIEUR Met zorg ingericht en het effect is een uitstraling van een warme huiskamer, compleet met relax­stoelen voor het raam, groene vloerkleden op de oranje vloer en boekenkasten (met voornamelijk natuurboeken). Opgezette dieren kijken over je schouder mee en vogelplaten en beschilderingen aan de wand. BEDIENING Serieus, beleefd en verzorgd. PRIJZEN Koffi e, thee € 2,20 Cappuccino € 2,50 Verse munt of gemberthee € 2,75 Verse Jus d’ Orange € 3,25 Bier, variërend van € 2,50 tot € 5,00 Appeltaart € 2,75 Gevulde koek € 1,00 Soep van Cees (verse soep) € 4,00 PRIJS­KWALITEIT Prima. Verse producten voor betaalbare prijzen. HYGIËNE Het toilet ruikt lekker fris en ziet er netjes uit. WANDELMOGELIJKHEDEN Tussen Station Elst (Gld.) en Station Arnhem Centraal is een nieuwe NS­wandeling uitgezet. Deze komt langs Landerij De Park. Diverse lengtes, naar keuze: 5, 7, 9 of 16 kilometer. Zie voor de routes: wandelnet.nl/traject/park­lingezegen­ns­route Ook lopen er diverse wandelroutes door Park Lingezegen. Het Ommetje De Park begint en eindigt bij de Landerij De Park en is slechts 3,5 kilometer. Uitgebreidere wandelingen zijn ook mogelijk: parklingezegen.nl/category/wandelen/ BEOORDELING Locatie: 8,5 Consumpties: 7,5 Inrichting: 8 Toiletten: Bediening: Eindcijfer: 7,5 8 7,9 16 ‘te voet’ januari 2019 Dromen, durven en doen: Landerij De Park ’Wegens omstandigheden is de keuken gesloten vandaag’ staat er in haastige letters geschreven op een groot schoolbord bij de ingang van restaurant ‘Landerij De Park’. Oei, zal er helemaal niets te verkrijgen zijn? Na een wandeltocht door het open, Betuwse landschap in weer en wind is een hapje welkom. Het volle terras en de lange rij voor de toonbank – het is zelf afhalen hier – verraden echter dat er toch iets te bestellen valt. In de vitrine op de toonbank glimmen punten appeltaart en met een ‘gebak van de dag’ worden grote gevulde koeken aangeprezen. Die koeken zijn nog warm, de oven in de keuken doet het dus. En ook de ‘soep van Cees’ is gewoon verkrijgbaar. De omstandigheden in de keuken lijken dik in orde. De bestelling opnemen gaat er hier georganiseerd aan toe. De drie jongedames achter de toonbank hebben een strakke taakverdeling. Eentje neemt uitsluitend de drankjes op en een poging om iets te eten bij haar te bestellen wijst ze dan ook resoluut af: ‘Nee, appeltaart en soep kunt u aan mijn collega bij de kassa doorgeven.’ Waarop de collega aan de kassa die bestelling op haar beurt doorgeeft aan de derde dame, die vervolgens geconcentreerd en met rode wangen het eten op een dienblad schuift. Op de achterkant van hun zwarte T­shirts prijkt in witte letters: ‘Haal het beste uit jezelf en elkaar.’ Landerij De Park is een bijzonder initiatief. In 2008 gestart als burgerinitiatief en in najaar 2015 offi cieel geopend. Het is een plek waar ‘natuur, cultuur, milieu en zorg samenkomen’, aldus de voorzitter van de stichting Boerderij Lingezegen, die het project heeft geïnitieerd en het nog steeds beheert. Een organisatie zonder winstoogmerk. Om alle wensen bij elkaar te brengen, is er naast horeca, een kinderboerderij, een moestuin en een 5 hectare groot buitengebeuren met water pompen, waterrad en boomstammen waar kinderen naar hartenlust kunnen ravotten. Het geheel draait op vrijwilligers en professionele medewerkers. De horeca­exploitant is de fi rma ‘DROOM!’ en op die website staat het volgende: Het DROOM!team bestaat gedeeltelijk uit mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij vormen een belangrijke factor in de identiteit van onze DROOM!. Noem het bijzondere bedrijvigheid, voor ons is dit het Nieuwe Werken in optima forma. Mooi. Dromen, durven, doen zijn woorden die hier passen. Met dit alles in het achterhoofd smaken koffi e en appeltaart nog beter. En de soep is zowel met verse ingrediënten, alsook met liefde gemaakt. Door Cees. ■ ELVIRA WERKMAN Langs Nederlandse wandelroutes zijn vele pleisterplaatsen te vinden. Herbergen met roodwit geblokte kleedjes op de tafel, waar de tweede kop koffi e gratis is. Of chique restaurants waar de gastheer je de keuze biedt uit tientallen verschillende soorten thee. ‘Te voet’ beoordeelt pauze plekken voor wandelaars. Dit keer Landerij De Park in Elst.

A D VER T ORI A L WANDELEN IN LUXEMBURG Adembenemende uitzichten, romantische bossen en valleien, pittoreske dorpjes en mysterieuze kastelen kenmerken de wandelgebieden Éislek en Müllerthal-Luxemburgs Klein Zwitserland. Hier kunt u onder andere wandelen op de gecertificeerde paden Escapardenne en Mullerthal Trail. De Mullerthal Trail in het natuur en geopark Mëllerdall Pekop Wollefsschlucht Huel Lee Verdere informatie is hier te vinden: Bureau voor Toerisme Regio Mullerthal – Luxemburgs Klein Zwitserland B.P. 152 | L-6402 Echternach Tel.: (+352) 72 04 57-1 info@mullerthal.lu www.mullerthal.lu www.mullerthal-trail.lu REGION MULLERTHAL Petite Suisse Luxembourgeoise ‘te voet’ januari 2019 17 EUROPEAN RAMBLERS ASSOCIATION Geotopen zijn bijzonder interessante geologische locaties, die de moeite waard zijn om te beschermen. Deze zijn verspreid over het imposante landschap van zandsteen in het Natuur- en Geopark Mëllerdall, welk zijn kandidatuur ingediend heeft om UNESCO Global Geopark te worden. Veel geotopen van de regio zijn te voet bereikbaar, ze liggen direct aan de Mullerthal Trail of op een lokale of nationale wandelroute. De Mullerthal Trail, die in 2017 voor de tweede keer de titel ‘Leading Quality Trails - Best of Europe’ kreeg, is in drie grote lussen ingedeeld. Je kunt de drie routes van 37, 37 en 38 km in meerdere dagen belopen of slechts afzonderlijke etappes. Een zeer imposant geotoop is de Wollefsschlucht, waar aan het einde van 1880 daadwerkelijk de laatste wolf moet zijn gezien. Men passeert de kloof op Route 2 van de Mullerthal Trail, op het traject tussen Echternach en Berdorf. Een ander hoogtepunt op dezelfde route is de Huel Lee, een voormalige molensteengroeve. Hier kan men nog steeds duidelijk zien hoe ruwe stenen uit de rots werden gebroken welke verwerkt werden tot molenstenen die hun gebruik vonden in de talrijke molens in de regio. www.kacom.lu | Fotos: ORT MPSL Thomas Bichler certified by ERA-EWV-FERP

Neerlands nieuwste wandelpaden Uitwaaien op Marker Wadden EEN UTOPISCH PLAN, GESTART MET 15 MILJOEN EURO EN 30 MILJOEN KUUB ZAND, KLEI, VEEN EN SLIB. DAT IS EEN NOTENDOP HET VERHAAL VAN DE MARKER WADDEN. EEN VAN NEERLANDS NIEUWSTE EILANDEN IS SINDS KORT TOEGANKELIJK VOOR BEZOEKERS. EEN AANWINST VOOR NATUUR ÉN RECREATIE. Lelystad ■ TIALDA HOOGEVEEN In de verte tekenen de contouren van de Batavia af tegen de skyline van Lelystad. Aan de andere kant van de boot doemt een grote, langgerekte zandbak op in het water: het grootste eiland van de Marker Wadden. Vier jaar geleden was hier nog niets dan water. Nu lokken wandelpaden de wandelaar het eiland op, 250 hectare eiland ligt daar om te voet te ontginnen. Deze jongste plek van Nederland is spectaculair te noemen. DRIJFZAND Het schelpenpad richting de uitkijktoren loopt parallel met het 650 meter lange strand waar de eerste jonge toeristen al spetterend pootje baden. Bergen zand liggen nog links en rechts van de route. Borden waarschuwen voor levensgevaarlijk drijfzand, nu is het nog een uitgestrekt zandgebied met slibvelden. Toch laat de eerste prille natuur zich al zien en horen. De eilanden zijn al in trek bij algen en waterbeestjes die op hun beurt weer vele vogelsoorten lokken. Hier wordt gebouwd aan de toekomst, een toekomst waarin vogels en vissen en waterplanten de natuur in de Marker Wadden zullen verrijken. De wens om de vijf eilanden, die samen Marker Wadden vormen, aan te leggen ontstond bij Natuurmonumenten vanwege de doodse toestand in het Markermeer. Een grote bak stilstaand water met troebel water, van het slib, aldus Roel Posthoorn, de geestelijk vader van het project. Hij bedacht een archipel waar het slib achter de eilanden bezinkt, zodat het water helderder wordt en het bodemleven weer opbloeit. STELTLOPER De grote houten uitkijktoren links op het eiland trekt de aandacht. Een waar stukje landart van 12 meter hoog dat ook nog eens op een 5 meter hoge terp staat, waardoor je op heldere dagen Amsterdam kunt zien liggen. Een architectonisch hoogstandje dat, passend bij de ambities van eilandbeheerder Natuur monumenten, de Steltloper heet. Vanuit de verschillende vensters in de uitkijktoren zijn, met verrekijker, de eerste steltlopers al te zien. Kluten, lepelaars, plevieren en enkele groenpootruiters. De schelle kreten van zwarte sterns vullen het luchtruim, behendig vliegen ze over het nieuwe land. En dit is nog maar het begin. Dit is geen onbewoond eiland, negentig vogelsoorten werden er al geteld. Deze eilanden groep wordt bevolkt door duizenden vogels die er komen rusten, eten of broeden. Nationaal Park Nieuw Land Neerlands nieuwste Nationaal Park Nieuw Land bestaat uit de Oostvaardersplassen, de Lepelaarplassen, het Markermeer en de Marker Wadden. Alle natuurgebieden zijn ontstaan door de inpoldering van de Zuiderzee. In grote delen van het gebied kreeg de natuur alle ruimte, waardoor een op wereldschaal uniek samenspel van mens en natuur kon ontstaan. ERNAARTOE Wie Marker Wadden wil bezoeken, zal moeten varen. Natuur monumenten hoopt in 2019 een permanente veerdienst vanuit Lelystad te hebben. Tot die tijd is het eiland, dat 9 kilometer van Lelystad ligt, per kano of met een eigen boot bereikbaar. Ook is het een originele bestemming voor een personeelsuitje of familiedag, grotere boten kunnen ook afmeren in de haven. Reserveer de ligplaats via blue water app. 18 ‘te voet’ januari 2019 Minister Cora van Nieuwenhuizen (met microfoon) opent de Marker Wadden. Foto: John Gundlach ­ Flying Holland

DE GEESTELIJK VADER VAN DE MARKER WADDEN BEDACHT EEN ARCHIPEL WAAR HET SLIB ACHTER DE EILANDEN BEZINKT, ZODAT HET WATER HELDERDER WORDT EN HET BODEMLEVEN WEER OPBLOEIT Ook onder water, aan het oog onttrokken, gebeurt er van alles. Er groeien weer planten, planten waar vissen en insecten hun eitjes kunnen afzetten. Vissen en insecten die als voedsel dienen voor vogels, zodat de eilandengroep voor natuur en recreant aantrekkelijk wordt. Dit is Nederlandse maakbaarheid in optima forma. Het pad loopt noordelijker naar de punt van het eiland, via vogelkijkhut de Lepelaar. Vanuit de langwerpige opening in de houten muur kijk je uit op een ondiepe plas die gevuld is met vogels. Het is winderig, het waddengevoel. Zonder die indringende zilte lucht, maar met het kenmerkende gekrijs van meeuwen. De wind maakt het riet aan het dansen en zingen tegelijk. De eerste dappere planten steken hun groene koppen al boven het zand uit. De route naar de noordpunt is rustig, de meeste mensen maken niet zo’n grote lus. Wie het korter wil houden, pakt het aantrekkelijke vlonderpad dat als een slang over het water slingert richting een uit kijkscherm. Het is duidelijk voor wie dit eiland bestemd is, wandelaars zijn er te gast. Het is een paradijs voor vogels. En dus voor vogelaars, die met statief en toeters van verrekijkers over de paden lopen en zich installeren bij de hutten en plassen. Ook gezinnen en nieuw sgierige bootjesvaarders voelen zich aangetrokken tot het eiland. Laat die veerdienst naar het eiland maar snel komen. Of misschien toch maar liever niet, misschien moet het exclusief blijven voor boot bezitters en vogels, heel veel vogels. Wandelen Op het eiland ligt 12 kilometer aan wandelpad die met de plattegrond in de hand makkelijk te vinden zijn. De kortste wandelroute is 2,5 kilometer lang. Een deel van de wandelroute is geschikt voor mensen met een fysieke beperking, zoals rolstoel gebruikers. Volgend voorjaar opent beheerder van het gebied Natuur monumenten een havenkantoor en een klein informatiecentrum met horecafunctie op het eiland. Overnachten is toegestaan. Er wordt een veldje aangelegd met plaats voor ongeveer twintig tenten. www.markerwadden.nl ‘te voet’ januari 2019 19 Foto: Chantal Bekker

Boswachterspad Balloërveld HET BALLOËRVELD IS EEN VAN DIE GEBIEDEN IN DRENTHE WAAR JE SOMS HET IDEE HEBT DAT JE DOOR EEN OPENLUCHTMUSEUM WANDELT. HET GEBIED LIGT MIDDEN IN HET NATIONAAL PARK DRENTSCHE AA. NIET VOOR NIETS IS HET UITGEROEPEN TOT EEN HOTSPOT IN DE HONDSRUG, UNESCO GLOBAL GEOPARK. TIJDENS EEN WANDELING DOOR HET TERREIN KOM JE TELKENS WEER IETS INTERESSANTS UIT HET VERRE VERLEDEN TEGEN. START­ EN EINDPUNT Schaapskooi Balloërveld, Crabbeweg 2, 9458 TE Balloo LENGTE 9 kilometer MARKERING paars MET DE AUTO volg vanaf Rolde de wegwijzers richting Balloo. In Balloo volg je vervolgens de wegwijzers die naar Schaapskooi Balloërveld leiden. OPENBAAR VERVOER de dichtstbijzijnde bushalte is Weg naar Balloo in Rolde. Vanaf daar is het 20 minuten wandelen naar de schaapskooi. ROUTEKAART EN GPX TRACK Gratis downladen op wandelnet.nl/traject/ boswachterspad­Balloërveld KRONKELIGE EIKEN EN DOORKIJKJES Je wandelt hier over het grootste heideveld van het Drentsche Aa­gebied. Maar het is niet alleen heide wat de klok slaat. Een van de mooiste stukjes loopt langs een bosrand van oude, kronkelige eiken, die je heerlijke doorkijkjes bieden op graslanden in alle kleuren van de regenboog plus het idyllische kerkje van Rolde in de verte. SCHAAPSKOOI BALLOËRVELD De schaapskudde van het Balloërveld is met 400 Drentse heideschapen de grootste kudde van Drenthe. Op een informatiepaneel bij de schaapskooi wordt dagelijks aangegeven waar je de kudde kunt vinden. Soms is dat een fl inke wandeling en is het even zoeken, omdat bosjes op de heide het gezichtsveld kunnen belemmeren. Balloo BOSWACHTERSPADEN: WANDELROUTES GESELECTEERD DOOR DE BOSWACHTER De boswachters van Staatsbosbeheer hebben de allermooiste wandelroutes van Nederland voor je uitgestippeld: de boswachterspaden. Zij nemen je mee langs hun favoriete plekjes. Laten je ruige zijpaadjes nemen waar je anders voorbij zou lopen. Sturen je de heuvel op voor het mooiste uitzicht. Wijzen je op de meest bijzondere planten en dieren. www.staatsbosbeheer.nl/boswachterspaden 20 ‘te voet’ januari 2019 De schapen begrazen de heide hier al honderden jaren. Op het hoogtepunt in 1865 waren er maar liefst 13.000 schapen op het Balloërveld. Destijds werden ze vooral gebruikt als leveranciers van mest om de grond vruchtbaarder te maken. Eind negentiende eeuw maakte kunstmest de schapen niet langer onmisbaar. Toch kan de Drentse heide nog steeds niet zonder schapen. Ze kortwieken opschietende bomen en struiken en houden zo de heide open. “MET EEN BEETJE FANTASIE WAAN JE JE TERUG IN DE TIJD.” Boswachter Kees van Son, Staatsbosbeheer Deze bijdrage kwam tot stand door

advertorial Verrassend stukje Achterhoek Bronckhorst is een verrassende plattelandsgemeente in de Achterhoek en één van de grootste van Nederland. Rijk bedeeld met natuurschoon; bossen, uitgestrekte weilanden, landgoederen en water wisselen elkaar af. De gemeente ligt tussen de centrumgemeenten Zutphen en Doetinchem. De IJssel vormt de westgrens. ROUTES UITGELICHT Hackfortse Enkroute, Omgeving Vorden – 15 km Een prachtige wandeling door het Achterhoekse Coulisselandschap. De route voert voor een groot deel over het landgoed Hackfort, met gelijknamig kasteel. Bezoek ook de watermolen en kasteeltuin onderweg. achterhoekseroutes.nl/hackfortseenkroute De Keijenborgroute, omgeving Hengelo (Gld.) – 12 km Je wandelt door het dorpje Keijenborg en het prachtige landschap van het Hengelse Gooi. In Keijenborg staat een standbeeld van Pastoor Thuis, die veel voor de Keijenborgse samenleving heeft betekend. achterhoekseroutes.nl/dekeijenborgroute Het geluk van de Achterhoek Bronckhorst Wandelgemeente van het Jaar Bronckhorst is uitgeroepen tot Wandelgemeente van het Jaar. Hier zijn we natuurlijk erg trots op. We willen graag dat iedereen komt genieten van de mooie wandelroutes die Bronckhorst te bieden heeft. Daarom trakteren wij je op vijf gratis wandelroutes door deze prachtige gemeente. Deze routes laten de grote afwisseling in het landschap zien. Van historische landgoederen met buiten plaatsen en kastelen tot rivierenlandschap, weilanden en bossen. De routes zijn bewegwijzerd via het Achterhoekse wandelnetwerk zodat je niet verdwaalt. De folder met de vijf gratis wandelroutes is te verkrijgen bij de VVV, toeristische informatiepunten en ondernemers. Onderweg kom je leuke plekken tegen voor een koffi e­ of lunchpauze. Ook tref je met regelmaat een stalletje langs de weg waar allerlei producten van eigen land verkocht worden. Zoals de Achterhoekers zeggen, kom even “uutbloazen”. Nordic Walkingroute Zelhem – 10 km Uiteraard hoef je geen Nordic Walker te zijn om deze route te wandelen. De route start in het gezellige centrum van Zelhem en gaat over de Langenberg. Dit is een voormalige vuilstort met een top van 43 meter en een uniek uitzicht over de Achterhoek. Bezoek onderweg Museum Smedekinck. achterhoekseroutes.nl/nordicwalkingroutezelhem Meer informatie: www.achterhoek.nl Rondje Oude IJssel Deze route loopt voor een groot deel langs de Oude IJssel met schitterende uitzichten over het water. Onderweg kom je langs het indrukwekkende kasteel Keppel, de mooie dorpskerk van Hoog­Keppel en de herkenbare Keppelse Molens. achterhoekseroutes.nl/rondjeoudeijssel Oltmansroute, rondom het kleinste stadje van Nederland Bronkhorst Al wandelend kom je langs de Bronckhorster Molen, een beltmolen uit 1844, die op zaterdag draait en ook te bezichtigen is. Bezoek ook het Middeleeuwse stadje Bronckhorst, het kleinste stadje van Nederland. achterhoekseroutes.nl/oltmansroute ‘te voet’ januari 2019 21

Gefl apper en gespetter rond het Lauwersmeer Wandelen langs wintergasten MET DUIZENDEN TEGELIJK VALLEN ZE IEDER NAJAAR ONS LAND BINNEN OM HIER TE OVERWINTEREN. WINTERGASTEN ALS ZWANEN, EENDEN EN GANZEN, AFKOMSTIG UIT SCANDINAVIË OF SIBERIË. EEN GOED MOMENT VOOR EEN LEVENDIGE WANDELING IN HÉT VOGELGEBIED BIJ UITSTEK, HET LAUWERSMEER. Lauwersoog ■ ELVIRA WERKMAN Het aardige van vogels kijken is dat je nooit van te voren precies weet wat je gaat zien. Zou er op de naam ‘Vogelroute’ garantie zitten? Op de parkeerplaats aan de Kwelderweg in het Lauwers meer is het rustig op deze doordeweekse, winterse dag. Twee wandelaars hebben al een ronde gemaakt en staan naast hun auto met de wandelschoenen in hun handen. Ferm kloppen ze hun schoenen tegen elkaar. Met gestrekte armen, om de rondvliegende klei niet in hun gezicht te krijgen. ‘Soppig, maar mooi,’ zeggen ze. MEERKOETEN Een wegwijzer stuurt je vanaf de parkeerplaats rechtsaf, langs een sloot en een natuur camping. Vijf minuten later sta je al op een klein uitkijkpunt. Gele rietvelden en veel open water. Naast slobeenden en krakeenden ook grote zaag bekken en tientallen meerkoeten. Meerkoeten zie je het hele jaar door in Nederland, maar in de winter zijn ze het talrijkst. Onze ‘eigen’ koeten worden aangevuld met tienduizenden extra uit het Noorden. Door een klaphekje duikt het pad het riet in. Twee roestige spijkers houden een briefje op zijn plek: ‘Geachte bezoeker, in het winter halfjaar kunnen de paden van deze route (zeer) moeilijk begaanbaar zijn.’ Ai... Maar eigenwijs als we zijn slaan we toch het pad in. GEFLAPPER EN GESPETTER Het valt mee. Je loopt weliswaar in het spoor van grote grazers en hier en daar gaat het langs het randje, maar het heeft iets avontuurlijks. En de voeten blijven droog. Onder het wandelen klinkt voort durend het gefl apper en gespetter van de eenden die te zien waren vanaf het uitkijk punt, nu verborgen achter een rietkraag. Hoe verder de route, des te ui tgestrekter de rietvelden links en rechts. Geel met bruine wuivende pluimen, zover je kijkt. Een im posant gezicht. Af en toe stilstaan om even te luisteren. Zoveel riet, het barst hier vast van de rietvogels. En ja hoor, na een tijdje klinkt een zacht tsjietsjietsjie, helder als kerstbelletjes. Baardmannetjes. Door de verrekijker is te zien hoe een mannetje en twee vrouwtjes buitelen in de topjes. Prachtig. Typische riet vogels die in de winter gemakkelijker te ontdekken zijn dan in de rest van het jaar. Verderop is een reusachtig nest in de verte, boven in een boomtop. Vast van de zeearend die hier zomers broedt. Wintergasten Elk jaar in de winter krijgt ons land een paar miljoen gasten over de vloer. Helemaal uit Scandinavië of Siberië komen ze hier vanaf het najaar overwinteren, om in de lente weer naar de broedgebieden in het Hoge Noorden te trekken. Echte wintergasten zijn watervogels als kleine en wilde zwanen, rotgans, kleine rietgans, brandgans, maar ook zangvogels als koperwieken, kramsvogels en kepen. Weten wat je ziet onderweg? Kijk voor ganzen herkenning eens op: www.sovon.nl/nl/content/ ganzen­herkennen Of raadpleeg de digitale vogelgids van Vogelbescherming Nederland www.vogelbescherming.nl/ ontdek­vogels/kennis­overvogels/vogelgids Meer over vogels in het Lauwers meergebied: www.avifaunagroningen.nl/ index.php/gebieden/559­delauwersmeer 22 ‘te voet’ januari 2019 © Shutterstock

Praktische Informatie WANDELROUTES De Vogelroute is 5,5 kilometer lang en gemarkeerd met witte paaltjes. Andere wandelroutes in het Lauwersmeer zijn ook de moeite waard: www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/ lauwersmeer/routes TIPS VOOR MEER ROUTES LANGS WINTERGASTEN, BUITEN HET LAUWERSMEER: www.mooisteroutes.nl/mooiste­wandelroutes/wintergasten/ www.groenehart.nl/dagje­uit/wandelen/route­wandelroutewintervogels­bij­hazerswoude­1 STARTPUNT Parkeerplaats Kwelderweg, tussen Dokkumer Nieuwe Zijlen en Zoutkamp. Alleen te bereiken per auto. BLAFFENDE GANZEN Bij een groep oude wilgen beland je in vette klei, flink door trapt door de Schotse Hoog landers. Het pad leidt naar een open veld, al van verre is het blaffende geluid van brand ganzen te horen. Een grote groep zit tussen de Hoog landers. Deze mooie zwartwit­grijze ganzen overwinteren hier vanaf december en trekken in maart, april terug naar Nova Zembla of Zweden. Het landschap wordt nu wat opener en geluiden dragen ver. In de verte klinkt verkeer, een Hooglander loeit, verschillende ganzen vliegen luidruchtig in V­vorm over en uit de bosjes klinkt het tiktiktik van roodborstjes. Ook dat zijn waarschijnlijk overwinteraars uit Polen, Duitsland of Scandinavië. Een deel van ‘onze’ roodborstjes zit nu in het warme Zuiden. De wind waait door het haar. Het pad is prima begaanbaar en ondertussen zijn meer wandelaars op pad: twee gezinnen en een vogelaar. WEIDS UITZICHT Terug bij het startpunt van de route is er ineens nóg een uitkijkpunt, als je niet linksaf slaat naar de parkeerplaats, maar rechtdoor loopt. Wat een schitterend weids uitzicht! De rietvelden vormen een slingerend patroon in het water. Vlak onder het uitkijkpunt roept schel een waterral en verder op communiceren ganzen luid ruchtig met elkaar. Een grote zilverreiger zit er zwijgend bij. Drie zwanen zitten met hun kop in de veren, mogelijk kleine zwanen. Die broeden op de arctische toendra’s langs de Barentszzee. Ook hier weer buite lende baardmannetjes in de rietkragen. Wat een paradijsje. HORECA • Restaurette Schierzicht, Haven 8A, 9976 VN Lauwersoog (voor een lekker visje!) • Restaurant Het Booze Wijf, Strandweg 1, 9976 VS Lauwersoog Top 7 beste gebieden om winter vogels te spotten: • Lauwersmeer • Oostvaardersplassen • Weerribben­Wieden • Ooijpolder en andere uiterwaarden • Veluwemeer • Waddeneilanden • Biesbosch ‘te voet’ januari 2019 23 © Shutterstock

Loopbaan Koos Dijksterhuis studeerde biologie en sociologie in Groningen. Hij heeft een dagelijkse column over natuur in Trouw, is columnist van Bionieuws en Vroege Vogels, geeft vrolijke lezingen en schrijft vormvaste verzen op rijm. Hij publiceerde de boeken Een Groenlander in Afrika, Winnen van de Bierkaai, Akkervogels, De kiekendieven van het Oldambt, Jong&Wild, De spreeuw en Eilandgevoel. Zijn laatst verschenen boek is Handboek voor Natuurwandelingen. In deze rubriek komen wandelende schrijvers aan het woord. Hun belevenissen en gedachten onderweg leveren kleine en grote verhalen op. WANDELEN MET AANDACHT Wandelen is fijn. Wandelen is traag, vermoeiend en je krijgt er blaren van. Maar juist dat trage is een van de voor delen. Het heeft geen zin je te richten op het eindpunt van de tocht, want het duurt uren om er te komen. Als je er snel naartoe wilt, kun je beter de fiets nemen. Het eind punt valt bovendien vaak samen met het beginpunt – als je er snel naartoe wilt, kun je er beter blijven. Tijdens wandelen gaat het om het hier en nu. En het is algemeen bekend dat wie zich weet te richten op het hier en nu, zich prettiger voelt dan wie zich druk maakt over verleden of toekomst. Hoewel mijmeren over het verleden ook prettig kan zijn, evenals wegdromen of gezellig bijpraten met wandel genoten. Maar toch, met aandacht wandelen, alert op wat je ziet, hoort, ruikt en voelt, is zo heerlijk dat het een poging waard is. en langs een afgrond zelfs de dood. Als je steeds verlangend aan het einde van de zware tocht denkt, wordt zo’n klim een kwelling. Niet nadenken is het devies: je aandacht moet naar je voeten en naar je buik, waarmee je op de maat van de cadans van je benen ademhaalt. Let ook op wat er om je heen gebeurt; dan komt die top vanzelf een keer. Tijdens een klim is het helemaal zaak je op het hier en nu te concentreren. Ik begrijp goed dat monniken verlichting vaak op een berg zoeken. Een misstap betekent al gauw een verzwikte voet, BIJ EEN KLIM MOET JE AANDACHT NAAR JE VOETEN EN NAAR JE BUIK, WAARMEE JE OP DE MAAT VAN DE CADANS VAN JE BENEN ADEMHAALT In mijn Handboek voor Natuurwandelingen doorkruis ik twaalf Nederlandse landschappen, waaronder twee heuvelachtige. Voor mijn in Neder platland ongetrainde benen zijn die steile heuvels een hele klim. Ik houd daar wel van. Ik moet goed opletten waar ik mijn voeten neerzet, zodat ik niet wegdroom. Dat aandachtige voortschrijden haalt de monnik in mij boven en lijkt mijn zintuigen te scherpen. Ik geniet van de vogelgeluiden, de cadans van mijn stappen, de zon in mijn gezicht. En van de rare dieren die ik tegenkom. Met elk hun eigen levens verhaal; een sterk verhaal vaak. Maar daarover vertel ik een andere keer. ■ Koos Dijksterhuis Bijzondere wandelvakanties in Zuid Europa Pure natuurwandelingen Culturele wandel rondreizen Trektochten over de mooiste kustpaden Individuele wandelvakanties in Zuid Europa CANARISCHE EILANDEN SPANJE MALTA (GOZO) GRIEKENLAND PORTUGAL KROATIË ITALIË TURKIJE www.stapreizen.nl | tel. 030 - 230 25 03 24 ‘te voet’ januari 2019 Foto: Marijke Wempe

Schilderachtige Malerweg Op steenworp afstand van het Duitse Dresden wandel je de wereld in van diepe valleien, indrukwekkende rotsformaties, historische forten en het rivierlandschap van de Elbe. Deze elementen inspireerden schilders als Casper David Friedrich en Ludwig Richter, vandaar de naam Malerweg. En inderdaad, het 115 km lange wandelpad is schilderachtig. Het leidt je onder meer over de imposante Basteibrug, naar kuuroord Bad Schandau, de Lichtenhain-waterval en het fort Königstein. 8 of 10 dagen, trektocht, incl. bagagevervoer, hotels. Godenweg De Godenweg voert je over de Apennijnen, de natuurlijke grens tussen de regio’s Emilia-Romagna en Toscane. Het pad start in Bologna en eindigt in Florence. Een deel van de route valt samen met de Romeinse weg Flaminia militare, gebouwd in 187 voor Christus. Best bijzonder als je plotseling op het Romeinse ‘basolato’ wandelt, het type wegverharding dat de oude Romeinen gebruikten. Andere hoogtepunten zijn de Monte Adano (600 m), de bossen van de Mugello-vallei en de antieke stad Fiesole. 8 dagen, trektocht, incl. bagagevervoer, hotels. Nieuwe wandelreizen in 2019 Costa Brava wandelen De wandelroute Camino de Ronda voert over voormalige paden die ooit door Spaanse douaniers werden gebruikt om smokkelaars langs de kust in de gaten te houden. Op veel plaatsen loopt het pad direct langs het azuurblauwe water. Maar je komt ook verborgen stranden, afgelegen baaien, kleurrijke vissersdorpjes en schaduwrijke pijnbomen tegen. Plof halverwege neer op een terras voor een heerlijke lunch, terwijl beneden je het blauwe water van de Middellandse zee schittert. Een café cortado en je kunt er weer tegen voor de volgende etappe. 7 dagen, trektocht, incl. bagagevervoer, hotels. Bergen, Noorwegen Het Noorse Bergen staat bekend als de poort naar de fjorden, een gebied met veel prachtige wandelmogelijkheden. De ongerepte natuur, alsmede de rust en ruimte zijn uniek in Europa. Ulriken, de hoogste van de zeven bergen, rondom Bergen biedt zulk mooie vergezichten dat je camera al snel overuren maakt. Een wandeling van de berg Ulriken naar Flǿyen met panoramische uitzichten wil je niet missen. Ook Hardangerfjord, met maar liefst vier prachtige watervallen, is zeker de moeite waard. Je overnacht in twee hotels: één in Bergen en één aan de Hardangerfjord. 8-daagse trektocht met autohuur. Fascinerend IJsland Eeuwenoude vulkanen, imposante gletsjers, warme bronnen en pruttelende zwavelvelden; een decor waar het hart van iedere natuurliefhebber sneller van gaat kloppen. Zeker als (met een beetje geluk) het betoverende noorderlicht deze wonderbaarlijke geologie ook nog eens extra kleur geeft. Tijdens deze reis maak je wandelingen vanuit Reykjavik en vanuit het aan de spectaculaire zuidkust gelegen Kirkjubæjarklaustur. Geniet al wandelend van het fascinerende lavalandschap, de spuitende geiser Strokkur, de waterval van Gullfoss en het ijsmeer van Jökulsarlón en de natuur in het nationale park van Skaftafell. 9-daagse trektocht met huurauto. Kijk voor ons complete aanbod: www.eigenwijzereizen.nl

Langs en door de pronkjuwelen van Groningen Zuidroute Pronkjewailpad wordt in 2019 geopend IN GRONINGEN WORDT IN 2019 DE TWEEDE ROUTE VAN HET PRONKJEWAILPAD GEOPEND: DE ZUIDROUTE. HET PRONKJE WAILPAD IS EEN NIEUW WANDELEVENEMENT ANNEX LANGEAFSTANDSPAD GEORGANISEERD DOOR TODN, WAARBIJ WANDELAARS KENNISMAKEN MET DE TOERISTISCHE HOOGTEPUNTEN VAN DE PROVINCIE GRONINGEN. VOLGEND JAAR LOPEN DE DEELNEMERS IN DE ZUIDROUTE EEN AFSTAND VAN 300 KILOMETER LANGS EN DOOR DE PRONKJUWELEN VAN GRONINGEN. Locloods 1877 Het Pronkjewailpad is een langeafstandspad dwars door Groningen, opgedeeld in een Noordroute en een Zuidroute. De Noordroute is afgelopen jaar geopend en inmiddels door bijna 400 deelnemers uitgelopen. Het Pronkjewailpad is ‘wandelen nieuwe stijl’. Onder weg bepaalt de wandelaar zelf de tijd en de afstand en ervaart diverse vormen van gast vrijheid. Het Pronkjewailpad is een evenement en pad tegelijkertijd. Niet voor niets sloot de organisatie het eerste jaar van het Pronkjewailpad af met de slotetappe ‘Camino Groningen’, waarbij de 400 wandelaars op één dag zijn gehuldigd. Dat maakt het Pronkje wailpad onder scheidend van alle andere paden en routes. ‘We noemen het wel de “alternatieve Tocht om de Noord”, maar dan in een individuele variant’, zegt organisator Peter Velthuis.’ We hadden geen enkele verwachting wat het zou gaan worden. We hadden gehoopt op minimaal 100 wandelaars, die de eind streep in één jaar zouden halen, het werden er vier keer zoveel. Uiteindelijk hebben we aan 3.000 mensen informatie verstrekt, ruim 1.000 wandelaars hebben een stempelkaart gekocht en 400 wandelaars hebben de Noord route van 250 kilometer in één jaar afgelegd.’ Hoe werkt het? Langs de Noord­ én Zuidroute werken tientallen toeristische, recreatieve en culturele ondernemers en organisaties mee aan het Pronkjewailpad. Zij zetten de deuren vanaf 4 april tot 1 november 2019 van donderdag tot en met zondag open om de wandelaars te kunnen ontvangen in hun boerderij, kaasmakerij, bakkerij, kanobedrijf, doolhof, museum, pannenkoekenhuis of fruitboomgaard. De wandelaars kunnen de route individueel afl eggen via de Pronkjewail­app en zien welke pronkjuwelen ze onderweg tegen zullen komen. De Noordroute is vanaf komend jaar ook via wandel knooppunten te volgen. 26 ‘te voet’ januari 2019 Borg Nienoord. Foto: Roelof Feringa

Camino Groningen Juwelen stempelen Wandelaars kunnen zich vanaf eind maart 2019 inschrijven voor dit evenementenpad via www.Pronkjewailpad.nl. Ze ontvangen op vertoon van het inschrijfformulier bij een vijftal uitgiftepunten (veelal VVV’s), de zogenaamde Pronkjewailkaart. Dit is een stempelkaart waarmee de pronkjuwelen ‘verzilverd’ en geproefd en beleefd kunnen worden. Degene die alle benodigde stempels heeft binnengehaald, wordt uitgenodigd voor het slotevenement de Camino Groningen in november. Alle wandelaars lopen dan gezamenlijk de laatste etappe naar en door de stad Groningen met een huldiging in de Martinikerk. Inschrijving en Informatie: www.pronkjewailpad.nl Stefanuskerk Het gros van de deelnemers komt uit het noorden van het land. Dat de Zuidroute in 2019 opent, betekent niet dat de Noordroute verdwijnt. Het pad blijft bestaan. De stempelkaart is immers twee jaar (2018 en 2019) geldig. ZUIDROUTE Komend jaar is het de beurt aan de Zuidroute met een lengte van 300 kilometer die begint en eindigt in de stad Groningen. Peter Velthuis: ‘Dan gaan we door vier gebieden, te weten: Oldambt, Westerwolde, de Veenkoloniën en een ronde door het Westerkwartier.’ Op dit moment zijn ruim 100 voorlopers bezig om de Zuidroute uit te zetten, tegelijkertijd zijn ze ook al aan het kijken wat er gebeurt op die route’, zegt Peter Velthuis. ‘Wat is boeiend, waar kunnen de wandelaars iets ontdekken, hoe kunnen ze door de locatie heen wandelen? Toeristische ondernemers gaan samen met ons en studenten van de Hanzehogeschool kijken naar de mogelijkheden voor een gastvrije ontvangst.’ Want in het Pronkjewailpad ervaart de wandelaar ‘Gastvrij Groningen’. Lokale ondernemers en organisaties bieden op vele plekken de wandelaar hun pronkjuweel aan: hun gebaar van gastvrijheid. ‘Verder proberen we ook om andere themaroutes aan te laten sluiten op het Pronkjewailpad.’ MEDAILLE De deelnemers aan deze laatste etappe van het Pronkjewailpad ontvingen een polsbandje met het opschrift: Camino Groningen, verwijzend naar de slot etappe naar de stad Groningen. Verder kreeg iedereen een oorkonde en ook een medaille, een ‘rijzende ster’. Peter Velthuis: ‘Het is nog geen volledige medaille. Want wie de volledige medaille wil binnenhalen, moet ook de Zuidroute lopen.’ KERK ALS STEMPELPOST Komend jaar werkt de organisatie samen met de Stichting Oude Groninger Kerken. Die stichting bestaat 50 jaar en in dat kader probeert het Pronkjewailpad samen met die stichting 50 kerken opengesteld te krijgen als stempelpost. Afgelopen jaar waren dat er al 25. ‘Die kerk moet wel een soort permanente openstelling hebben, want je weet nooit wanneer de wandelaar langs komt’, zegt Peter Velthuis. ‘In vele kerken vind je een waterkoker of thermosfles met koffie, thee of soep. In elke kerk kan de wandelaar even uitrusten en wat drinken. Aan het einde van het jaar kunnen deelnemers ook stemmen op de meest gastvrije stempelpost.’ Dit jaar was Café het Hemeltje in Woudbloem, de meest gastvrije plek. VERBINDEN Het doel van het Pronkjewailpad is om gastvrijheid te verbinden. Wie het pad wandelt, ontdekt alle highlights van Groningen. Peter Velthuis: ‘Je ziet leuke musea, mooie borgen, middeleeuwse kerken, prachtige tuinen, maar ook de grote highlights, zoals: de Locloods 1877 (Oude Remise), Vesting Bourtange, Klooster Ter Apel, het Veenkoloniaal Museum en Borg Nienoord. Allemaal bijzondere toeristische plekken waar de route langs en doorheen voert. Maar er zijn ook kleinere en intieme plekken, zoals kleine cafeetjes, galerieën, boerderijwinkels en overal word je gastvrij ontvangen.’ Praktische Informatie Vesting Bourtange Periode: van 4 april tot 1 november 2019 Huldiging in Martinikerk: medio november 2019 Startplaats: zelf te bepalen Route: dwars door Groningen Afstand: Noordroute: 250 kilometer. Zuidroute: 300 kilometer. In meerdere etappes te lopen Karakter: een langeafstandspad gecombineerd met een wandelevenement, dat langs en door de highlights van Groningen gaat. Dit evenement kan gedurende een half jaar gelopen worden. Inschrijving en Informatie: www.pronkjewailpad.nl ‘te voet’ januari 2019 27

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN WANDELEN ZONDER (PIJN)KLACHTEN Door het maken van een digitale voetscan wordt de lengte en breedte gezien van uw voet. Ook is te zien waar drukpunten zijn. Het juiste schoenadvies is afhankelijk van de gemaakte scan én waar u gaat wandelen. De stand van uw voeten, die ook op de scan te zien is, kan leiden tot knie, heup en rugklachten. Hiervoor bieden wij de mogelijkheid tot het op maat laten maken van steunzolen. Op maat gemaakte steunzolen kunnen ervoor zorgen dat deze klachten vaak verminderen en soms zelfs geheel verdwijnen. Voor de steunzolen maken wij gebruik van verschillende hardheden materiaal. De zolen worden computergestuurd gefreesd waardoor de zolen tot in detail correct zijn. Met hielspoor, beenlengte verschil, diabetes, artrose enz. houden wij natuurlijk ook rekening. Tevens maken wij aangepaste zolen voor verschillende sporten. Vergoeding van de steunzolen is afhankelijk van uw ziektekostenverzekering. VOETSCAN AFDRUK SCAN SCHUURMACHINE STEUNZOLEN STATIONSLAAN 41A, 8071 CL NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL ‘te voet’ januari 2019

Het gepelde land STAD EN LAND HEBBEN HISTORIE EN TOEKOMST. DAARTUSSENIN VERANDERT ER VAN ALLES. DAN GAAT ER VAN ALLES OVERHOOP, DAN WORDT HET LAND GEPELD. IN MAASTRICHT VERDWENEN DE A2 EN DE N2 IN EEN DUBBELLAAGSE TUNNEL EN KWAM OP HET TUNNELDAK STADSPARK DE GROENE LOPER. De Groene Loper ■ WIM TEN BRINKE Op het Oranjeplein verwelkomt de nieuwe Engel van Maastricht bezoekers met open vleugels, onder hen veel fi etsers en wandelaars. Bij de Onze­LieveVrouw­van­Lourdes­kerk komt langs strak geschoren haagbeuken een groepje vrouwen aangelopen, gepasseerd worden ze door fi etsers. Welkom op de Groene Loper. Waar nu haagbeuken en een engel staan, stroomde decennia lang een eindeloze rij auto’s over de A2/ N2, dwars door Maastrichtse woon wijken. Het was een fl essenhals: de snelweg naar Luik veranderde in een vijf kilometer lange stoplichtenweg. De Maastrichtenaren die er langs woonden moesten ramen dichthouden tegen lawaai en luchtvervuiling, de weg spleet de stad in tweeën. Terwijl het zo mooi begon, want toen de stadsboulevard rond 1959 werd opgeleverd, stonden er luxeportiekfl ats langs. Je woonde er op een vooraanstaande plek, nu en dan kwam een auto voorbij. In 2011 begonnen de werk ­ zaamheden voor de transformatie: een dubbel laagse tunnel, waarin N2 en A2 boven elkaar kwamen te liggen. Dankzij de tunnelweg zoef je sinds eind 2016 dwars door Maastricht, tegelijk is de bereikbaarheid van binnenstad sterk verbeterd. Op het dak van de tunnel kwam een vier kilometer lange bomenlaan, van noord naar zuid, op het voormalige tracé van de A2. Dat is de Groene Loper, die gescheiden stadsdelen aan elkaar heeft geritst. Er is meer op komst, want de transformatie stopt niet bij de verbetering van de verkeerssituatie. Zo zijn veel portiekfl ats gesloopt; er komen zo’n 1100 nieuwe woningen en vastgoed, zoals winkels en horeca, voor terug. Daarnaast is er gerenoveerd: de Gemeentefl at – een rijksmonument van Jongere Bouwkunst uit de jaren vijftig, en de eerste hoogbouwfl at van Maastricht – is in oude glorie hersteld. Renovatie en nieuwbouw leiden tot een woon wijk met opnieuw de allure vroeger: wonen, winkelen, werken, wandelen en uitgaan aan een groene stadsboulevard. Die nieuwbouw is volop in ontwikkeling, tot 2026 wordt er gebouwd, maar nu al proef je op de Groene Loper de geheelde stad. WANDELEN Het Krijtlandpad (etappe Maastriccht station – Scheulder) passeert de Groene Loper op het Oranjeplein, net zoals het Pieterpad (etappe Valkenburg – Sint Pieterberg). Vanaf het station loop je in ruim 5 minuten naar het Lourdesplein, midden op de Groene Loper. As no two trips are the same. #findyourpeak Transcontinenta B.V. | Peak Design Distributeur Benelux | T: + 31 252 687 555 | W: Transcontinenta.nl/PeakDesign ‘te voet’ januari 2019 29

Prachtige wandelvakanties van hotel naar hotel Wandeltochten • Groepswandeltochten • Fietstochten Ruim 35 jaar ervaring en ruim 90 arrangementen O.a. • Thüringen • Luxemburg • Saarland en Rheinland-Pfalz • Eifel en Hunsrück • Rijn en Moezel-gebied arz en Lipperland • Dal van Werra Ardennen • Nederland Sächsische Schweiz Schwarzwald • Altmühltal • Har • A • • eheel verzorgd: e • Bagagevervoer Uitgebreide routebeschrijving en gedetailleerde kaart! B Van Paridon Natuurtochten Pasteurstraat 32, 7555 NG Hengelo, Tel. (074) 243 18 04 www.vanparidonnatuurtochten.nl info@vanparidonnatuurtochten.nl IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de 30 ‘te voet’ januari 2019 Vraag de gratis kleurenbrochure aan!

Speciale bijlage over Wallonië-Ardennen Buitenland dichtbij Belgische Ardennen Deze speciale bijlage over de Ardennen en Wallonië is tot stand gekomen in samenwerking met België Toerisme voor Wallonië-Ardennen en haar partners Foto: WBT/J.P. Remy

Vallei van de Amblève Op zoek naar Waals water WALLONIË IS RIJK AAN WATER. ZO STROOMT IN DE ACHTERTUIN VAN LUIK DE AMBLÈVE, EEN RIVIER DIE ONTSPRINGT IN DE HOGE ARDENNEN. EEN AVONTUURLIJKE WANDELROUTE VOLGT DEZE RIVIER EN DE ZIJSTROMEN NINGLINSPO EN CHEFNA. WANDELEND OP ZOEK NAAR WAALS WATER. België en heeft een gemiddeld hoogteverschil van 7,5 procent. De bedding van de rivier ligt vol met blokken kwartsiet waardoor er kleine watervallen en water-r bekkens ontstaan. Deze bekkens worden ‘baden’ genoemd, zoals het Bad van Diana. Door de droge zomer staat de beek in het loofbomenbos helaas bijna droog. Veel beekjes maken een groot water. Letterlijk en figuurlijk. Want juist de pittige etappes langs de beekjes Ninglinspo en Chefna, die uitmonden in de rivier Amblève, maken deze wandelroute meer dan de moeite waard. BERGRIVIER ■ FEMKE KAZEMIER-RONGEN De stevige tocht van 4 uur en 14,3 kilometer start bij parkeer-r plaats Sedoz, direct aan de Ninglinspo. Deze beek is een van de weinige bergriviertjes in 32 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen KONING LEOPOLD I Een smal paadje langs jonge beuken en varens brengt je hoger het bos in. Daarna volgt de route een brandgang tussen twee naaldbossen. Aan de bosrand pronken rijen vliegenzwammen. Vogelgekwetter doorbreekt de stilte. Dit is het domein van de Vlaamse gaai, de sijs en de grote bonte specht. Naast de route vind je een cilindrische stenen paal. Deze staat er al even, sinds 1833 om precies te zijn. Koning Leopold I plaatste destijds negen palen tussen de steden Aywaille en Theux om een einde te maken aan het voortdurende conflict over de dorpsgrenzen. CHEFNA Na het dorp Ville-au-Bois volgt een glooiend pad de beek Chefna. Deze beek markeert de grens tussen de gemeente Aywaille en Stoumont. Het smalle pad verandert in een breed karrenspoor langs berken en verdwijnt vervolgens in een donker naaldbos. Na een houten bruggetje loopt het traject naast een rotswand, terwijl beneden de Chefna kronkelt. Verderop wisselt het traject speels meer-r dere keren van kant; dan weer links van de Chefna, dan weer rechts. Ook in deze beek stroomt momenteel niet veel water. GOUDDELVER De hut van de gouddelver, een grote open blokhut, net voor het dorp Quarreux is een ideale plek voor een picknick. In de vroege negentiende eeuw waren in de LANGE TIJD WAREN MENSEN BANG DE GROTTEN IN TE GAAN DOOR VERHALEN OVER DE DUIVEL EN KABOUTERS DIE ER ZOUDEN WONEN © FTPLP.Fagnoul

Praktische informatie De dorpen Aywaille en Sougné-Remouchamps zijn een goede uitvalsbasis om de vallei van de Amblève te ontdekken. De grotten van Remouchamps liggen op vijf minuten autorijden afstand van de wandelroute. Op de websites van Wallonië België Toerisme en van het vvv-kantoor van de regio Ourthe-Vesdre-Amblève vind je allerlei praktische informatie en tips, bijvoorbeeld over de mooiste Waalse dorpen en lokale specialiteiten. walloniebelgietoerisme.be ovatourisme.be HOE ER TE KOMEN Vanuit Utrecht is 2,5 uur rijden naar de dorpen Aywaille en Sougné-Remouchamps, circa 240 kilometer. OVERNACHTEN In en bij Aywaille en Sougné-Remouchamps zijn meerdere hotels, gîtes en vakantiewoningen te vinden. Op de website van Wallonië België Toerisme vind je een overzicht van alle overnachtingsmogelijkheden in de regio. Wij verblijven in Hotel La Villa des Roses in Aywaille met een uitstekende keuken. lavilladesroses.be walloniebelgietoerisme.be HORECA In Aywaille en Sougné-Remouchamps zijn tientallen cafés en restaurants. Op de website van het vvv-kantoor van de regio Ourthe-Vesdre-Amblève vind je een overzicht van alle restaurants in de regio. ovatourisme.be ANDERE BEZIENSWAARDIGHEDEN • Museum van het Waalse Leven in Luik met marionettencollectie, viewallonne.be • Megalietenmuseum van Wéris in Durbuy, megalithes-weris.be • Archeologische vindplaats Archéoforum in Luik, archeoforumdeliege.be vallei van de Amblève gouddelvers actief. Hoeveel goud er precies gevonden werd, is niet duidelijk. Maar er gaan geruchten dat sommige boeren opeens miljardair waren. Na de spoortunnel in Quarreux is daar de Amblève. Deze brede rivier staat zeker niet droog. Hier, bij Fonds de Quarreux, schiet het water over grote blokken kwartsiet. Een smal wandelpad, hier en daar verhard, volgt de rivier tot aan het dorp Sedoz, het eindpunt van de wandeling. GAT VAN DE KABOUTERS De zoektocht naar Waals water gaat verder. Het water van de Amblève sijpelt namelijk ook naar een ondergrondse rivier: de Rubicon in de grotten van Remouchamps. Deze kalksteengrotten worden ook wel het Gat van de Kabouters genoemd of in Oost-Waals dialect Trôd dès Sottais. Tijdens een rondleiding van zo’n 75 minuten loop je door kilometerslange gangen en vaar je in een bootje over naar zeggen ‘s werelds langste ondergrondse vaarweg. WRAAK Het grottencomplex werd in 1828 ontdekt, maar pas in 1912 opengesteld voor publiek. Lange tijd waren mensen bang de grotten in te gaan door verhalen over de duivel en kabouters die er zouden wonen. Volgens legendes hielpen kabouters, hier Sottai’s genoemd, de boeren in ruil voor voedsel. Maar wanneer ze slecht behandeld of bedrogen werden, zinden ze op wraak. Stalagmieten en stalactieten De wandeling start in een grote ingangszaal die in het steentijdperk door jagers werd bewoond. Daarna volgt een lange galerij en verderop een diepe afgrond naar de Rubicon. Overal zie je witte, glinsterende afzettingen: rechtopstaande stalagmieten en hangende stalactieten, VOGELGEKWETTER DOORBREEKT DE STILTE. DIT IS HET DOMEIN VAN DE VLAAMSE GAAI, DE SIJS EN DE GROTE BONTE SPECHT gevormd door druppels water die kalksteen afzetten. De oudste druipsteen, Het Grote Gordijn, is naar schatting 400.000 tot 700.000 jaar oud. FOSSIELEN In de Zaal van de Maagd staat een stalagmiet die lijkt op de heilige Maria met het kindje Jezus op de arm. Op het plafond in de zaal vind je tientallen stromatoporen, fossielen van kleine dieren die zo’n 350 miljoen jaar geleden op bodem van de zee leefden. In de Kathedraal, een 40 meter hoge zaal in de grot, kun je de Preekstoel en de Kerststal ontdekken. Een boottochtje over de Rubicon door smalle en lage gangen brengt je terug naar de eerste galerij. Dit watergeheim onder de grond maakt indruk. Een fascinerende afsluiter van deze Waalse expeditie. • Museum La Boverie in Luik met moderne en hedendaagse kunst, nl.laboverie.com WANDELKAARTEN Bij het vvv-kantoor van de regio Ourthe-Vesdre-Amblève in Remouchamps kun je diverse wandelbrochure krijgen. De wandeling door de vallei van de Amblève en andere wandelingen kun je ook online vinden op walloniebelgietoerisme.be. Bier en peket Ten westen van de vallei vind je in het dorp Anthisnes het zeventiende-eeuwse kasteel L’Avouerie met een bier- en peketmuseum en een proeverij. Hier kun je peket, Waalse jenever, en meer dan vijftig lokale bieren proeven, zoals de biertjes Elfique en Redoutable. In het kasteel leer je de geschiedenis van de vesting, hoe bier gemaakt wordt en waarom België zich het land van het bier noemt. Geopend van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 18 uur. Entreeprijs is € 5,00. avouerie.be ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen ‘te voet’ januari 2019 33 © MTOVA © LesGrottesdeRemouchamps © Avouerie d’Anthisnes ASBL

Bastogne: het middelpunt van de Slag om de Ardennen Een tocht langs kalme bossen, en historische monumenten ROBUUSTE KOEIEN GRAZEN VREDIG IN GLOOIENDE WEIDES EN GOUDGELE BOSSEN GLIMMEN IN HUN HERFSTKLEED. OP HET EERSTE OOG DOET NIETS VERMOEDEN DAT IN DE OMGEVING VAN BASTOGNE ZO HEVIG GEVOCHTEN IS, 75 JAAR GELEDEN. MAAR NA EEN WANDELTOCHT VIA VREDESBOS EN HET BASTOGNE WAR MUSEUM KIJK JE ANDERS. Bastognegnee ■ ELVIRA WERKMAN In het centrum van de stad Bastogne, provincie Luxemburg in de Belgische Ardennen, staat prominent op het plein een oude tank. Het plakkaat eronder vermeldt in Duits, Engels, Frans en Nederlands het volgende: Deze tank, vernietigd in december ’44, herinnert aan het offer van alle strijders voor de bevrijding van Bastogne en België. Ernaast pronkt een borstbeeld van ‘General McAuliffe’. Wie nog niet weet wie deze goede man was en wat hier plaatsvond in december 1944, komt dat uitgebreid te weten in het Bastogne War Museum. Dit museum ligt op circa driekwart van de wandelroute ‘Promenade du bois de la paix’, als bezienswaardigheid onderweg, maar starten met een museumbezoek om van daaruit de route te wandelen, is beslist een aanrader. MEESTERLIJKE VERHALENVERTELLERS In het Bastogne War Museum wordt het verhaal van de Tweede Wereldoorlog op meesterlijke wijze verteld. Aan de vele talen in de rij voor de kassa te horen, komen bezoekers van heinde en verre, van Amerika tot aan Japan. De wandeling door het museum – een audiotour met koptelefoon – is een aaneenrijging van verhaallijnen. In je oor hoor je vier verschillende stemmen die elkaar steeds afwisselen: een Amerikaanse korporaal, een Duitse luitenant, een schooljuf uit Bastogne (die geheime codes in haar fietskoplamp smokkelt) en een 13-jarige jongen (die koste wat kost zijn accordeon wil redden). Hun stemmen laten je op indringende wijze ervaren hoe zij de oorlog hebben beleefd, waarbij de teksten zó goed geschreven zijn, dat het is alsof je naar een spannend boek luistert. En net als bij een spannend boek moet alles even bezinken na afloop. Veel mensen drinken zwijgzaam hun koffie in het museumcafé. Het is goede koffie. ARDENNENOFFENSIEF Na een ronde door de museumshop met vele planken vol oorlogsboeken in vier verschillende talen wordt het tijd om de wandelroute te lopen. Ardennenoffensief 75 jaar - evenementen In 2019 zal in Bastogne worden herdacht dat hier 75 jaar geleden mensen streden voor de vrijheid. Een aantal evenementen staat gepland: • Herdenkingsweekend in Bastogne ‘Nuts Days’ - 12-15 december 2019 • Licht- en klankspel – Mardasson Bastogne - 13-15 december 2019 • Herdenking bij de Bastogne Barracks – Bastogne 13-15 december 2019 • Tours met gids, demonstratie van militaire voertuigen, beurs met militaire parafernalia (www.bastogne-barracks.be) • Officiële ceremonie 75 jaar Slag om de Ardennen - 14 december 2019 34 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen

Praktische informatie vredige velden Trek er al met al gerust een lange dag voor uit, want op de route tref je nog twee hoogtepunten van betekenis. Eén ervan ligt meteen naast het museum: het beroemde Mardasson. Een oorlogsmonument in de vorm van een Amerikaanse ster, ter herdenking van de 76.890 Amerikaanse soldaten die sneuvelden tijdens de Slag om de Ardennen – ook wel Ardennenoffensief genoemd. Bastogne lag in het middelpunt van die slag, een van de bloedigste veldslagen van de Tweede Wereldoorlog. BELGIË WAS EIGENLIJK AL BEVRIJD, IN SEPTEMBER 1944, EN NIEMAND VERWACHTTE NOG EEN AANVAL België was eigenlijk al bevrijd, in september 1944, en niemand verwachtte nog een aanval. Maar Hitler gaf niet op, hij viel in december 1944 aan waar men het niet verwachtte: in de Ardennen. Op de mistige, vroege ochtend van 16 december ’44 barstte de Duitse artillerie los. Dertig dagen lang is er gevochten en gebombardeerd, terwijl de bewoners schuilden in hun kelders. Onder barre omstandigheden, met twintig graden vorst. SLINGERENDE LANDWEGGETJES Het is goed om na al deze indrukken en verhalen een flink stuk te wandelen. Over slingerende landwegen en langs loeiende koeien. Hagen van eik en meidoorn. Groepjes spreeuwen zwermen als één vogel boven het land. Gedachten waaien mee met de onstuimige wind. Door de plooien van het landschap, heuvel op, heuvel af, wandel je achtereenvolgens langs de dorpen Neffe, Mageret en Bizory. Op de heuveltoppen is het genieten van de vergezichten. De route is goed gemarkeerd, dus kaartlezen is niet nodig. Tussen Mageret en Bizory is het een stukje asfaltweg, met nu en dan een passerende auto, maar daarna gaat het gelukkig al snel weer over op een halfverharde landweg. En na de boerderijen van Bizory komt het Vredesbos in zicht. Een nieuw hoogtepunt. VREDESBOS Eigenlijk zou je er eerst over-r heen moeten vliegen voordat je er door wandelt. Van bovenaf heeft het Bois de la Paix namelijkx de vorm van het UNICEF-logo: een moeder met kind. Maar de ronde, organische vormen van het bos zijn ook zichtbaar én voelbaar als je je tussen de groepjes bomen begeeft. Vier-r duizend bomen zijn hier geplant, ter nagedachtenis aan Amerikaanse veteranen, Belgische strijders en alle slachtoffers die vielen in de winter van 1944-1945. Een bos waar je stil van wordt. Naamplaatjes van veteranen staan als wachters bij de jonge berken. In een cirkel om de bomen in het midden staan borden met interessante teksten, van martelaarssteden en boomsoorten. Na het lezen even zitten op een bankje. Regen druppelt gestaag. De wind glijdt door de bomen, als een fluisterende stem. Herfstblaadjes dwarrelen hoog door de lucht, de vrijheid tegemoet. Stilte. Vrede. Afstand Utrecht – Bastogne (Bastenaken): 300 kilometer OVERNACHTEN In het centrum van Bastogne, prima uitgangspunt voor alle bezoeken in de omgeving. Best Western Hotel Melba Avenue Mathieu 49 6600 Bastogne www.mobilebooker.com/hotels/best-western-hotelmelba-bastogne ETEN Café in Bastogne War Museum, geschikt voor uitstekende lunch. Colline du Mardasson 5 6600 Bastogne www.bastognewarmuseum.be In het hart van Bastogne, fantastisch restaurant (sinds 1946) waar je eet in een treinwagon. Gastvrije bediening en gerechten van niveau. Leo Wagon Place Mac Auliffe 52 B-6600 Bastogne www.wagon-leo.com BEZIENSWAARDIGHEDEN • Bastogne War Museum, met Mardasson-monument www.bastognewarmuseum.be • Bastogne Barracks, hoofdkwartier general McAuliffe, alleen toegankelijk met gids, www.bastogne-barracks.be • 101st Airborne Museum-le Mess www.101airbornemuseumbastogne.com • Vredesbos www.paysdebastogne.be/nl/ontdekken/ natuurlijk-erfgoed WANDELINGEN In de omgeving van Bastogne zijn 8 wandelroutes. De wandeling die het beste bij het thema Ardennenoffensief past is de Promenade du Bois de la Paix – 9,6 kilometer. www.bastogne-tourisme.be/decouvrir/promenade-dubois-de-la-paix-9-6km/ Meer info over de streek (o.a. wandelroutes): www.walloniebelgietoerisme.be www.paysdebastogne.be TOERISMEBUREAU Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.walloniebelgietoerisme.be of u stuurt een bericht naar informatie@wbtoerisme.nl ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen ‘te voet’ januari 2019 35

Het grote routepad van de trappistenabdijen DE TRAPPISTENROUTE VERBINDT DE DRIE ARDENSE ABDIJEN DIE AUTHENTIEK TRAPPISTENBIER BROUWEN. ‘TE VOET’ GING OP VERKENNING EN LAAFDE ZICH AAN VERSTILDE LANDSCHAPPEN EN …. SMAKELIJKE ROCHEFORT EN ORVAL. links de kerk van Havrenne en rechts het herfstgekleurde bos. ■ WIM TEN BRINKE Haast paradijselijk is de route naar de abdij van Notre-Dame de Saint-Rémy, waar de trappistbieren van Rochefort worden gebrouwen. In de verte klinkt zacht gepruttel van een tractor – de enige beweging, het enige geluid in een sereen landschap waar de novemberzon een gouden glans overheen legt. Het is golvend land, groene weiden, koeien hier en daar, 36 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen BIER EN RELIGIE Oren, ogen en neus leiden naar de abdij. Eerst is er het gebouwtje, uit 1892; source de Tridaine staat er en achter de groene deur klatert het water. Dat is mineraalrijk en geeft, zo menen de kenners, het trappistenbier van Rochefort zijn unieke smaak. Meer zintuigen worden ingeschakeld, want kijk, daarginds zie je de abdijkerk en ruik eens goed: de geur van gistend bier dwarrelt je over het pad tegemoet. Kerk en brouwerij liggen zo dicht op elkaar dat de aroma’s van kaarsen en bieren met elkaar concurreren. Bijzonder dat monniken die hier zo sober mogelijk leven in een vast stramien van bidden en werken, hun geld verdienen met het maken van een drank die bevrijding brengt van knellende regels. De afstand tussen de serene rust van de kerk en liederlijke dronkenschap is niet meer dan een muurtje dik. Aan de achterkant is er iets te zien van de abdij, en kun je de ingetogen kerk van binnen bekijken. Daarna is het voorbij. De kloostergemeenschap is van elke blik afgesloten door een eindeloze coniferenhaag. Gelukkig ligt iets verder het stadje Rochefort, en daar is simulatie van de abdijsituatie mogelijk met een trappist uit de abdij op het terras van hotel Malle Post, uitkijkend op de torens van de robuuste kerk. Het gouden dal Wat doet die forel met ring op de bierflesjes van Orval? Hij verwijst naar het jaar 1076 toen gravin Mathilde de trouwring die haar verbond met haar overleden echtgenoot, in de bron van Orval verloor. Intens bad ze tot Maria om hulp en toen ze weer bij de bron kwam dook een forel op met in zijn snuit de trouwring. ‘Ah, dit is een gouden vallei,’ riep ze uit. Draai deze Vallée d’Or om en je hebt OrVal. Mooie legende en daar kan alleen maar fijn bier uit voortkomen, want daarvoor wordt het water uit de Mathildebron gebruikt.

TRAPPISTEN EN HUN BIEREN Chimay, Rochefort en Orval, de drie Waalse abdijen die het pad van de trappistenbrouwerijen verbindt, produceren alle authentieke trappistenbieren. Dat zijn bieren die aan strenge voorwaarden voldoen: ze worden gebrouwen binnen de omheining van een abdij, het werk staat onder de leiding van de monniken zelf en de opbrengsten worden gebruikt voor onderhoud van de abdij en voor liefdadigheidswerk. Wie een trappist drinkt, helpt de armsten en meest behoeftigen – is dat geen prachtexcuus voor nog zo’n lekker biertje? DE VERSTILDE SEMOIS De etappe naar de abdij van Orval start in het dal van de Semois – de rivier maakt hier een gigabocht; in de verte ligt de kerk van Florenville op de dalhelling. Vanaf de brug oogt het landschap verstild; niemand beweegt: paarden, dikbilkoeien in de wei, stil staan ze, zich koesterend in zonneschijn en windstilte. De rook van een vuurtje kringelt recht omhoog. Toch, kijk daar, beweging: een witte reiger schrijdt soeverein naar het midden van de Semois. Dan is het 12 uur, de klanken van kerkklokken vullen het dal, maar niemand komt in beweging, ook de reiger staat stokstil. OP WEG NAAR ORVAL Voorbij Florenville maakt het landschap een draai van 180 graden: openheid maakt plaats voor een bos van beuken en hoge sparren – eenzaam en verlaten is de lange weg naar Orval. Even is er een intermezzo, een opening in het bos met een café-restaurant en wat woonhuizen, maar dan zijn er weer het bos, het dal en een riviertje dat nu en dan stroomversnellend de stilte doorbreekt. Nog niet zo lang geleden lag Orval aan het eind van de Ardense wereld, maar inmiddels is die wereld dichterbij gekomen. Druk is het bij aankomst, wat een verschil met Rochefort. Orval is groter en toegankelijker, al leven de 14 monniken zelf hun religieuze, ingetogen leven in een afgezonderd deel, vertelt gids Evelien Apers. Ze loopt mee naar de 350 jaar oude eik op het abdijterrein. ‘Hier heb je het mooiste zicht, met de nieuwe abdij, de ruïnes en de bron van Mathilde.’ De abdij van Orval is al in de 12de eeuw gesticht, werd rond 1760 uitgebreid en tijdens de Franse Revolutie verwoest. ‘De Fransen zetten kanonnen op de heuvels boven de abdij en schoten alles kapot.’ In 1926 verrees een nieuwe abdij op de ruïnes, maar de resten van de 12e-eeuwse abdij liggen er nog net zo bij - je voelt de geschiedenis van de afgekapte zuilen, van de door brand geteisterde muren. Sinds de heropening zorgt de productie van trappistenbier Orval voor de inkomsten om de abdijgebouwen te onder-r houden en geld over te houden voor ‘goede werken’. Trappisten zijn sober levende monniken – ora et labora, bid en werk, is hun motto. Werken doen ze vaak in de landbouw op hun in de natuur gelegen kloosters. Die verbondenheid met de natuur maak je mee op het trappistenpad. In de drukke 21ste eeuw biedt het landschap van de zuidelijke Ardennen regelmatig een haast paradijslijke inkadering bij het sobere leven van de monniken. Maar, voor de wandelaar geen ‘ora et labora’, maar ‘wandel en drink trappist’, want niets zo lekker als een Rochefort of Orval na weer een wandeldag op het trappistenpad. Het routepad van de trappistenabdijen Drie Waalse abdijen die trappistenbier brouwen, worden door deze route in het zuiden van de Ardennen verbonden. Chimay ligt aan het begin, 174 kilometer verder ligt de abdij van Saint-Rémy bij Rochefort en het eindpunt Orval bereik je na nog eens 116 kilometer. Het 290 kilometer lange pad is volledig bewegwijzerd en maakt daarbij gebruik van andere langeafstandspaden door Wallonië. De route wordt beschreven in de gids ‘Grote Routepad van de trappistenabdijen van Wallonië’ en kost € 17,50. De Nederlandstalige gids is ook – tegen betaling van € 10,00 – als pdf te downloaden (zie grsentiers.org en kijk bij rando numérique). ‘te voet’ liep etappes bij de abdij van Saint-Rémy in Rochefort en wandelde van Lacuisine naar Orval. Saint-Rémy ligt op 275 kilometer van Utrecht, Orval op 345 kilometer. De abdij van Orval – met zijn mysterieuze ruïnes, kloostermuseum en abdijwinkel – is een bezoek meer dan waard. Meer informatie op www.orval.be. Voor toeristische informatie over de regio: www.walloniebelgietoerisme.be. ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen ‘te voet’ januari 2019 37

tips voor de Ardennen Tips over de Ardennen en Wallonië Veel wandelliefhebbers zijn ambassadeurs van Wallonië. Zij genieten niet alleen van de ongerepte natuur, maar proeven ook vol enthousiasme van uiteenlopende streekproducten. We hebben een aantal tips voor je verzameld, ideaal voor een korte of langere wandelvakantie. 26 Wandeltochten in de Ardennen Wandelliefhebbers maken gretig gebruik van een gids met 26 wandeltochten in de Ardennen. De wandelingen variëren in lengte, maar bieden steeds de perfecte houvast om de landschappen en natuur van de Ardennen te ontdekken. Er zijn wandeltochten in de streek van de Hoge Venen en Spa, de omgeving van Durbuy en La Roche-en-Ardenne, Bouillon en de Maasvallei. De routes zijn ook gratis te downloaden op de website van Wallonië België Toerisme. www.walloniebelgietoerisme.be/wandelen Social Media Wil je op de hoogte gehouden worden over het wandelparadijs Wallonië en de Ardennen? Schrijf je in voor de nieuwsbrief van Wallonië België Toerisme en volg de nieuwtjes via Facebook: BelgieToerisme. De mooiste dorpen van Wallonië Wie ver weg wil blijven van massatoerisme, zal zich zeker thuis voelen in de mooiste dorpen van Wallonië, oftewel les plus beaux villages de Wallonie. Deze 30 dorpen liggen verspreid over de streek en kenmerken zich door een aangename kleinschaligheid, landelijkheid en authenticiteit. Je vindt er karakteristieke huizen, bijzondere kerken en trotse inwoners die hun passie leggen in het bereiden van specialiteiten zoals kaas, bier en wijn. Hier geniet je van een rust die in de drukte van alledag heel welkom is. www.beauxvillages.be Laddertjeswandeling van Rochehaut De omgeving van Rochehaut en Bouillon staat bekend om haar schitterende uitzichtpunten, waaronder de meander van de Semois bij Frahan. De zogenaamde laddertjeswandeling biedt een unieke manier om van deze vergezichten te genieten. Hoewel de afstand maar 5 km is, wordt deze wandeling door velen de spectaculairste wandeling van België genoemd. Je hebt immers niet alleen afdalingen over paden, maar maakt ook een klim via de ladders van Rochehaut. 38 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen Unesco Geopark Famenne-Ardenne Unesco heeft voor het eerst een Belgisch gebied opgenomen in haar wereldwijde netwerk van bijzondere geologische gebieden. Het Geopark Famenne Ardenne bestaat onder andere uit de gemeentes Durbuy, Nassogne en Rochefort en heeft een oppervlakte van meer dan 900 km2. Deze streek kenmerkt zich door indrukwekkende rotsformaties, grotten met uitgebreide gangenstelsels en snelstromende rivieren boven en onder de grond. www.geoparcfamenneardenne.be © WBT-JPRemy © PhilippeToussaint © OPT-JLFlemal © OPT-JLFlemal © WBT-BrunoDAlimonte

Hoge Venen De metamorfose van Luik De Hoge Venen is het oudste natuurreservaat van Wallonië en biedt een landschap met heide, moeras, veen en bos. De zogenaamde Ostkantons zijn het Duitstalige deel van België. Onder andere Eupen en Malmedy vormen een ideaal vertrekpunt om dit natuurgebied te voet te verkennen. Een aantal routes met brede plankenpaden gaan dwars door open veengebieden. Je vindt er bovendien het hoogste punt van de Benelux, het Signal de Botrange, waar een uitkijktoren je meer dan 700 meter boven het zeeniveau brengt. www.ostbelgien.eu Luik heeft zich ontwikkeld tot een veelzijdige citytrip dicht bij huis. Het imposante TGV-station Guillemins-Liège is het vertrekpunt van een stadswandeling langs een reeks interessante gebouwen. Je komt langs de Tour Paradis, steekt de Maas over, gaat door het park van het museum de Boverie en vervolgens richting het bijzondere shoppingcenter Mediacité. Tijdens een weekendje Luik beklimmen veel bezoekers ook de Montagne van Bueren met 374 treden. En de grootste markt van België, de zondagsmarkt langs de Maas, is een aanrader. www.visitezliege.be/nl Wandelen bij Waterloo Kortingsbonnen: mooi meegenomen In Wallonië en de Ardennen vind je een enorm aanbod van musea en attracties. Voordat je op pad gaat loont het de moeite om de kortingsbonnen van Wallonië België Toerisme te checken. Zo kun je eenvoudig besparen op je verblijf en uitstapjes in deze veelzijdige streek. Tientallen kortingsbonnen geven je voor-r deel op de toegang tot musea, attractieparken, kastelen en tuinen. De kortingen variëren van een tweede persoon gratis, kortingspercentages, gratis toegang voor kinderen. Dat is mooi meegenomen! www.walloniebelgietoerisme.be/kortingsbonnen Transardennaise De eerste GTA lange wandelroute (Grande Traversée des Ardennes) werd in 1980 uitgestippeld en behoort nog steeds tot de favorieten van veel wandelaars. De bekende historische steden La Roche en Ardenne en Bouillon zijn middels deze route van 160 km aan elkaar verbonden. De Transardense route doorkruist de Ardense bossen en de valleien van de Lesse, de Ourthe en de Semois. De route is opgedeeld in 7 etappes. Je kunt de hele route lopen of een gedeelte en bagagevervoer behoort ook tot de mogelijkheden. www.europaventure.be ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen ‘te voet’ januari 2019 39 Het lichtglooiende landschap en de rustige paden door uitgestrekte velden maken het lastig om je voor te stellen dat hier in 1815 de grote veldslag van Napoleon plaatsvond. Het museum Mémorial 1815 biedt uitkomst waarbij de 4D film ‘in het hart van de veldslag’ van Gérard Corbiau je op een zeer indrukwekkende manier meeneemt in de strijd. Buiten torent de Leeuw van Waterloo boven alles uit. Het is tevens het vertrekpunt van een wandeling over deze historische plek. www.waterloo1815.be © FTProvincedeLiege © WBT-AnibalTrejo © WBT-JLFlemal © M.Fasol © WBT-DenisErroyaux

Ook leuk om te doen… Plezierwandelingen in de Oostkantons: de tuin van Europa Op basis van de ligging, tussen het Eifelgebergte en de Ardennen in, bieden de Oostkantons van België, ook wel de Hoge Venen genoemd, een prachtige verscheidenheid aan landschappen. Een wandeling langs het water, in de vlindervallei in Schönberg, een panoramische wandeling door het koninkrijk van de roofvogels in Weywertz of een charmewandeling, door bossen en weiden in Hauset. Laat u betoveren door de ongerepte natuur van de Oostkantons. De brochure <Plezierwandelingen – Het water achterna, in het bos en panorama’s> is gratis en bevat de 25 mooiste wandelroutes in de Oostkantons. Daarnaast vereenvoudigen kleine kaartschetsen de oriëntatie, zijn er weergaves van afstand, moeilijkheidsgraad en hoogtegegevens en verwijzingen naar toeristische, culturele of historische bezienswaardigheden langs of niet ver van de route. Huis voor Toerisme Hoge Venen - Oostkantons Place Albert 1er 29A – B-4960 Malmedy – +32 (0)80 330 250 – info@ostbelgien.eu – www.ostbelgien.eu Een onderdompeling in het groen in hartje Ardennen Laat u betoveren door de charme van de Barrière de Transinne. In het hart van de Ardense bossen biedt dit hotel-restaurant u een creatieve keuken aan die zijn oorsprong vindt in de rijkdommen van de streek. Het hotel beschikt over 27 kamers en 3 seminariezalen. Op 1 km van het Euro Space Center, biedt de omgeving u prachtige wandelingen. Ga op ontdekking in de Ardennen. Het hele jaar door kunt u uw verblijf combineren met culinaire ontdekkingen en activiteiten met familie of vrienden. Ook uw hond is van harte welkom! Het restaurant is open van dinsdagavond tot zondagmiddag (gesloten op zaterdagmiddag). Rue de la Barrière 4, 6890 Libin +32 (0)61 655 037 – info@barrieredetransinne.be – www.barrieredetransinne.be FB: www.facebook.com/labarrieredetransinne Instagram: www.instagram.com/barriere_de_transinne Te voet door berg en dal Aan de rand van de Ardennen vindt U een landelijke streek waar water en steen het landschap en het leven van de plaatselijke bevolking bepaald hebben. Keer terug in de tijd en ontdek de rijkdom van het bouwkundig erfgoed, van de steengroeven, de overblijfselen van het Ourthe-kanaal en de legenden van de rivier de Amblève: meer dan 1.750 km bewegwijzerde wandelpaden door velden en uitgestrekte bossen. Ontdek schilderachtige gehuchtjes, valleien en prachtige uitzichten. Een gastvrije streek rijk aan toeristische attracties: grotten, musea, safaripark, middeleeuwse burcht, internationaal bedevaartsoord… Een land van gepassioneerde ambachtslieden, overheerlijke restaurants, gezellige rommelmarkten, folklore, tentoonstellingen, wijn- en bierfeesten, middeleeuwse feesten en tal van andere evenementen. De data en nog meer informatie vindt U op: www.ovatoerisme.be Maison du Tourisme Ourthe-Vesdre-Amblève Rue de Louveigné 3, 4920 Remouchamps – 0032 (0)4 384 3544 – info@ovatourisme.be De Transardense Route: bestemming Ardennen In het hart van de Ardennen, tussen La Rocheen-Ardenne – Saint-Hubert – Bouillon • 160 km te voet – 170 km met de mtb – 175 km met de fiets • een gids - kaarten – road-books voor de verschillende trajecten Op Stap in de Ardennen • 5 tochten die alle starten en eindigen in Sainte-Ode. • Een boek en een kaart met 5 paddenstoelen die je in onze bossen en weilanden vindt. Le Grand Tour entre Lesse et Lhomme- Nieuw Een unieke ervaring in het bosmassief van Saint-Hubert. De bewegwijzerde route neemt u mee naar de bron van de Lesse, en door de valleien van deze prachtige bosrijke streek vol beuken, eiken en sparren…. Wandeltocht op eigen gelegenheid • individuele wandelreizen – met of zonder bagagetransport. • logies in gastenkamers ***, hotels***/**** Europ’aventure – www.europaventure.be – contact@europaventure.be – T. 0032 (0)61 688 611 40 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen © WBT - Olivier Legardien © WBT-BrunoDalimonte © Greova © Barriere de Transinne Steve Collin © ostbelgien.eu_Dominik_Ketz

FLOREAL La Roche-en-Ardenne U bent alleen, als koppel, met familie of in groep? zin om de dagelijkse sleur te doorbreken, een frisse neus te halen of u te herbronnen? La Roche-en-Ardenne is Parel van de Belgische Ardennen met 250 kilometer uitgestippelde tochten voor wandelaars & fietsers. Floréal La Roche is gelegen in een groene omgeving, aan de rand van de rivier “Ourthe”. Ideaal als startpunt voor al uw boswandelingen. 76 kamers – 38 appartementen - restaurants - taverne - terrassen - biljartzaal - bowling – Park van 4ha met GRATIS toegang tot: mini-golf, tennis, multisport, petanque, outdoor fitness & openlucht zwembad (open in juli & augustus). • Aangepaste menu’s voor sportievelingen (op aanvraag) • Mogelijkheid voor een lunch pakket vzw.Ontspanning & Vakantie, “Toerisme voor allen” Avenue de Villez 6 – B-6980 La Roche-en-Ardenne – T. +32/84 219 446 F. +32/84 219 445 – reception.laroche@florealgroup.be – www.floreallaroche.be Batterijen opladen in de Ardennen Gezonde frisse lucht, de mooiste vergezichten en diepe valleien waar de Ourthe, de Semois en de Lesse zich een weg door banen. Uitgestrekte, wildrijke bossen die de helft van het gebied in beslag nemen, duizenden kilometers paden en weggetjes… Na een drukke periode kun je in Belgisch Luxemburg je batterijen weer helemaal opladen. Wil je Belgisch Luxemburg ontdekken? Dan is de brochure ‘Actief in de Ardennen’ met wandel-, fiets- en mountainbiketochten er voor jou! Toeristische Federatie Belgisch Luxemburg www.luxembourg-belge.be/nl PROVINCIE NAMEN: BUITENGEWOON ONDERWEG Kom in 2019 de evenementen bezoeken die de Toeristische Federatie van de Provincie Namen organiseert in het kader van Waterrijk Wallonië 2019. De wandelingen van Pique-nique Balades voeren naar mooie historische of natuurrijke plekken voor een picknick met regionale lekkernijen. Die wandeltochten van een tiental kilometer leiden je door streken met prachtige landschappen. Tijdens de lunchpauze proef je van lekkere streekproducten en maak je kennis met lokale producenten en hun knowhow. Ook de tweedaagse wandeltocht op de Sint-Jacobsroute langs de Maas in de omgeving van Dinant is een aanrader. Op de fietsroutes van RAVeLs BBQ komt u bij restaurants waar lokale producten op de barbecue worden klaar-r gemaakt. Tijdens deze fietstochten met smulhaltes van ongeveer 25 kilometer geniet je optimaal van het Land van de Valleien en haar streekproducten. www.landvandevalleien.be Wandelen in het Land van Herve Het Land van Herve is een streek met een wallenlandschap, levende hagen, weiden vol wilde bloemen en 101 ‘rijkdommen’ voor de wandelaar. Bij de wandelroutes die u niet mag missen horen de RAVeL Lijn 38, de Sint-Pietersberg, de tocht in de vallei van de Gueule… In 2019 biedt het Maison du Tourisme ook verschillende parcours aan die een link hebben met het toeristisch jaarthema: ‘Waterrijk Wallonië’. Naast uitzonderlijke landschappen vindt u in het Land van Herve een hele korf befaamde streekproducten. Bovenaan tronen de kaas van Herve, befaamd voor zijn speciale geur en textuur, en de stroop van appelen en peren. Cider, ambachtelijke bieren en chocolade… vullen het lijstje aan. Uw bestemming voor een of meerdere dagen, dat wordt het Land van Herve! www.paysdeherve.be/nl Adembenemende landschappen in de Maasvallei! De Maasvallei Namur-Dinant zal u imponeren en bekoren! De talloze uitkijkpunten bieden een sprookjesachtig en verbazingwekkend panorama. Ze is even gastvrij voor de fauna en flora als voor de wandelaars. Natuurliefhebbers kunnen hun hart ophalen aan een wandeling langs de beboste wegen. Ideaal voor wie de gezonde lucht van de natuur wil opsnuiven. Om daarvan te genieten, kun je te voet of met de mountainbike een van de vele wandelroutes volgen. De grandioze landschappen doen je de inspanning snel vergeten! Vergeet je fototoestel niet! Maison du Tourisme Vallée de la Meuse Namur – Dinant Avenue Colonel Cadoux, 8 – 5500 Dinant – 0032 (0)82 222 870 – www.valleedelameuse-tourisme.be info@mtnamurdinant.be – www.facebook.com/tourismedinant – www.instagram.com/mtnamurdinant ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen ‘te voet’ januari 2019 41 www. .be © WBT-BrunoDAlimonte © Maison du Tourisme Pays de Herve © FTPN-rando SJC © WBT-SPRL Cernix-Pierre Pauquay © Floréal

Ook leuk om te doen… Volg de weg naar de Jeugdherbergen Of je nu houdt van stadswandelingen of wandelingen in de natuur, de Jeugdherbergen zijn steeds schitterend gelegen vlakbij uitgezette wandelroutes. De herbergen bieden je verschillende verblijfsmogelijkheden in een ontspannen en ongedwongen sfeer, voor zowel koppels als vriendengroepen. In een warme en vriendelijke ambiance kun je proeven van uiteenlopende gerechten, waarbij de koks gebruik maken van lokale producten. Geniet van de ongerepte natuur met een buitengewoon gevarieerde flora en fauna en ontdek de mooiste plekken van Wallonië. Les Auberges de Jeunesse asbl info@lesaubergesdejeunesse.be www.lesaubergesdejeunesse.be Een heerlijk verblijf direct naast het stadje Herve … In de provincie Luik vind je een overvloedige, gevarieerde natuur, doorkruist door bewegwijzerde wandelpaden waaronder de groene Lijn 38 die is voorbehouden aan wandelaars, fietsers en ruiters. In ons vakantiehuis ‘Au Ballet des Hirondelles’ geniet je van een prachtig uitzicht op de weiden van het Land van Herve”. Voorzien van alle moderne comfort (keuken, douche, wastafel, badkamer, wasmachine en –droger, tuin, BBQ, eigen parkeerplaats…) biedt het plaats aan 2 personen en 2 kindjes en vormt een ideale uitvalsbasis dichtbij Lijn 38 om twee van de mooiste dorpjes van Wallonië in alle rust te ontdekken: Clermont-sur-Berwinne en Olne. Ook biedt de Toeristische Federatie Provincie Luik de mogelijkheid om verdere accommodaties en activiteiten te reserveren of een formule samen te stellen. Surf snel naar onze nieuwe website www.liegetourisme.be/au-ballet-des-hirondelles Vanaf € 170/2 nachten – € 595/week Toeristische Federatie van de Provincie Luik – ftpl@provincedeliege.be – www.liegetourisme.be L’Hostellerie*** Le Charme de la Semois L’Hostellerie*** Le Charme de la Semois is gelegen aan de oevers van de Semois, langs een van de mooiste meanders in de vallei van de Ardennen. Het charme hotel beschikt over 31 kamers, waaronder 18 standaardkamers, 5 supérior kamers en 8 nieuwe suites. De suites zijn uitgerust met een jacuzzi, Italiaanse douche, zithoek, minibar, kluis, Nespresso machine, terras of tuin, airco, apart toilet, badjas en parkeerplaats. De suites bieden een vrij uitzicht op de Semois. Vanaf eind mei tot eind september is het buitenzwembad verwarmd tot 28 graden. De gastronomie van Le Charme de la Semois is geïnspireerd op de traditionele en Franse keuken, vanaf 2013 beloond met een BIB Gourmand (Michelin gids). In Alle­sur­r Semois zijn uiteenlopende activiteiten mogelijk zoals: kayakken, wandelen, mountainbiken, vissen en een bezoek aan het recreatief centrum. TARIEF: 1 nacht vanaf € 60 per persoon, ontbijt inbegrepen (op basis van een tweepersoonskamer). Rue de Liboichant 12 – 5550 Alle-sur-Semois – +32(0)61 50 80 70 – www.charmedelasemois.com Veel wandelplezier in Picardisch Wallonië NIEUW: Wapi wandelbox De Wapibox bevat 50 bewegwijzerde circuits in Picardisch Wallonië (Wapi), goed voor 350 km aan wandelroutes. Ontdek de mooiste landschappen van Wapi via paden en landwegen. Inclusief 8 interpretatie- en artistieke circuits. En ook: Wandelknooppuntenkaart van het Pays des Collines Het wandelknooppuntennetwerk van Picardisch Wallonië omvat de regio van het Pays des Collines, ofwel de gemeenten Mont-de-L’Enclus, Frasnes-Lez-Anvaing, Ellezelles, Flobecq en het noorden van Celles en Ath. Het knooppuntennetwerk is aangesloten op dat van de Vlaamse Ardennen. Het netwerk van 350 km laat u genieten van eindeloos wandelplezier. Ontdek het complete wandeltochtenaanbod én het fietsknooppuntennetwerk van 1600 km op www.visitwapi.be – Kaarten te koop op www.wapishop.be 42 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ speciale bijlage over Wallonië-Ardennen © Alain Lennertz © C. Cardon – Visitwapi.be © Charme de la Semois © MT Pays de Herve © Les Auberges de Jeunesse asbl

Fiets en Wandelbeurs 2019 Nog zo veel te ontdekken DE MEEST COMPLETE EN LEUKSTE BEURS VOOR DE ACTIEVE VAKANTIE KOMT ERAAN. OP 1, 2 EN 3 MAART 2019 STAAT DE HELE JAARBEURS UTRECHT IN HET TEKEN VAN WANDELEN EN FIETSEN. VOOR DE WANDELLIEFHEBBERS IS ER WEER VEEL TE ONTDEKKEN. VERNIEUWD PELGRIMS PAVILJOEN Naar Santiago, Rome of… wellicht Trondheim? Pelgrimsreizen blijven populair en de tocht begint op het vernieuwde Pelgrims Paviljoen. Dit heeft een open en speelse opzet. Meer dan ooit ademt het de sfeer van het pelgrimeren. Ervaren reizigers praten bezoekers bij over hun ervaringen op de caminos. Er is ook het aanbod aan pelgrims reizen en er is koffi e met appeltaart. Fiets en Wandelbeurs 1­3 maart 2019, Jaarbeurs Utrecht 10:00 ­ 17:00 uur Een ticket voor de Fiets en Wandelbeurs geeft ook toegang tot E­bike Xperience en Bike MOTION Benelux. MOUNTAIN XPERIENCE Wie het letterlijk hogerop zoekt, belandt bij Mountain Xperience. Een nieuwe loot aan de stam van de beurs, die zich richt op bergwandelaars en berg sporters. Mountain Xperience presenteert een eigen inhoudelijk programma en heeft een eigen uitstraling. In het hart van het paviljoen is een plein met workshops en lezingen voor bergliefhebbers. Daaromheen zijn de nieuwste outdoormaterialen en gespecialiseerde reis organisaties. De Koninklijke Nederlandse Klim­ en Bergsport Vereniging (NKBV) en Bergen Magazine werken mee aan het inhoudelijk deel van Mountain Xperience. LEZINGEN Over dorre vlaktes, langs rivieren of door vochtige loofbossen. Wandelaars nemen de bezoekers in het lezingprogramma mee op hun reizen naar alle windstreken. Er is een aparte zaal voor lezingen over pelgrimstochten. Maar ook het wandelen in het Midden­Oosten staat in de schijnwerpers. INFOMARKT Een vast onderdeel van de Fiets en Wandelbeurs is de informatiemarkt voor wandelaars. Op internet is veel informatie te vinden, maar de beste tips voor routes, materiaal en accommodaties komen vaak nog altijd van andere wandelaars. Zij vertellen uit eigen ervaring en kunnen anderen ongetwijfeld op het goede spoor zetten. Verder heeft de stichting Wandelnet een stand direct bij de ingang van Hal 3. Ook daar kunnen bezoekers terecht met wandelvragen. HICLE FAMILY Onder meer het Abrahamspad en de Lebanese Mountain Trail passeren de revue. Liever ‘om de hoek’ wandelen? Dan is de lezing over het vernieuwde Waterliniepad een aanrader. Speciale aandacht is er voor gezinnen met kinderen. Zij kunnen de ‘Hicle Family Tour’ volgen en 101 ideeën opdoen om met hun (klein)kinderen grote avonturen te beleven. Op het traject passeren zij exposanten met kinderfi etskarren of draagrugzakken. Intussen kunnen de kinderen zich uitleven op een kinderfi ets parcours, aan een klimwand of in een speelhoek. FOTOWEDSTRIJD ‘Ultiem vakantiegevoel’ is het thema van de jaarlijkse fotowedstrijd van de beurs. Wat dat ultieme gevoel precies inhoudt… dat laten we aan de eigen fantasie en beleving over. Maximaal vijf foto’s kunnen worden geüpload via www.fi etsen wandelbeurs.nl. De hoofd prijs is een 6­daagse fi etstocht voor twee personen door Portugal, verzorgd door Quinta no Pinhal. Uploaden kan tot en met 31 januari 2019. Meer info: www.fi etsenwandelbeurs.nl. ‘te voet’ januari 2019 43 Foto: Jelle Canipel Foto: Hicle.nl Foto: Hicle.nl

9- 12 juli 2019 25e 66e Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn Internationale Drents Friese Woud wandelvierdaagse DIever - 23, 24, 25 en 26 mei 2019 keuze uit: 12, 20, 30, 40 of 50 km ook deelname per dag mogelijk! de groenste van nederland www.4daagseapeldoorn.nl Informatie: Jan Winters, tel. 0592-414764, b.g.g. 0521-592466 (beide na 18.00 uur) www.dieversportief.nl — sportpromdiever@planet.nl Start: Groepsaccommodatie ʻHet Kasteelʼ Kasteel 19, Diever 40 km 30 km 20 km 10 km 15e de Achterhoekse Wandelvierdaagse 29 mei t/m 1 juni 2019 Ook dagdeelname! Routes Dag 1, Dag van Keppel 29 mei 2019, Wehl - Keppel - Hummelo. Dag 2, Dag van Bronckhorst 30 mei 2019 Keijenborg - Hengelo - Zelhem. Dag 3, Dag van Montferland 31 mei 2019, Kilder - Beek - Zeddam - Braamt. Dag 4, Dag van Doetinchem 1 juni 2019, Gaanderen - Slangenburg - IJzevoorde Afstanden 12 km | 20 km | 30 km | 40 km Inschrijven via www.aw4d.nl 44 ‘te voet’ januari 2019 147_161 www.qlant.nl Wandelen? natuurlijk in Apeldoorn

Uitgelezen VOGELWANDELINGEN Met de 101 mooiste vogelkijkgebieden biedt Ger Meesters ons een handig gidsje met mooie vogel kijk plekken in Nederland. Wie er graag op uittrekt, vindt in deze gids gebieden met een grote kans om vogels te spotten. Dit kunnen Nationale Parken of andere natuurgebieden zijn, maar ook recreatiegebieden, eilanden, duinen, dijken, wadden, veenweiden, bovenlanden, heidevelden, polders, rivieroevers, haven pieren, stranden, plassen ­ verspreid over heel Nederland. Met kaartjes en suggesties voor fi ets­ en wandel routes via knoop puntnetwerken. Plus beschrijvingen van de 101 vogels die onderweg gezien kunnen worden. Voor de brede groep natuurliefhebbers die niet goed weten waar en wanneer ze het best kunnen ‘vogelen’. Bij de selectie is er vooral op gelet dat je ook zonder professionele kijkers of telescopen vogels kunt zien. De gids is ingedeeld naar provincies. Na een kort intro over het landschap worden gebieden die een bezoek meer dan waard zijn één voor één behandeld: praktische informatie, wat is er te zien?, fi ets­ en wandelroutes en relevante sites. Een praktisch naslagwerk. Ger Meesters, De 101 mooiste vogelkijkgebieden van Nederland. Inclusief vogelportretten, wandel- en fi etsroutes (uitg. Kosmos / VBK Media, i.s.m. ANWB & Vogelbescherming NL) aug. 2018, PB, staand formaat 13.8 cm breed x 19.5 cm hoog, 159 pag. in kleur, foto’s, gebieds- en overzichtskaartjes, € 15, www.kosmosuitgevers.nl ZUID­LIMBURGS HEUVELLAND ‘WandelBart’ werkt aan een reeks provinciewandelgidsen. De zesde daarin bevat 22 rondwandelingen in Zuid­Limburg – kortere en langere, van 6 tot 22 kilometer. In een kleine oplage gedrukt, volgens het Printing On Demand­principe – niet meer dan er in ongeveer twee maanden van wordt verkocht. Een korte ‘doorlooptijd’ dus. Daar door kunnen de gidsen goed bij­de­tijd gehouden worden: een pluspunt. De routekaartjes zijn nogal klein afgedrukt en missen helaas een schaalbalk. Daar heeft de wandelaar in het veld niet zoveel aan: het zijn meer overzichtskaartjes. Dat erkent WandelBart. Maar, schrijft hij: ‘Heb je behoefte aan een grote gedetailleerde topografi sche kaart met daarop ingetekend de route, dan kun je deze tegen een geringe vergoeding downloaden op wandelzoekpagina.nl.’ Een mooie service, maar dat betekent wél dat je er met de koop van dit gidsje voor 15 euro nog niet bent. Je moet bijbetalen en zelf de wandelkaart printen. Minpunt. Verder zijn de routes niet gemarkeerd en hangt veel af van een routebeschrijving. En die neemt veel ruimte in, zodat er weinig over blijft voor achtergronden van het landschap, voor kijkpunten, kadertjes, ‘couleur locale’. Resultaat: een nogal saai gidsje, kraak noch smaak. Bart van der Schagt, Limburg Zuid. 22 leuke wandelroutes (uitg. Anoda) okt. 2018, pb, staand formaat: 13.5 cm breed x 21.5 cm hoog, 93 pag. in kleur, topokaartjes, foto’s, € 14.95. Te koop in boekhandels of op www.wandelbart.nl (+ € 3.80 verzendkosten). STUWWALTOCHTEN IN TWENTE ‘Zoals iedereen weet is niet alleen Amsterdam ruim bedeeld met wallen. Ook in het oosten van ons land barst het van de wallen. Stuwwallen, wel te verstaan. In de voorlaatste ijstijd ontstaan door het voort stuwende ijs. Duidelijk zichtbare plooien en glooien in het landschap zijn het steeds zichtbare gevolg en de Veluwe en de Sallandse Heuvelrug het duidelijkst te zien. Maar ook in Twente wemelt het van de wallen. Namen als Apenberg, Kuiperberg, Tanken berg of Austieberg beloven vergezichten zoals je die alleen in het buitenland verwacht. Truus Wijnen, Tukker in hart en nieren heeft al deze Twentse wallen beklommen en de mooiste van deze wandeltochten in deze gids verzameld.’ Aldus uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. In de gids zijn heuse hoogteprofi elen opgenomen, zoals het hoort bij bergwandelingen. Maar dan wel gerekend in centimers … De top van de Tankenberg boven Oldenzaal (85 meter) laat dan een adembenemend reliëf zien, tussen de 8000 en 9000 cm. Niet mis, die oostelijke stuwal in Twente! Maar Twente heeft meer in petto voor de wandelaar: oude kerkpaden, boerenlandpaden en bosrijke landgoederen. Aanrader! Truus Wijnen, Wandelen op de Twentse Wallen. Meer dan 1500 meter de frisse lucht in. Hoogte punten op het platteland. 13 bergtochten van 12 tot 18 km (uitg. Gegarandeerd Onregelmatig), okt. 2018, pb, staand formaat 12.6 x 21 cm, 125 pag, illustraties, hoogteprofi elen, topokaartjes in kleur, € 14.95, www.gegarandeerdonregelmatig.nl OV­WANDELINGEN Dit jaar is het veertig jaar geleden dat het eerste nummer van het OV­blad De Reiziger verscheen. Even oud is de rubriek Op Verkenning, waarin een wandeling wordt gecombineerd met een heenen terugreis met het openbaar vervoer. Dé manier natuurlijk als je een lijnwandeling wilt maken. In 1978 was de naam van het blad geïnspireerd door de wekelijkse rubriek Op Stap van de journalist Herman Besselaar in NRC Handelsblad. Reizigersvereniging ROVER heeft het veertigjarig jubileum van het tijdschrift en de rubriek benut voor het publiceren van haar eerste wandelgids. De gids bevat evenzoveel wandelingen als de rubriek oud is: veertig. Wandelredacteuren Gerda Spaander en Peter Oosterling van ROVER selecteerden een aantal mooie wandelingen uit de laatste jaargangen en vulden hun selectie aan met nieuwe wandelingen. Dit resulteerde in twee tot drie wandelroutes in elke provincie, vier wandelingen (grotendeels) in België (Voerstreek, Land van Herve, Ardennen) en één in Duitsland. De laatste is een tweedaagse van respectievelijk 14 en 11 kilometer en loopt door het beboste heuvelland ten oosten van Keulen. Aanrader! Gerda Spaander & Peter Oosterling, Op verkenning. 40 wandelingen met het Openbaar Vervoer (uitgave ROVER) aug. 2018, pb, staand formaat 12.5 x 21 cm, 175 pag. in kleur, ill, topokaartjes op div. schalen, € 18.00 (voor leden € 10.80 – lidmaatschap kost € 22) + € 2.70 verzendkosten, www.rover.nl/wandelroutesStore of Google Play ZOEKTOCHT NAAR ‘NEDERLAND’ Wat houdt dat nou in: ‘Nederland’, naast een vlag, volkslied, taal, koning, ‘natiestaat’, een grens? Een verzinsel? Wandelaar, schrijver en ‘ontdekkings reiziger’ Flip van Doorn gaat er naar op zoek in zijn nieuwste boek. Hij begint bij het begin: de grond onder zijn eigen huis, onder de kruipruimte. Hij gaat dan verder graven, in de bronnen. En dan op stap, het land in. Een oogopenend boek: maar wordt er wel in gewandeld? vraag ik hem. ‘Een verzonnen koninkrijk’ is in de eerste plaats een zoektocht door de geschiedenis van Nederland. Ik bezoek plekken die een rol spelen in geologie, geografi e, taal, geschiedenis, religie en tradities van Nederland’, aldus Flip van Doorn. ‘Dat kunnen bezienswaardigheden zijn, musea, kerken, natuurgebieden en meer. Waar mogelijk maak ik gebruik van de fi ets en benenwagen, maar ik neem ook de auto of de trein. Wandelen is in dit boek eerder een middel dan een doel op zich. Wel is het natuurlijk zo dat je de mooiste plekken alleen te voet kunt bereiken: de Heimansgroeve in Limburg, het voormalige eiland Schokland, de Loonse en Drunense duinen, om maar wat voorbeelden te noemen. En ik wandel bijvoorbeeld ook van Muiderberg naar Muiden op zoek naar sporen van Floris V.’ Flip van Doorn, Een verzonnen koninkrijk. Het verhaal van onze nationale mythe (uitg. Thomas Rap) okt. 2018, pb, formaat 13.5 cm breed x 21.5 hoog, 287 pagina’s, geen ill. of krtn, € 19.99 als e-book € 12.99, www.thomasrap.nl, www.fl ipvandoorn/website/koninkrijk Dit is de laatste recensie van Vladimir Mars in wandelkrant ‘te voet’. Geveld door een hersen­ en hartinfarct zal hij zich gaan richten op een revalidatie. Van begin af aan heeft Vladimir bijdragen voor de Wandelkrant geschreven. Zijn motto voor ‘te voet’ blijft: ‘voorwaarts mars!’ ‘te voet’ januari 2019 45

Column LOF ZIJ DE ROUTEMAKER Ik wandel tegenwoordig graag op de bonnefooi. En krijg daardoor onwillekeurig steeds meer waardering voor routemakers. Want: het is aanlokkelijk, om zomaar ergens uit de trein te stappen en, zonder je ook maar een moment te bekommeren om een route of markeringen, te voet op pad te gaan, zo vrij als een vogeltje in de lucht. En, vergis u niet, dat kan op meer plaatsen in Nederland dan je zo zou denken. Neem de stations van Hollandsche Rading, Baarn, Lunteren, Dieren, Brummen, Maarn, Rhenen, Vierlingsbeek, Boxtel, Rilland­Bath en tutti quanti: je loopt er van het perron zo de bossen in, de heide op of het platteland over. En toch: maar al te vaak stuit je dan na enige tijd op onaangename verrassingen. Een snelweg zonder viaduct in zicht, een onafzienbaar industrieterrein, een hekwerk rond een militair oefenterrein. Omlopen dan maar? Jawel! Alleen: welke kant op? Voor hij het weet, raakt de wandelaar op de bonnefooi verzeild in een woonwijk, tussen tuinen met bonsaiboompjes en veel kiezels. Ik moet zeggen dat mijn verloofde er dol op is te zien hoe andere mensen hun huis en tuin inrichten, maar zelf heb ik er gauw genoeg van. Dus vraag ik mij vaak af hoe de routemakers uit het wandelcircuit (Vladimir Mars, Bart van der Schagt, Rob Wolfs en hun soortgenoten) het toch altijd weer klaarspelen ons wandelaars te gidsen door een Nederland dat in werkelijkheid niet bestaat: zonder industrieterreinen, snelwegen en nieuwe woonwijken. Het land lijkt, voor wie hun aanwijzingen volgt, wel één grote idylle, een landschapspark. Petje af! Hoe doen ze dat? Zitten ze eerst thuis avonden lang over stafkaarten gebogen om daarna de route ter plaatse te inspecteren? En als dat tegenvalt, keren ze dan op hun schreden terug om voor ons een aantrekkelijker pad te vinden? Hoeveel kilometers moeten ze wel niet afleggen voordat ze een route hebben uitgezet van zo’n 18 kilometer. En, by the way, hoe meten ze die afstand? Misschien is het voor u allemaal gesneden koek, maar ik vrees dat de meeste wandelaars hier nooit enige gedachte aan besteden. Ze volgen een route uit een gidsje, op de app of via witrode of geelrode tekens, zonder zich af te vragen hoe die tot stand is gekomen. Maar ik heb er groot respect voor. Dus, als ik mij even met het redactioneel beleid mag bemoeien: kan Wandelkrant ‘te voet’ hier niet eens een special aan wijden, onder het motto: Lof zij de Routemaker? En dan geen vage praatjes a.u.b. maar precieze inlichtingen: hoe fiksen ze ‘t ‘m? Eén lezer is er alvast. ■ John Jansen van Galen John Jansen van Galen (1940, Velp) studeerde politieke en sociale wetenschappen en is journalist (onder meer voor de -voormalige- Haagse Post, VPRO-radio, Het Parool, Met het Oog op Morgen), met speciale belangstelling voor de vroegere Nederlandse koloniën (over Suriname: ‘Kapotte plantage’, over de dekolonisaties: ‘Afscheid van de koloniën’). Hij wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken, zoals ‘Waar een wil is, is geen weg, Verdwalen in Nederland’ en ‘Wandelparadijs Nederland, te voet door alle provincies’. Proef authentiek Umbria en Italië tijdens uw wandel- of fietsvakantie Laat je verrassen door het adembenemende Umbrië met zijn fascinerende en afwisselende landschappen, schilderachtige middeleeuwse dorpen en levendige steden. Geniet van een echte Italiaanse ‘gelato’, spannende wijnen en smaakvolle lokale gerechten in kleine sfeervolle restaurantjes. Onze wandel-, fiets- en gourmetreizen zijn een ideale manier om de gastvrijheid en het authentieke Umbrische leven te ontdekken. Naast onze vakanties in Umbrië bieden wij ook wandel- en fietsreizen aan in de overige regio’s van Italië en ook in Europa. Al onze individuele en groepsreizen hebben verschillende niveaus en zijn daardoor geschikt voor jong en oud, echtparen, singles ervaren wandelaars maar ook voor families. Ecologico Tours & Meravigliosa Umbria www.ecologicotours.eu – www.meravigliosaumbria.com info@ecologicotours.eu – info@meravigliosaumbria.com tel. +41 79 2457505 – +39 346 3254167 46 ‘te voet’ januari 2019

Innovatieve rugzakken voor fotograferende wandelaars. Transcontinenta B.V. | MindShift Distributeur Benelux | T: + 31 252 687 555 | W: Transcontinenta.nl/MindShift Fotowedstrijd Walter van Os uit Apeldoorn maakte deze foto tijdens een wandeling op Schiermonnikoog. ‘Wandelen gaat soms vanzelf, soms moet je het leren en ervaren’, zegt Walter. ‘Afgelopen zomer gingen wij met ons gezin naar Schiermonnikoog. Een heerlijk eiland om fl inke duinwandelingen te maken. Lekker rustig. Mijn jongste van twee ging dit keer sneller aan de wandel dan de bedoeling was. De oudsten gingen er achteraan en liepen mooi gelijk in de pas. Gelukkig had ik mijn camera bij de hand.’ Walter ontvangt het Handboek Natuurfotografi e. Ook dingt hij mee naar de titel Foto van het Jaar. LEKKER GEWANDELD? Plaats uw mooiste foto op www.tevoetonline.nl en in ‘te voet’. Stuur de foto’s per email naar: redactie@wandelkrant.nl. Voeg de foto (in liggend formaat) als jpg­fi le toe (max. 5Mb). Vermeld in de email: Naam fotograaf, adres en woonplaats fotograaf, korte omschrijving van de streek, waarom deze foto? De winnaars winnen het Handboek Natuurfotografi e dat de KNVV­uitgeverij beschikbaar heeft gesteld voor de prijs winnaars en ze dingen mee naar de Foto van het Jaar met als hoofdprijs een spiegel refl excamera inclusief zoom objectief. Stem voor de winnaar op: www.tevoetonline.nl/specials/ fotowedstrijd­van­te­voet ‘te voet’ januari 2019 47

50 5 e internationale tweedaagse van vlaanderen in blankenberge meer dan “alleen” wandelen 4 & 5 mei 2019 WWW.2DAAGSE.BE Wandel4daagse van de Lieser (Vulkaan-Eifel) 15 April t/m 18 April 2019 Ma 21 Oktober t/m Do. 24 Oktober 2019 Ma. 2 (Herfstvakantie) Do 30 Mei t/m Zo 2 Juni 2019 Prachtige wandelingen door het Schoorlse duingebied. Informatie: www.w4dschoorl.nl www.sportwandelschool.nl Zomerwandeling in Groet 14 en 15 September 2019 Info en inschrijven via de website: www.sportwandelschool.nl 48 ‘te voet’ januari 2019 Zilte Zoen wandelingen Egmond aan Zee 16 Februari en 17 Februari 2019 o 30 Me / o Ju 0 (Hemelend) Informatie: wwwandel4daagsehaarlem.nl Wandel4daagse Nordpfaden (Noord Duitsland) 4 Oktober t/m 7 Oktober www.sportwandelschool.nl W E E G S R T E H S O I E U K L K B N

Wandelfestival Tocht om de Noord 2019 Praktische Informatie Data: 28 en 29 september 2019 Starttijden: van 06:00 uur tot 11:00 uur Startplaats: Veendam Route: langs en door het industriële erfgoed van Groningen Afstand: 80 kilometer in twee dagen. Ook kortere etappes mogelijk van 40 en ca. 20 kilometer Karakter: wandelfestival waarbij deelnemers niet langs, maar dwars door bijzondere locaties gaan Zintuig 2019: ruiken Thema: Adem de sfeer van het industriële erfgoed Maximum aantal deelnemers: 5.000 Informatie en inschrijven (vanaf 1 maart 2019 om 18:00 uur): www.tochtomdenoord.nl Adem de sfeer van het industriële erfgoed HONDERDEN ZEESCHEPEN, TIENTALLEN SCHEEPSWERVEN EN TIENTALLEN KARTON­ EN ZETMEELFABRIEKEN. DAT WAS HET BEELD IN DE GRONINGER VEENKOLONIËN VAN DE 19DE EEUW. VEEL IS VERDWENEN, MAAR DE SPOREN ZIJN ER NOG. DE TWEEDAAGSE WANDEL TOCHT TOCHT OM DE NOORD GAAT LANGS EN DOOR OUDE FABRIEKEN IN GRONINGEN DIE WERDEN OPGERICHT DOOR TIENTALLEN ONDERNEMERS. EÉN VAN DIE ONDERNEMERS GROEIDE UIT TOT DE EERSTE MULTINATIONAL VAN EUROPA; WILLEM ALBERT SCHOLTEN. Zo staat in deze editie het geboorte jaar (1819) van W.A. Scholten centraal, precies 200 jaar geleden. Een mooi ijkpunt voor het begin van de industriële revolutie in de Veenkoloniën. Bijna niemand die het zich nu kan voorstellen, maar toch behoorden de Groninger Veenkoloniën zo’n 150 jaar geleden tot een van de rijkste plekken van Nederland. Toen had je vanuit Veendam uitzicht over een landschap dat bezaaid was met schoorsteenpijpen. Fabrieken voor strokarton, aardappelmeel, scheepswerven en houtzagerijen. MEESTE SCHEPEN Het geboortejaar van W.A. Scholten (1819), precies 200 jaar geleden is een ijkpunt voor het begin van de industriële revolutie in de Veenkoloniën. Tegelijkertijd voor de organisatoren van Tocht om de Noord een prachtige aan leiding. Het thema van de tweedaagse wandelroute staat daarom volledig in het teken van het industriële erfgoed. ‘Scholten was een inter essante persoon en heeft veel betekend voor Groningen’, zegt Peter Velthuis van Tocht om de Noord. ‘Zo’n 150 jaar geleden wilde iedereen naar de Veenkoloniën. Hier was veel werk en hier gebeurde het. Ongeveer 60 procent van de Nederlandse vloot kwam uit de Veenkoloniën, er waren tientallen rederijen en fl orerende boerenbedrijven. TERUG IN DE TIJD In Tocht om de Noord gaan de deelnemers op zoek naar die periode. ‘In deze editie gaan mensen door de historische locaties die er nu nog zijn’, zegt Peter Velthuis. ‘In ieder dorp gaan we ruim 100 jaar terug in de tijd, want op veel plekken zijn die fabrieken of restanten te zien. Jaarlijks proberen we één van de zintuigen centraal te stellen in de route. Dit jaar adem je de sfeer van het industriële erfgoed en kom je op je tocht door al die historische locaties steeds die kenmerkende geuren tegen.’ AARDAPPEL PRODUCTEN Het tweedaagse wandelfestival Tocht om de Noord op 28 en 29 september 2019 is een culturele ontdekkingstocht waarbij de wandelaar letterlijk de provincie Groningen van binnen uit ontdekt. Peter Velthuis: ‘Elk jaar dagen we dorpen en organisaties uit om een vertaal slag naar het thema te maken. Bijvoorbeeld omdat er in de Veenkoloniën aardappelFabriek van de familie Wilkens. Foto: Jan Altink/particuliere collectie fabrieken waren en nog steeds zijn, kunnen we de wandelaars op verschillende manieren het gebruik van aardappel­ en zetmeelproducten laten ontdekken.’ VEENDAM De nieuwe route van Tocht om de Noord 2019 loopt globaal via Stadskanaal, Pekela, Veendam, Borgercompagnie en Hoogezand­Sappemeer. De gastgemeenten van het komende jaar zijn: Veendam, in nauwe samen werking met de gemeenten Stadskanaal, Pekela en Midden­Groningen. De start en fi nish van het Wandel festival Tocht om de Noord is op beide dagen in de plaats Veendam. VAN LAUWERSZEE TOT DOLLARD TOU Dit jaar loopt de route niet exact volgens het Gronings volkslied, toch zal ‘Ons Laid’ dit jaar een opmerkelijke rol spelen. Om opstoppingen te voorkomen, worden net als vorig jaar twee afstanden gelopen. Op de zaterdag wordt er 40 kilometer en circa 25 kilometer gewandeld en op de zondag 40 kilometer en circa 15 kilometer. De edities van Tocht om de Noord Elk jaar, elk thema wordt belicht vanuit een nieuw zintuig, zie onder: 2006: Wandelen door de proeftuin van Groningen 2007: Wandelen door de huiskamer van Groningen 2008: Wandelen door avontuurlijk Groningen 2009: Wandelen door de eeuwen van Groningen 2010: Wandelen door de keuken van Groningen 2011: Ontdek de smaak van Groningen 2012: Ontdek het gezicht van Groningen 2013: Ontdek de sporen uit het verleden van OG 2014: Ontdek de ziel van de Groninger molen 2015: Ontdek het geluid van Groningen 2016: Proeven van het Groninger landschap 2017: Voel de kracht van water 2018: Vergezichten van de Groninger Ploeg 2019: Adem de sfeer van het industriële erfgoed FOTO’S OVER INDUSTRIEEL ERFGOED De organisatie roept wandelaars op om dit jaar een foto te maken van de route van Tocht om de Noord in combinatie met het thema Industrieel Erfgoed. Foto’s kunnen ingezonden worden tot 1 juli 2019 naar: info@tochtomdenoord.nl ‘te voet’ januari 2019 49

advertorial De Apeldoornse Vierdaagse Natuurlijk wandelen in Apeldoorn DE APELDOORNSE VIERDAAGSE IS EEN BEKEND EVENEMENT. MAAR WIST JE DAT GELIJKTIJDIG OOK VIER ‘LOSSE’ WANDELTOCHTEN WORDEN GEHOUDEN? IDEAAL OM UITGEBREID TE GENIETEN VAN DE NATUUR OF ANDERE ATTRACTIES IN APELDOORN. UITGESTREKTE BOSSEN Het start­ en finishterrein is gelegen aan de bosrand, zodat de wandelaars al direct na de start de natuur in gaan. Afhankelijk van de gekozen afstand en dag lopen zij door de uitgestrekte bossen, langs beekjes, over heidevelden, door Natuur park Berg en Bos, door het paleispark van Kroondomein Het Loo en gezellige Veluwse dorpjes. Bossen, heidevelden, kabbelende beekjes. Natuur alom rond Apeldoorn, het gebied waar vanaf de tweede dinsdag in juli weer vele wandelaars komen genieten. Vier dagen achtereen worden op de Veluwe wandel tochten uitgezet van, naar vrije keuze, 12, 20, 30, 40 of 50 kilometer lengte. Zeker wie kiest voor een van de kortere afstanden kan in alle rust genieten van al het moois dat de Veluwe biedt. Natuurlijk, in die week (van 9 tot en met 12 juli 2019) speelt zich de 66e Cantharel Internationale 4Daagse Apeldoorn af (zie ook de advertentie elders in dit nummer), maar gelijktijdig zijn er vier Apeldoornse Wandeldagen. Over dezelfde parkoersen als ‘de groenste vierdaagse van Nederland’, maar dan als ‘losse’ wandeltochten. Dus wie dat wil 50 ‘te voet’ januari 2019 kan ook één, twee of drie dagen van de Veluwse natuur komen genieten. Sportief bezig zijn, genieten van de gezellige sfeer, de rustplaatsen en de finishlocatie, waar de wandelaars elke dag met muziek worden onthaald. Naast het wandelen bieden Apeldoorn en omgeving ook veel mogelijkheden om er een korte vakantie door te brengen. Eén of meer dagen wandelen en daarna (of ’s middags na het voltooien van de wandeling) een bezoek brengen aan bijvoorbeeld de Apen heul, paleis Het Loo (het paleis zelf is door een verbouwing niet te bezoeken, maar de tuinen en stallen wel), pretpark Juliana toren of het winkelcentrum. Of iets verder weg bijvoorbeeld Burgers Zoo of het Openlucht museum in Arnhem, Dolfinarium Harderwijk of de aloude Hanzesteden Deventer of Zutphen. ANDERE WANDELTOCHTEN Je ziet, volop redenen om eens een bezoek aan Apeldoorn te brengen. En komt een bezoek in juli niet uit: een werkgroep vanuit de Stichting Internationale Vierdaagse Apeldoorn verzorgt ook in andere seizoenen wandeltochten, eveneens volledig door de Veluwse natuur: in het NAAST WANDELEN BIEDEN APELDOORN EN OMGEVING OOK VEEL MOGELIJKHEDEN VOOR EEN KORTE VAKANTIE voorjaar de Midden­Veluwe wandeltocht, in november de Kootwijker Duin­ en Veentocht en in december de Veluwse Midwienterkuiertoch, waar de wandelaar wordt begeleid door het geluid van midwinterhoorns. Deze tochten, en alles over de Vierdaagse en de wandeldagen, zijn te vinden op www.4daagseapeldoorn.nl Goed om te weten • De startaccommodatie is op het terrein van Victoria Boys, Berghuizerweg 153, 7312 SN Apeldoorn. • In de directe omgeving is in ruime mate gratis parkeergelegenheid. • In Apeldoorn en omgeving zijn veel overnachtingsmogelijk heden: van luxe hotels tot natuur campings en bungalowparken. • De wandelroutes worden duidelijk met pijlen aangegeven. • Voor meer over de Apeldoornse Vierdaagse zie: www.4daagseapeldoorn.nl of www.facebook.com/ vierdaagseapeldoorn/ Of meld je, via de website, aan voor onze Nieuwsbrief.

Trek je wandelschoenen aan en wandel mee in… U kunt wekelijks deelnemen aan tal van wandel tochten in Nederland. Ga naar de wandelagenda op www.tevoetonline.nl en maak een keuze uit de vele wandeltochten die daar te vinden zijn! Veel wandelplezier! De actuele wandelagenda vind je op www.tevoetonline.nl ‘te voet’ januari 2019 51

Met plezier wandelen, het liefst zo lang mogelijk blessure- en blaarvrij? Vilt - Valkenburg 8 - 11 augustus 2019 ProStretch® Plus 4 dagen wandelen en genieten in het 5 sterrenlandschap van Zuid-Limburg! ProStretch® Plus helpt bij het voorkomen, verlichten en bij de behandeling van: Fasciitis Plantaris (hielspoor), achillespeesblessure, stijve en gespannen kuiten, scheenbeenirritatie, hamstringblessure en rugpijn. Met de verstelbare ProStretch® Plus kan zowel statisch, dynamisch als excentrisch worden getraind en gestretched ­ helpt spieren en pezen soepel te houden en te versterken. ProStretch® Plus wordt geleverd incl. gebruiksaanwijzing en gedetailleerde stretchinstructies. Blaarpreventie 2Toms BlisterShield® powder pow Dichter bij de natuur kun je niet komen 2Toms SportShield® roller ms 2Toms SportShield® roller is een op siliconen gebaseerde coating die (wandel)sporters gebruiken om de vorming van blaren en huid­irritatie aanzienlijk te verminderen tot zelfs te voorkomen. 2Toms BlisterShield® powder is een technologisch geavanceerde blaarpreventiepoeder. Het weert vocht en houdt de voeten lange tijd droog en blaarvrij tijdens het wandelen. Tuli’s® Classic Heel Cups Passen in elke schoen! Start dagelijks vanaf café-zaal ‘t Vöske in Berg en Terblijt Bij opgave vóór 15 juni 2019 korting op het inschrijfgeld. Info: +31 (0)43 6040885 www.heuvelland4daagse.nl Tuli’s® Classic Heel Cups zijn ideaal voor wandelaars en geven verlichting, ondersteuning en optimale bescherming bij pijnlijke hielen (hielspoor), scheenbeenirritatie en zere voeten. Zie ook op www.fintomar.nl andere heel cups (Heavy Duty en Gel Heel Cups) die helpen bij het voorkomen, behandelen en verlichten van o.a. achilles peesblessures en andere onderbeen­ en voetklachten. Bovenstaande producten zijn verkrijgbaar op: www.fintomar.nl Altijd en overal op de hoogte blijven van het laatste wandelnieuws? Volg ons op Twitter en Facebook: wandelkrant te voet @tevoet 52 ‘te voet’ januari 2019 7 km • 14 km • 21 km • 28 km • 42 km

speciale bijlage Sfeervol overnachten Heerlijke overnachtingsplekken voor wandelaars Prettig overnachten in een sfeervol bed and breakfast of guesthouse, charmant hotel, gezellig vakantiehuis of in de natuur op de camping

Adressen waar wandelaars van harte welkom zijn Wandelen en overnachten in bijzondere sferen Overdag lekker wandelen door de bossen, over de heuvels of de heide aankomen op een warm adres waar je als wandelaar echt welkom bent. Als je er korte of lange tijd op uit wilt, ben je op zoek naar een leuk adres met goede wandelmogelijkheden. En misschien wil je meer dan alleen wandelen. Een goede maaltijd met een vriendelijke gastheer of gastvrouw Een adres waarbij je het gevoel krijgt echt welkom te zijn. Iedereen wil op vakantie ook een beetje vertroeteld worden, vind je in deze exclusieve bijlage bijzondere adressen waar je sfeervol kunt overnachten met een legio aan wandelmogelijkheden. In ons eigen land en ook over de grens. In deze special staat dit keer het Pieterpad, de bekendste langeafstandswandelroute van Nederland, in de schijnwerpers Je vindt een selectie van de mooiste overnachtingsadressen die pal aan het route liggen. overnachtingsplekken is het mogelijk om meerdere etappes te lopen of om het Pieterpad een weekend lang te volgen. Veel plezier bij de zoektocht naar een gezellige camping en een sfeervol bed en breakfast, guesthouse of charmehotel. © Shutterstock

Sfeervol Overnachten in Nederland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie cte positie 02 03 01 Abdij Rolduc, ervaar de historie! Was jij altijd al nieuwsgierig hoe het voelt om in een klooster te overnachten? In Abdij Rolduc, één van de top 100 UNESCO monumenten van Nederland, kun je dit ervaren! Midden in een natuurgebied, op de grens van Nederland en Duitsland, kun je talrijke prachtige wandelingen maken. Het Hertog Limburg Pad, de Abdijroute en ook enkele grensoverschrijdende routes. Maar vergeet vooral de abdij zelf niet! Wie door de eeuwenoude kruisgangen dwaalt, even rustig gaat zitten in de abdijkerk of afdaalt naar de meer dan 900 jaar oude crypte, beseft dat Rolduc een unieke beleving is. Neem deel aan een historische rondleiding, geniet van een hapje en een drankje in Kloosterbrasserie de Kanunnik of op het pittoreske terras. Een stukje buitenland in eigen land! T. 045-5466888 – info@rolduc.com – www.rolduc.com 02 Groenpark Simpelveld Uw vakantiehuisje in het glooiende Limburgse landschap. ‘Stoomstadje Simpelveld’ … daar begint het! Slechts enkele kilometers van het drielandenpunt vindt U Simpelveld; een plekje buitenland binnen Nederland. Omringd door groen, ruimte en een verkwikkende rust bieden wij U de perfecte basis om te gaan genieten met de zachte ‘Limburgse G’ van het Heuvelland. Centraal tussen Parkstad met o.a. de GaiaZOO; en het befaamde mergelland met zijn pittoreske dorpjes. Bezoek cultuurrijke steden als Aken, Maastricht en Luik en strijk neer op een van de vele terrassen, waar U ontvangen wordt met de gekende Bourgondische gastvrijheid van zijn bewoners. Door de geriefelijke opzet van het park zijn bijna alle vakantiehuizen vrijstaand. Wij bieden U de mogelijkheid om veelal zelf uw dag van aankomst en vertrek te bepalen. Daarnaast is uw trouwe viervoeter ook welkom. T. 045 544 12 42 – info@groenparksimpelveld.nl – www.groenparksimpelveld.nl 03 B&B ’t Stalhoes Gastvrijheid is ons vakwerk in het mooie Zuid-Limburg. B&B ’t Stalhoes vindt u in het dorp Heijenrath in het meest heuvelachtige deel van Zuid-Limburg. Het mooie vakwerkhuis is van oorsprong een stal uit 1870. In 1970 verbouwd tot woonhuis en in 2006 aangepast tot B&B. Niet alleen het huis maar ook onze gastvrijheid is vakwerk. U komt logeren in een persoonlijke en huiselijke sfeer. Voor LAW-wandelaars passeert de route van het Krijtlandpad - zowel de hoofdroute als de aftakking - onze B&B op ca. 300m. De bewegwijzering voor fietsers van de Amstel Gold toer passeert direct aan ons huis. Ook buslijn 57 (Maastricht- Gulpen vv) stopt direct voor de deur, zodat we voor veel wandel- en fietsroutes in het heuvelland een ideaal uitgangspunt bieden. T. 043-8502693 04 – bedenbreakfast@stalhoes.nl – www.stalhoes.nl Buitenverblijf ’t Herfse Buitenverblijf ’t Herfse … idylle te midden van de Zuid-Limburgse heuvels! Even ontsnappen aan het jachtige leven van alledag? Heerlijk tot rust komen op een bijzondere plek te midden van de Zuid-Limburgse heuvels? Dan bent u bij ons aan het juiste adres! Buitenverblijf ‘t Herfse is een idyllisch vakantieparadijsje in het buitengebied van de dorpjes Mechelen, Epen en Slenaken en ligt hoog op een heuvel met een schitterend panoramisch uitzicht over het schilderachtige heuvellandschap. Onze gerenoveerde boerderij herbergt in totaal 4 gastenverblijven (met privé-terras of -balkon) die met veel liefde en aandacht zijn ingericht in een warme, landelijke sfeer. De boerderij wordt omringd door een grote, fraaie hoogstamboomgaard. Hier hebben we diverse lounge- en relaxplekken ingericht en geniet u te midden van de fruitbomen van veel privacy en een oase van rust. Vanuit onze gastenverblijven start u direct aan de mooiste wandelingen en fietsroutes! T. 043-4551701 – info@herfse.nl – www.herfse.nl Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 55 ‘te voet’ januari 2019 01 04

Sfeervol Overnachten in Nederland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie cte positie 01 Hotel en Grand Café de Pauw in Roermond Aan de historische Roerkade in Roermond bevindt zich in een mooi Oudhollands pand, het kleine en sfeervolle Hotel en Grand Café De Pauw. Het terras van Hotel en Grand Café de Pauw biedt een schitterend uitzicht op de historische Stenen Brug over de rivier de Roer. Hier kunt u genieten van een heerlijke lunch, een goed glas wijn of een lekker koel biertje. Het hotel ligt te midden van de bruisende terrasjes, aan de rand van de gezellige binnenstad met zijn vele unieke winkels en op slechts vijf minuten loopafstand van het Designer Outlet en van de prachtige Maasplassen. Hotel de Pauw is een ideale uitvalsbasis voor een wandel- en of fietsvakantie langs de Maas en de Maasplassen in Midden-Limburg. Of u nu voor zaken of voor uw plezier in Roermond bent, het hotel heeft dé ideale locatie om de stad en omgeving te verkennen. T. 0475 31 65 97 – info@hoteldepauw.nl – www.hoteldepauw.nl 02 Hotel Restaurant De 4 Jaargetijden Hotel Restaurant De 4 Jaargetijden ligt in het dorpje Epen, omgeven door een groen heuvellandschap. Hier geniet u elk seizoen weer op een andere manier. Dit prachtige stukje Limburg is voor jong en oud de ideale plek om een weekendje aan de drukte te ontsnappen en heerlijk tot rust te komen. De kamers zijn een verlengde van de natuur. U bent van harte welkom om te komen overnachten. In het restaurant kunt u aanschuiven voor een heerlijk diner of een kopje koffie met een lekker stuk Limburgse vlaai. Een perfecte plek om na te genieten van de heerlijke dag in het heuvelland. Wij staan altijd voor u klaar; U bent van harte welkom! T. 043 455 2177 – info@4jaargetijden.com – www.4jaargetijden.com 03 De Sambeeksche Hoek Volledig privé, een eigen huis, gelegen aan het water in een ruime zonnige tuin. Ons chalet heeft vele luxe voorzieningen. Een heerlijk plekje om in de natuur te verblijven, te genieten van de rust, het meertje, de vele vogels. Al in het voorjaar geniet u op de overdekte veranda (met terrasverwarming) van het lentezonnetje. In aangrenzende natuurgebieden en de leuke omliggende dorpjes is van alles te doen: lunchen, dineren, winkelen, wandelen, natuur en cultuur, het is allemaal op fiets- of loopafstand. De E-bikes staan voor u klaar. Er is in deze mooie omgeving zo veel te zien en te beleven dat wij graag met u willen delen. U zult verrast zijn over wat wij u allemaal te bieden hebben. Hartelijk Welkom. T. 0031-630158298 – info@desambeekschehoek.nl – www.desambeekschehoek.nl 04 Slapen tussen het wild en bubbelen in de bossen! Middenin de uitgestrekte Veluwse bossen, heidevelden en zandvlaktes ligt B&B Viva la Veluwe. Dit is de perfecte overnachtingsplek voor natuurliefhebbers, wandelaars en fietsers. Maar ook voor vogelaars, wildspotters en natuurfotografen. Onze unieke, vogelrijke bostuin beschikt over meerdere vogel- en wildobservatiehutten en wordt dagelijks bezocht door wilde zwijnen, dassen, herten, reeën, vossen, boommarters en ander wild (zie onze Facebookpagina voor filmpjes). Na een prachtige wandeltocht kunt u heerlijk ontspannen in onze jacuzzi, met zicht over de bostuin of uitzicht op de sterrenhemel bij nacht. Onze beide kamers kijken uit op tuin en bos, hebben elk een privé terras en een privé badkamer en zijn voorzien van goede bedden. Het heerlijke uitgebreide ontbijt zorgt ervoor dat u er weer helemaal tegenaan kunt. Wandel- en fietsroutes zijn aanwezig. U bent van harte welkom! T. 06 37298874 – info@vivalaveluwe.nl – www.vivalaveluwe.nl 56 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 04 03 01 02

04 Sfeervol Overnachten in Nederland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie cte positie 01 Vakantieoord het Caitwickerzand Heerlijk genieten van de rust, ruimte en natuur op ons vakantieoord kan het gehele jaar door. Het park is gelegen tussen Kootwijk en Garderen op de grens van bos, zandverstuiving en weide. Door de unieke ligging is het een klein rustig park met veel natuurschoon, wandel- en fietsroutes. U kunt bij ons kamperen met tent, camper of caravan. Verblijven in een bungalow, trekkershut standaard/plus/ comfort of de comfort+ (de comfort+ is tevens geschikt voor mindervalide) is mogelijk en deze zijn online te reserveren. Bent u met een grotere groep ( vanaf 15 pers.) dan hebben wij ons groepsgebouw ‘Het Praathuis’ voor u beschikbaar. Wij hopen dat dit alles u aanspreekt en u te mogen ontvangen in ons Vakantieoord. T. 0577- 456295 – info@caitwickerzand.nl – www.caitwickerzand.nl 02 Camping Scholtenhagen, gelegen in het mooie Twente Trekt Twente ook u aan? Kies dan een keer voor Camping Scholtenhagen als uw pleisterplaats. Wij bieden u volop ruimte én uiteraard alle voorzieningen. Zoals het subtropisch zwembad www.dewilder.nl, met een grote ligweide waar u als gast gebruik van kunt maken, het terras met speeltuin en de unieke ligging tussen prachtige natuurgebieden aan de ene kant en het plaatsje Haaksbergen aan de andere kant. Dit alles biedt u alle vertier, wandelend of fietsend, lekker genieten van de omgeving. Ontspannen in ons gastvrije Twente met om de hoek de grens met Duitsland en de Achterhoek. Scholtenhagenweg 30 – 7481 VP Haaksbergen – Twente-Overijssel T. 053-5722384 – campingscholtenhagen@planet.nl – www.campingscholtenhagen.nl 03 Vakantiepark Het Timmerholt Wandelen en fietsen vanaf uw accommodatie midden in Drenthe. Op 2 km afstand van het centrum van Westerbork, ligt Vakantiepark Het Timmerholt. Een park, waar de meeste huizen vrijstaand zijn en een afgescheiden tuin hebben. Het park is gelegen rondom een eigen, zeer visrijk meer. Wandelen en fietsen kunt u direct vanaf het vakantiepark. De centra van de winkelsteden Emmen, Assen en Hoogeveen zijn binnen 25 km. gelegen en ook alle provinciale high lights liggen allemaal op fietsafstand. Op het park zijn rust, ruimte, natuur en comfort hetgeen wat wij te bieden hebben. Timmerholt biedt u luxe landhuizen van 2 tot 12 personen, met en zonder ‘eigen’ sauna en/of buitenspa (jacuzzi). Het vakantiepark biedt u tevens geschakelde bungalows in twee variaties: de twee-persoons studio en de 4 persoons bungalow. Uniek zijn de groepsbungalows, waar u met gezelschappen (tot max. 25 personen) kunt verblijven. Op de kleinschalige camping biedt het park camping-, camperplaatsen en volledig ingerichte safaritenten. T. 0593-332641 – info@timmerholt.nl – www.timmerholt.nl 04 Camping en B&B Welgelegen Workum Bijzonder overnachten tijdens je wandeling door Friesland. Dat kan bij Camping en B&B Welgelegen Workum. Je kunt er overnachten in de stijlvol ingerichte B&B kamers of kiezen voor een pipowagen, vakantiehut, trekkershut, retrocaravan of vwbushut. Maar je bent ook “WOLKOM met je eigen tent, caravan of camper. Wie van alle gemakken wil worden voorzien kan een heerlijk Fries ontbijt nuttigen. ‘s Avonds kun je er pizza eten of op zaterdags ‘grillen en chillen’. Op de camping is een buitenkeuken voor algemeen gebruik. Je kunt er relaxen in het natuurzwembad of in de infrarood sauna. Welgelegen accommodatie ligt aan diverse wandelroutes: Elfstedenwandelroute, Grootfrieslandpad, Zuiderzeepad en Odulphuspad. Maar er zijn ook genoeg andere mogelijkheden en makkelijk te combineren met openbaarvervoer terug. We heten je dan ook graag “WOLKOM” om te genieten van het Friese platteland met een ‘GOOD VIBE’. T. 0031 (0)612153202 – info@welgelegen-workum.nl – www.welgelegen-workum.nl Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 57 ‘te voet’ januari 2019 01 03 02

Sfeervol Overnachten in Nederland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie cte positie 01 Bakhuis te Markelo op het Twentse platteland Logeren in sfeervol Bakhuis te Markelo op het Twentse platteland. Volop wandelmogelijkheden; startpunt in het wandelroutenetwerk Twente en tevens gelegen aan de Twentse Wallen route van Truus Wijnen (verkozen tot mooiste route van 2018). Het glooiende landschap biedt landelijke vergezichten en afwisselend bos en oude boerderijen. U logeert in een ruime kamer met zitje, TV en inloopdouche. Tijdens het ontbijt met huisgemaakte producten kunt u in alle rust de wandelplannen voorbereiden. Het terras behorende bij de accommodatie is in de heerlijk geurende kruidentuin gesitueerd. Koffie uit een espressomachine en thee uit de Quokerkraan staan gratis tot uw beschikking. Kortom: gemoedelijke rust en landelijke sfeer in een gastvrij en ruim onderkomen. Er is ook een groepsaccommodatie met 10 tweepersoonskamers en 9 douches-toiletten - ideaal voor wandelgroepen - en een Engels theehuis voor o.a. Hightea. De Hoestinkhof, Stationsweg 22a, Markelo – T. 0547-361812 – info@hoestinkhof.nl – www.hoestinkhof.nl 02 10% korting in het groene Diffelen Familiepark De Vechtvallei is een van de mooiste parken in het prachtige coulisselandschap van het Vechtdal en is zeer geschikt voor jong en oud. In boswachterij Hardenberg, met zijn recreatievijver, en in het Vechtdal liggen veel fiets- en wandelroutes. Op een steenworp afstand loopt het Pieterpad. De Vechtvallei ligt midden in een beschermd natuurgebied. Een sfeervolle kantine met terras voor een ontbijt, lunch of plateservice, snackbar, wasserette, een verwarmd, overdekt zwembad en apart kinderbad, recreatieruimte en veel sport- en spelvoorzieningen maken dit gezellige familiepark compleet. Wij hebben diverse overnachtingsmogelijkheden van trekkershut tot bungalow. Ook groepen kunnen bij ons terecht. Milieubewust zijn staat bij ons hoog in het vaandel, wij hebben namelijk groene energie d.m.v. zonnepanelen en een houtsnipperkachel. Het zwembad is gevuld met bronwater. Op vertoon van deze advertentie ontvangt u 10% korting op de plateservice en op overnachtingen bij meer dan 2 nachten. T. 0523-251800 – info@devechtvallei.nl – www.devechtvallei.nl 03 Camping & Chalets De Kuiperberg in Ootmarsum Onze authentieke, kleinschalige camping ligt op de flank van de Kuiperberg, op slechts 250m van het Noaberpad en direct aan het Hilligenpad. Gelegen, midden tussen vele wandelroutes én op loopafstand van het gezellige historische centrum van Ootmarsum, is De Kuiperberg een prima uitvalsbasis voor uw wandelvakantie. Vanaf uw kampeerplek, of vanuit een van onze stacaravans en chalets, kijkt u uit over de essen en het prachtige glooiende landschap van Noordoost Twente zodat u nog meer van de natuur, rust en ruimte kunt nagenieten. Na een dag wandelen kunt u in de sfeervolle Lounge even bijkomen bij de open haard en iets gemakkelijks eten of snacks afhalen. De bakker bezorgt iedere ochtend verse warme broodjes. T. +31 (0)541 291624 – info@kuiperberg.nl – www.kuiperberg.nl 04 Parkcamping de Graafschap Voor echte natuur-, wandel- en fietsliefhebbers. Parkcamping de Graafschap is een kleinschalige camping van 6 ha. gelegen aan de rand van de Kruisbergse bossen. De camping is gelegen in de gemeente Bronckhorst, de grootste platte-landgemeente van Nederland. Wie van wandelen of fietsen houdt kan zijn hart ophalen in de cultuurhistorische Achterhoek. De omgeving leent zich uitstekend voor heerlijke rustige wandelingen of fietstochten (gratis routes vanaf onze camping). Doetinchem, Bronkhorst, Doesburg en Zutphen zijn regelrechte aanraders, vooral op de marktdagen. Onze camping, met 80 toerplaatsen en 70 vaste plaatsen kent veel privacy, rust, een hoog hygiëneniveau en is milieuvriendelijk. Verder zijn er trekkershutten, Finse kota’s, slaapvaten, podges en stacaravans te huur en er is een veld voor tentjes. Er zijn twee verwarmde sanitair gebouwen (douchen en warm water is gratis). Voor onze kleine gasten is er een speelveld met een grote houten speelboot. T. (0314) - 34 37 52 – info@camping-degraafschap.nl – www.parkcamping-degraafschap.nl 58 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 02 03 01 04

Sfeervol Overnachten in 03 02 Nederland 01 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie cte positie 01 Citta Romana, heerlijk genieten op Voorne Putten Veel groen en natuur op nog geen 30 minuten rijden vanaf Rotterdam. Resort Citta Romana is gelegen op het Zuid-Hollandse eiland Voorne in Hellevoetsluis. Omgeven door duinen, stranden en water komt u in uw sfeervolle villa helemaal tot rust. Het resort biedt faciliteiten als een zwembad, sauna, massagesalon, beautysalon en restaurant met uitgebreide menukaart. In de omgeving zijn verschillende stadjes te bezoeken die u terug brengen naar de VOC tijd. Maar ook de natuur is ruimschoots aanwezig in de buurt van Hellevoetsluis. Zo zijn er verschillende stranden, duinen en bosgebieden die een fantastisch decor bieden voor mooie wandelingen en fietstochten. Bij onze receptie zijn verschillende routes af te halen die u een dag vol plezier zullen geven. T. 0181 334444 – info@cittaromana.com – www.cittaromana.com/nl-nl 02 Hotel Meyer De kracht van het “niets” vindt u in Bergen aan Zee. Al sinds 1969 is Hotel Meyer een gerenommeerd en gastvrij hotel van de familie Meyer in Bergen aan Zee. Gunstig gelegen op slechts 100 meter afstand van zowel zee en strand als ook bos en duin. Een compleet vakantiehotel, waar de persoonlijke service en de gastvrijheid u aangenaam zullen verrassen. In grand café Maz (Meyer aan Zee) serveren wij een uitgebreide ontbijt buffet van 08:00 tot 11:00 uur, vanaf 12:00 uur kunt u van de lunchkaart genieten en ’s avond staat onze keuken brigade klaar om de lekkerste internationale en streekgerechten voor u ambachtelijk te bereiden. Op het verwarmde terras kunt onderbegeleiding van muziek en een wijntje heerlijk “loungen” tot de u de zon ziet ondergaan. Wij heten u namens het hele team van Hotel Meyer & Grand café Maz van harte welkom. T. +31(0)72 5812488 – www.hotelmeyer.nl 03 Hotel in Schoorl Op de kruising van zee, strand, polder en duin Strandhotel Camperduin bevindt zich op slechts 100 meter van het strand en beschikt over een restaurant met uitzicht over zee! Het gehele jaar een plek waar de gast heen gaat voor een ultieme natuurbeleving in vier verschillende landschappen. Een vertrouwd startpunt voor mooie wandelingen en lange fietstochten door de duinen, over de dijk, langs het strand of in de polder. Overnachten midden in de natuur, wakker worden met uitzicht over de polder of duinen en dineren met zicht over strand en zee. Een plek met rust en ruimte, stiltes en stormen. T. 072 509 2773 – receptie@strandhotel-camperduin.nl – www.strandhotel-camperduin.nl Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 59 ‘te voet’ januari 2019

wandelkrant ‘te voet’ …als je wilt weten waar het goed wandelen is… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als allereerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over je favoriete bezigheid. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor drie nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) 60 ‘te voet’ januari 2019 ‘te voet’ inspireert elke wandelaar.

Sfeervol overnachten in Nederland Wandelen en overnachten langs het Pieterpad Het Pieterpad is niet voor niets de bekendste langeafstandswandelroute van Nederland. De route van Pieterburen naar de Sint-Pietersberg met een lengte van 492 kilometer en gemarkeerd met de bekende rood-witte paaltjes voert door afwisselende en prachtige landschappen van Nederland. In deze special vind je een selectie van de mooiste overnachtingsadressen die pal aan het Pieterpad liggen. Juist door de combinatie van wandelen en deze unieke overnachtingsplekken is het mogelijk om meerdere etappes te lopen of te kiezen om het Pieterpad een weekend lang te volgen. Veel plezier bij de zoektocht naar een sfeervol bed en breakfast, guesthouse of charmehotel langs het bekendste wandelpad van Nederland. Den Haag Delft Vlaardingen Spijkenisse Rotterdam Dordrecht Oosterhout 01 Middelburg Roosendaal Bergen op Zoom Breda Tilburg Eindhoven Helmond Den Helder Emmen 02 Alkmaar Purmerend Velsen Haarlem Amsterdam Amstelveen Leiden Alphen Zoetermeer Nieuwegein Gouda Capelle Nijmegen Oss 's-Hertogenbosch 04 Almere Deventer Hilversum Amersfoort Utrecht Zeist Veenendaal Ede Arnhem 03 Apeldoorn Almelo Hengelo Enschede Hoorn Zwolle Lelystad 01 Leeuwarden Groningen Assen Heerenveen Venlo VVe 05 Heerlen Kerkrade 02 Looiseweg 20 6595 PB Ottersum T. 0485 512 366 info@looierheide.nl www.looierheide.nl 04 05 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van betreffende accommodatie . 03 Havezathe Carpe Diem Buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Havezathe Carpe Diem is gevestigd in een gemoderniseerde boerderij gesitueerd in Vethuizen. Een wijds uitzicht, landbouwgronden en op de achtergrond de Montferlandse bossen vormen het decor voor de ideale plek om tot rust te komen. Het landelijke hotel beschikt over zeventien sfeervol ingerichte kamers. Kies bijvoorbeeld voor het populaire 3-daags wandel- & fietsarrangement. Met dit arrangement kunt u al vanaf €159,- p.p. buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Het 3-daags wandel- & fietsarrangement is inclusief: Een kopje koffie/thee bij aankomst • Twee overnachtingen in een sfeervol ingerichte hotelkamer • Twee keer een uitgebreid ontbijtbuffet • Twee keer een driegangen à la carte diner in ons restaurant, gesitueerd op de oude deel • Verschillende routes om te voet of met de fiets het prachtige Achterhoek te verkennen. T. 0314-651424 – info@hotelcarpediem.nl – www.hotelcarpediem.nl 61

Sfeervol Overnachten in België 01 01 02 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie t de exacte positie Rosario, thuiskomen op unieke wandel- en fietsplek Bever is een kleine plattelandsgemeente op de plaats waar Vlaams-Brabant, Henegouwen en Oost-Vlaanderen elkaar ontmoeten. Een kruispunt van culturen: de Vlaamse Ardennen raken er het Pajottenland en lopen er naadloos in het Franstalige landsgedeelte over. De voertaal is Nederlands, de sfeer een mix van het Vlaamse en Waalse volksleven tegen een landschap van glooiende hellingen en uitgestrekte velden. Je verkent het met wandelknooppunten-of het fietsknooppuntennetwerk. Of je gunt jezelf verloren te lopen in de weidse stilte. Thuiskomen doe je in Rosario, het oude kloosterpand aan de Poreel, dat bed en lekkere maaltijden aanbiedt. Stemmig en karaktervol verwelkomt het duurzaam gerestaureerde verblijf haar gasten. Rosario bezit het geheim elk verblijf om te zetten in energie en kracht. Een wondere plek om jezelf te vinden en anderen te ontmoeten. T. +32 54 58 68 20 – info@rosario.be – www.rosario.be 02 Camping de Chênefleur Tintigny Zuid België Camping de Chênefleur ligt in een prachtige zacht glooiende streek in de Belgische Ardennen, ook wel bekend als de Gaume. Dit is een vrijwel onbekende streek met een microklimaat. In de zomer is het enkele graden warmer dan in de Ardennen en het regent er minder. Dat is een heel prettige bijkomstigheid op deze groene, parkachtige camping. De camping heeft mooie, ruime kampeerplaatsen, ook aan de rivier de Semois. Zeer geschikt voor mensen die willen genieten van natuur, rust en ruimte. De Gaumestreek heeft een mooie bosrijke omgeving, uitgestrekte velden en een glooiend landschap. Zeer geschikt om te verkennen op de fiets of wandelend. Op de camping zijn Mobihutten (trekkershutten) en stacaravans te huur. Ook per nacht. Modern sanitair en een zwembad. T. +3263444078 – info@chenefleur.be – www.chenefleur.be Sfeervol Overnachten in Ierland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie 01 Tigh Fitz Bed and Breakfast Tigh Fitz B&B is een ‘family run’ guesthouse op Inishmore, het grootste eiland van de drie Aran Islands in Galway Bay, Ierland. Het eiland is 12 mijlen lang en heeft een breedte van 3 mijl. Inishmore heeft 840 vaste bewoners. Het eiland is beroemd om haar Ierse cultuur, haar loyaliteit aan de Ierse taal en de enorme rijkdom aan archeologische overblijfselen, die zelfs uit de tijd van vóór Christus dateren. Dit is inclusief het ‘Dun Aengus’ fort, omschreven als het meest barbaarse monument in Europa. Vanuit de meeste kamers in Tigh Fitz kijkt u uit over de oceaan. Verder hebben alle kamers een eigen toilet en badkamer, een TV, een telefoon en thee­ en koffiefaciliteiten. U kunt Inishmore het hele jaar per vliegtuig of per boot bezoeken. Het vliegveld is slechts 10 minuten lopen van Tigh Fitz en naar de haven loopt u in 30 minuten. Ook de pubs, restaurants en het strand liggen in de directe nabijheid van Tigh Fitz. BEL DIRECT voor de beste deals! T. 00353 99 61213 – info@tighfitz.com – www.tighfitz.com 62 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 01

Sfeervol Overnachten in Luxemburg De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie 01 **** ie Logis - Gourmet & Relax Hôtel de la Sûre**** • Logis hotel • restaurant • bar-brasserie • groot terras • rock spa, wellness en beauty center • vergaderruimtes EEN ORIGINEEL CADEAU-IDEE: EEN VERBLIJF OP MAAT, DE MOGELIJKHEDEN ZIJN EINDELOOS! T. 0352 839 110 – www.hotel-de-la-sure.lu 02 Camping Neumuhle Genieten en kamperen midden in de natuur op camping Neumuhle. Camping Neumuhle, ook wel aangeduid als Neimillen, is een terrassencamping in het Mullerthal in Luxemburg. In het hoogseizoen een familiecamping met kinderanimatie, zwembad en frituur en bistro. In voor en naseizoen vind u rust en ruimte als op een minicamping, ’s avonds de gelegenheid voor een lekker hapje eten en een drankje in de bistro. En… elke morgen verse broodjes op bestelling. Wandel en fietsmogelijkheden direct vanaf de camping. De wandelroute GR5 op korte afstand. De camping is ideaal gelegen voor diverse uitstapjes in de omgeving, zoals een bezoek aan een van de kastelen in Beaufort, Vianden of Larochette, de Schiessentumpfel, Trier, stad Luxemburg enz. Geen eigen kampeermiddel? Wij hebben luxe mobilhomes voor de verhuur met twee of drie slaapkamers. Tevens 2 blokhutten, hierin is ook uw huisdier welkom. T. 00352 879391 – info@camping-neumuhle.lu – www.camping-neumuhle.lu 03 Auberge Rustique; een begrip sinds 1790! Prachtig gelegen, direct aan de rand van het bos en op 300 meter van het kasteel van Beaufort vindt u ons kleine, gastvrije hotel. Tevens de toegangspoort van vele wandel- en mountainbikeroutes die deze omgeving rijk is. Niet voor niets wordt dit gebied ‘Klein-Zwitserland’ genoemd, met grillige, steile rotswanden, fraaie uitzichten, heuvels met bossen en weiden en - niet te vergeten - veel cultuurhistorisch erfgoed. Het bekende Müllerthal pad loopt op korte afstand van Beaufort voor eindeloos wandelen. In ons gezellige restaurant met eerlijke en verse producten kunt u behalve a la carte ook kiezen voor half pension. Ook honden zijn van harte welkom. Neem een kijkje op onze site www.aubergerustique.lu Wij verzorgen voor u graag een onvergetelijke vakantie! T. 00352 836086 – info@aubergerustique.lu – www.aubergerustique.lu Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 63 ‘te voet’ januari 2019 02 03 01

Sfeervol Overnachten in Frankrijk 04 09 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie xacte positie 01 B&B La Tourelle – Colombotte, Chambres et Table d’Hôtes, Gîtes Een Bed & Breakfast / Chambres et Table d’Hôtes in de Haute-Saône, een heuvelachtige omgeving tussen de Vogezen en de Jura. Een verrassend mooi stukje Frankrijk op slechts vijf uur rijden van Maastricht. Boven in het dorpje Colombotte staat La Tourelle. Een eeuwenoude boerderij, sfeervol verbouwd tot een ruime B&B met comfor-r tabele kamers. Aan de ‘Table d’Hôtes’ kun je samen met de andere gasten genieten van heerlijke maaltijden. Een prachtige plek om lekker te ontspannen en om een rustige of juist actieve vakantie te vieren. Wandelen, fietsen, op de motor of vanuit de lucht met een ballonvaart of Ultra-Light vliegtuigje. Verblijf geheel verzorgd in La Tourelle met ontbijt & diner of zelfvoorzienend in de gezellige gîte A-Côté of met een groep in het ruime vakantiehuis Les Hiboux. kom lekker genieten van dit fijne plekje en de mooie omgeving! Van harte welkom, Mirjam & Tim. T. 0033 384787760 – M. +33 6 88 29 34 05 – info@colombotte.nl – www.colombotte.nl 02 La Blache, een buitengewone locatie In La Blache kunt u overnachten in één van Europa’s mooiste wandelgebieden. Midden tussen de prachtige wandelgebieden Gorges du Verdon, Gorges de Trévans, La Vallée de L’Asse en de hoogvlakte van Valensole ligt ons eigen Provençaalse gehucht La Blache. Omringd door een onwaarschijnlijk weids landschap, ruige bergen en... met 300 dagen zon per jaar! Een buitengewone locatie voor een wandelvakantie, als je iets te vieren hebt of als uitvalsbasis voor je wandelvereniging of vriendengroep! La Blache beschikt over 7, qua sfeer verschillende, gites met toilet en badkamer en 1 B&B. Een sfeervolle ontmoetingsruimte van 90 m2 ingericht in Provençaalse stijl, geschikt voor groepsmaaltijden en ontspannende momenten bij een van de houtkachels. Zelf koken kan in de gites of in onze professionele keuken maar table d’hote is ook mogelijk. Neem de ruimte, proef de contrasten, kom naar La Blache! T. 33 492 74 31 98 – www.lablache.com 03 Wandelen tussen de Alpen en de Provence Glimlach naar de Alpen onder de hemel van de Provence in de Drôme. Ontdek de ongekende flora en fauna, met zonnebloem- en lavendelvelden, wijngaarden, indrukwekkende natuurmonumenten, rivieren, ruige bergtoppen en lieflijke weides. De omgeving is perfect voor het maken van wandel- en fietstochten. De combinatie van Provençaals middelgebergte en mooi weer maakt de streek uitermate boeiend. Wij hebben zelf veel routes gemaakt en in het Nederlands voor u beschreven, variërend in lengte en niveau. Hierdoor kunt u heel ontspannen zelfstandig op stap. Daarna voldaan uitrusten bij het zwembad genietend van de rust, de gezelligheid en het natuurlijke weidse uitzicht. De 5 vakantiehuisjes (gîtes) zijn comfortabel en sfeervol ingericht, geschikt voor 2 of 3 personen vanaf 18 jaar. Minimaal 3 nachten, vanaf € 65 p/n, Diner € 26 p/p. T. 0033 4 75 21 29 83 – info@aumoulindantan.com – www.aumoulindantan.com 04 Dordogne: Natuur, Geschiedenis en Gastronomie! CASTELWOOD VACANCES. Aan de voet van het kasteel Biron, genesteld tussen de bomen, zijn onze 15 houten chalets van meer dan 50 m² vloeroppervlak evenals een ruime veranda van 15m². Zij zijn compleet en comfortabel ingericht. Beneden is er een open keuken, een living met comfortabele banken, een apart toilet, een badkamer met douche en wastafel en een slaapkamer voor 2 personen. De ruime vide biedt nog 2 slaapplaatsen. De veranda is voorzien van een tuintafel en stoelen, die tot een drankje of maaltijd buiten uitnodigen. Vakantie in het teken van de natuur, rust en ontspanning. Geen disco ‘s avonds, noch georganiseerde activiteiten overdag. Er is een zwembad om in af te koelen en wij, uw gastheer en gastvrouw, zijn er om een praatje te maken en u te vertellen over de bezienswaardigheden in onze mooie streek – een streek die wij kennen als onze broekzak. Ons vakantiepark is voor mensen die zelf het ritme van hun vakantie willen bepalen. Een warm welkom en ontspannende vakantie zijn verzekerd! P.S. Volop prachtige wandelroutes en GPS beschikbaar. T. +33 5 53 57 96 08 – www.castelwood.fr 64 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 03 05 01 07 08 02

05 Camping Fontenoy De lage Vogezen, een gebied bij uitstek voor rustzoekers, wandelaars en natuurliefhebbers. Deze regio, op slechts 600 km van Utrecht, is nog steeds een ongerept gebied, waar het door de vele wandelpaden door bossen en heuvels uitstekend wandelen is. Vergezichten, riviertjes, uitbundig natuurschoon en wild en vogels in overvloed. U kunt zelf uw trajekt uitzetten of wandelen over uitgezette paden. Langs het kanaal loopt een voie verte. Vanaf de middelgrote, parkachtige camping kunt u eindeloos alle kanten opwandelen. U bent welkom met eigen kampeermiddel, of u huurt een stacaravan. Deze kunt u al vanaf € 200 per week in het voorseizoen huren, of € 290 in het hoogseizoen. Ook losse nachten zijn mogelijk. De camping heeft een restaurant, een bibliotheek, wifi en broodservice. Op 2 km bevindt zich het middeleeuwse dorpje Fontenoy-le Château, met restaurant, café, kruidenier, bakker en museum. T. 0033 329 363 474 – M. 0033 684 485 148 – marliesfontenoy@hotmail.com – www.campingfontenoy.com 06 Le Cheval Rouge: Heerlijk op vakantie in Bretagne In het voor- en najaar kan je in Bretagne fantastisch wandelen. Veelal zonnig, prachtige luchten en adembenemende uitzichten, die continue veranderen wegens de grote getijdeverschillen. Langs de gehele Bretonse kust loopt één lang wandelpad, de GR34, met beklimmingen over de roze rotsen en afdalingen naar de witte stranden. Ons wandelarrangement • Verblijf in ruime 2 persoons kamer met privé-badkamer en apart toilet, gebruik van sauna • Volpension: vers ontbijt met huisgemaakte producten, lunchpakket, driegangen diner, met name biologisch en uit eigen tuin. Met liefde vegetarisch/veganistisch, vlees ook mogelijk • Vervoer einde wandelpunt naar begin waar je je auto geparkeerd hebt, wandelkaarten beschikbaar • Groepen van harte welkom, plaats voor ruim 14 personen T. +33(0) 643030478 – info@opvakantieinbretagne.nl – www.opvakantieinbretagne.com 07 Morvan Rustique*** - wandelen, fietsen, paardrijden Morvan Rustique ligt in het zuiden van ‘Parc Naturel Regional du Morvan’, het groene hart van de Bourgogne. Het gebied leent zich bij uitstek voor schitterende wandelingen, maar is ook geweldig voor racefietsers, mountainbikers en ruiters. Gelegen tussen de hoogste bergen van de Bourgogne, de Haut Folin 901 en de Mont Beuvray 825, is Morvan Rustique uw uitvalbasis. Het is een uniek, kleinschalig vakantiedomein met zes sfeervolle vakantiehuizen en directe aansluiting op GR routes (stafkaarten en routes aanwezig). De directe omgeving kenmerkt zich door een coulisselandschap met fraaie doorkijkjes, gevarieerd loofbos, beekjes en weides met koeien. Vlakbij ligt Frankrijks grootste archeologisch centrum Bibracte. Ruiters met ervaring kunnen met Nancy een prachtige buitenrit maken. Maandag t/m vrijdag verzorgen wij broodjes van de warme bakker en op dinsdag en vrijdag brengen wij een huisgemaakte ovenmaaltijd bij u aan de accommodatie. T. 33 6 59782276 – info@morvanrustique.com – morvanrustique.com 08 La Garnasette, vegetarische B&B Wij ontvangen nog steeds met veel plezier “wandelaars en smulpapen”, dat is een motto dat we volgens onze gasten echt waar maken: sommige mensen kwamen hier al 10 jaar… De prachtige rustige natuur zorgt voor heerlijke wandelmogelijkheden en wij hebben kaartmateriaal voor u ter beschikking. Na een lange tocht (of na een luie dag, dat kan ook) wacht u het apéritief en dan een heerlijke 4 of 5-gangenmaaltijd! Biologisch, vegetarisch of glutenvrij, altijd een feest… U kunt logeren op ons grote terrein in uw eigen tent, in onze caravan, in een mooie kamer of in onze ingerichte yourt onder de sterrenhemel; de nieuwste aanwinst voor rustzoekers… Hartelijk welkom op la Garnasette! De sfeer: groen, liefde voor de natuur, respect voor elkaar! T. +33 471574096 of +33 630352386 – lagarnasette@laposte.net www.lagarnasette.net – www.yurtvakantiefrankrijk.nl 09 Culinaire wandel- of fietstocht Sfeervol overnachten bij Nederlanders en een Vlaming op de mooiste vakantieplekjes in de Aveyron in Zuid-Frankrijk. Wandelend of fietsend van het ene logeeradres naar het andere door het ongerepte heuvellandschap van de rivier de Tarn in het Parc Naturel Regional des Grands Causses tussen Albi en Millau. Hoogtes tussen 250 en 600 m. Elke accommodatie (chambre d’hote of gite) heeft een eigen sfeer en karakter en je wordt door de bewoners gastvrij onthaald met een drie-gangen diner, een gerieflijke gastenkamer en de volgende ochtend een uitgebreid ontbijt. Je krijgt routekaarten en een picknick mee voor onderweg en de bagage wordt vervoerd naar het volgende adres. De tochten worden op maat gemaakt, desgewenst met rustdagen. Welkom van april t/m juni en in september en oktober. T. +33 5 659 947 33 – info@lacazette.com Wandeltocht: www.franse-valleientocht.nl – Fietstocht: www.tourdutarn.com Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 65 ‘te voet’ januari 2019

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefet andere ensen die van wa gezellig vin • maandelijks 100-150 wandeltochtenchten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer riatie in afsta ongedwongen • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten v voor wandelpool-abonnees gezellig wand n met an onneme onbe anaf EU12 per ja 66 ‘te voet’ januari 2019 Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl Neem een gratis proefabonnement! www.wandelpool.nl eltempo Eerst een maand gratis proberen? ouden, hebbers is altijd leuker dan alleen!

Sfeervol Overnachten in Portugal De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie e 02 03 01 Quinta do Pomarinho – Alentejo Quinta do Pomarinho is een voormalige boerderij, waar u kunt genieten van stilte, ruimte en rust op een kleinschalige SVR camping of in één van de verschillende accommodaties. De Quinta is 25 hectare groot en ligt in de streek Alto Alentejo, op wandelafstand van Castelo de Vide (5 km), dichtbij de grens met Spanje. Quinta do Pomarinho grenst aan de prachtige heuvels van natuurpark Serra de São Mamede en ons natuurkampeerterrein ligt zelfs in het park. Als u op zoek bent naar een wandelparadijs in Portugal, waar u temidden van een ongerepte natuur kunt genieten van een bijzondere flora en fauna, dan bent u bij Quinta do Pomarinho aan het juiste adres. Tijdens een door ons georganiseerde groepswandelvakantie, dan wel een individuele wandelvakantie, kunt u de prachtige Alentejo zelf ontdekken. Graag tot ziens op Quinta do Pomarinho! T. 00351 965 755 341 – info@pomarinho.com – www.pomarinho.com 02 Monte Maravilhas Monte Maravilhas is een 8,5 ha groot landgoed in de Alentejo. Het ligt in de omgeving van het Santa Clarameer, aan de voet van het Monchique gebergte in het zuiden van Portugal. Op het landgoed bevinden zich drie zonnig gelegen vakantiehuizen, een kleinschalige camping en een zwembad. Monte Maravilhas biedt rust, privacy en ruimte en is een uitstekend vertrekpunt voor wandelaars. Er zijn 9 beschreven wandelingen met gedetailleerde kaarten, 7 wandelingen vanuit Maravilhas, 1 langs de Atlantische westkust en 1 bij het Santa Clarameer Naast individuele wandelvakanties bieden we groepswandelvakanties met een gids, yogavakanties en schildervakanties. ‘Maravilhas’ betekent ‘wonderen’ en het natuurgebied draagt niet voor niets die naam. Welkom in ons paradijs voor een wonderbaarlijke vakantie! T. +351 283925397 of +351 964235864 – info@maravilhas.nl – www.maravilhas.nl 03 Guesthouse Monte Rosa Weg van het massatoerisme, op 9 km van de Atlantische kust, vind je Monte Rosa in het prachtige boerenland. Vlakbij liggen het authentieke dorpje Barão (2km) en het historische stadje Lagos. Oude boerenwoningen (“montes”) zijn omgetoverd tot sfeervolle gastenkamers en huisjes, met kookgelegenheid. In de gezellige gemeenschappelijke ruimte, met selfservicebar, vind je spelletjes en een bibliotheek. Je kunt yogalessen volgen, gemasseerd worden en relaxen aan het zwembad. Dagelijks kun je heerlijk en gezond ontbijten en van april tot oktober kun je inschrijven voor verrukkelijke gemeenschappelijke maaltijden, met vegetarische optie. In de maanden dat er niet gekookt wordt een kostenloze transportservice geboden naar het dorpsrestaurant. Op Monte Rosa kun je vakantie combineren met persoonlijk ontwikkeling en andere activiteiten, zoals wandelen, fietsen, yoga, surf, paardrijden, coaching/ wandelcoaching, massage, dans en schilderen. De sfeer is gemoedelijk en er is aandacht voor het milieu. T. +351 2826 87002 – M. +351 9185 52400 – info@monterosaportugal.com – www.monterosaportugal.com 04 Bonjardim: Waar cultuur natuur ontmoet! Beste wandelaars, we zijn erg blij met uw interesse voor onze streek. Onze wandelaars geven aan dat de wandelingen bij ons erg mooi en divers zijn en dat ze het gevoel hebben ‘thuis’ te komen op onze quinta. We geven u een indruk van de Portugese cultuur en gastronomie en vertellen graag over onze manier van biologische wijn maken. De maaltijden (op aanvraag) zijn gebaseerd op lokale recepten en lokale ingrediënten. Onze bijdrage aan de lokale economie, het beschermen van het milieu en het respect voor de cultuur worden vaak geprezen door onze gasten op onder meer Zoover en Tripadvisor. Bel ons gerust voor reisadvies over vluchten, huurauto, bus, trein etc. voor uw vakantie naar Portugal; we hebben 28 jaar ervaring. Of kom in de winter gewoon bij ons langs in Nijmegen. Huub en Wil T. Nederland: 0031-618852022 – T. Portugal 00351-969080788 – info@bonjardim.eu – www.bonjardim.eu Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 67 ‘te voet’ januari 2019 04 01

Sfeervol Overnachten in Spanje 01 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie 01 02 Wandelen in de zon in Spanje en logeren bij Agriturismo Refugio Marnes Refugio Marnes is een agriturismo/casa rural aan de Costa Blanca hier kun je van eind september tot ver in juni heerlijk wandelen. Direct op en rond het enorme grondstuk van Refugio marnes ligt al een schier eindeloze keus aan wandelroutes. Je verblijft bij Refugio Marnes of op self catering basis, in een van de Finca´s of glamping tent. Maar ook B&B is mogelijk in de heerlijke B&B kamers in de oude stallen of oude boerderij. Desgewenst kun je ook een ´full board´ verbijf boeken vanaf 6 personen. Refugio Marnes ligt midden in de natuur en je verblijft in prachtig vormgegeven locaties. T. 0034966191040 – enquiries@refugiomarnes.com – www.refugiomarnes.com 02 Onbezorgd wandelen in Andalusië B&B La Madrugada ligt aan de voet van de Sierra de Tejeda en aan de rand van het sfeervolle witte bergdorp Competa. Dit is een nog relatief onbekend (en dus rustig) wandel-en fietsgebied in zonnig Andalusië. Onze B&B is rustig gelegen, met prachtige vergezichten over de bergen en de zee. We hebben een ruim aanbod aan wandelingen (met een up-to-date beschrijving) die voor al onze gasten beschikbaar zijn. Ook bieden wij goed verzorgde (individuele) wandelarrangementen vanuit onze B&B. Al je vervoer en maaltijden zijn geregeld. Je hoeft alleen maar te genieten van de ruige natuur, afwisselende wandelingen en de mediterrane begroeiing. Ook kunnen wij weg- en mtb fietsen voor je verzorgen. Een combinatie van wandelen/fietsen en culturele uitstapjes naar Malaga, Granada en Cordoba is ook heel goed mogelijk vanuit onze B&B. Bienvenidos, Renate & Harrie T. 0034 652656163 / 634313585 – info@la-madrugada.com – www.la-madrugada.com Sfeervol Overnachten in Hongarije De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie 01 01 Wandellocatie Huis en Haard Hongarije Even onthaasten en weg van alle drukte? Kom bij ons op wandelvakantie en laat u verrassen door de rust, ruimte en mooie natuurrijke omgeving. In het Mescek gebergte in Z-W Hongarije bieden wij volledig verzorgde wandelvakanties aan. U verblijft in een gerenoveerde Hongaarse Tanya (boerenhoeve) in het prachtige dorp Mórágy. Door de jarenlange ervaring hebben wij de mooiste wandelroutes voor u uitgestippeld. De routes lopen door ongerepte natuur, lieflijke dorpjes, langs wijnvelden en grote meren en door natuurreservaten. In onze uitgestrekte tuin met zwembad, kunt u onder de fruitbomen en tussen de kleurrijke bloemen heerlijk vertoeven in een van de vele gezellige zitjes. Om u conditie op peil te houden kunt u gebruik maken van onze fitnessruimte met professionele apparaten en gebruik maken van de Finse sauna. Onze wandelvakanties zijn kleinschalig, max. 8 personen en op basis van all inclusive (vliegticket, transfer en de door ons aangeboden excursies zijn bij de prijs inbegrepen). Bezoek onze website voor meer informatie over onze volledig verzorgde vakanties WWW.WANDELENHONGARIJE.NL T. 06 51 867 951 – info@wandelvakantiehongarije.nl – www.wandelenhongarije.nl 68 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’

Sfeervol Overnachten in Duitsland 03 02 01 De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie sitie 01 Hotel-Restaurant Heidsmühle In de bosrijke omgeving van Manderscheid ligt een bijzondere, idyllische overnachtingsaccommodatie: Hotel-Restaurant Heidsmühle. Het vulkaanlandschap dat u hier aantreft is uitermate geschikt voor iedereen die van een weldadige rust in de natuur wil genieten, maar er ook als wandelaar of fietser op uit wil trekken. Heidsmühle is een ideale accommodatie voor zowel groepen als voor individuele natuurliefhebbers. Vers gevangen forellen zijn de specialiteit ‘van het huis’. De keuken van Heidsmühle gebruikt voor haar gerechten zoveel mogelijk de producten uit directe omgeving. En rond koffietijd zit hier iedereen heerlijk te smullen van de befaamde, versgebakken taartjes en koeken uit eigen bakkerij. Deze lekkernijen worden al meer dan 40 jaar dagelijks vers gemaakt! T. 0049-6572-747 – post@heidsmuehle.de – www.heidsmuehle.de 02 Hotel-Pension zum Paradies Dit traditionele hotel-pension ligt in de vallei “Strycktal” van Willingen in het mooie Sauerland en biedt landelijke kamers inclusief ontbijt. De rookvrije kamers van het hotel-pension zijn voorzien van een satelliet-tv en een zithoek. Het gezellige restaurant serveert een uitgebreid ontbijtbuffet dat bij de kamerprijs is inbegrepen. Tevens kunnen wij u ´s avonds een menu aanbieden. Het Strycktal is een geweldige keuze voor reizigers die geïnteresseerd zijn in natuurwandelingen, mountainbiken en bergwandelingen. Ons hotel-pension is een goede uitvalbasis van de vele wandelroutes van het natuurpark Diemelsee, deze lopen langs ons hotel-pension. De wandelroutes Uplandsteig, Uplander Pelgrim en geselecteerde Speedhiking-routes starten in Willingen. Het centrum van Willingen ligt op slechts 2 km van het hotel-pension. Wij heten u graag van harte welkom, Miranda en Peter T. 0049 5632-6239 – www.hotelzumparadies.nl 03 Groepsreizen en vakantiehuizen in Sauerland Ontdek Sauerland, één van de mooiste regio’s van Duitsland! Het bosrijke middelgebergtelandschap, ook wel ‘het land der 1000 bergen’ genoemd, heeft maar liefst 2711 bergen van boven de 400 meter! Sauerland is een geweldig vakantiegebied en biedt u een fantastische natuur en is bij uitstek geschikt voor een actieve vakanties: wandelen, fietsen en skiën. Maar ook rustzoekers komen er volledig aan hun trekken. Bij Gruppenreisen Sauerland vindt u een groot aantal vakantiehuizen, geschikt voor sportteams, verenigingen, alle soorten gezelschappen, vriendengroepen, familiebijeenkomsten, bedrijfsuitjes voor 8 tot 32 personen. Of misschien eens een keertje gezellig met een klein gezelschap in een groot en riant huis ontspannen? Dan bent u bij ons van harte welkom! T. 0049 151 56601609 – info@gruppenreisen-sauerland.de www.gruppenreisen-sauerland.de/ Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’ 69 ‘te voet’ januari 2019

Sfeervol Overnachten in Zwitserland De nummers op het kaartje zijn een indicatie van de ligging van de betreffende accommodatie, niet de exacte positie t d t iti 01 Val Sinestra Val Sinestra is midden in de hoge bergen van Zwitserland gelegen. Ondanks het feit dat je er verblijft in een sprookjesachtige omgeving is Val Sinestra een zeer betaalbaar hotel op 1500 meter hoogte. Een accommodatie met zelfs een eigen busverbinding met Nederland! Val Sinestra biedt o.a. zomer- en winterwandelprogramma‘s, kinder-, jeugd- en volwassenen activiteiten, wandelroutes die beginnen voor de deur en begeleide huttentochten. Onze accommodatie is vlakbij het prachtige Zwitserse nationaal park gelegen. T. 41.81.8663105 – val@sinestra.ch – www.sinestra.ch 02 Voel je thuis in familiehotel Clarezia In het hart van de Zwitserse Alpen organiseren wij (Tim Zoetmulder en Renate Valkenburg) persoonlijke wandelvakanties voor jong en oud. In ons hotel aan de rand van een karakteristiek bergdorp kun je tot rust komen en gelijkgestemden ontmoeten. Wij kennen de omgeving op ons duimpje en brengen je met onze eigen wandelbusjes graag naar de mooiste plekken in de omgeving, waarna je deze op eigen gelegenheid kunt verkennen. Na een heerlijke dag buiten zijn, word je verwend met een vers bereid 4-gangen diner. Omdat onze gasten een handje helpen, kunnen wij onze prijzen laag houden en er ontstaan snel leuke contacten door de informele sfeer. T. 0041 81 941 1960 – info@clarezia.ch – www.clarezia.nl 03 La Randulina Ons gezellige pension met 14 kamers vind je in het uiterste zuid-oostelijke hoekje van Zwitserland, tussen Silvretta en Dolomieten, vlakbij het Nationaal Park aan de rand van het dorpje Ramosch. Een fantastische bergwandelomgeving. Vanaf ons terras heb je een schitterend uitzicht en een wandeltocht kunt u van huis uit beginnen. Drie maal per week - tegen een kleine vergoeding - vervoer naar en van de verschillende wandeltrajecten. Ook begeleide wandelingen, div. themaweken met Nederlandse deskundigen (vogelen, tekenen-schilderen, alpenflora, fotograferen, nationaal park met Ned. boswachter). We zijn ook partnerhuis van Naturfreunde Schweiz en te vinden op de kaart van natuurvriendenhuizen. Onze prijzen? Laag. De maaltijden bestaan altijd uit drie gangen. Ook vegetariers hebben het bij ons erg goed. T. 0041 81 8601200 – larandulina@bluewin.ch – www.larandulina.com 03 01 02 Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl 70 ‘te voet’ januari 2019 Sfeervol overnachten, speciale bijlage ‘te voet’

DICHTER BIJ DE NATUUR KUN JE NIET KOMEN Kom kamperen midden in de natuur! Er zijn zo’n 150 Natuurkampeerterreinen in Nederland en Frankrijk, waar rust, ruimte en vrijheid centraal staan. Wandelaars zijn bijzonder welkom! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kun je op alle terreinen terecht. Kijk voor meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl, of download de gratis Kamperen app. Bezoek op 1, 2 en 3 maart onze stand op de Fiets en Wandelbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. te gast bij moeder natuur Maakt deel uit van De Groene Koepel ER EVEN OP UIT HUUR EEN TREKKERSHUT! Ontdek de 750 Trekkershutten in de Benelux en net over de grens in de Duitse Eifel. Je vindt ze op 250 diverse terreinen, van recreatieparken met grote zwembaden tot rustige campings met veel groen. Ideaal voor je fiets- en wandelvakantie! Kijk op www.trekkershutten.nl en boek de geschikte Trekkershut! voor de rondreizende vakantieganger Maakt deel uit van De Groene Koepel ‘te voet’ januari 2019 71 ONTDEK ZE ALLEMAAL ONTDEK ZE ALLEMAAL

W ieizen wer ld ijd f z ag nu onze bro of 1 512 6

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72

Home