Wees je bewust van je denkkader “Een inleidende tekst kan wel helpen om te zien in welke context je een stuk moet plaatsen”, vindt Poppe Boonstra. Hij vindt het vooral belangrijk dat we onze eigen conditionering kwijtraken. “Ik maak fysiek theater omdat de taal van het lichaam universeel is. Van daaruit ben ik op zoek gegaan naar een ultieme theatertaal die spelers van mijn multiculturele theatergroep en toeschouwers begrijpen. Dus als ik naar teksttheater ga kijken, moet ik dat loslaten en ervaren wat dat stuk met me doet. Je eigen visie kan je ervan weerhouden te ontvangen wat iemand je wil vertellen.” “Kunst is geen wiskunde,” zegt De Somviele. “Ze laat zich eerst en vooral ervaren. Wees je dus bewust van je eigen perspectief als je feedback geeft.” RECENSENTE CHARLOTTE DE SOMVIELE: “Wees je bewust van je eigen perspectief als je feedback geeft.” Vertrouw op je intuïtie Maar op dat eigen perspectief mogen we wel vertrouwen, vindt De Somviele. “Ik hoor vaak mensen die niet professioneel bezig zijn met theater zeggen dat ze eraan twijfelen of ze wel goed begrepen hebben wat de maker bedoeld had. Vertrouw de betekenis die jij geeft aan wat je gezien hebt!” “Er is geen goed of fout in wat er voor jou gebeurt tijdens een voorstelling om daar zinnige uitspraken over te doen,” stelt Coussens. “Ik zeg altijd tegen mijn studenten dat theater kijken een samenspel is tussen hoofd en hart. Maar het hart komt altijd eerst. De meeste mensen stoppen met feedback geven bij ‘het was mooi’ maar als je je ook afvraagt waarom iets gewerkt heeft of niet krijg je meer inzicht in het maakproces.” Anton Segers vergelijkt die gespletenheid tijdens het kijken als ‘Dr. Jekyll and Mr. Hyde’ die we beide in ons hebben. “Als je enkel kijkt vanuit je analytische geest, bestaat het gevaar dat je te afstandelijk en te kritisch kijkt. Dan mis je het directe effect van een voorstelling. Anderzijds, als je je te veel laat meeslepen door je emoties en enkel voelt wat er gebeurt, wordt het moeilijk om achteraf te verwoorden wat je gezien hebt.” Laat een voorstelling indalen Net die vertaalslag van een kijkervaring naar een zinvolle kritiek is zo moeilijk. Wie niet weet waar te beginnen, kan altijd inzoomen op deelaspecten van een stuk, gelooft De Somviele: “Je kan aansluiting vinden door een vraag te stellen over de muziek, de kostuums of het gebruikte decor. Of linken leggen naar andere kunstvormen die je misschien beter kent, zoals beeldende kunst of poëzie.” “Ik adviseer mijn studenten meestal zich te laten meeslepen tijdens het stuk en achteraf pas na te denken”, zegt Segers. “Bij een goed stuk is de beleving intens. Dan ben je het eerste halfuur na de voorstelling nog betoverd en kan je nog geen afstand nemen die nodig is om een goede analyse te maken. Dus wacht daarmee. Soms duiken er dagen nadien nog beelden op. Waarom is een bepaald beeld blijven hangen? Hoe stonden de spelers op dat moment? Was er oogcontact of net niet? Hoe gebruikten de acteurs hun lichaamstaal?” Daarom vindt Boonstra een nabespreking meteen na de voorstelling niet altijd raadzaam. “Bovendien is er een verschil tussen ‘Wat heb ik gezien?’ en ‘Wat vind ik ervan?’ Mijn houvast om iets over een voorstelling te zeggen is: geloof ik het of niet?” Ga in dialoog Achteraf wel de moeite waard, is een gesprek met de makers. Coussens: “Ga in dialoog. Vraag waarom de regisseur met dit onderwerp aan de slag is gegaan, waarom de makers bepaalde keuzes hebben gemaakt. Wees niet bang om te zeggen dat je het niet begrepen hebt. Als je merkt dat je tijdens een stuk op je horloge kijkt, dan is er iets mis. Bij kindertheater heb ik het al meegemaakt dat ze tijdens de voorstelling gingen rechtstaan en ‘da-ag!’ riepen naar de acteurs. Dan moet je je afvragen wat je kan bijsturen.” 19 Ook Segers vindt een dialoog met de makers heel nuttig. “Let wel op dat je niet te ver afdrijft van het medium theater zelf. Blijf jezelf afvragen of de communicatie tussen de maker en de toeschouwer werkte.” REGISSEUR POPPE BOONSTRA: “Mijn houvast om iets over een voorstelling te zeggen is: geloof ik het of niet?” Lees meer recensies Tot slot raadt De Somviele ons aan om meer recensies te lezen, om het eigen kijken en het verwoorden van kritiek aan te scherpen. “In de jury van Het TheaterFestival kijken we bijvoorbeeld naar drie criteria: het ambacht zelf, of het stuk dus technisch goed in elkaar zit, de maatschappelijke urgentie en de artistieke noodzaak waarmee iets gemaakt is.” Segers heeft daar bedenkingen bij: “Recensies kunnen inderdaad helpen om je eigen standpunten beter te leren formuleren. Maar mijn indruk is dat recensenten vaak boven de hoofden van de doorsnee toeschouwers schrijven. Ze kijken vanuit hun uitgebreide ervaring te veel als kenner naar voorstellingen, waardoor ze minder snel verrast worden. Zo wordt de originaliteit in de vorm van een stuk vaak als criterium gebruikt, terwijl dat voor het gros van een publiek niet uitmaakt.” Dat wil Coussens toch nuanceren: “Een recensie is niet dé waarheid maar een doorwrochte analyse van iemand die zich verdiept in de materie. Vergelijk het met het leren van een taal. Hoe meer je in die taal leest en begrijpt, hoe sneller je de codes kan kraken. Het einddoel van een recensie moet altijd zijn om lezers bepaalde manieren aan te reiken om naar een stuk te kijken. We geven ook nooit de boodschap “Ga niet kijken.” De sterren die bij een recensie worden vermeld, vindt dan ook elke recensent, zonder uitzondering, verschrikkelijk. Dat is consumentenadvies en dat staat haaks op wat wij als journalisten willen doen.”
20 Online Touch Home