Lente betekent nieuw leven! Bomen beginnen schoorvoetend blaadjes aan te maken, bloesems bloeien, bijtjes worden terug actief, de eerste wilde planten steken de kop op. De vastenperiode, waar Christenen soberheid prediken, wordt sinds mensenheugenis ook gebruikt als zuiveringsperiode. Ook vandaag de dag heeft het lichaam echt nood aan een purge na een periode van feesten en recepties. Moeder natuur verstrekt ons hiervoor heel wat middelen, maar eentje steekt er met kop en schouders bovenuit: Ruwe berk of Betula pendula Naamgeving, synoniemen en herkomst Ruwe berk, gewone berk, witte berk, zilverberk, treurberk, … ‘Betula’ is vermoedelijk afgeleid van het Keltische ‘betu’ dat staat voor ‘slaan’ en refereert naar het Scandinavische gebruik om met berkentakjes te slaan om de bloedsomloop te stimuleren na het nemen van een sauna. ‘Pendula’ is Latijn voor ‘hangend’ en wijst op het feit dat de berk vooral hangende takken heeft. De berk komt algemeen voor in het noordelijk halfrond in Europa, Azië en Noord-Amerika, behalve rond de Middellandse Zee. Er zijn tientallen soorten hybriden, die spontaan ontstaan in de natuur. De berk verdraagt zeer goed winterse omstandigheden en kon zo overleven op Groenland en IJsland. Naast de wilg is het eveneens een pioniersboom, wat betekent dat hij op verstoorde grond één van de eerste loofbomen is die er spontaan verschijnen. Johan Dezutter Geschiedenis, traditioneel gebruik In verschillende mythen en sagen wordt de berk beschreven als symbool van vernieuwing, als bron van nieuw leven, zuiverend voor lichaam en geest. Hildegard von Bingen wees op de wond-helende werking van de bloemen. Toegepast in de volksgeneeskunde sinds de twaalfde eeuw. Zowel het blad, bast en sap werden gebruikt als remedie tegen reumatische klachten, bij bloedzuivering en vocht ophouden. In de volksgeneeskunde had het berkensap de reputatie de haargroei te stimuleren en preventief te werken bij nier- en blaasstenen. Gebruikte delen Vooral het jonge blad, geplukt in mei/juni. Soms de bast of de knoppen. Het sap, in de lente afgetapt. Inhoudsstoffen Flavonoïden, quercitine, flavonolen, catechine, etherische olie, butelinol, saponinen, looistoffen, febolzuren, betulinezuur, bitterstoffen en andere. Inwendige toepassingen: werking, indicaties Vochtafdrijvend, reinigt de urinewegen en de blaas, antibacterieel, stimuleert de uitscheiding van urinezuur, bloedreinigend, werkt ontzurend, werkt gunstig bij reumatische aandoeningen en bij huidklachten. Gebruiken bij blaasontsteking, vervuiling van bloed en/ of lichaamsvochten, huidaandoeningen (acné, eczeem, psoriasis,…), nierklachten, nierstenen, niergruis, ontsteking van de urinewegen, plasproblemen, reinigingskuur, reumatische aandoeningen (artritis, artrose, jicht,…), vochtophoping, oedeem. 1
Uitwendige toepassingen Berkensap wordt gebruikt bij roos en haaruitval. Een voetbad met berkenschors bij zweetvoeten. Ondersteunt de aanmaak van collageen en elastine in de huid en kan vroegtijdige rimpels door zonnebaden voorkomen. Verwerkingsvormen Infuus, tinctuur, vloeibaar extract, berkenwater bij detoxkuur in de lente. Culinair gebruik Het berkensap, geoogst op een zonnige dag in de vroege lente, heeft een zoetige smaak. Het kan rauw worden gedronken of als siroop na koken en indikken van het sap. Jonge berkenblaadjes kunnen toegevoegd worden aan een lenteslaatje of een lentesoep. Het berkensap kan worden gefermenteerd tot bier; kan ook worden gebruikt voor het maken van wijn, azijn, sterke drank. Economisch belang Het hout en de schors kenden vroeger veel toepassingen bij timmerlui, dakwerkers, bezem-, klompen-, manden- en wagenmakers, papierfabrikanten, leerlooiers en ververs. Tegenwoordig is het zachte, duurzame hout nog steeds een belangrijke houtleverancier voor papier, speelgoed, handvaten, katoenspoelen, lichte meubels, kwaliteitshoutskool voor kunstenaars en hout voor het roken van vis. De schors is taai, harsachtig, waterdicht en duurzaam. Ze wordt gebruikt voor kano’s, dakbedekking, drinkgerei, touw en in leerlooierijen. De buigzame twijgen zijn ideaal voor bezems, rieten dakbedekking en voor vlechtwerk. De binnenbast levert een bruine kleurstof, het blad levert een gele verfstof voor het verven van stoffen en wol. Het blad doet het goed in composthopen en bevordert de fermentatie ervan. Van het sap kan een natuurlijke lijm gemaakt worden. Johan Dezutter, Herborist - Fytotherapeut Uitbater tweedehands boekenwinkel ‘t Ezelsoortje - Wulveringemstraat 14 - Beauvoorde Bron: Groot handboek geneeskrachtige planten van Dr. Geert Verhelst 5de druk Genezen met kruiden, Jan Dries © bron foto’s - wikipedia 2
1 Online Touch