Waardig Sterven • • • De moeizame weg naar de betekenis van euthanasie Na de Romeinse overheersing vinden we in onze streken geen spoor meer terug van het woord euthanasie tot in de 16de eeuw. Wat betreft “palliatieve zorg” moeten we nog langer wachten. Alhoewel, een expert zal dit nuanceren, maar dat is voor later… Dat heeft alles te maken met de Middeleeuwen, de katholieke periode bij uitstek, waarin het lijden in de geloofsbeleving centraal stond. De mens moest zijn lot dragen, het lijden in het aanschijn van de dood aanvaarden met de opname in de goddelijke hemel als uiteindelijke doel. Samen bidden rond het sterfbed als troost. In 1516 drukt Pieter Gillis de eerste Latijnse versie van Utopia, in Antwerpen. Thomas More, de Engelse politicus en humanist, beschrijft daarin het omgaan met stervenden, niet als euthanasie zoals men vaak vooropstelt maar als een vorm van palliatieve sedatie, goedgekeurd door priester en magistraat. Het doet ons denken aan een recent krantenartikel van 10 januari 2023 over een 86-jarige man die zwaar ten val gekomen was. Hij was verlamd en na vijf maanden bedlegerig te zijn, in continue pijn die hij opdroeg aan zijn god, moest de pastoor op hem inpraten: ‘palliatieve sedatie mocht écht van God’. Expert Patrick Lateur, auteur en klassiek filoloog, vertaalde de utopiaanse passages voor ons letterlijk: Door bij diegenen die aan een ongeneeslijke ziekte lijden te gaan zitten, met hen te praten, door ten slotte de verzachtingsmiddelen die ze kunnen geven, troosten zij hen. Indien de ziekte niet alleen ongeneeslijk is, maar ook voortdurend kwelt en pijnigt, sporen priesters en magistraten de man aan - aangezien hij tegen alle taken van het leven niet opgewassen is, voor anderen een last en voor zichzelf het zwaar om te verdragen is, en reeds zijn eigen dood overleeft – dat hij bij zichzelf niet beslist nog langer het verderf en ondergang te voeden, en, daar het leven voor hem een marteling is, er niet aan zou twijfelen te sterven. Hij zal, aangezien hij door zijn dood geen voordelen maar wel een marteling zal wegrukken, en aangezien hij in deze zaak zich door de raadgevingen van priesters, d.w.z. tolken van God, laat leiden, zal hij ook God welgevallig zijn en heilig handelen. En wie deze raadgevingen overtuigen, zij maken uit eigen vrije wil een einde aan hun leven door niet te eten ofwel verdoofd te sterven zonder aanvoelen van de dood. (inedia sponte vitam finiunt aut sopiti sine mortis sensu solvuntur ) In het andere geval, wie vrijwillig voor zich de dood heeft gekozen om een reden niet goedgekeurd door de priesters en de magistraat, deze man achten zij aarde noch vuur waardig [begrafenis of crematie] maar in een of ander moeras wordt hij smadelijk onbegraven weggeworpen. In mijn boek ‘MORE. Eutopia later’ laat ik Thomas More tijdoverschrijdend zelf aan het woord: ‘De paus zou me nooit heilig verklaard hebben, mocht ik euthanasie voorgesteld hebben in de strafrechtelijke betekenis van de Lage Landen. En mijn heiligverklaring van 1935 met bijbehorende feestdag zou zeker niet herbevestigd zijn door de patronage van de Poolse Johannes Paulus II in 2000. Zijn dood was trouwens een voorbeeld van Utopiaanse zieken- en stervensbegeleiding.’ Een eeuw later, in 1623, zal de filosoof en politicus Francis Bacon opnieuw het woord euthanasie introduceren in het gebied wat we nu West-Europa noemen. Hij had blijkbaar Utopia goed gelezen maar stelde in zijn De Dignitate et Augmentis Scientiarum, de arts in de plaats van de priester en de magistraat en liet hem (in die tijd waren het allemaal mannen) de producten toedienen die de dood verzachtten en vergemakkelijkten. Bacon was dan ook de eerste empirisch inductieve wetenschapper. Men vertelt dat hij experimenteerde met kaliumnitraat en opium, beide tegelijkertijd omdat hij dacht met deze middelen zijn leven te verlengen. Het werd zijn dood… Expert Jacques Van Keymeulen, taalkunde – UGent, bevestigt dat het een gelijkaardige Baconaanse definitie is die voor het eerst vermeld staat in een Nederlandstalig manuscript uit 1824: een zachte met weinig lijden gepaard gaande dood. Het eerste Nederlandse woordenboek vermeldt daarbij: gebruik van middelen om den pijn bij den doodstrijd te verlichten, aanwending van middelen om bij ongeneeslijk zieken den dood te verhaasten. In religieuze zin: sterven zonder al te veel pijn verzoend met de mensen en met God. Misbruik: als verdoezelende term voor de eliminatie van waardeloos geachte mensenlevens. • • • 1516 1623 1811 1824 5
6 Online Touch Home