GEZONDHEIDSBESCHERMING CENTRAAL OP DE DAG VAN DE PUBLIEKE GEZONDHEID SINGAPORE ALS LICHTEND VOORBEELD BOUWEN AAN EEN GEZONDE STAD ‘WE ZIJN ALLEMAAL WELEENS IN DE WAR’ AANDACHT VOOR VERWARDE MENSEN DOET WONDEREN IN VUGHT ‘MIJN OPVOLGER MOET EEN BEETJE IRRITANT ZIJN’ GGD-ARTS JOS VAN DE SANDE ZWAAIT AF
VAN BACTERIE TOT STAD, VAN ZELFREDZAAM TOT VERWARD Wat hebben resistente bacteriën, gezonde steden, zelfredzame vluchtelingen en verwarde mensen met elkaar gemeen? Ze kwamen allemaal aan bod op de Dag van de publieke gezondheid 2016, die de GGD Hart voor Brabant op 9 juni organiseerde. Zo’n honderd bestuurders, managers en adviseurs in zorg, welzijn, onderwijs, bedrijfsleven en veiligheid namen deel aan het programma, dat in het teken stond van gezondheidsbescherming. Daarnaast was er ruimte voor het afscheid van voormalig regiodirecteur en GGDarts Jos van de Sande. 2
Ik heb een grote mestverwerkingsinstallatie in mijn portefeuille en ben geïnteresseerd in mogelijkheden om het bedrijf onderdeel te laten zijn van een gezonde leefomgeving. Daarom meldde ik me aan voor de workshop over de Omgevingswet. Roos Aben, wethouder gemeente Sint Anthonis Omdat de overheid steeds meer zelfredzaamheid van burgers verwacht en niet iedereen daartoe in staat is, krijgt de gemeente vaker te maken met problemen in de wijk. Vandaar mijn interesse in de workshop over verwarde mensen. Anja Henisch, wethouder gemeente Grave Vorig jaar was ik hier ook en dat beviel me goed. De GGD laat zichzelf nadrukkelijk zien op deze manier, ik vind dat waardevol voor de hele sector. Aletta van der Veen, wethouder gemeente Gilze en Rijen 3
WAT WE HONDERD JAAR LATER NOG KUNNEN LEREN VAN JOHN SNOW Voormalig directeurgeneraal van VWS Hans de Goeij opende de middag met een terugblik op de publieke gezondheid vanaf pakweg 1900. Daarbij zocht hij naar de relevantie voor het heden. “Destijds werd je simpelweg niet ouder dan vijftig, nu streven we op alle fronten naar perfectie. En toch kunnen we nog veel leren van toen.” In zijn betoog vertelde De Goeij onder andere over de Britse wetenschapper John Snow, die voor een doorbraak zorgde in de bestrijding van cholera in Soho, Londen. “In zijn tijd was de infectietheorie nog niet beschreven, niemand wist hoe de ziekte zich verspreidde. Snow besloot zelf de wijk in te gaan en met de bevolking te praten. Hij begon te vermoeden dat de ziekte zich verspreidde via besmet water, maar kon dat niet bewijzen. Bij wijze van experiment verwijderde hij de zwengel van de openbare waterpomp in Broadwick Street. Een legendarisch besluit, dat gezien wordt als het einde van de epidemie”, vertelde De Goeij. Wat Snow ons leert over de bestrijding van infectieziekten • Ken je klassiekers, ervaringen uit het verleden kunnen je verder helpen. • Raadpleeg zoveel mogelijk bronnen, deins niet terug voor ouderwets veldwerk. • Werk grensoverschrijdend, zoek anderen op. • Stimuleer Willy Wortel-gedrag, het kan voor een doorbraak zorgen. • Wees moedig en pak door. 4
VERRASSING! Direct nadat Hans de Goeij zijn verhaal had afgerond, stapte een onverwachte gast het podium op. Commissaris van de Koning Wim van de Donk verraste pensionado Jos van de Sande met een Brabantse onderscheiding, de Hertog Jan. “Toen de Q-koorts door Brabant waarde, trad Jos vriendelijk maar vastberaden op. Hij kon confronterend zijn, maar zocht ook steeds de verbinding. Brabant zal hem missen.” NIEUWSBERICHT PROVINCIE 5
WORKSHOP RESISTENTE BACTERIËN DILEMMA’S ROND RESISTENTIE DILEMMA 1 Als er niets verandert, overlijden er in 2050 wereldwijd 10 miljoen mensen per jaar aan antibioticaresistente bacteriën. Dat zijn er meer dan er jaarlijks sterven aan kanker. Actie is dus nodig, maar in de praktijk stuiten we vaak op moeilijke afwegingen. In de workshop over resistente bacteriën stonden drie dilemma’s centraal. Moeten zorginstellingen gegevens over dragerschap kunnen delen, of is de privacy belangrijker? ‘Ja, gegevens delen moet mogen, want dat scheelt een hoop dubbel werk en het is in het belang van de publieke gezondheid.’ ‘Nee, maar we moeten mensen bij elke intake wél vragen of ze hun medische gegevens willen delen. Willen ze dat niet? Dan komen ze met een rode vlag in het systeem, zodat we extra alert zijn.’ 6
DILEMMA 2 DILEMMA 3 Moet er een meldingsplicht komen voor dragerschap, of zadelen we zorginstellingen dan alleen maar op met nóg meer werk? ‘Nee, de meldingsplicht is er alleen voor ziektes. Als je drager bent, is er feitelijk nog geen probleem. Dreigen met sancties is ook niet nodig – als je zorginstellingen informeert over de risico’s, komen ze heus wel in actie.’ ‘Ja, dan voelen instanties zich tenminste wél geroepen om preventieve maatregelen te nemen tegen verspreiding. Als je een stok hebt om mee te slaan, heb je hem minder vaak nodig.’ Moet we de gemeente informeren bij meldingen over resistentie, of moeten we vooral geen slapende honden wakker maken? ‘Ja, als wethouder wil ik weten welke risico’s er zijn, zodat ik niet met mijn mond vol tanden sta als er een probleem ontstaat. Alleen zo kan ik onnodige onrust voorkomen – mijn taak als bestuurder.’ ‘Nee, want we krijgen bij de GGD honderden meldingen per jaar. Als ik die allemaal moet delen, wekt dat een verkeerd beeld. Bestuurders moeten ons gewoon vertrouwen. Als het nodig is, melden we ons wel.’ Meer info: Clementine Wijkmans, c.wijkmans@ggdhvb.nl 088 368 6374 7
WORKSHOP VERWARDE MENSEN ‘IN DE HELFT VAN DE GEVALLEN IS GEEN POLITIE NODIG, MAAR AANDACHT’ Vanaf 1 januari 2017 is er geen plek meer in de politiecel voor verwarde mensen die géén strafbaar feit hebben gepleegd. De gemeente en zorginstellingen zijn dan nog nadrukkelijker aan zet. Alle reden dus voor een workshop over wat écht werkt. Wethouder Saskia Heijboer uit Vught en Leen van Leersum van het landelijke Aanjaagteam Verwarde Personen deelden hun ervaringen. We hebben in het Aanjaagteam gesproken met ervaringsdeskundigen en familieleden. Zij pleitten voor een persoonsgerichte aanpak: organiseer de zorg sámen met de mensen om wie het gaat. ‘Instanties weten erg goed waar de eigen verantwoordelijkheden ophouden’, zei een moeder ons. We moeten dus werken aan een integrale aanpak, ervoor zorgen dat mensen niet tussen wal en schip vallen – óók door preventie en vroegtijdige signalering. In ons rapport benoemen we negen bouwstenen waarmee gemeenten aan de slag kunnen. Leen van Leersum AANJAAGTEAM.NL WEGWIJSPLUS.VUGHT.NL 8
Bij de helft van alle politiemeldingen over verwarde mensen gaat het om klein menselijk leed, zoals een diabetespatiënt die zijn medicatie vergat en daardoor even de kluts kwijt was. Dan is er geen politie nodig, maar aandacht. Sinds er bij wijze van proef twee wijkGGD’ers meedraaien in het team Wegwijs+ in Vught, is het aantal politiemeldingen stabiel, terwijl het landelijk blijft stijgen. Onlangs werd onze GGD’er zelfs gebeld door de apotheek, of zij even wilde kijken bij een cliënt die zijn medicijnen niet ophaalde. Prachtig toch? Wij werken nu aan een blauwdruk voor andere gemeenten. Mijn advies: natuurlijk moet je alles formeel goed regelen, maar de kracht zit in gewoon beginnen. De wijk in en aan de slag! Saskia Heijboer, wethouder gemeente Vught Meer info: Danielle van Sambeek, d.van.sambeek@ggdhvb.nl 088 368 6691 De afgelopen vijf jaar steeg het aantal politiemeldingen van verwarde mensen in het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant met 60%. 9
WORKSHOP OMGEVINGSWET ZO GEZOND KAN LEVEN IN DE STAD (OOIT) ZIJN Het opleggen van steeds strengere milieunormen voor het stedelijk gebied maakt de stad nauwelijks nog gezonder, stelt Leendert van Bree, professor Healthy Urban Living aan de Universiteit van Utrecht. In zijn workshop over de Omgevingswet besprak hij andere mogelijkheden: “We moeten ons beleid transformeren van gezondheidsbeschermend naar gezondheidsbevorderend.” Enkele van zijn opvallendste uitspraken op een rij. 10
‘Integraal werken wordt minder ingewikkeld als je vooraf met elkaar één gezamenlijk doel formuleert. Hetzelfde nastreven, daar liggen de kansen.’ ‘Het dichtbevolkte Singapore wil de Aziatische stad met de hoogste leefkwaliteit worden. Hier werkt men aan een duurzame en intensief gebruikte stad, die groen en schoon is en een uitstekende infrastructuur heeft. Zo realiseert Singapore een hoge ruimtelijke kwaliteit, die ook in de toekomst welvaart en groei mogelijk maakt. Een inspirerend voorbeeld.’ ‘Als gezondheidswinst een voorwaarde wordt voor de herinrichting van een gebied, dan kom je tot andere ontwerpen. Bouwen aan een gezonde stad duurt jaren, dus grijp dus je kans als je een terrein opnieuw kunt inrichten.’ ‘We moeten sturen op andere indicatoren dan de klassieke. Gezond verplaatsen, ruimte voor recreatie, gezonde basisvoorzieningen – zoals gratis drinkwater – en synergie tussen de publieke en private sector zijn de vier leidende principes voor een gezonde stad.’ 11 ‘De vijf grote Brabantse steden werken samen aan een Health Deal. Zij hanteren gezondheid en welzijn als duurzame uitgangswaarden in hun omgevingsbeleid, onder de Omgevingswet.’ ‘De uitdagingen in het landelijk gebied zijn anders dan in het stedelijk gebied, denk bijvoorbeeld aan intensieve veehouderij. Ook daarvoor biedt de Omgevingswet mogelijkheden.’ Meer info: Inge van den Broek, i.vd.broek@ggdgmv.nl 06 13 51 90 79
WORKSHOP ZELFREDZAME VLUCHTELINGEN ‘GEBRUIK DE KRACHT VAN DE NIEUWKOMER’ De 2.500 vluchtelingen die zich de komende tijd vestigen in het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant, brengen specifieke gezondheidsrisico’s met zich mee: van psychische problemen en infectieziektes tot soa’s en chronische aandoeningen. Daar moeten we gericht op inspelen, want een goede gezondheid is een voorwaarde voor succesvolle participatie. 12
Door mijn werk raakte ik bevriend met een gevlucht gezin. Er lag een puzzel in de doos op tafel en Ibrahim (7) wist niet wat hij ermee aan moest, tot mijn zoon het hem voordeed. Diezelfde avond nog had Ibrahim álle puzzels in huis gemaakt. Het zette me aan het denken: wij weten niet wat zij niet weten. We moeten onze houding veranderen: niet meteen beginnen met praten, maar eerst luisteren. Simone Goosen, beleidsadviseur bij GGD GHOR Nederland Dé vluchteling bestaat niet, de groep is ontzettend divers. Syriërs zijn mondig en verwachten dingen van de overheid. Somaliërs wantrouwen de overheid eerder, zij trekken hun mond niet snel open. Hulpverleners moeten zich bewust zijn van die verschillen, want het is van grote invloed op hoe je mensen bereikt. Nafisa Nur Osman, Somalisch vluchteling en gezondheidsvoorlichter GGD Hart voor Brabant. Ik keek het zaaltje rond en dacht: daar zitten we dan – allemaal blanke, autochtone professionals. Best confronterend. Er zou veel meer diversiteit moeten zijn, juist in dit werk. Als we de vluchtelingen er zelf bij betrekken, komt dat de kwaliteit van ons werk ten goede. Betty Rikken, sectormanager regio’s GGD Hart voor Brabant In de AZC’s is veel begeleiding. Maar nadat ze een woning krijgen, worden vluchtelingen met een verblijfstatus vrijwel losgelaten. We hebben vrijwilligers in de buurt nodig, die mensen opvangen en de weg wijzen naar zorg en ondersteuning. Jacqueline de Visser, directeur Vluchtelingenwerk Nederland Meer info: Josine Campfens, j.campfens@ggdhvb.nl 088 368 6644. RAPPORT THUIS IN BRABANT 13
PLENAIRE AFSLUITING EEN CARRIÈRE DIE VAN ZIEKTES AAN ELKAAR HANGT ;-) In zijn afscheidsspeech blikte voormalig GGDarts en regiodirecteur Jos van de Sande terug op zijn carrière, aan de hand van – hoe kan het ook anders – infectieziekten. Pokken ‘Toen ik in 1950 werd geboren, heersten er pokken in Tilburg. Mijn moeder was panisch. Als de melkboer aanbelde, zette ze mij in de tuin en als hij weg was, waste ze uitgebreid haar handen.’ Tbc ‘Omdat er in 1987 ineens veel gevallen van tbc opdoken in Brabant, voerden we zelfs bloedtests uit in de discotheken. De infectiebron bleek nota bene een patiënt in de wachtkamer van een Veghelse huisarts.’ Aids ‘Terwijl de GGD in Amsterdam een onderzoek startte naar de oorzaak van 6.000 AIDS-besmettingen, bezocht ik op mijn fietsje Amelandse boeren – een wereld van verschil. Nederland was het eerste land dat inzette op gedragsverandering, om besmetting met AIDS te voorkomen.’ 14
Qkoorts En ook… ‘De uitbraak van Q-koorts in Brabant was de meest intensieve periode uit mijn carrière. Ik leerde dat je met bescheidenheid je doelen niet altijd bereikt. Mijn opvolger mag best een beetje irritant zijn, soms is dat nodig om ervoor te zorgen dat mensen naar je luisteren.’ ‘En dan waren er ook nog ebola, legionella, hepatitis-b, meningitis-b en -c, de vogelpest, de gekke koeienziekte, SARS, de Mexicaanse griep, het Zika-virus… De lijst blijft groeien, we zullen altijd nieuwe ziektes moeten overwinnen. Problemen vóór zijn kost veel, maar het bespaart ook veel leed. Onze inzet blijft dus hard nodig.’ 15
SUM UP REACTIES Ik vond het fijn om zoveel gelijkgestemden te ontmoeten. Eindelijk dringt het tot ons door dat we vluchtelingen zélf moeten betrekken bij hun integratie. Niet tutten, maar de eigen kracht van mensen aanboren. Na het bijwonen van de workshop over verwarde mensen dacht ik opgelucht: we zijn allemaal weleens in de war. De problemen zijn lang niet altijd ernstig. Een informatieve middag, met terecht veel aandacht voor het werk van Jos van de Sande. 16
De vragen en reacties uit de zaal waren heel praktisch en concreet. Dat heb ik weleens anders meegemaakt. Het maakte de workshop over antibioticaresistentie extra waardevol. Wie neemt de leiding als niet duidelijk is bij wie een probleem rondom publieke gezondheidszorg thuishoort? Dat was een terechte vraag van Hans de Goeij. Dat er überhaupt een workshop over de Omgevingswet was, vond ik heel goed. De kansen van de gezonde stad worden nog steeds onderbelicht. 17
COLOFON Deze uitgave is een initiatief van de GGD Hart voor Brabant, met met dank aan alle geïnterviewden en betrokkenen voor de totstandkoming. Tekst: Laura van der Burgt Redactie: Communicatie GGD Hart voor Brabant Foto’s: Joop van Roy, Morning Road Photography Ontwerp en opmaak: Reclamebureau de Code ‘s-Hertogenbosch, juni 2016 18 WWW.GGDHVB.NL
1 Online Touch