PLOEGEN, EGGEN, ZAAIEN EN OOGSTEN COLUMN DOOR PIETER TIMMERS, FORWARD MANAGEMENT Schuld, cement van de samenleving De definitie van schuld in de dikke Van Dale luidt: ‘Een schuld is een verplichting van een partij om datgene te voldoen waartoe zij jegens een andere partij gehouden is, m.n. geldsom die men betalen moet wegens ontvangen diensten of levering van goederen’. De handel rond de Middellandse Zee werd door het zeevarende volk de Feniciërs (ca.1500-400 v. Chr.) beheerst. Dit volk gebruikte metalen muntgeld omdat met seizoensgebonden landbouwproducten directe ruil van goederen niet altijd mogelijk was en zeker niet handig. Ruilhandel met uitgestelde tegenprestatie, oftewel, leveren en later betalen bracht uitkomst. Hier hebben we te maken met het fenomeen krediet oftewel ‘schuld’. Maar ook tijdens de veroveringstochten van Alexander de Grote (356-323 v. Chr.) reisde een complete karavaan mee, een economie op zich, die een ondersteunende infrastructuur leverde. Bakkers, barbiers, smeden, prostituees, kleermakers, enz. maakten deel uit van de karavaan, maar betalen in de vorm van ruilhandel was beperkt, dus bracht het edelmetaal in de vorm van munten uitkomst. SCHULD ALS STUURMIDDEL Om uit een economische recessie te geraken, staat men kredietverruiming toe, of beter gezegd: ‘zou men tijdelijk kredietverruiming moeten toestaan’. De consument heeft geen vertrouwen en koopt dus niet. Zonder vertrouwen komt een economie niet uit het slob. Het moet tijdelijk zijn, want schulden moeten een keer terugbetaald worden. Een te gemakkelijk verstrekt krediet (Lat. credo betekent vertrouwen) en zonder voldoende voorwaarden is gevaarlijk. Een economie moet een terugverdiencapaciteit hebben. In tegensteling tot de jaren 90 van de vorige eeuw, toen lenen werd aangemoedigd, luidde na 2008 het motto ‘cash is king’. Een belangrijke oorzaak daarvan is het ontbreken van vertrouwen van banken in de economie, maar ook het vertrouwen tussen banken onderling. Een gezonde solvabiliteit en liquiditeit zijn nu de gewenste instrumenten. Zij bieden zekerheid. ‘MORELE SCHULD’ Is er ergens iets fout gelopen, dan is daar iets of iemand ‘debet’ aan. Anders gezegd, dan is er sprake van een debiteur, dus is er ook sprake van een crediteur. De kwestie gaat niet direct over geld, maar wel over een ‘morele schuld’ welke ook een keer terugbetaald moet worden. Schuld veroorzaakt hiërarchie, maar ook sociale controle en ethiek. Deelnemers uit de groep hebben er belang bij dat de schuldenaar vroeger of later zijn schuld aflost en dat houdt de groep bijeen. Opvallend is dat het in de mythologie en de bekende religies vaak over schuld en de rol daarvan gaat. In primitievere culturen, bij voorbeeld de Tiv stam in Nigeria, ontving de gast geschenken, om zich ervan te verzekeren dat de gast ook wederdiensten zal leveren in de nabije of verdere toekomst. Het doel hiervan: wederzijds belang houdt de groep bij elkaar. De Amerikaanse antropologe Laura Bohannan beschreef dat in de jaren 50 van de vorige eeuw, toen ze een paar jaar bij de Tiv-stam leefde. We vinden iets soortgelijks ook in de westerse wereld. Het is gebruikelijk dat een jarige een cadeau krijgt, maar zodra de gever op haar/zijn beurt jarig is, wordt verwacht dat er dan ook weer een cadeau de andere kant op gaat. Het saldo is dan weer nul. Net als bij de Tiv stam is er sprake van een debiteuren-crediteuren systeem. Van recente datum is het ‘social credit’ systeem in China. In dat land houdt de staat als het ware een boekhouding bij voor elke burger. Verkeersovertredingen, fraude, of ander niet wenselijk gedrag, betekenen een aantal minpunten voor de burger in kwestie en dan zal het voor die persoon moelijker worden om een hypotheek, opleiding of baan bij de overheid te kunnen krijgen. MENSWETENSCHAPPEN Schuldaflossing functioneert alleen op basis van vertrouwen, relaties en continuïteit. Vandaar dat het vak economie tegenwoordig in de hoek van de menswetenschappen wordt geplaatst, de antropologie. Hoe volkeren omgaan met het uitwisselen van geld, goederen, diensten en gunsten, vertelt iets over hun cultuur. Terug naar onze Tiv stam in Nigeria: net zoals bij ons vandaag de dag functioneert een economisch systeem op basis van sociale controle en van onderling vertrouwen. Alle schulden in de wereld bij elkaar opgeteld, vormden in 2018 een som van ca. $243.000.000.000. Dit bewijst hoe de landen van de mondiale samenleving met elkaar verweven zijn en hoe groot het wederzijdse belang is om rust en vertrouwen in de tent te behouden. Niemand is gebaat bij een wereldwijde systeemcrisis. Bronnen: Schuld -David Graeber De Eurocrisis -Jeroen Dijsselbloem The crash of 2010 - Santiago Niño Becerra JACHTBOUW NEDERLAND OKTOBER 2019 25 Foto Rens Groenendijk
26 Online Touch Home