SPECIAL 43 GOUDEN MIDDEN PAUL STRIJP IS AMBTENAAR VAN DE PROVINCIE NOORD-HOLLAND EN PUBLICIST. HIJ SCHREEF DIT ESSAY OP PERSOONLIJKE TITEL Het juiste midden staat niet vast, is niet in beton gegoten. Dat midden is afhankelijk van beroep, functie en context. Voor een directeur van een beleidsdirectie heeft moed een andere betekenis dan voor een medewerker in de buitendienst. Toch kunnen beiden op zoek gaan naar dat midden. De wijsheid om dat te vinden noemde Aristoteles phronesis. Zou het geen idee zijn als het kabinet aan haar maatregelenpakket de phronesis voor ambtenaren toevoegt? En dat leidinggevenden in gesprek gaan met hun medewerkers en de vraag stellen: hoe bewegen we naar het gouden midden van Aristoteles? Wat is laf, wanneer toonde jij laf gedrag en waarom, heb je je ook al eens roekeloos getoond en wat was daarvan het effect, wat heb je nodig om moedig te zijn? Dit zijn vragen van de onderbuik, niet van het hoofd. Vragen over angst en ongemak. Zou het dan als tegenwicht voor alle juridische regelarij geen idee zijn om een jaarlijkse prijs uit te reiken aan de dapperste ambtenaar? Voor alle duidelijkheid: dit is niet alleen een opgave voor de rijksoverheid. Een nieuwe toeslagenaffaire kan zich ook zo voordoen bij gemeenten, provincies en waterschappen. Zie wat er speelt in het sociaal domein in de gemeente Enschede. IN HET ONGEWISSE In de toeslagenaffaire faalde het hele systeem. Niet alleen de uitvoering maar ook de wetgever en de rechtspraak. Dat gegeven roept de vraag van Jesse Frederik in herinnering. ‘En waarom besloot niemand van de Belastingdienst om buiten de hiërarchische lijntjes te kleuren: de pers in te lichten of een Kamerlid te bellen?’ Het is niet te hopen en het is ook niet te verwachten maar stel nu toch eens dat … dat zich in de toekomst een nieuwe toeslagenaffaire voordoet. In welke vorm ook. Met wederom een collectief falen van het hele systeem. En stel dat ook de rechtsbescherming voor de ambtenaar die een misstand meldt faalt. Nogmaals: onwaarschijnlijk want iedereen heeft plechtig beterschap beloofd. Maar een reprise is niet uitgesloten, toch? Wat hangt onze ambtenaar dan boven het hoofd? De ambtenaar die er onder die omstandigheden voor kiest om door het systeem heen te breken en naar buiten te treden? Door zijn verhaal bij het programma Jinek te vertellen. De toekomst voor deze ambtenaar in het ‘ Helden zijn dun gezaaid in dit leven’ post-toeslagenaffaire-tijdperk blijft in dat geval buitengewoon ongewis. Waarom? POLITIEKE GEVOELIGHEID In antwoorden op kamervragen stelde demissionair minister Ollongren onlangs dat ambtenaren tot op zekere hoogte over de vrijheid van meningsuiting beschikken. Het eerste lid van artikel 10 van de Ambtenarenwet bepaalt dat zij hun gedachten en gevoelens mogen uiten. Tenzij dat het goed functioneren van hun functie of de openbare dienst in gevaar brengt. Voor de beoordeling van dat functioneren heeft de minister eind vorig jaar criteria vastgesteld. Deze zijn opgenomen in de herziene Aanwijzingen voor de externe contacten van rijksambtenaren. Wat bepalen de Ambtenarenwet en de Aanwijzingen voor de ambtenaar die aanschuift bij Jinek? Eigenlijk bieden beide geen duidelijk houvast voor situaties als de toeslagenaffaire. Immers, daarbij faalde de overheid op een dramatische wijze. Van goed functioneren was allerminst sprake, dat kun je dus ook niet in gevaar brengen door je mening te laten horen. De criteria om de ambtenaar te beoordelen die bij Jinek is geweest laten veel ruimte. Maar één ding is duidelijk: vóór alles ademen zij de geest van de bescherming van de minister. Zo zal het bevoegd gezag bij de beoordeling van de uitspraken kijken naar de politieke gevoeligheid, naar het tijdstip, naar de wijze waarop deze zijn gedaan en naar de problemen die de uitspraken kunnen hebben voor de openbare dienst. Een criterium als de wijze waarop de ambtenaar moed heeft getoond door zich bij collectief systeem falen maatschappelijk verantwoordelijk te tonen, zoek je vergeefs. Zou het het nieuwe kabinet niet sieren om hier nog eens naar te kijken? Zorg voor een ventiel in het systeem. Stimuleer laf noch roekeloos gedrag. Maar weeg de moed van ambtenaren mee. Aristoteles zal tevreden spinnen. Met dank aan Renée Bergkamp voor haar commentaar op een eerdere versie. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021
44 Online Touch Home