0

ANDERSO DENKEN DENK ANDERSOM EN KIE VOOR VITALE MEDEWERKERS KIJK OP DE VOLGENDE PAGINA INTERVIEW WILLEM WOELDERS 12 OPEN OVERHEID WOO VERVANGT WOB 17 SPECIAL LICHTPUNTJES HOOPVOL 2022 IN 25 24 december 2021 | week 51 | jaargang 42 24 2021 BINNENLANDS BESTUUR POSITIEVE ONTWIKKELINGEN LICHTPUNTJES IN DONKERE TIJDEN Het Publieke Domein VAN EN VOOR DE PUBLIEKE SECTOR Als het om arbeidsmobiliteit gaat hetpubliekedomein.nl | info@hetpubliekedomein.nl | 030 - 208 1153 Kom het verschil maken bij BMC, in een van onze uitdagende functies. www.bmc.nl/vacatures ONAFHANKELIJK MAGAZINE VOOR BETROKKEN AMBTENAREN EN BESTUURDERS

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 04COLOFON REDACTIONEEL Binnenlands Bestuur is een uitgave van de Sijthoff Media Groep en verschijnt tweewekelijks op vrijdag. REDACTIEADRES Postbus 75462, 1070 AL Amsterdam tel: 020 - 5733669 e-mail: info@binnenlandsbestuur.nl www.binnenlandsbestuur.nl HOOFDREDACTIE Eric de Kluis REDACTIE Hans Bekkers (chef redactie), Wouter Boonstra, Sjoerd Hartholt, Martin Hendriksma, Adriaan de Jonge, Yolanda de Koster, Alexander Leeuw, José Salhi. COLUMNISTEN Geerten Boogaard, Jan Verhagen ILLUSTRATOR Berend Vonk Coverbeeld: Shutterstock VASTE MEDEWERKERS Cristina Bellon, Ton Bestebreur, Martijn Delaere, René Didde, Wilma van Hoeflaken, Yvonne Jansen, Michel Knapen, Harry Perrée, Maurice Swirc, Marjolein van Trigt, Simon Trommel. BASIS-ONTWERP: Studio Room VORMGEVING VRHL Content en Creatie, Alphen aan den Rijn DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ADVERTENTIEAFDELING Jan-Willem Hulst, tel. 06-22663674 Marcel van der Meer, tel. 06-23168872 Sandra de Vries, tel. 020-573 3656 E-MAIL ALGEMEEN traffic@binnenlandsbestuur.nl DIRECTIE Willem Sijthoff MARKETING Lindsay Duijm ABONNEMENT Voor een (gratis) abonnement zie de website: www.binnenlandsbestuur.nl en ga naar abonnementen. Heeft u nog vragen, mail dan naar klantenservice@binnenlandsbestuur.nl of bel 020 – 573 3600. Betaalde abonnementen voor bedrijven en professionals buiten de doelgroep: jaarabonnement 1e jaar € 87,- (normaal € 229,-). Abonnementen voor raadsleden en leden van Provinciale Staten zijn gratis. Los nummer € 9,75. De prijzen zijn exclusief btw. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor gevolgen hiervan. ISSN 0167-1146 OPLAGE 43.000 © Het is niet toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever artikelen, onderzoeken of gedeelten daarvan over te nemen. ‘ Dat moeten we ons vooral niet laten aanpraten’ Binnenlands Bestuur is een onafhankelijk magazine voor de hoger opgeleide decentrale ambtenaar en lokale bestuurder. VERKEERDE DISCUSSIE WEG MET DE TWEEDELING Als er een woord is dat ik in het oude jaar wil achterlaten, dan is dat het woord tweedeling. Iedereen waarschuwde er het afgelopen jaar voor. Tweedeling op de woningmarkt, doordat jongeren niet aan een woning kunnen komen terwijl de oudere generatie vrijwel voor niets in villa’s woont. Tweedeling in het onderwijs, waar kinderen van rijke ouders worden gepamperd met privélessen terwijl de kroost van minder gefortuneerden het nakijken heeft. Tweedeling in de gezondheidszorg, waar groepen patiënten buiten de boot vallen omdat ongevaccineerden de ic’s bevolken. Tweedeling in de samenleving, waar ongevaccineerden aan de deur worden geweigerd. En tweedeling, zo weten we, leidt tot afnemende solidariteit, tot polarisatie, tot onbegrip. Maar is het hier werkelijk zo slecht gesteld? Socioloog Godfried Engbersen kan zich niet vinden in het begrip tweedeling, zo zei hij onlangs in Binnenlands Bestuur. Eerder ziet hij een ‘complexe verdeeldheid’ langs verschillende soorten breuklijnen. Geen tweedeling maar een meerdeling. Dat verschil lijkt niet groot, maar kan grote consequenties hebben. Door te hameren op een tweedeling in de samenleving bestaat het risico dat de maatschappelijke discussie zich voornamelijk afspeelt aan de uiterste flanken. In talkshows zien we have’s en have nots tegenover elkaar gesteld, mensen die zich van alles buitengesloten voelen tegenover degenen die overal bij kunnen. Maar de grootste groep bevindt zich tussen die uitersten. Die groep is misschien minder interessant voor een pittige discussie, maar wel het meest representatief voor de samenleving. Een samenleving waarin nog altijd een groot solidariteitsbesef is, met een pensioensysteem waar de meeste landen jaloers op zijn. Met een gezondheidszorg waar weinigen aan kunnen tippen. Met een levensniveau dat in de wereldtop staat. Goed, laten we vooral niet ontkennen dat er grote problemen zijn. In het onderwijs, op de woningmarkt, in de zorg. Maar laten we vooral niet doen alsof er in al die sectoren totaal verschillende belangen gelden van groepen die welhaast vijandig tegenover elkaar staan. Dat is niet zo, en dat moeten we ons ook vooral niet laten aanpraten. ADVERTENTIE ERIC DE KLUIS HOOFDREDACTEUR BINNENLANDS BESTUUR EU-nieuwsbrief Ontvang 1x per maand het nieuws over de belangrijkste agendapunten van de Europese Unie en het Europees Parlement. Meld u nu aan binnenlandsbestuur.nl/nieuwsbrieven

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 INHOUD 05 25 COVERSTORY LICHTPUNTJES De focus bij nieuws ligt vaak bij wat er niet goed gaat. Onderwerpen zijn er te over: de toeslagenaffaire, de hacks, de groeiende polarisatie, het gasloos maken van wijken. In deze special nu eens de lichtpuntjes, hoe klein soms ook. 12 COMMANDANT CORONA WILLEM WOELDERS Een deel van Nederland vierde in 2021 zijn woede over de coronamaatregelen bot op de politie. En dan moet oudjaar nog komen. En wat brengt de nieuwe lockdown ons? Interview met politiecommandant corona Willem Woelders. 10 LAAGTERECORD VROUWELIJKE BENOEMINGEN 17 WET OPEN OVERHEID WOO VERVANGT WOB In mei treedt de Wet open overheid in werking. Dat is méér dan een opgepoetste Wet openbaarheid van bestuur. Ook de mindset van ambtenaren moet anders. Het eerste magazine van Binnenlands Bestuur in 2022 verschijnt op vrijdag 14 januari. ABONNEMENT Voor een (gratis) abonnement zie de website: www.binnenlandsbestuur.nl. Klik vervolgens op Abonnementen en kies de vorm die bij u past. ONGEKENDE DIP IN AANTAL BURGEMEESTERSVACATURES Sinds Binnenlands Bestuur in 2014 begon met het bijhouden van burgemeestersvacatures was het aantal nooit zo laag als dit jaar: 21 slechts. Dat is minder dan een derde van het recordjaar 2019 (67). NIEUWS Veiligheid vaak ook belegd bij wethouder VNG eist nieuw verdeelmodel gemeentefonds SPECIAL Met succes muiten tegen de Participatiewet Meer prefab, meer hout en meer geld Statushouder bouwt zijn eigen huis Essay: de dappere ambtenaar Grave gaat blijmoedig ten onder Nijmegen viert succes ‘heel klein begin’ Hulde voor openheid Hof van Twente Samen verder na het nulpunt 40 miljard RRF-geld naar gemeenten...in Italië 26 32 35 40 44 49 54 56 62 6 7 VERDER COLOFON / REDACTIONEEL 4 BEREND VONK GEERTEN BOOGAARD NIEUWS IN BEELD IN DE CLINCH JAN VERHAGEN BOEK PERSONALIA 7 9 10 21 51 65 68

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 06 NIEUWS BESTUUR DOOR: WOUTER BOONSTRA Een kwart van de Nederlandse gemeenten heeft een wethouder met veiligheid, handhaving of openbare orde in de portefeuille. Vaak gaat het om handhavingstaken, maar ook om preventie, coördinatie en taken rondom het sociaal domein. VERSTEVIGING VAN LOKAAL VEILIGHEIDSBELEID VEILIGHEID VAAK OOK BELEGD BIJ WETHOUDER Dat blijkt uit onderzoek van het Expertisecentrum Veiligheid van Avans Hogeschool in opdracht van de Wethoudersvereniging. De onderzoekers adviseren gemeenten een wethouder veiligheid niet te gebruiken als brevet van onvermogen tegen de burgemeester, maar als een door de burgemeester begrepen versteviging van het lokale veiligheidsbeleid. ‘Zorg ervoor dat taken van de wethouder veiligheid duidelijk zijn, dat er goede samenwerking met de burgemeester is of kan ontstaan en dat de persoon geschikt is voor de functie, onder andere door goede screening.’ Eind 2020 hebben 96 gemeenten een wethouder veiligheid. Het gaat om 108 wethouders, waarvan 87 man en 21 vrouw. Lokale partijen (38 procent) en de VVD (25 procent) leverden de meeste van deze wethouders. De provincie Friesland heeft het hoogste percentage gemeenten met een wethouder veiligheid (39 procent), Zeeland het laagste (15 procent). Wethouders veiligheid houden zich met veel onderwerpen bezig, zoals straatintimidatie, inzet van drones en camera’s, eerwraak, prostitutie, kindermishandeling en verslaafdenopvang. Er zijn twee belangrijke discussies over de wethouder veiligheid: één over de taakverdeling tussen een wethouder veiligheid en het college of de burgemeester en één over de democratische controle vanuit de gemeenteraad: kan een wethouder veiligheid niet beter dan een burgemeester verHandhaving blijft exclusieve taak voor burgemeester antwoording afleggen over het veiligheidsbeleid in en aan de raad? Handhaving van de openbare orde is een exclusieve taak van de burgemeester die daarvoor niet overdraagbare repressieve bevoegdheden krijgt. Maar een wethouder veiligheid kan zich wel bezighouden met sociale en fysieke veiligheid, informatieveiligheid en handhaving. PREVENTIE De meeste door de onderzoekers geïnterviewde wethouders en burgemeesters vinden dat veiligheid niet het domein is van de burgemeester, maar van het hele college. Wethouders veiligheid kunnen helpen om veiligheid te verbreden. Zij lijken zich vooral bezig te houden met preventie en zijn zo actief op veel terreinen: van jeugdzorg tot woningbouw. Bij externe partijen kan de aanwezigheid van een wethouder veiligheid tot vraagtekens leiden, vooral wie nu precies waarover gaat. Verder zijn wethouders en burgemeesters het redelijk eens over het uitgangspunt dat je over veiligheid ‘niet al te veel politieke discussie moet voeren’. Goede redenen voor het aanstellen van een wethouder veiligheid zijn: een grotere bewustwording van het belang van veiligheid, een betere coördinatie tussen collegeleden, directe steun voor de burgemeester en een democratischer gelegitimeerd veiligheidsbeleid. Risico’s zijn: twee (beperkt samenwerkende) kapiteins op hetzelfde schip, afschuifgedrag van andere collegeleden, een politiek(er) veiligheidsbeleid en terughoudendheid vanuit de veiligheidspartners ten opzichte van de wethouder. Het succes van een wethouder veiligheid hangt bovenal af van zijn of haar relatie met de burgemeester. Zij moeten met elkaar door een deur kunnen en elkaar op het veiligheidsdomein de ruimte geven. Advies aan wethouders veiligheid is dan ook om veel te investeren in relaties, met de collega-wethouders en de burgemeester. Volgens Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging, kan veiligheid in de portefeuille van een wethouder impact hebben op de dynamiek in het college en in de samenwerking tussen burgemeester en wethouders. ‘Met dit onderzoek naar de voor- en nadelen van een wethouder veiligheid in handen kunnen de onderhandelaars na de gemeenteraadsverkiezingen hierover een weloverwogen keuze maken.’

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 DOOR: HANS BEKKERS FINANCIËN NIEUWS 07 Binnenlandse Zaken moet met een nieuw verdeelmodel voor het gemeentefonds op de proppen komen. De wijze waarop demissionair minister Ollongren het rijksgeld over de gemeenten wil verdelen is ‘achterhaald en verouderd’, aldus het VNG-bestuur. VOORSTEL OLLONGREN ‘ACHTERHAALD’ VNG EIST NIEUW VERDEELMODEL GEMEENTEFONDS Het bestuur van de koepelorganisatie stelt dat in een resolutie waar de gemeenten tijdens een speciale ledenvergadering voor of tegen kunnen stemmen. Tot die vergaande resolutie besloot het bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten na enkele bijpraatsessies met gemeentebestuurders. Die werden vorige week ingepland. Dat gebeurde direct nadat Binnenlandse Zaken CARTOON BEREND VONK duidelijk maakte, ondanks zware kritiek van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB), onverkort te zullen vasthouden aan invoering per 2023 van het verdelingsvoorstel. Onverantwoord, aldus de ROB, onder andere omdat het grote steden op onverklaarbare manier bevoordeelt ten koste van kleinere gemeenten. Slechts als wordt voldaan aan vier harde randvoorwaarden, kan worden overgaan tot een andere verdeling van 30 miljard euro over de gemeenten. Dat de demissionair minister zich weinig tot niets van die kritiek aantrekt, doet volgens het VNG-bestuur geen recht aan het ROB-advies. Met name de gebrekkige uitlegbaarheid en de twijfels of wel voldoende gekeken is naar de kosten in het sociaal domein, schreeuwen om een nieuw verdeelmodel ter vervanging van het huidige model dat ‘achterhaald en verouderd is.’ Het VNG-bestuur stelt dat een nieuw verdeelmodel pas kan worden ingevoerd als het in lijn is met de aanbevelingen van het ROB-advies ‘en de koek is vergroot.’ Met dat laatste wordt bedoeld dat het rijk via het gemeentefonds meer geld richting gemeenten moet laten vloeien. Als dat betekent dat het verdeelmodel niet per 1 januari 2023 wordt ingevoerd, dan staat het VNG-bestuur erop dat de gemeenten die daar financieel nadeel van ondervinden te compenseren ‘tot het moment dat het verdeelmodel in lijn met de aanbevelingen van het ROB-advies is aangepast.’

Een praatje kan ook met de feestdagen het verschil maken. Meer dan de helft van de 75-plussers voelt zich eenzaam. In het programma Eén tegen eenzaamheid werken gemeenten met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan lokale aanpakken tegen eenzaamheid. Dat doen zij door eenzaamheid eerder te signaleren en het bespreekbaar te maken. Laat je inspireren door praktische voorbeelden en ontdek hoe bijvoorbeeld sport, kunst & cultuur en het fysieke domein eraan kunnen bijdragen dat mensen zich minder eenzaam voelen. Kijk op eentegeneenzaamheid.nl/mijn-gemeente

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 GEERTEN BOOGAARD COLUMN09 VOORT MET EEN BAAS ZONDER GEZAG Met welke opleiding start u volgend jaar? Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en weten regelgeving kan zijn. Start het nieuwe jaar goed met een van onze verdiepende masterclasses of leergangen voor heldere en praktische handvatten. Het kabinet-Rutte IV komt er dus toch, en in ieder geval Rutte zelf is daar blij mee. De onvermoeibare optimist beloofde een kabinet met nog meer elan dan het oude. Of het dat heeft, moet de lezer zelf maar beoordelen. Maar een brandpunt van politieke hoop is het volgens mij nog niet geworden. Misschien wordt dat anders als de miljarden uit het coalitieakkoord straks het land in klotsen. VNG Leergang: ‘Het maken van een Omgevings-plan’ 20 januari 2022 Masterclass:    2022 27 januari 2022 Ondertussen is er wel een ander probleem aan het ontstaan: de gerafelde politieke geloofwaardigheid van Rutte tast het constitutionele gezag van de minister-president aan. De gretigheid om Rutte een schending van de Grondwet in de schoenen te schuiven is zorgelijk groot geworden. Voor mijn vak lijkt dat goed nieuws. Staatsrechtgeleerden slaan immers doorgaans nauwelijks een deuk in het pakje boter van de politieke opportuniteit. Politici die toch al tegen waren, zetten daar het tandje van de constitutionele kritiek bij. ‘Voorzitter, het voorstel is ook nog eens in strijd met de Grondwet!’ Maar politici die voor zijn, pareren de kritiek met een staatsrechtgeleerde die iets anders heeft gezegd. Of ze wuiven de hele zaak weg met de bezwering dat er écht goed naar is gekeken. Dat ook de Raad van State hierover geen opmerkingen heeft gemaakt. Om vooral zo snel mogelijk over te gaan tot de orde van de dag. VNG Leergang: Urban Communication voor gemeenten tot 100.000 inwoners 17 maart 2022 Leergang: De gemeentejurist in een complexe bestuurlijke omgeving 10 april 2022 Aan de slag met onze opleidingen? Kijk op vngconnect.nl/academie Constitutionele zuiverheid is uiteindelijk maar één van de aspecten van de brede afweging die een politicus moet maken, bekende een senator mij ooit. En daar heb ik mij inmiddels bij neergelegd. Dus verraste het mij toen deze zomer de technische kritiek op de dubbelbenoemingen van de Kamerleden Yesilgöz, Wiersma en Van Weyenberg tot staatssecretaris opeens zoveel politieke tractie kreeg. De kwestie werd hoog opgenomen. Met de Grondwet mocht niet gesold worden! Zelfs nadat de Raad van State nog geprobeerd had kool en geit te sparen, moest en zou de meest precieze lezing van de Grondwet gevolgd worden. De staatssecretarissen legden hun lidmaatschap van de Kamer neer en vestigden zo het bindende precedent voor de toekomst. Een terechte conclusie, wat mij betreft. Maar zou de uitkomst van deze discussie hetzelfde zijn geweest als Rutte minder aangeschoten wild was geweest? Ik denk dat het eerlijke antwoord ontkennend luidt. Ik denk dat Rutte in staatsrechtelijke kwesties inmiddels structureel op achterstand staat. Hij is de tweedehands autoverkoper van het Binnenhof geworden. Zelfs als het klopt, geloof je het niet. De kritiek op de wijze waarop Mona Keijzer werd ‘ Rutte is de tweedehands autoverkoper van het Binnenhof geworden’ GEERTEN BOOGAARD IS HOOGLERAAR DECENTRALE OVERHEDEN (THORBECKE LEERSTOEL) AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN ontslagen komt nog wel een keertje terug en het gemak waarmee elke gebrekkige informatievoorziening aan de Kamer in één moeite zowel de Rutte-doctrine heet als een schending van artikel 68 Grondwet is, zal ook nog wel even aanhouden. En ongetwijfeld zullen meer discussiepunten oplieren tot een schending van de Grondwet. Is dat een probleem? Uiteindelijk wel. Grondwetsinterpretatie is in Nederland het samenspel tussen regering en Staten-Generaal, al dan niet voorgelicht door de Raad van State. Het idee daarvan is dat iedere actor daarbij zijn eigen partijtje zo hard mogelijk mee blaast, zodat uiteindelijk de beste interpretatie overblijft. Een minister-president die er in zaken van constitutionele zuiverheid niet meer geloofwaardig tussen kan komen, verstoort dit evenwicht. En dat is niet in landsbelang. De nestor van de Nederlandse staatkunde, Joop van den Berg, voorspelde weinig toekomst voor dit kabinet. Als het twee jaar zit, dan is dat veel, voorspelde hij. Twee jaar is voor Rutte voldoende om de langstzittende premier van Nederland te worden en dat gun ik hem. Maar daarna moeten we echt snel door naar een minister-president die niet alleen missionair is maar ook weer constitutioneel gezag heeft.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 B 10 NIEUWS IN BEELD BURGEMEESTERSBENOEMINGEN DOOR: JOSÉ SALHI EN MARTIN HENDRIKSMA BURGEMEESTER BLIJFT ZITTEN LAAGTERECORD VACATURES Nog nooit waren er zo weinig vacatures voor burgemeesters als in 2021. Het lage aantal kan te maken hebben met de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen. Wellicht wachten burgemeesters met opstappen tot er een nieuw college zit (al was dat voorafgaand aan de vorige gemeenteraadsverkiezingen van 2018 minder aan de hand). Een andere mogelijke verklaring is het recordaantal vacatures van 2019 dat de vrijkomende burgemeestersbanen in de aansluitende jaren dempt. 67 Aantal burgemeester vacatures 35 36 32 21 37 44 39 2021 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 Politieke voorkeur 10% 10% 33% 27% 18% 7% 22% 27% 19% 38% 13% 20% 20% 20% 29% 29% 33% 36% Meer dan de helft van de in 2021 benoemde burgemeesters was lid van de VVD of het CDA. De liberalen blijven de grootste leverancier. Anders dan bij de PvdA, die in het aantal benoemingen in navolging van de Kamerverkiezingen een vrije val doormaakt, houdt het CDA lokaal nog stand. Wel werden in 2021 vier partijloze burgemeesters benoemd, een record. Lokale partijen zijn bij de burgemeestersbenoemingen nauwelijks een factor. centage van totale aantal benoemde burgemeesters percentage van totale aantal 26% 26% 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 29%* 24% 30% 35% VEELAL VVD OF CDA, PVDA ZAKT WEG

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 K 51 21 NIEUWS IN BEELD 11 Sinds Binnenlands Bestuur in 2014 begon met het bijhouden van burgemeestersvacatures was het aantal nooit zo laag als dit jaar: 21 slechts. Dat is minder dan een derde van het recordjaar 2019 (67). De nieuwe burgemeester blijft overwegend een man van CDA- of VVD-huize, afkomstig uit het openbaar bestuur en nog net geen vijftig jaar. Jongste nieuwe burgemeester was Magda Jansen van Woudenberg (33). Oudste nieuwkomer: Gerhard van den Top (60) die in 2022 in Hilversum begint. Beroepsverleden BEKEND TERREIN Ruwweg zo’n driekwart van de sollicitanten op burgemeestersvacatures is afkomstig uit het openbaar bestuur. Dat pe wisselt de laatste drie jaar nog m lijks. De twee jaren daarvoor leek de t van meer buitenstaanders te worden i zet. Steeds minder besturen geve gens nog aan wat de achtergrond i sollicitanten op burgemeestersva kom ercentage maar nauweek de trend rden ingeen overid is van de acatures. 2021 2020 2019 2018 72%* 77% 73% 69% 69% 2016 2015 75% 80% centage dat centage dat maakte vanuit het openbaar bestuur 78% Geslacht * percentage van totale aantal benoemde burgemeesters 2021 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 71%* 29% 65% 35% 68% 32% 63% 37% 66% 33% 70% 30% 32% 31% Man Vrouw 68% 69% LAAGTERECORD VROUWEN Niet alleen in absoluut aantal maar ook procentueel werden er sinds 2014 nooit zo weinig vrouwelijke burgemeesters benoemd als in 2021. In totaal gaat het om zeven benoemingen, ofwel 29 procent van het totaal. Het leek met het hoge percentage vrouwen in 2018 definitief de goeie kant op te gaan, maar sinds de 37 procent van dat jaar is de tendens weer dalende.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 12 INTERVIEW WILLEM WOELDERS DOOR: MARTIJN DELAERE FOTO: JAN LANKVELD Een agressief deel van Nederland vierde in 2021 zijn woede over de coronamaatregelen bot op de politie. En dan moet oudjaar nog komen. En wat brengt de nieuwe lockdown ons? Eén voordeel: ME-eenheden kunnen zonder gepalaver onmiddellijk naar brandhaarden worden gestuurd. POLITIECOMMANDANT CORONA WILLEM WOELDERS: ‘DE COCKTAIL MET OUDJAAR IS LINK’ ditiegetrouw op Urk. Daar waren ze maar meteen begonnen met het bekogelen van de politie en werd en passant een GGDtestlocatie in de fik gestoken. Woelders: ‘In dat weekend was het spannend. Omdat we alles vanuit de landelijke crisisorganisatie in Driebergen coördineerden, konden we de inzet van de ME sturen. Hoe verdeel je de pelotons? Waar zijn ze het meest nodig? Het kwam er echt op aan.’ ‘Ik moet er niet denken wat er was gebeurd als we dit crisisjaar geen nationale politie hadden gehad’, zegt Willem Woelders. Woelders (63) is geen burgemeester in de provincie, dat moge duidelijk zijn. Hij is hoofd operatiën bij de Landelijke Eenheid van de politie en nationaal commandant corona in Driebergen. ‘We kunnen heel snel inspelen op alle ontwikkelingen. In het hele land zijn meerdere ME-secties onmiddellijk inzetbaar. Als korpsen het niet redden met hun eigen mensen, dan is één telefoontje genoeg. Hoeveel pelotons ME heb je nodig? Twee, prima. Een uur later gaan ze de weg op. In de oude situatie had je van iedere burgemeester die in een regio over de politie ging toestemming nodig om politiemensen te kunnen verplaatsen.’ En dat had in 2021 heel vaak moeten gebeuren en wie weet net zoveel voeten in de aarde gehad. De politie heeft het afgelopen jaar namelijk heel veel corona-ellende te verstouwen gehad. Demonstraties, opstotjes, rellen, veldslagen. Iedereen herinnert zich de recente veldslag op de Coolsingel na een manifestatie tegen het coronabeleid. Het lijkt een eeuwigheid geleden, maar eind januari ontaardden avondklokdemonstraties in talloze steden ook in rellen en plunderingen. De aftrap was traADVISEREN De landelijke crisisorganisatie van de politie adviseert Den Haag ook over de handhaving van de coronamaatregelen. Woelders: ‘Als het kabinet weer nieuwe maatregelen bedenkt, en dat gebeurt helaas heel vaak, dan komt dat een paar dagen, maar ook wel een paar uur, van tevoren bij ons binnen. Is dit te handhaven? In het begin van de crisis kregen we van alles uit Den Haag op ons af, uitvoerbaar of niet. We zaten aan de achterkant; drie maanden later zaten we aan de voorkant, waar we behoren te zitten.’ Vroeg geraadpleegd of laat, een politiek besluit wordt wel uitgevoerd. Woelders: ‘De landelijke crisisorganisatie vertelt de collega’s in de korpsen in een handelingsinstructie wat ze met de nieuwe coronabesluiten moeten. Hoe gaan we te werk? Met welke beschermingsmiddelen? Dat heeft twee kanten: hoe voer je je taak in de samenleving uit én welke veiligheidsmaatregelen neem je zelf. Je hebt collega’s die zijn gevaccineerd en collega’s die niet zijn gevaccineerd. Stap je met elkaar in dezelfde politieauto?’ Heeft de politie sinds maart 2020 ook tegen politiek Den Haag gezegd: dit is een onzalig plan? Onwerkbaar. De algemeen politiecommandant corona: ‘Oh ja, we zeggen vaak genoeg: dit is niet te handhaven. Dat doen we in samenspraak met het ‘Het kwam er echt op aan’ Openbaar Ministerie. Een voorbeeld was het idee om mensen tijdens de coronapiek te verbieden om verder dan twee kilometer van huis te gaan. De politie handhaaft niet en het OM vervolgt niet. En dan nog wat: je kunt vinden dat de oplossing in het strafrecht zit, maar is het niet beter om bestuurlijk te handhaven? Een mooi voorbeeld was de sluitingstijd van de horeca. In het begin werd gezegd: overtreding is een strafbaar feit en het OM vervolgt. In principe was dat geen politietaak, maar iets voor de gemeente. Dat geldt ook voor de lockdownmaatregelen die tot half januari zijn genomen voor de detailhandel, horeca en scholen. We gaan niet actief op zoek naar mensen die met z’n drieën op straat lopen. Maar als het nodig is en mensen niet luisteren, dan kunnen we beboeten, net als voor de anderhalvemeterregel en de mondkapjesplicht. Als je je daar niet aan houdt, bega je een strafbaar feit.’ Soms weten lokale dienders het ook even niet meer. Op vrijdag 10 december controleert de politie in Huizen steekproefsgewijs of mensen in een winkel een mondkapje dragen. Op haar Facebookpagina schrijft de politie in Huizen: ‘Een persoon droeg geen mondkapje en hij werd daarover aangesproken en kreeg ook een bekeuring. Achteraf gesteld vinden wij dat deze bekeuring niet geschreven had moeten worden De politie is het sluitstuk van handhaving en dan vooral bij excessen en niet bij het begin. Wij bieden hiervoor onze excuses aan en treden in contact met de persoon die geen mondkapje droeg.’ ‘Agenten

INTERVIEW 13 CV WILLEM WOELDERS (Amsterdam, 1958) behaalde in 1981 zijn master bestuurskunde aan de Politieacademie. Daarna werkte hij 26 jaar bij de politie Amsterdam-Amstelland. Van 2007 tot 2011 was Woelders plaatsvervangend korpschef in Utrecht. Van 2011 tot 2012 was hij korpschef in Gooi en Vechtstreek. Woelders was van 2013 tot 2017 plaatsvervangend eenheidschef in MiddenNederland. Woelders werd in 2017 plaatsvervangend politiechef/hoofd operatiën bij de Landelijke Eenheid in Driebergen. Hij is sinds vorig jaar ook nationaal commandant corona. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

Een woning voor opa Cees Omdat zijn hart bij zijn kleinkinderen ligt We willen graag dat opa Cees in de buurt van zijn kleinkinderen kan wonen. Dat is belangrijk voor opa Cees, maar ook voor de buurt. Wonen moet voor iedereen betaalbaar blijven. Daarom hebben we BPD Woningfonds opgericht. Hiermee werken we samen met gemeenten en woningcorporaties aan meer middenhuurwoningen door heel Nederland. Van Alkmaar tot Almelo en van Groningen tot Rosmalen. Meer weten over onze projecten, zoals bijvoorbeeld in Den Haag of Diemen? Kijk op bpd.nl/woningfonds Bouwen aan het hart van de buurt

INTERVIEW 15 mogen verbaliseren’, reageert Woelders. ‘In onze handelingskaders over mondkapjes staat dat we daar in eerste instantie niet in optreden. Ik ken deze zaak niet. Misschien waren er al eerder problemen in die winkel, misschien kwamen er mensen die in iedere winkel zeggen: “Zoek het maar uit, ik doe geen mondkap op.” Als dat niet zo was, dan snap ik wel dat de collega’s hun excuses aanbieden. We gaan niet actief op zoek naar mensen zonder mondkapje.’ ‘We gaan niet actief op zoek naar mensen zonder mondkapje’ COCKTAIL Werd ons landje begin dit jaar geplaagd door de avondklokrellen en vorige maand door de G2-rellen in Rotterdam, oud en nieuw belooft ook onrustig te worden – vuurwerkverbod of niet. Burgemeesters houden hun hart vast voor de explosieve cocktail van illegaal vuurwerk en corona. ‘Ik ben niet zo somber over oud en nieuw’, zegt Woelders. ‘Dit jaar is een kopie van vorig jaar en toen ging het relatief goed, met zeventig procent minder vuurwerkslachtoffers in het ziekenhuis. Wat ik wèl link vind, zijn de thema’s die er dit oudjaar bijkomen. Het is niet alleen vuurwerk en corona, het is ook de klimaatcrisis, de woningcrisis, woede over asielzoekers. Allemaal vlammetjes die bij elkaar kunnen komen. We hebben dat ook met de recente demonstraties gezien. Oproerkraaiers mengen zich tussen goedwillende demonstranten en kapen een demonstratie.’ Met het vuurwerkverbod is de legale vuurwerkhandel platgelegd, maar de illegale niet. Die bloeit als nooit tevoren. Mortierbommen en flashbangers met meer dan honderd gram knalpoeder zijn populair en levensgevaarlijk. De al jaren verboden Cobra’s zijn er kleintjes bij. En je bestelt ze gewoon online. Aan de deur bezorgd. Was het daarom niet beter geweest om de jeugd legaal vuurwerk te gunnen? ‘Want jij denkt dat ze dat zware vuurwerk dan niet afsteken?’, lacht de politietopman. ‘Kijk naar wat er is gebeurd in Rotterdam, kijk naar de voetbalrellen. Het is echt niet normaal. Leg dit zware vuurwerk onder een auto en hij vliegt de lucht in. Dat vuurwerk hou je niet buiten de deur, vuurwerkverbod of niet. We zetten grote rechercheonderzoeken op leveranciers en transporteurs van vuurwerk. We hebben in 2021 meer vuurwerk dan ooit in beslaggenomen. Is daarmee het illegale zware vuurwerk van de straat? Natuurlijk niet. Dus reken erop dat wij onze collega’s voorbereiden op het zware vuurwerk.’ Gelukkig sta ik als liefhebber van festiviteiten rond oud en nieuw niet met lege handen. De burgemeesters in Overijssel en Drenthe vinden nog steeds dat ik mij, weliswaar zonder publiek en zonder wedstrijden, moet kunnen storten op het nationale erfgoed van het carbidschieten. Opmerkelijk, toch? ‘Daar zitten twee kanten aan’, zegt Woelders diplomatiek. ‘Hoe leg je uit dat je geen vuurwerk mag afschieten maar wel carbid, terwijl ze allebei klappen geven? Sommige collega’s en de bestuurders in de regio’s waar carbid wordt geschoten, zeggen: “Laat het hier nou toe, want daardoor blijft de openbare orde op rust.” Ik ben voorstander van lokaal maatwerk. De burgemeester van Den Haag vindt een vreugdevuur op het strand onacceptabel, de burgemeester van Kampen vindt carbidschieten acceptabel. Het is prima dat een driehoek daarover beslist.’ Voordeel van ‘rust’ in de regio is dat politieagenten naar de grote steden kunnen om daar rellen te beteugelen. Tegelijk is dat een veelgehoorde klacht, vooral in de provincie: te weinig agenten en de prioriteiten worden ver weg gesteld. Schuld van de nationale politie. Het ambt van burgemeester is erdoor gedevalueerd. Hij is onderdanig geworden aan het centrale gezag en van zijn ordebevoegdheid ontdaan. Eerder deze maand concludeerde oud-burgemeester en emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht Hubert Hennekens in een column op de website van het Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs: ‘Door de invoering van de nationale politie is de facto aan het gezag van burgemeester over de politie en haar optreden in hoge mate afbreuk gedaan.’ Het beheer van het korps ligt inderdaad niet meer bij de regioburgemeester, en dat is maar goed ook, vindt Woelders, maar dat wil niet zeggen dat de rol van de burgemeester is uitgespeeld. ‘Het is trouwens de vraag of burgemeesters zoveel zouden hebben aan de beheerrol van de politie. Maar als het gaat om wat in hun gemeente gebeurt, dan heeft alleen de burgemeester de bevoegdheid om noodbevelen en noodverordeningen vast te stellen. Die bevoegdheid ligt niet bij de minister en niet bij de korpsleiding, die ligt op lokaal niveau. Natuurlijk hoor ik ook de klachten van burgemeesters, en waar gaat het dan om? Dat burgemeesters zich storen aan afspraken die op kabinetsniveau worden gemaakt. Dat staat los van de politie.’ ELLENDE De politie bepaalt dus zelfstandig of een ME-peloton bij nieuwe lockdownrellen of tijdens oudjaar uit pak ‘m beet Zeeland-West-Brabant naar Den Haag of Rotterdam gaat. ‘En het is aan de lokale politiechef om dat met zijn bestuurders en het Openbaar Ministerie te communiceren. Als er onverwachte dingen gebeuren, dan moet iedereen wel weten dat er minder personeel beschikbaar is.’ Daarmee staat de gebiedsgerichte politiezorg toch onder druk? Woelders: ‘De basispolitiezorg is tot nu toe altijd gewaarborgd. Een eenheidschef zal altijd kijken naar wat hij nodig heeft om de eerste noodhulp te kunnen verlenen en de eerste opsporing op te pakken. Die blijft altijd in de lucht. De buffer daarboven heb je nodig om andere dingen te doen. En verder: een burgemeester in Zeeland of Drenthe weet óók dat er heel snel hulp komt van andere eenheden als híj een keer ellende heeft’, zegt Woelders. Dat wil niet zeggen dat het hoofd operatien bij de Landelijke Eenheid van de politie fluitend het nieuwe jaar ingaat. De politie heeft er veel taken bijgekregen die niet gelijk opliepen met de financiering. En waar de klagende burgemeesters helemaal gelijk in hebben: agenten in de regio worden ingezet voor landelijk bewaken en beveiligen. Woelders: ‘Dat werk wordt nu fulltime door politiemensen gedaan die in hun normale leven gewoon op straat liepen. Dat onderwerp komt ook regelmatig in het overleg met de burgemeesters ter sprake. Deze collega’s zouden weer op hun oude plek aan het werk moeten kunnen. Dat zal het nieuwe kabinet echt moeten financieren.’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

Eén gezin, één plan, één Suite4Sociale Regie In het sociaal domein komt een probleem soms niet alleen. Hoe geef je inwoners dan de ondersteuning die ze nodig hebben? Hulpverlening aan gezinnen met meervoudige problematiek vraagt een geregisseerde aanpak vanuit meerdere disciplines. Op basis van één gezin, één plan en één regisseur. Daarvoor is er Suite4Sociale Regie, speciaal ontwikkeld voor samenwerking binnen multidisciplinaire teams, buurtnetwerken, zorg- en wijkteams. Suite4Sociale Regie biedt alle tools voor integrale hulp aan inwoners en hun omgeving. Zo krijg je samen grip op sociale regie.  Integraal klantbeeld  Regievoering en planvorming  Samenwerking in de keten  Van eenvoudige aanvraag tot complexe case  Flexibel in te richten Meer weten over de integrale aanpak van sociale regie? Bekijk het ebook op centric.eu/regie

DOOR: MICHEL KNAPEN BEELD: SHUTTERSTOCK JURIDISCH ACHTERGROND 17 Over een half jaar treedt de Wet open overheid in werking. Dat is méér dan een opgepoetste Wet openbaarheid van bestuur. Informatiehuishouding, archiefbeheer, uitzonderingsgronden, de mindset van ambtenaren: alles wordt anders. WET OPEN OVERHEID TREEDT OP 1 MEI 2022 IN WERKING ‘ AMBTENAAR MOET NIET BANG ZIJN VOOR DE WOO’ Hij begon het vooral te merken in de tweede week van oktober. De Eerste Kamer had net ingestemd met deWet open overheid (Woo), en de verzoeken van gemeenten om tekst en uitleg druppelden binnen. Advocaat Cornelis van der Sluis, gespecialiseerd in de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) én de Woo, traint al lang gemeenteambtenaren over ‘openbaarheid’. En na een jarenlang voortraject – de eerste contouren van de Woo werden in Den Haag al tien jaar geleden besproken – komt het er nu echt van: de Woo treedt op 1 mei 2022 in werking. Dat maakt gemeenten wat zenuwachtig, want de Woo verschilt op één punt wezenlijk van de Wob: zij moeten een groot aantal documenten actief openbaar maken, dus niet wachten tot een burger daar om verzoekt. Wát ze moeten openbaren, is complex. Van der Sluis wijst op het overgangsrecht: niet alles hoeft op 1 mei op de websites van gemeenten te vinden zijn, daarvoor hebben ze nog acht jaar de tijd, ze kunnen zich er voldoende op voorbereiden. Op die actieve openbaarmaking ligt bij veel ambtenaren de focus, maar het afhandelen van verzoeken van burgers om informatie en documenten – dat gaat gewoon door. De Woo is geen Wob 2.0, daarvoor zijn de verschillen te groot. Van der Sluis: ‘Het is nog steeds: op verzoek informatie zoeken, bepaalde passages lakken en dan kan het eruit. Maar er gelden andere afwegingen: wat mag wel en wat mag niet naar BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

18 ACHTERGROND JURIDISCH ‘Burgers moeten de overheid kunnen controleren’ buiten. Ambtenaren moeten niet te snel denken dat de Woo hetzelfde is als onder de Wob. Onder de Woo moet bij documenten ouder dan vijf jaar beter worden gemotiveerd waarom deze niet kunnen worden verstrekt. Er moet op worden gelet dat anderen niet onevenredig hard worden geraakt bij een openbaarmaking én – dat is een nieuw criterium – de overheid moet toch goed kunnen blijven functioneren.’ Op dit punt geldt géén overgangsrecht: een verzoek dat binnenkwam als Wob-verzoek gaat eruit als Woo-besluit. Daarover bestaat nog de nodige onduidelijk, zegt Van der Sluis. Daar komt bij dat bestuursorganen nu sneller moeten openbaren: vier weken en vier weken extra wordt vier weken en twee weken extra. En als bepaalde informatie niet meer bij een overheid is maar GROOTSTE UITDAGING: MINDSET VAN AMBTENAREN Donovan Karamat Ali, informatiecommissaris gemeente Utrecht ‘Als – ‘s lands eerste – informatiecommissaris ben ik actief bezig met de open en transparante gemeente. We zijn sinds 2019 met het programma Open Utrecht bezig, voor kleinere gemeenten is het lastig om voor te sorteren op de Woo. Mogelijk realiseren zij zich niet volledig wat er op hun afkomt. En dat is behoorlijk wat. Het is veel meer dat alleen die elf categorieën van documenten die gemeenten verplicht moeten openbaren. De nieuwe wet heeft impact op de totale informatiehuishouding. In de geest van de Woo hebben we enkele pilots uitgevoerd. Zo zijn er al veiligheidsconvenanten openbaar gemaakt. Het kostte vooral veel tijd om de informatiehuishouding die daarachter zit structureel op orde te krijgen. Maar zelfs na deze voorbereiding, ook op G4-niveau, lukt het niet met één druk op de knop voldoende documenten – van de juiste kwaliteit – openbaar te maken. Niet alles blijkt even goed beheerd of gearchiveerd. Daar hebben we nog wel wat aan te doen. De wet stelt eisen maar daarnaast hebben we onze eigen ambities. Bij het Wob-proces publiceren we alle documenten met informatiewaarde. Maar wat de Woo minimaal vraagt is niet altijd de kern wat een burger wil weten. Dat is niet het besluit maar de bijlagen en rapporten daarachter. Juist dát wil je met de stad delen. We willen dus meer doen dan de wet van ons vraagt. Omdat we weten dat daar de informatiebehoefte vanuit de stad ligt. De passieve openbaarmaking, op verzoek van burgers, dat loopt wel, daar hebben we ervaring mee. Op dit moment verkennen we wat we nodig hebben, zoals extra mensen die kennis hebben van informatiebeheer. Het Woo-team zal waarschijnlijk groter zijn dan het Wob-team. De grootste uitdaging: de mindset van alle ambtenaren. Wat wij hebben is niet alleen van de gemeente maar van de hele stad – los van beperkingen als privacy en concurrentiegevoelige informatie. De primaire reactie is toch vaak: spannend als iets naar buiten gaat. En: moeten we dit wel willen. Ja, is mijn antwoord. Zo hebben we een jaar geleden ons algoritmenregister – met 48 algoritmes – vrijgegeven. Dat neemt al veel zorgen bij burgers weg. De grootste omslag wordt van reactief naar proactief openbaar maken. Ook daarvoor is extra capaciteit nodig én die mindset weer. Ook moeten we beter archiveren, dan pas kun je voldoen aan de Woo. Eerdere pilots lieten zien dat we daar nog een slag moeten maken. Desondanks zijn Utrecht en de andere drie grote steden koploper. We hebben een voorbeeldfunctie om de lessons learned door te geven aan de kleinere gemeenten. De Woo gaat diep in de organisatie maar gaat de stad ook veel brengen. Met name het vertrouwen dat burgers in de overheid hebben zal omhoog gaan.’ wel bij een vergunninghouder of adviseur, dan kan deze een last onder dwangsom worden opgelegd zodat hij de documenten afgeeft. Van der Sluis spreekt over ‘stiekem toch veel nuanceverschillen’. PERSOONLIJKE BELEIDSOPVATTINGEN Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden wijst op een andere verandering: de stukken ten behoeve van intern beraad. ‘Hoofdregel wordt – en dat is ingevoerd na de toeslagenaffaire – dat alle documenten met persoonlijke beleidsopvattingen die worden gebruikt voor ‘formele bestuurlijke besluitvorming’ in principe altijd geanonimiseerd openbaar worden. Dat betreft alle documenten die hebben geleid tot een beslissing of beleid van een wethouder, burgemeester of het college. Hoewel ze openbaar worden zijn ze niet tot personen herleidbaar. Dat is een omkering met de Wob. Nu zijn persoonlijke beleidsopvattingen geheim, tenzij. Dat wordt dus: openbaar, tenzij. En het ziet ook op documenten gemaakt voor 1 mei 2022.’ Daar kunnen ambtenaren van schrikken, maar Drahmann zegt: ‘Ze zouden niet bang moeten zijn voor de Woo. Deze wet wil zorgen voor een cultuurverandering. Geheimhouding past niet in een democratie, burgers moeten de overheid kunnen controleren. Als je als ambtenaar dat als startpunt neemt en vervolgens nadenkt hoe je de overheid beter kunt maken, dan is het niet erg als jouw visie in een bepaalde kwestie geanonimiseerd openbaar wordt gemaakt. Ambtenaren kunnen er nu al in hun schrijfstijl rekening mee houden. Ze kunnen bijvoorbeeld in een memo een apart kopje maken: persoonlijke beleids opvatting.’ Ook moeten ambtenaren de uitzonderingsgronden anders inkleden, zegt Drahmann. Voorheen konden meerdere uitzonderingsgronden tegelijkertijd worden aangevoerd. Bijvoorbeeld: deze passage mag niet openbaar want dat zou de gemeente onevenredig benadelen én het is bedrijfsvertrouwelijke informatie. Onder de Woo mag je niet meer voor beide ankers liggen. De onevenredige benadeling is een restcategorie en die kan niet meer als een ‘sacrale’ reden worden ingeroepen om openbaarmaking te weigeren. Áls ervoor wordt gekozen, dan mag niet ook een andere uitzonderingsgrond worden gebruikt.’ CONTACTPERSOON In het oorspronkelijke wetsvoorstel stond nog dat alle overheidsdocumenten openbaar of opvraagbaar moesten BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 ACHTERGROND19 zijn, maar dat bleek te duur en werd ingeslikt. Daarvoor in de plaats is de ‘contactpersoon’ gekomen, die iedere gemeente hoort te hebben. Die moet ervoor zorgen dat Woo-verzoeken adequaat worden afgehandeld. Klinkt mooi, maar Van der Sluis wijst op een onvermoed probleem. ‘Mogelijk wordt met het benoemen van zo’n functionaris een apart bestuursorgaan gecreëerd die zelf ook besluiten neemt over openbaarmaking. Dat had men niet scherp voor ogen toen de contactpersoon werd bedacht. Goed dat er iemand is die burgers helpt, op de termijnen let en later ook de actieve openbaarmaking aanjaagt. Maar een bestuursorgaan, moet je dat willen?’ Hoewel het ‘echte’ actieve openbaar maken nog even duurt – het rijk verwacht in 2023 deels klaar te zijn, voor gemeenten is de einddatum 2030 – is het volgens Van der Sluis verstandig nu al daarover te acteren. ‘Welke documenten, welke uitzonderingen gelden er. Neem beschikkingen, die moeten op termijn actief openbaar en liever niet openbaren – maar dat is juist niet de bedoeling van de Woo.’ ARCHIEFBEHEER Een belangrijke uitdaging ziet Drahmann verder in de manier waarop overheden hun stukken archiveren – de huidige systemen zijn vaak verouderd. ‘Documentmanagementsystemen van overheden zijn vaak niet up to date. Veel gemeenteambtenaren slaan e-mails op in hun persoonlijke mailbox en notities worden gemaakt. Die raken ook aan belangen van personen, er kunnen bedrijfsgeheimen in het geding zijn. Daarom is er een lange lijst met weigeringsgronden. Dat wordt een heel gepuzzel.’ Of neem andere belanghebbenden: die kunnen weer bezwaar aantekenen en een voorlopige voorziening vragen om openbaarmaking te voorkomen. Dat leidt tot juridificering van de relaties. De kans bestaat dat gemeenten op safe gaan spelen ADVERTENTIE en memo’s op hun eigen harde schijf. Als ze uit dienst gaan, gaat die informatie verloren. Gemeenten moeten nu nagaan: hoe is mijn archiefbeheer, is er een centraal systeem? Daarvoor kan software worden aangekocht. Als iedereen keurig dat systeem gebruikt, dan wordt actieve openbaarmaking ook eenvoudiger. Dat de Woo nu grote veranderingen eist, komt ook omdat de software verouderd is. Als nu wordt gewerkt aan een digitaliseringslag en als dat wordt gekoppeld aan een opleidingsprogramma, dan is implementeren van de wet relatief eenvoudig.’

VAN ONZE KENNISPARTNER

BINNENLANDS BESTUUR -WEEK 51 | 2021 MICHEL KNAPEN JURIDISCH 21 Als een ambtenaar van het ministerie van IN DE CLINCH Binnenlandse Zaken (BZK) in de zomer haar kerstcadeau van een half jaar eerder nog niet heeft gekregen, stapt ze naar de rechter. Ze eist dat de minister een dwangsom moet verbeuren. Gaat de rechter ook zo ver? KERSTCADEAU IS VEEL TE LAAT OVERHANDIGD Het is zomer 2018 wanneer BZK-ambtenaar Kiki de Lier* bij haar minister bezwaar maakt tegen het feit dat ze het haar toegezegde kerstcadeau (van 2017) nog steeds niet heeft gekregen. Het betreft een VVVbon ter waarde van 50 euro. Tegelijk stelt De Lier de minister in gebreke vanwege het niet tijdig feitelijk verstrekken van het kerstcadeau. Bijna drie maanden laten verklaart de minister dat bezwaar niet-ontvankelijk wegens het ontbreken van procesbelang: De Lier heeft het kerstcadeau van 2017 inmiddels ontvangen. Daarmee is de kous niet af, omdat De Lier in die tussentijd in beroep is gegaan bij de rechtbank Den Haag tegen het niet tijdig feitelijk verstrekken van het kerstcadeau van 2017. Ook verzoekt ze de rechtbank een dwangsom vast te stellen. Dat laatste doet de rechtbank niet: in april 2018 heeft de minister immers toegezegd dat het kerstcadeau (over 2017) zal worden verstrekt, het komt er dus aan, een dwangsom is niet nodig. Over de feitelijke (niet) verstrekking van het kerstcadeau had De Lier best even zelf contact kunnen opnemen met de minister. Zij laat het daar niet bij zitten. Bij de Centrale Raad van Beroep herhaalt De Lier haar eis: een dwangsom voor de minister. Die had wel toegezegd het kerstcadeau van 2017 te zullen verstrekken, maar hij is vervolgens niet tijdig tot die feitelijke verstrekking overgegaan. De Raad is het deels met De Lier eens: de minister heeft het kerstcadeau van 2017 feitelijk niet tijdig – Het betreft een VVV-bon ter waarde van 50 euro dus te laat – verstrekt. De toezegging was op rechtsgevolg gericht, De Lier zou de VVVbon immers pas na verstrekking kunnen besteden. De verstrekking van de bon is daarmee een feitelijke handeling jegens een ambtenaar, en dat wordt – op grond van de Algemene wet bestuursrecht – gelijkgesteld met een besluit, zodat bezwaar en beroep mogelijk is. De feitelijke handeling mag niet onredelijk laat worden verricht. Tussen de ADVERTENTIE toezegging (23 april 2018) dat het kerstcadeau van 2017 zou worden verstrekt en de daadwerkelijke verstrekking (28 augustus 2018) zat vier maanden: onredelijk laat, aldus de Raad (uitspraak 18 juni 2021). Het beroep bij de rechtbank – twee weken vóór de feitelijke verstrekking – was dus terecht ingediend. Dat wil echter niet zeggen dat De Liers beroep gegrond is. De Raad is het namelijk niet eens met het standpunt van De Lier dat de minister een dwangsom verschuldigd was. Niet dat het misschien niet nodig was de minister achter de broek te zitten, maar omdat de structuur van de Algemene wet bestuursrecht dit niet toelaat. Tegen een feitelijke handeling als deze staat wel bezwaar en beroep open, maar de bepalingen over het verbeuren van een dwangsom bij niet tijdig beslissen zijn niet van overeenkomstige toepassing verklaard op deze feitelijke handeling. Dit betekent dat de minister, op juridische gronden, geen dwangsom hoefde te betalen. In een andere zaak die De Lier had aangespannen tegen de minister (over haar ontslag, over een ambtsjubileumgratificatie en over het missen van een afscheidsreceptie) had ze gevraagd of ze rente vergoed kon krijgen over de te laat uitgekeerde kerstbon. Maar omdat dat minder is dan 10 euro hoeft de minister ook dat niet te betalen. * De naam is gefingeerd. ECLI:NL:CRVB:2021:1484

Goed verzekerd het nieuwe jaar in? Stap nu over naar IZA. Zo gepiept met de gratis overstapservice. Geniet van korting en veel collectieve extra’s. IZA, goed voor elkaar! De voordelen: Basisverzekering IZA Basis Keuze 119,84 incl. 5% collectiviteitskorting Collectiviteitskorting voor het hele gezin Al aanvullend verzekerd vanaf € 4,76* Ruime vergoedingen voor onder andere fysiotherapie en mantelzorg Razendsnel declareren via de IZA Zorg app Gezond Leven: gratis webinars, apps en tips Bekijk alle voordelen en bereken je premie op: iza.nl/collectief-verzekerd * inclusief 20% collectiviteitskorting

ve p ps d LICHTPUNTJES SPECIAL 25 MUITERIJ OPSTAND GEMEENTEN TEGEN HAAGSE REGELS 26 GRAVE OP DE VALREEP SAMEN IN PLAATS VAN ALLEEN 44 SPECIAL LICHTPUNTJES EU-HERSTELPLAN MILJARDEN NAAR GEMEENTEN ...IN ITALIË 62 OP ZOEK NAAR POSITIEF NIEUWS LICHT IN DONKERE DAGEN ‘Binnenlands Bestuur voor al uw zuur.’ Woorden die Johan Remkes als minister van Binnenlandse Zaken sprak, gevraagd naar wat hij van het magazine vond. Toegegeven, de focus bij nieuws ligt vaak bij wat er niet goed gaat. Daarbij, de onderwerpen liggen voor het oprapen, ook dit jaar: de toeslagenaffaire, de hacks bij gemeenten, de groeiende polarisatie, het moeizame gasloos maken van wijken. In deze special nu eens de lichtpuntjes, hoe klein soms ook. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

26 SPECIAL LICHTPUNTJES DOOR: ADRIAAN DE JONGE BEELD: SHUTTERSTOCK Steeds meer gemeenten zoeken met eigenwijze experimenten de grenzen op van de Participatiewet. Wethouders zetten ongehoorzaamheid in als middel om een doorbraak in de landelijke wetgeving te forceren. Wat blijkt: veel experimenten leiden in de praktijk tot positief resultaat. GEMEENTEN IN OPSTAND TEGEN HAAGSE REGELS MET SUCCES MUITEN TEGEN PARTICIPATIEWET ‘Onacceptabel’ vond staatssecretaris Dennis Wiersma (Sociale Zaken & Werkgelegenheid) het besluit van de gemeente Utrecht. ‘Tegen de wet ingaan is nooit de oplossing’, liet hij weten aan de Volkskrant. Wiersma reageerde op de aankondiging van wethouder Linda Voortman (werk en inkomen, GroenLinks) dat Utrechtse jongeren voortaan niet meer eerst vier weken naar werk hoeven te zoeken voordat ze in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering. Voortman legde uit dat kwetsbare jongeren vanwege de verplichte zoektermijn uit beeld raken, dat ze zich soms in de schulden steken of ‘het verkeerde pad’ op gaan. Maar dat vond Wiersma geen reden om de regels van de Participatiewet, die de zoektermijn voor jongeren tot 27 jaar voorschrijft, aan de laars te lappen. Utrecht is niet de enige gemeente die met lokaal bijstandsbeleid de randen van de wet opzoekt. Sterker nog: de eigenwijze experimenten springen als paddenstoelen uit de grond. Alleen al de afgelopen drie maanden kwamen er, naast Utrecht, nog vier andere opmerkelijke voorbeelden voorbij – hoewel de staatssecretaris daar niet zo fel op reageerde als in het geval van Utrecht. Zo lanceerde de gemeente Eindhoven begin oktober een uniek experiment genaamd het Bouwdepot, opgezet door Stichting Zwerfjongeren Nederland. Daarbij krijgen dertig kwetsbare jongeren tussen 18 en 21 jaar een uitkering ‘vanuit vertrouwen’ (zie kader op pagina 29 en verder). De aanpak moet voorkomen dat deze jongeren vast komen te zitten in schulden of dakloosheid. Staatssecretaris Wiersma vindt het weliswaar een ‘BASISBAAN LEIDT TOT BLIJE MENSEN’ Al sinds maart 2020 creëert de gemeente Groningen zelf banen voor mensen in de bijstand die al lang niet aan het werk komen. De zogeheten basisbaan bestaat uit maatschappelijk relevant werk, dat de leefbaarheid van Groningse wijken moet vergroten, en vervangt de uitkering. Eerder dit jaar bleken de eerste resultaten van de proef positief te zijn. Deelnemers gaan er qua welzijn en inkomen op vooruit, meldde de gemeente Groningen. In februari dit jaar ging het nog om 25 basisbanen, inmiddels zijn er al 46 gerealiseerd, vertelt wethouder Carine Bloemhoff (werk en participatie, PvdA). ‘We zijn gestaag verder gegaan met de uitrol. Ik kan alleen maar zeggen dat er nog meer blije mensen bijgekomen zijn.’ Uit een recente evaluatie, die nog niet openbaar is, blijkt bovendien dat het ziekteverzuim bij deelnemers laag is. ‘Het ligt rond de 4,5 procent. Bij vergelijkbare groepen is dat 9 procent’, aldus Bloemhoff. Het bevestigt het beeld dat de basisbaan een positieve invloed heeft op gezondheid en welbevinden. Uit eerder onderzoek bleek al dat de basisbanen vanuit maatschappelijk oogpunt winstgevend zijn. ‘Dus het kan uit’, concludeert Bloemhoff. ‘Alleen liggen de kosten bij de gemeente terwijl de winst vooral ligt bij de deelnemers, het rijk en de zorgverzekeraars.’ Inmiddels is de wethouder met woningcorporaties en een zorgverzekeraar in gesprek over een bijdrage aan de basisbanen. ‘Maar degene die er het meeste baat bij heeft is uiteindelijk het rijk, die geen uitkering meer hoeft te betalen’, aldus Bloemhoff, ‘dat scheelt 14.000 euro per jaar’. Om die scheve verhouding tussen kosten en baten recht te trekken, zou Bloemhoff graag zien dat het mogelijk wordt om een deel van het budget voor uitkeringen in te zetten als loon voor de basisbanen. Daarvoor is wel een wetswijziging nodig. Of die er komt, hangt van het uiteindelijke regeerakkoord af. ‘Ik zit met smart te wachten’, aldus Bloemhoff. Veel gemeenten vinden de wet te streng en rigide sympathiek en interessant project, maar of het wettelijk is toegestaan moet nog worden uitgezocht. Wiersma laat de landsadvocaat onderzoek doen naar die vraag. Gemeenten mogen namelijk geen lokaal inkomensbeleid voeren dat tegen de Participatiewet ingaat. En het is mogelijk dat deze aanpak schuurt met een aantal principes van de Participatiewet. Inkomsten uit werk worden niet ingehouden op de uitkering, en er is geen plicht om direct op zoek te gaan naar werk. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

e SPECIAL 27 Daarnaast liet de gemeente Amsterdam weten de bijverdienpremie (een bonus voor bijstandsgerechtigden met een bijbaan) die sinds maart van dit jaar geldt, door te zetten tot eind 2023. Ook dat zou in strijd met de Participatiewet kunnen zijn – de bijverdienpremie is weliswaar toegestaan, maar alleen als tijdelijke bonus, niet als structureel inkomensbeleid. In Tilburg mogen bijstandsgerechtigden binnenkort samenwonen ‘op proef’ zonder korting op de uitkering, ook een tijdelijke uitzondering op de gebruikelijke regels. In onder andere Groningen en Amsterdam is er interesse om een soortgelijke proef op te zetten. En Rotterdam werkt aan een pilot waarbij jongeren van 21 tot 27 jaar worden vrijgesteld van de kostendelersnorm – wat betekent dat ze bij iemand met een bijstandsuitkering kunnen inwonen zonder dat dat gevolgen heeft voor de hoogte van de uitkering. ONVREDE Waar komt die ambtelijke ongehoorzaamheid vandaan? Volgens wethouder Carine Bloemhoff (werk en participatie, PvdA) van Groningen heeft dat vooral te maken met groeiende onvrede over de Participatiewet, die veel gemeenten te streng en rigide vinden. Bovendien worden gemeenten steeds ongeduldiger. De gemeente Groningen, die meedeed aan een landelijk bijstandsexperiment en een pilot met zogenaamde basisbanen heeft opgezet (zie kader links), pleit al lang voor een versoepeling van de regels en een verruiming van het budget voor de Participatiewet. Het is immers al twee jaar geleden dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een vernietigend rapport uitbracht over die wet. En iets daarna kwamen de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de commissie-Borstlap met adviezen die vergaande implicaties hadden moeten hebben voor de inrichting van het arbeidsmarktbeleid. ‘Maar het wordt al twee jaar vooruit geschoven’, zegt Bloemhoff. ‘Eerst zei het ministerie: dat is een politieke keuze, en er zijn bijna verkiezingen. Daarna was het maandenlang wachten op een nieuw kabinet.’ De Utrechtse wethouder Voortman kan zich vinden in het ongeduld van haar Groningse collega. ‘We kunnen tegen jongeren die nú een probleem hebben toch lastig zeggen: nog even geduld, er komt een nieuw kabinet aan?’, zegt ze in de Volkskrant. Peter Heijkoop, CDA-wethouder in Dordrecht die op dit onderwerp ook namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) spreekt, sluit zich in dezelfde krant daarbij aan. ‘In 2020 hebben we al aangegeven dat de Participatiewet niet effectief en menselijk is. Toen is gezegd: we laten het aan een volgend kabinet. Inmiddels is het bijna 2022 en heeft corona de kwetsbare mensen alleen maar kwetsbaarder gemaakt.’ De wethouders werk en inkomen van de vier grote steden (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) lieten onlangs in een opiniestuk in Trouw ook al een alarmerend geluid horen. ‘Op vele fronten beperkt de huidige strenge Participatiewet de ruimte voor maatwerk’, schreven ze. Daarnaast is er een dringend tekort aan financiering, waardoor niet alle inwoners de begeleiding ‘ Het is echt Kafka, zoals die lagen niet op elkaar aansluiten’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

VAN ONZE KENNISPARTNER

SPECIAL 29 krijgen die ze nodig hebben. ‘Dat dwingt ons als gemeenten om te kiezen tussen kwetsbare mensen. Concreet: we kunnen geen gelijke kansen bieden aan gelijke mensen in gelijke situaties. En dat is een zeer pijnlijke constatering.’ De wethouders concluderen: ‘We kunnen de doelgroep alleen ondersteunen als de Participatiewet wordt aangepast én als het tekort aan geld – recent becijferd op 1,5 miljard euro – structureel wordt opgelost.’ MAATWERK Jeugdwethouder Renate Richters (GroenLinks) in Eindhoven vindt het experiment in haar gemeente geen kwestie van muiterij tegen het rijk. Het is juist een logisch, vanzelfsprekend onderdeel van de uitvoering van de gedecentraliseerde taken die gemeenten hebben gekregen. ‘We zijn verantwoordelijk voor verschillende wetten’, legt Richters uit, ‘de Participatiewet, de Jeugdwet en de Wmo [Wet maatschappelijke ‘Laat jongeren vaker op hun bek gaan’ ‘Wat is de laatste miskoop die u heeft gedaan?’ Die vraag stelt social designer Manon van Hoeckel vaak aan gemeenteambtenaren als ze vertelt over het Bouwdepot – een experiment, vormgegeven door Stichting Zwerfjongeren Nederland en Van Hoeckel zelf, waarbij dertig kwetsbare jongeren tussen 18 en 21 jaar een uitkering ‘vanuit vertrouwen’ krijgen. Of zoals de initiatiefnemers het liever noemen: een bouwbudget. De jongeren bouwen immers aan hun toekomst. Dat bouwbudget houdt in: elke maand 1.050 euro, een jaar lang. Alle inkomsten daar bovenop mogen de deelnemers houden. Geen verplichte tegenprestatie, ook geen sollicitatieplicht, maar wel een individueel ontwikkelingsplan, opgesteld door de jongere zelf. Er zijn regels verbonden aan het bouwbudget, maar die mogen de deelnemers zelf bedenken. In eerste instantie was er vanuit gemeenten weinig enthousiasme over de methode. Maar nadat de eerste pilots veelbelovende resultaten hadden laten zien – de deelnemende jongeren zetten flinke stappen richting werk, opleiding en zelfstandig wonen – kwam er steeds meer interesse. De gemeente Eindhoven is de eerste gemeente die zelf een experiment met de Bouwdepotaanpak financiert. ‘De jongere mag zelf de regie nemen’, legt verantwoordelijk wethouder Renate Richters (GroenLinks) uit. ‘Door hun behoefte centraal te stellen, krijg je een ander uitgangspunt.’ Het doel is om te voorkomen dat deze jongeren vast komen te zitten in schulden of dakloosheid. Op Van Hoeckels vraag komen altijd grappige antwoorden, want iedereen doet wel eens een miskoop. Toch houden we er andere verwachtingen op na als het gaat om jongeren met een uitkering. Die moeten hun uitgaven constant rechtvaardigen, het gaat immers om gemeenschapsgeld. Van Hoeckel probeert ambtenaKANS Een van de centrale principes van het Bouwdepot is dat jongeren de kans moeten krijgen om ‘op hun bek te gaan’ en te leren van hun fouten, vertelt Van Hoeckel. Want in de huidige situatie is er geen enkele ruimte om fouten te maken, zeker niet op financieel gebied. Jongeren tussen de 18 en 21 jaar krijgen niet meer dan 255 euro per maand aan bijstandsuitkering; bij lange na niet genoeg om zelfstandig van te kunnen leven. Gaat verder op pagina 31 ADVERTENTIE Wob wordt Woo! De Wet open overheid treedt per 1 mei 2022 in werking. Capra Advocaten neemt u mee in de veranderingen. Onder meer met online pauze-webinars waar we in een kwartier inzoomen op één onderwerp. Wilt u meer weten? Bezoek capra.nl/woo ondersteuning, red]. Bij de laatste twee word je aangemoedigd om maatwerk te leveren, om rekening te houden met omstandigheden. De Participatiewet is meer controle gedreven. Dat conflicteert soms.’ Met andere woorden: de uitvoering van de ene wet leidt tot een overtreding van de andere. Richters wijst op het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). ‘Wij geven invulling aan vrijwel ren een spiegel voor te houden: waarom stellen we strengere eisen aan jongeren die afhankelijk zijn van een uitkering dan aan onszelf, of aan onze eigen kinderen? BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 31 Vervolg van pagina 29 Maar ook beleidsmakers mogen wel eens wat vaker ‘op hun bek gaan’, vindt Van Hoeckel. ‘Politici houden ervan om lang te overleggen over beleidskeuzes. Een ontwerper had in de tussentijd al lang en breed tien testen gedaan.’ Met andere woorden: het zou goed zijn als er wat minder angst was om nieuwe methoden uit te proberen. Kees Dorst, hoogleraar Transdisciplinary Innovation aan de University of Technology Sydney, die ook meedenkt over de Bouw depotmethode, is het daarmee eens. ‘We zijn allemaal bang om verantwoordelijkheid te nemen, om fouten te maken, om ruimte te nemen om te leren. En die angst slaat om in een structureel wantrouwen naar alles. In dit geval zorgt dat voor angst dat jongeren dingen doen met gemeenschapsgeld waar het niet voor bedoeld is, zonder dat we weten in hoeverre dat het geval is. En vervolgens richten we het hele systeem in op iets wat misschien helemaal niet speelt.’ Het wantrouwen vanuit de overheid richt zich niet alleen op jongeren en andere burgers, ziet Dorst, maar ook op de lokale overheden die het decentrale beleid uitvoeren. De reactie van staatssecretaris Wiersma op het Eindhovense experiment is een treffend voorbeeld daarvan. ‘Het is echt wel Kafka, zoals die lagen niet op elkaar aansluiten’, aldus Dorst. ‘De overheidslaag die nota bene verantwoordelijk is gemaakt voor dit beleidsterrein, wordt op z’n nek gezeten door de laag die er niet meer verantwoordelijk voor is.’ OMWENTELING Dorst denkt dat het Bouwdepot een aanzet kan zijn voor een grotere omwenteling. ‘Ik hoop dat het inspiratie biedt om op een andere manier met mensen om te gaan.’ Wel denkt hij dat een elk doel in dat actieplan. Eigenlijk is dit het gewone werk, de manier waarop we het zouden moeten doen. Daartoe heeft het ministerie ons uitgedaagd.’ Maar de uitvoering van een opdracht van het ene ministerie (VWS) zorgt voor weerstand bij een ander departement (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, die verantwoordelijk is voor de Participatiewet). In het Actieprogramma Dak- en Thuisloze regeling zoals het Bouwdepot, die rust op vertrouwen in de ontvanger, alleen op lokaal niveau kan worden vormgegeven. ‘Het kan nooit te groot worden, want je hebt vertrouwen nodig.’ Manon van Hoeckel vergelijkt het met een broodfonds, waar de groep deelnemers ook niet al te groot mag worden. Wel kunnen de verschillende broodfondsen samen een groter geheel vormen. ‘Een broodfonds is vaak onderdeel van een groot systeem, maar de uitvoering gebeurt uiteindelijk in kleine, lokale clubs’, aldus Van Hoeckel. Daarbij is het belangrijk dat het overkoepelende systeem niet zozeer bestaat uit regels, maar uit principes, zegt Dorst. ‘Als er zo veel verschillende persoonlijke situaties zijn, dan gaan regels nooit werken. Als je een regel maakt, dan gooi je de situatie weg. Maar principes werken wel.’ De afwezigheid van regels betekent niet dat alles kan en alles mag, benadrukt Dorst. ‘Er is niets los of slordigs aan het Bouwdepot. Het is gebaseerd op heel heldere principes.’ Jongeren wordt bijvoorbeeld gesproken over ‘helpende regels’. ‘Geen enkele jongere wordt dak- en thuisloos als gevolg van tekortschietende (uitvoering van) regels’, valt te lezen. Toch wordt het Eindhoven door Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) niet in dank afgenomen dat de gemeente iets probeert te doen aan ‘tekortschietende regels’. Ook is het opvallend dat de staatssecretaris van SZW kritisch is over ADVERTENTIE kennissessie: RES en Transitievisies Warmte zijn een feit, wat nu? aanmelden kan via stichtingbuurkracht.nl/webinars het Bouwdepot- experiment, terwijl de collega’s van VWS subsidie verleenden aan een eerdere pilot met precies dezelfde methode. Richters: ‘Of ik continu de grenzen aan het opzoeken ben? Ik vind dat ik op Jeugd en Wmo precies doe wat er wordt gevraagd. Ik wil dat deze jongeren volwaardig inwoner van Eindhoven kunnen zijn. Ik vind dat niet zo enorm grensverleggend.’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

32 SPECIAL LICHTPUNTJES DOOR: HANS BEKKERS FOTO: SHUTTERSTOCK Het woningtekort neemt nog steeds toe, de huizenprijzen blijven stijgen en de nieuwbouwproductie blijft achter bij de vraag. Maar er is hoop: het aantal afgegeven bouwvergunningen stijgt al en het nieuwe kabinet belooft gemeenten en corporaties achter de broek aan te gaan zitten om de opgehoogde doelstelling van 100.000 nieuwe woningen per jaar te halen. VERSNELLING WONINGBOUW MEER PREFAB, MEER HOUT EN MEER GELD De vraag naar woningen was dit jaar onverminderd hoog, de rente was laag en de huizenprijzen zijn sterker gestegen dan ooit: de sterkste groei in twintig jaar zelfs. In juli lagen de prijzen van bestaande koopwoningen gemiddeld liefst 16,3 procent hoger dan in juli 2020 en in de maanden daarna zette deze jaar-op-jaar stijging door. Een gemiddeld huis werd in slechts een jaar tijd naar schatting zo’n 55.000 euro duurder. Het woningaanbod en het aantal verkochte woningen namen gedurende 2021 verder af, zo blijkt uit de NVM-woningmarktcijfers van het derde kwartaal. Met ruim 32.000 verkochte woningen in het derde kwartaal is dat een daling van circa 29 procent ten opzichte van een jaar eerder. In dezelfde periode stonden er 16.500 woningen te koop aangeboden. Dat is een afname van 44 procent in een jaar tijd. De woningmarkt is ongekend krap en dat zal op korte en middellange termijn ook zo blijven, volgens de Outlook Grondexploitaties 2022 van Metafoor. Maar de woningprijzen lijken volgens directeur Erik Berkelmans van het adviesbureau langzamerhand wel een plafond te bereiken. Hij voorziet dat de stijging op middellange termijn afvlakt naar een stabiel niveau. ‘De schaarste aan materiaal lijkt langzaam af te nemen waardoor verwacht mag worden dat, ook met het op gang komen van logistieke stromen, ook de stijging van de woningbouwkosten komende jaren langzaam zal afvlakken’, aldus Berkelmans. ‘Voor zowel woningbouwkosten als de woningprijzen wordt eenzelfde soort trend verwacht.’ PRIJSDRUKKEND De bouwsector heeft wel nog steeds te maken met materiaal- en personeelstekorten. Maar de orderportefeuilles van bedrijven in de sector zijn wel aan het afnemen. Als de concurrentie daardoor toeneemt, kan dat zomaar een prijsdrukkend effect gaan krijgen. Berkelmans plaatst daar wel een kanttekening bij. Niet alleen blijft de krapte op de arbeidsmarkt naar verwachting op termijn aanhouden, maar daarnaast zijn er sterke stijgingen te zien in de gas- en energieprijzen. ‘Dat leidt weer tot een opstuwend effect op de prijzen van bouwmaterialen, zoals beton, bakstenen en cement waarvan de productie veel energie vereist.’ En ook de indirecte, door marktwerking beïnvloede bouwkosten spelen een rol. ‘Strenge duurzaamheidseisen leiden tot meerwerk voor aannemers, omdat deze duurzame oplossingen moeten worden ingepast in het eindproduct’, aldus Berkelmans. Daarnaast kan ook de grote vraag naar nieuwbouwwoningen ervoor gaan zorgen dat aannemers de opdrachten voor een hogere prijs in de markt kunnen zetten. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 33 ‘ Het had een paar miljard meer mogen zijn’ Kijkend naar het regeerakkoord, ziet hij op onderdelen toch redelijk wat positieve ontwikkelingen die de spanning op de woningmarkt wat laten afnemen: het verlengen van zowel de investeringsimpuls voor woningbouw als het volkshuisvestingfonds, extra geld voor het met openbaar vervoer, fiets en auto bereikbaar maken van bouwlocaties. Voor dat laatste trekt het nieuwe kabinet 7,5 miljard euro uit. ‘Dat had een paar miljard meer mogen zijn’, zegt Berkelmans, verwijzend naar twee onderzoeken die aangaven dat daarvoor eigenlijk een investering van ruim 30 miljard nodig is. Een prijsdempende werking verwacht hij ook van de aankondiging in het regeerakkoord om de zogeheten jubelton af te schaffen – de belastingvrije schenking van een ton belastingvrij van ouders aan hun kinderen voor de aankoop van een eigen woning. Die schenkingsvrijstelling verhoogde immers de ruimte om hoger te bieden dan anderen. En dat heeft als zodanig een prijsopdrijvend effect. VERGUNNINGVERLENING Voordat die maatregelen echt merkbaar effect gaan sorteren, zijn we minimaal een jaar verder. Een positieve ontwikkeling is inmiddels wel dat het aantal afgegeven bouwvergunningen stijgt. Weliswaar nog onvoldoende om in de groeiende woningbehoefte te voorzien, maar toch. De vergunningverlening trok in de eerste helft van 2021 sterk aan en de verwachting is dat het totale aantal verleende vergunningen voor nieuwbouwwoningen rond de 80.000 woningen uit gaat komen in 2021. Dat betekent dat na het dieptepunt van 2019 (60.000 vergunningen) er in zowel 2020 (70.000 vergunningen) als 2021 een toename van 10.000 vergunningen per jaar is gerealiseerd. De ambities van het nieuwe kabinet zijn nog groter. ‘We versnellen de woningbouw tot rond de 100.000 woningen per jaar’, zo staat in het vorige week gepresenteerde coalitieakkoord. Die sprong van 75.000 naar 100.000 wil Rutte IV onder andere doen door innovaties te versnellen, zoals het opschalen van het bouwen van prefabwoningen en het transformeren van kantoren tot woningen. Gemeenten en provincies krijgen te maken met prestatieafspraken die de nieuwe minister voor Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening met hen zal opstellen. En bindende prestatieafspraken komen er eveneens met woningcorporaties. In ruil voor de geleidelijke afschaffing van de gewraakte verhuurderheffing wordt van ze verwacht dat ze die daarmee geschapen investeringsruimte van 1,7 miljard euro gebruiken voor met name de bouw van flexwoningen en betaalbare huurwoningen, zo staat het in het coalitieakkoord. ‘Een goede stimulans voor de volkshuisvesting’, noemt voorzitter Martin van Rijn van de woningcorporatiekoepel Aedes het regeerakkoord om die reden. Er bestaan overigens gerede twijfels of de daadwerkelijke voorraad nieuwe koopwoningen zo snel zal toenemen. De woningproductie schommelt immers al een paar jaar rond de 71.000 woningen. En het EIB – het Economisch Instituut voor de Bouw – sprak eerder de verwachting uit dat het aantal opgeleverde woningen pas in 2024 zal toenemen richting de 80.000. Volgens de NEPROM, de vereniging van projectontwikkelaars, is de ambitie van het kabinet om de woningproductie fors op te schroeven – zeker onder regie van een aparte minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening – wel degelijk haalbaar. ‘Wanneer we werkelijk gaan samenwerken en inzetten op slimme bouwsystemen met meer productie in woningfabrieken, dan moeten die ambities kunnen slagen’, aldus voorzitter Desirée Uitzetter van de belangenvereniging. PREFAB EN HOUTBOUW Ook Berkelmans denkt dat de mogelijkheid tot versnelling van de woningbouw deels in de hoek van de creatieve bouwoplossingen moet worden gezocht. Bouwbedrijven, zo constateert hij, zetten steeds BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

34 SPECIAL LICHTPUNTJES meer in op digitalisering en industrialisering. Om de bouwproductie op te schalen maken ze steeds vaker gebruik van prefab modules. Die modules worden op grote schaal in fabrieken voor-geproduceerd en hoeven vervolgens op locatie alleen nog te worden gemonteerd. ‘Wanneer prefab bouwen de norm wordt, kunnen er grote schaalvoordelen optreden die een prijsdrukkend effect hebben op de bouwkosten. Daarnaast kunnen prefab woningen relatief snel worden gemonteerd. Hierdoor kan de woningbouwproductie opgeschaald worden ondanks het tekort aan bouwpersoneel.’ Ook maken bouwbedrijven steeds meer gebruik van houtoplossingen in bouwconstructies. Houten constructies gelden als relatief goedkoop en duurzaam alternatief voor beton- en staalconstructies. ‘Zeker wanneer er schaarste is aan dat soort bouwmaterialen, is hout een interessant alternatief.’ Op dit moment lopen er allerlei hoogbouwprojecten in Nederland. Voordeel is dat er relatief weinig vierkante meters grond nodig zijn voor het creëren van veel woningen. Dat is op het oog een ideale oplossing om het woningtekort op te lossen. Toch lijken torens boven de 70 meter té hoog gegrepen. De reden? Boven de 70 meter bouwen is complexer, er gelden andere regels en er zijn andere vereisten. In de praktijk leidt dit meestal tot duurdere woningen. Voor betaalbaar wonen zijn woontorens tot 70 meter IMPULS WONINGBOUW Binnenlandse Zaken steunt 33 gemeenten met 253 miljoen euro om sneller tienduizenden betaalbare woningen te bouwen. Die woningen zijn bedoeld voor starters of mensen met een middeninkomen. Opgeteld gaat het om 44.277 nieuwe huizen, verdeeld over 36 projecten. Die komen nu te traag van de grond omdat ze financieel nog niet rond zijn. Het geld van het rijk kan worden gebruikt om bijvoorbeeld vervuilde grond te saneren, bedrijven uit te plaatsen of toegangswegen aan te passen. Gemeenten en provincies zijn verantwoordelijk voor de rest van de kosten. Onder de gehonoreerde projecten vallen relatief veel bouwlocaties rond stationslocaties. Vijftien keer draait het om transformaties van bedrijventerreinen. Ook in bestaande verouderde wijken komen nieuwe huizen. Bij drie projecten gaat het om bouwprojecten buiten de bestaande woonplaatsen. Het is de derde keer dat het ministerie voor dit doel geld beschikbaar stelt. Tot nu toe zijn volgens Binnenlandse Zaken bijna 140.000 nieuwbouwwoningen versneld gebouwd. Het nieuwe kabinet verlengt de woningbouwimpuls, zo staat in het vorige week gepresenteerde coalitieakkoord. ADVERTENTIE wellicht een geschiktere oplossing. Bovendien leiden hoge woontorens niet zelden tot controverse. In Utrecht gold mede om dat te voorkomen jarenlang de ongeschreven regel om niet hoger te bouwen dan de Domtoren. Dat daar binnenkort toch van zal worden afgeweken is volgens Erik Berkelmans niet ondenkbaar met de woningopgave die er ligt. Al voorziet hij dat het fenomeen buiten de G4 steden voorlopig nog bij incidenten blijft. Een woning voor bakker Roy Omdat zijn hart bij ons verse brood ligt We willen graag dat Roy in zijn eigen buurt kan blijven wonen. Dat is belangrijk voor Roy, maar ook voor de buurt. Wonen moet voor iedereen betaalbaar blijven. Daarom hebben we BPD Woningfonds opgericht. Hiermee werken we samen met gemeenten en woningcorporaties aan meer middenhuurwoningen door heel Nederland. Van Alkmaar tot Almelo en van Groningen tot Rosmalen. Meer weten over onze projecten, zoals bijvoorbeeld in Oosterhout of Eindhoven? Kijk op bpd.nl/woningfonds Bouwen aan het hart van de buurt BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 DOOR: MICHIEL MAAS FOTO: SAKE RIJPKEMA LICHTPUNTJES SPECIAL 35 Statushouders komen niet makkelijk aan een woning. Laat staan aan eentje die ze kunnen kopen. Bij het sociale project Steenvlinder renoveren ze hun eigen appartement. Samen met onder meer starters en zzp-ers. ‘We kunnen 10 tot 20 procent van het woningtekort oplossen.’ MOEILIJKE GROEPEN KRIJGEN EEN KOOPWONING STATUSHOUDER BOUWT ZIJN EIGEN HUIS Het appartement van de Syrische statushouder Ayoub Modrek is nog niet bewoonbaar. Achter metalen strips zit steenwol tegen de wanden en er loopt een wirwar van pvc-buizen voor elektra over het plafond. De verschillende kamers liggen nog vol met bouwmaterialen. Maar de ruimte – die over een half jaar zal bestaan uit een grote woonkamer, een slaapkamer en een keuken en badkamer – is voor een 21-jarige best riant. Een makkelijke klus is de verbouwing niet: de woning krijgt geen gasaansluiting, dus er moet flink worden geïsoleerd. In de ruimte staat bovendien een kloeke, manshoge warmtepompinstallatie. De aanleg van een warmtesysteem is geen probleem, zegt hij. ‘Ik volg een opleiding tot elektromonteur. Hier doe ik alles in de praktijk.’ Modrek is niet de enige klusser in het gebouw De Nijverheid, net buiten de binnen

36 SPECIAL LICHTPUNTJES stad van Leiden. In het voormalige schoolgebouw, en op een aantal kavels op het terrein, worden 75 nieuwe woningen gebouwd. Niet door een projectontwikkelaar of andere grote opdrachtgever, maar door de bewoners zelf (of door de aannemer die ze in sommige gevallen hebben ingeschakeld). Van hen vallen 25 onder de INC-regeling die projectontwikkelaar Steenvlinder gebruikt om mensen die geen hypotheek kunnen krijgen, toch hun eigen woning te laten bouwen. Ze kunnen eerst een paar jaar huren en later de woning tegen een gereduceerde prijs kopen. Daarnaast ligt er een bouwbudget van maximaal 30.000 euro klaar en houdt een toezichthouder een oogje in het zeil. Hij controleert op bouw- en brandveiligheid van het werk van de klussers en fungeert als vraagbaak. Maar de bewoners vragen ook veel aan elkaar, zegt Modrek. ‘Mijn bovenbuurman is wat later begonnen dan ik, dus die komt nog wel eens vragen hoe hij iets moet doen.’ Lachend: ‘Hij leert van mijn fouten.’ ZELFBOUWERS Met Marnix Norder, directeur van de sociale projectontwikkelaar Steenvlinder, zijn we niet toevallig de woning van Modrek binnengelopen. Norder was eerder wethouder, gedeputeerde en voorzitter corporatiekoepel Aedes. Hij wil laten zien wat de INC-regeling kan betekenen voor mensen die normaal gesproken geen kant op kunnen in de huidige woningmarkt. Dat geldt niet alleen voor statushouders, maar ook voor andere starters op de woningmarkt, zzp-ers of mensen die een woning zoeken na een scheiding. ‘Mensen als Ayoub, daar doen we het voor.’ De meeste woningen in het project worden overigens gekocht door mensen die wél een hypotheek kunnen betalen, zelf hun verbouwing betalen of een aannemer inschakelen. Maar er is een grote diversiteit aan bewoners, zegt Norder later in de steenkoude hal van de voormalige huishoudschool. ‘Er zitten heel verschillende mensen tussen. Van mensen die een huis bouwen met de INC-regeling tot mensen die een dubbele kavel kopen en een heel groot huis neerzetten. Maar ze zijn gelijk in hun betrokkenheid bij het project. Het zijn allemaal zelfbouwers. En dat zijn vaak leuke mensen.’ Zelf legde Norder zijn functie als voorzitter van Aedes vorig jaar neer om aan de slag te gaan bij Steenvlinder. Hij richtte de organisatie zes jaar geleden op met collega Hans Sparreboom, net als Norder lange tijd werkzaam bij de gemeente Den Haag. Voor veel mensen kwam zijn plotse vertrek als een verrassing. ‘Maar de mensen die me goed kennen waren niet verbaasd. Die snapten het wel.’ Sinds vorig jaar is hij fulltime bestuurder van de ontwikkelaar. De Leidse huishoudschool is niet het eerste project dat Steenvlinder op deze manier ontwikkelt. De organisatie heeft inmiddels al tientallen projecten, veelal in de Randstad, op vergelijkbare wijze gerealiseerd. Overal ontstaat iets extra’s, denkt Norder, dat je in andere projecten niet zo snel ziet. ‘Ik ging laatst bij een vriend langs in een appartementengebouw in de stad. Het viel me meteen op dat eigenlijk niemand in de centrale hal van het gebouw elkaar groet. Mensen lopen langs elkaar heen. Ze wonen er, en dat is het. Dat is bij onze projecten echt anders. Bewoners hebben vaak tegelijk gewerkt aan hun eigen woning, en hebben bij de buren wel eens een boormachine of spijkers geleend. Door die gedeelde ervaring ontstaat een gemeenschap. Het zijn echt niet allemaal vrienden, maar er is geen anonimiteit. Iedereen groet elkaar.’ DROOM Maar een kluswoning is niet voor iedereen, erkent Norder. ‘Bij de start van een project is vaak al goed te zien of iemand het ziet zitten. Als de ogen gaan glimmen als ze door een gebouw rondlopen tijdens een open dag, bijvoorbeeld. Voor veel mensen is het een droom om één keer in je leven zelf een huis te bouwen. En voor veel nieuwkomers is het zelfs de gewoonste zaak van de wereld.’ Als ontwikkelaar zorgt Steenvlinder ervoor dat een project, veelal een voormalig utiliteitsgebouw, wordt voorzien van de noodzakelijke randvoorwaarden, zoals een geïsoleerde buitenmuur, dak, aansluitingen en trappenhuizen. Binnen de woning moet de bewoner alles zelf doen. ‘Wij houden geen spijker voor ze vast.’ In het geval van mensen die onder de INC-regeling vallen, gaat daar nog wel een selectie aan vooraf waarin wordt gekeken of geïnteresseerden in staat zijn om in een woning te klussen en of ze de woning, op termijn, kunnen kopen. ‘Er zijn veel redenen waarom het kopen eerst niet lukt, maar later wel. En als je in een huis woont dat je zelf hebt gebouwd, is de motivatie om het te bezitten alleen maar groter. Het werk dat je erin hebt gestopt, maakt de woning meer waard.’ Om dit soort projecten van de grond te krijgen, bestaat de Steenvlinder-organisatie eigenlijk uit twee delen: een projectorganisatie met investeerders die gewoon winst moet maken, en een stichting zonder winstoogmerk waar de INC-regeling is ondergebracht. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 37 Zonder subsidie, benadrukt Norder. Voor veel gemeenten kunnen dit soort projecten aantrekkelijk zijn, denkt hij. ‘Uiteindelijk hebben we een gebouw nodig dat we gewoon kopen van de gemeente. En daar krijgen ze gewoon het afgesproken bedrag voor.’ Maar in deze tijd staan voor oude scholen, gymzalen of gemeentekantoren wel meer projectontwikkelaars te trappelen om te verbouwen. ‘Klopt,’ zegt Norder. ‘Maar bij veel traditionele ontwikkelaars krijg je veel van dezelfde woningen, meestal in het duurdere segment, en wordt het gebouw, als het even kan, gesloopt. Als een gemeente wil dat er goedkoper wordt gebouwd, dan moet er alleen maar meer standaard worden gemaakt. Wij doen dat anders. In veel projecten willen we de ziel van het gebouw behouden. Het moet in de buurt passen, en ook vanuit de omwonenden moet er steun zijn.’ GOED VOORBEELD De voormalige huishoudschool in Leiden is daar een goed voorbeeld van, vindt hij. ‘Het oorspronkelijke plan zag er heel anders uit, maar daar zag de buurt maar weinig in. Dat hebben we, met hun inbreng, aan‘ Door die gedeelde ervaring ontstaat een gemeenschap’ gepast.’ Waarmee Norder niet wil zeggen dat andere ontwikkelaars geen goede projecten bouwen. ‘We werken ook met grotere ontwikkelaars samen. Maar juist de groep mensen die er op de woningmarkt weinig kansen heeft, komt er bij de meeste nieuwe projecten ook niet tussen. Terwijl meer woningen voor deze groepen in veel gemeenten bovenaan de agenda staat.’ Een zelfbouwproject met een regeling zoals INC is niet overal de oplossing, maar Norder denkt dat het vaker kan dan veel gemeenten denken. ‘We komen niet in de plaats van de traditionele bouw. Het is één van de oplossingen om het woningtekort terug te dringen.’ En hij is ambitieus: ‘Van het huidige tekort aan woningen kan 10 tot 20 procent volgens mij op deze manier worden ingevuld.’ Dan is er wel wat extra’s nodig. Zo is het ADVERTENTIE lastig om investeerders te vinden voor de INC-regeling. Banken staan niet te springen om geld te lenen, of rekenen hoge rentes. Het is een van de redenen waarom Norder het plan heeft opgevat om de sociale poot van Steenvlinder om te vormen tot woningcorporatie. ‘Voor corporaties is financiering van dit soort projecten veel makkelijker.’ Daarnaast is het steeds moeilijker om nieuwe plekken te vinden. ‘Het aantal leegstaande gebouwen neemt af, dus het starten van nieuwe projecten wordt moeilijker. In veel gemeenten is ons concept nieuw. Vaak kiest een ambtenaar dan toch voor de traditionele, veilige optie. Ik snap dat best. Ik heb ook aan de andere kant van die tafel gezeten.’ En dan zit het Norder nog mee: zijn bekende naam zal de deur in het gemeentehuis wellicht eerder op een kier zetten. Grappend: ‘Of ze gooien hem meteen dicht.’ presenteert Digitale infrastructuur en data-economie Wie gaat erover? Overheid, markt of allebei? 20 januari 2022 Webinar - Data-economie 16.00 - 16.45 uur 10 februari 2022 Webinar - Energietransitie 16.00 - 16.45 uur 10 maart 2022 Voorjaarscongres (invite only) Meld u aan en praat en       onze digitale infrastructuur. Volledig programma, informatie over de sprekers en aanmelden: congresdigitaleoverheid.nl in samenwerking met: Dutch Digital Infrastructure Associaon BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 40 SPECIAL LICHTPUNTJES BEELD: SHUTTERSTOCK ESSAY DE DAPPERE AMBTENAAR Ook van de grootste fouten kun je leren. Om een nieuwe toeslagenaffaire te voorkomen, is het belangrijk om ambtenaren te trainen in moed. Dappere ambtenaren verdienen bescherming. Het nieuwe kabinet doet er goed aan om de wet- en regelgeving op dit punt nog eens onder de loep te nemen, stelt Paul Strijp. beter niet met de bewindspersonen delen, vonden de bazen. De ambtenaren waren loyaal, beten op hun lippen en konden geen kant op. Alles bleef zoals het was. Frederik gaat nog even door. ‘Laten we niet vergeten dat ambtenaren naast een loyaliteit aan de ambtelijke lijn ook een loyaliteit aan de samenleving horen te hebben.’ Om dat te laten volgen door de metafoor van het ‘opzij kijken’. Ambtenaren hebben niet alleen een verantwoordelijkheid om omhoog, naar boven te kijken. Naar bazen en bewindspersonen. Nee, zij moeten ook de samenleving dienen. In de toeslagenaffaire ontbrak deze maatschappelijke loyaliteit te enen male. De ambtelijke loyaliteit was allesverzengend. De vraag is dan ook: kan dit allemaal weer gebeuren? Anders gesteld: wat heeft het kabinet ondernomen om een herhaling van deze doofpot te voorkomen? ‘En waarom besloot niemand van de Belastingdienst om buiten de hiërarchische lijntjes te kleuren: de pers in te lichten of een Kamerlid te bellen?’ De verbazing spat er van af bij Jesse Frederik, auteur van het boek Zo hadden we het niet bedoeld. Hierin reconstrueert hij de gang van zaken in de toeslagenaffaire. Ambtenaren van de Dienst Toeslagen van de Belastingdienst kenden de ellende van veel gezinnen. Zij meldden die ook bij hun superieuren maar vonden geen gehoor. Waarom niet? Faillissementen, uithuisplaatsingen, sociaal isolement, psychische stress en echtscheidingen: dat geeft politiek alleen maar gedoe. Gedoe kun je STEVIG PAKKET De toeslagenaffaire kent een complex aan oorzaken. Zoals ingewikkelde wetgeving, onrechtmatige algoritmische besluitvorming en een overheid die moeilijk in staat is om echt naar haar burgers te luisteren. Voor de versterking van de positie van ambtenaren diende demissionair minister Ollongren van Binnenlandse Zaken in juni van dit jaar een wetsvoorstel in. Onder de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders kunnen ambtenaren die misstanden constateren direct naar het Huis voor de Klokkenluiders. Hun superieuren kunnen dat niet blokkeren. Een verbetering zogezegd, niemand hoeft meer op zijn lippen te bijten. In de ontslagbrief aan de Tweede Kamer een half jaar eerder kondigde het kabinet een maatregelenpakket aan. Met maar één doel: nooit meer een toeslagenaffaire. Dat pakket doet recht aan de meervoudigheid van oorzaken van deze affaire en is zonder meer stevig. In het licht van de oproep van Frederik om ook opzij te kijken, springt één maatregel in het oog: de versterking van het ambtelijk vakmanschap. Het kabinet stelt dat ambtenaren moeten kunnen omgaan met tegenspraak en direct contact met burgers. Zij moeten de maatschappelijke opgave centraal stellen en over organisatiegrenzen heen werken. Wat zegt het kabinet hiermee nu eigenlijk? SERVIELE HOUDING Ambtelijk vakmanschap en opgavegericht werken zijn pogingen om de potentiële spanning tussen het politieke primaat en dat wat maatschappelijk nodig is, onder ogen te zien. En om de loyaliteit aan de minister te combineren met die aan de samenleving. Deze pogingen zijn betekenisvol omdat de loyaliteit van ambtenaren van oudsher zeer hoog is. Dat is een groot goed. De minister moet uit de wind worden gehouden, de minister moet door de Kamer worden geloodst, de beeldvorming rondom de minister mag niet lijden onder wat dan ook. Elke ambtenaar heeft wel een leergang ‘politiek-bestuurlijke effectiviteit’ gevolgd. Deze mindset is diepgeworteld. Ooit had ik een departementaal directeur die zijn medewerkers opdroeg een serviele houding naar de minister aan te nemen. Opzij kijken kwam niet in zijn repertoire voor. Maar deze loyaliteit heeft een keerzijde: het risico dat de spanning tussen politieke en maatschappelijke wenselijkheid verdampt. Ambtelijk vakmanschap en opgavegericht werken zijn concepten die juist beogen om publieke waarde toe te voegen. Om ambtenaren te behoeden voor een blinde uitvoering van een regeer- of coalitieakkoord. Daarvoor mogen regels en procedures desnoods

SPECIAL 41 ‘ Laat maar gaan, met klokkenluiders loopt het altijd verkeerd af’ wijken, daarvoor zijn belangen en grenzen van organisaties niet maatgevend. Alleen functionarissen die echt iets toevoegen, die een opgave als bijvoorbeeld energietransitie verder brengen, komen aan tafel. Voor de rest is geen plaats. BEETJE MOEDIG En daar zit je dan als ambtenaar in het post-toeslagenaffaire-tijdperk. Je leidinggevende organiseert een themadag. Onderwerp: nooit meer een toeslagenaffaire, wat betekent dat voor jou? In de ochtend passeren keurig alle juridische aspecten de revue. De hoofdstukken 13 en 14 van de CAO Rijk. Daarin staat wat je moet doen om een misstand te melden en op welke bescherming je mag rekenen. In de middag draaft een aantal hoogleraren op. Met prachtige beschouwingen over ambtelijk vakmanschap en opgavegericht werken. Ondertussen dwalen de gedachten van onze ambtenaar af. Hij is op de hoogte van een aantal misstanden in zijn maatschappelijk domein. Maar waar begin je aan als je deze meldt? Met een onbestemd gevoel in zijn onderbuik mijmert hij: laat maar gaan, met klokkenluiders loopt het altijd verkeerd af, ik heb genoeg andere dingen te doen. Het einde van de themadag krijgt hij al niet meer mee. En dan verschijnt Dick Schoof, secretaris-generaal van het ministerie van Justitie en Veiligheid, ten tonele. ‘Je moet als ambtenaar wel een beetje moedig blijven’, liet hij onlangs in de Volkskrant optekenen. Zomaar een zinnetje in de zaterdagkrant. Een beetje moedig, op het oog een bijzaak. Dat is niet het geval, moed is hoofdzaak. Waarom? Ambtelijk vakmanschap en opgavegericht werken zijn cognitieve concepten, uitgevonden door en voor het hoofd. Terwijl onze ambtenaar in het post-toeslagenaffairetijdperk pijn in zijn buik voelt. Hij wil zijn baas of de minister misschien wel tegenspreken maar hij durft niet. Eenzelfde angst voelt hij bij het melden van missstanden. Het ontbreekt hem eenvoudigweg aan moed. Hoe erg is dat? Moet elke ambtenaar moedig zijn? Of is moed alleen iets voor helden? Als dat laatste zo is dan ziet het er niet goed uit voor de publieke dienst. Helden immers zijn dun gezaaid in dit leven. Gelukkig is moed iets wat je kunt trainen. Moed is een deugd. Meer dan tweeduizend jaar geleden leerde Aristoteles ons dit al. Volgens hem zijn er twee typen deugden: intellectuele en karakterdeugden. Voor de goede orde: ambtelijk vakmanschap en opgavegericht werken vallen in de eerste categorie. Niks mis mee, hartstikke belangrijk, vooral mee doorgaan. Moed ofwel dapperheid is een karakterdeugd. Dat wil zeggen: een kwaliteit om goed met anderen te kunnen omgaan. Zoals alle deugden van Aristoteles bevindt moed zich in het midden van twee uitersten. Met lafheid aan de ene kant. Je kent de maatschappelijke misère van de gezinnen maar je kijkt weg. En roekeloosheid en vermetelheid aan de andere kant. Je hebt te veel lef, je informeert je baas op een net iets te dwingende toon over maatschappelijke misstanden.

VAN ONZE KENNISPARTNER

SPECIAL 43 GOUDEN MIDDEN PAUL STRIJP IS AMBTENAAR VAN DE PROVINCIE NOORD-HOLLAND EN PUBLICIST. HIJ SCHREEF DIT ESSAY OP PERSOONLIJKE TITEL Het juiste midden staat niet vast, is niet in beton gegoten. Dat midden is afhankelijk van beroep, functie en context. Voor een directeur van een beleidsdirectie heeft moed een andere betekenis dan voor een medewerker in de buitendienst. Toch kunnen beiden op zoek gaan naar dat midden. De wijsheid om dat te vinden noemde Aristoteles phronesis. Zou het geen idee zijn als het kabinet aan haar maatregelenpakket de phronesis voor ambtenaren toevoegt? En dat leidinggevenden in gesprek gaan met hun medewerkers en de vraag stellen: hoe bewegen we naar het gouden midden van Aristoteles? Wat is laf, wanneer toonde jij laf gedrag en waarom, heb je je ook al eens roekeloos getoond en wat was daarvan het effect, wat heb je nodig om moedig te zijn? Dit zijn vragen van de onderbuik, niet van het hoofd. Vragen over angst en ongemak. Zou het dan als tegenwicht voor alle juridische regelarij geen idee zijn om een jaarlijkse prijs uit te reiken aan de dapperste ambtenaar? Voor alle duidelijkheid: dit is niet alleen een opgave voor de rijksoverheid. Een nieuwe toeslagenaffaire kan zich ook zo voordoen bij gemeenten, provincies en waterschappen. Zie wat er speelt in het sociaal domein in de gemeente Enschede. IN HET ONGEWISSE In de toeslagenaffaire faalde het hele systeem. Niet alleen de uitvoering maar ook de wetgever en de rechtspraak. Dat gegeven roept de vraag van Jesse Frederik in herinnering. ‘En waarom besloot niemand van de Belastingdienst om buiten de hiërarchische lijntjes te kleuren: de pers in te lichten of een Kamerlid te bellen?’ Het is niet te hopen en het is ook niet te verwachten maar stel nu toch eens dat … dat zich in de toekomst een nieuwe toeslagenaffaire voordoet. In welke vorm ook. Met wederom een collectief falen van het hele systeem. En stel dat ook de rechtsbescherming voor de ambtenaar die een misstand meldt faalt. Nogmaals: onwaarschijnlijk want iedereen heeft plechtig beterschap beloofd. Maar een reprise is niet uitgesloten, toch? Wat hangt onze ambtenaar dan boven het hoofd? De ambtenaar die er onder die omstandigheden voor kiest om door het systeem heen te breken en naar buiten te treden? Door zijn verhaal bij het programma Jinek te vertellen. De toekomst voor deze ambtenaar in het ‘ Helden zijn dun gezaaid in dit leven’ post-toeslagenaffaire-tijdperk blijft in dat geval buitengewoon ongewis. Waarom? POLITIEKE GEVOELIGHEID In antwoorden op kamervragen stelde demissionair minister Ollongren onlangs dat ambtenaren tot op zekere hoogte over de vrijheid van meningsuiting beschikken. Het eerste lid van artikel 10 van de Ambtenarenwet bepaalt dat zij hun gedachten en gevoelens mogen uiten. Tenzij dat het goed functioneren van hun functie of de openbare dienst in gevaar brengt. Voor de beoordeling van dat functioneren heeft de minister eind vorig jaar criteria vastgesteld. Deze zijn opgenomen in de herziene Aanwijzingen voor de externe contacten van rijksambtenaren. Wat bepalen de Ambtenarenwet en de Aanwijzingen voor de ambtenaar die aanschuift bij Jinek? Eigenlijk bieden beide geen duidelijk houvast voor situaties als de toeslagenaffaire. Immers, daarbij faalde de overheid op een dramatische wijze. Van goed functioneren was allerminst sprake, dat kun je dus ook niet in gevaar brengen door je mening te laten horen. De criteria om de ambtenaar te beoordelen die bij Jinek is geweest laten veel ruimte. Maar één ding is duidelijk: vóór alles ademen zij de geest van de bescherming van de minister. Zo zal het bevoegd gezag bij de beoordeling van de uitspraken kijken naar de politieke gevoeligheid, naar het tijdstip, naar de wijze waarop deze zijn gedaan en naar de problemen die de uitspraken kunnen hebben voor de openbare dienst. Een criterium als de wijze waarop de ambtenaar moed heeft getoond door zich bij collectief systeem falen maatschappelijk verantwoordelijk te tonen, zoek je vergeefs. Zou het het nieuwe kabinet niet sieren om hier nog eens naar te kijken? Zorg voor een ventiel in het systeem. Stimuleer laf noch roekeloos gedrag. Maar weeg de moed van ambtenaren mee. Aristoteles zal tevreden spinnen. Met dank aan Renée Bergkamp voor haar commentaar op een eerdere versie. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

44 SPECIAL LICHTPUNTJES DOOR: YOLANDA DE KOSTER FOTO’S: FLIP FRANSSEN / ANP-HH Grave, de meest belegerde vestingstad van Nederland, houdt per 1 januari op te bestaan als zelfstandige gemeente. De gemeente, met nog geen 8.700 inwoners, gaat op in het Land van Cuijk. Jarenlang werd over het al dan niet opgeven van haar zelfstandigheid gesoebat. De stem van de inwoners gaf de uiteindelijke doorslag. VESTINGSTAD SNEL OPGENOMEN IN LAND VAN CUIJK GRAVE GAAT BLIJMOEDIG TEN ONDER Echt op het allerlaatste moment is Grave alsnog opgenomen in het herindelingsvoorstel tot het Land van Cuijk. Het plan om Boxmeer, Cuijk, Sint Anthonis en Mill en Sint Hubert per 2022 samen te voegen had al groen licht van de Tweede Kamer gekregen en lag ter finale besluitvorming bij de Eerste Kamer. De vier gemeenten hadden Grave er al meteen graag bij gehad, net als de provincie Noord-Brabant, maar de uitgestoken hand werd lange tijd genegeerd. De coalitie van Lokale Partij Grave (LPG) en VVD – ondersteund door Keerpunt 2010 – wilde onverkort vasthouden aan zelfstandigheid. Na een inwonerspeiling onder Gravenaren in maart, gehouden gelijktijdig met de Kamerverkiezingen, werd dat standpunt losgelaten en ging een vrijwel unanieme raad overstag. Bij een opkomst van bijna 80 procent gaven bijna zeven op de tien kiesgerechtigde inwoners van Grave in die peiling aan geen heil te zien in een zelfstandig voortbestaan; een krappe 32 procent wel. ‘Daar konden en wilden we als politiek niet omheen’, blikt LPG-fractievoorzitter Astrid Bannink terug. Daags na de uitslag besloot de gemeenteraad de zelfstandigheid van het bijna 800 jaar oude stadje op te geven en zo snel als mogelijk bij het Land van Cuijk aan te sluiten. Dat zou eigenlijk pas per 2026 kunnen, maar in een op initiatief van de LPG ingediende motie werd het college gevraagd dit eerder mogelijk te maken. Door de welwillendheid van de overige vier gemeenten, SINDS 1250 AL STADSRECHTEN De geschiedenis van Grave begint in de twaalfde eeuw, de tijd van Godefridus en Herman van Cuijk, meldt het Brabants Historisch Informatie Centrum (BIHC). Na jarenlange verbanning keerden de mannen in 1137/1138 terug naar hun heerlijkheid. Omdat hun Cuijkse burcht was verwoest, bouwden zij een nieuw kasteel. Daaromheen ontstond geleidelijk aan het stadje Grave. Rond 1250 kreeg Grave stadsrechten van de hertog van Brabant. De gemeente Grave omvat het stadje Grave, de voormalige gemeenten Velp en Escharen (sinds 1942) en de kern Gassel (sinds 1994). Grave telt nu nog geen 9.000 inwoners. Het Land van Cuijk gaat zo’n 90.000 inwoners tellen en uit 33 kernen bestaan. De gemeente wordt, gemeten naar oppervlakte, de grootste van Noord-Brabant. de provincie en minister Ollongren van Binnenlandse Zaken is dat gelukt. Via een novelle (een aangepast wetsvoorstel) waarmee ook Tweede en Eerste Kamer instemden, is Grave meteen bij de start onderdeel van de nieuwe gemeente. De gevoelens over de fusie zijn wisselend, maar voorzichtig optimisme overheerst bij de mensen die Binnenlands Bestuur sprak. Dat zijn enkele politici, maar ook betrokken en actieve Gravenaren. Fervente tegenstanders zijn er nog steeds, zoals Ben Litjens, fractievoorzitter van de eenmansfractie Keerpunt 10. Tijdens de ceremoniële afscheidsraad noemde hij de fusie ‘een slechte ontwikkeling voor de gemeenschap Grave. De gemeenschap zal grotendeels uiteenvallen omdat er geen verbinding meer is.’ STEVIGER ‘Het verenigingsleven gaat niet verwateren’, stelt Peter Linders vol overtuiging. Hij is een van de organisatoren van de vele activiteiten waarmee de inwoners van Grave deze maand afscheid van hun zelfstandige gemeente nemen. ‘Dat verenigingsleven wordt juist steviger. We waren ooit de hoofdstad van het Land van Cuijk. Dat gevoel gaat niet weg.’ Gravenaren zijn daarnaast trots op hun stad, de geschiedenis en de vele monumenten die het stadje rijk is. ‘Daar moet iedereen vanaf blijven, die zijn van ons’, lacht Linders. Altijd zijn er Gravenaren te porren om samen een evenement op te zetten, weet hij uit ervaring. En die zijn groots, zoals historische spektakels en defilés waar de geschiedenis van het stadje met geuren en kleuren, en zelfgemaakte historische kostuums, binnen de vestingmuren tot leven wordt gebracht. ‘Gravenaren, jong en oud, doen altijd aan iets mee, ook al moeten ze er altijd eerst even over nadenken.’ De strijd om zelfstandigheid versus herindeling is hard gespeeld, ook binnen de gemeenschap zelf, weet Linders. ‘Het vasthouden aan zelfstandigheid had ik wel stoer BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 45 gevonden, maar dat was niet vol te houden. Schaalvergroting is nodig om alle taken goed te kunnen uitvoeren.’ Zorgen maakt hij zich wel over de kernendemocratie die nog gestalte moet krijgen, en waarvan het de bedoeling is dat alle kernen zich in het grote Land van Cuijk gehoord voelen. Ook stadsgenoot Leo Burgers, een actieve en betrokken vrijwilliger, is daar bezorgd over. ‘Een bestuurder of ambtenaar uit Boxmeer heeft geen idee wat hier speelt en leeft. We worden een gigantisch grote gemeente.’ De voormalige tegenstander van herindeling gaat echter ‘vol goede moed de toekomst in. Ik was tegen, maar je moet echter realistisch zijn: je komt er eigenlijk niet onderuit. We moeten er het beste ervan maken.’ Ook Gravenaar Geert Jan Derks hoopt dat het nieuwe gemeentebestuur zijn belofte waarmaakt om alle 33 kernen die de nieuwe gemeente gaat tellen, inbreng te geven. KAMPIOEN Derks kan niet wachten tot het nieuwe Land van Cuijk van start gaat. Denk niet dat hij een ‘buitenstaander’ of een ‘nieuwkomer is’, zonder hart voor de stad. Graafser kan de Gravenaar haast niet zijn. Derks woont in de vesting, aan de gracht en ‘ Het verenigingsleven gaat hier niet verwateren’ zijn familie woont al eeuwen in Grave. Als ondernemer is hij al jaren actief in verschillende ondernemersverenigingen. ‘Als werkgever vind ik dat Grave te weinig ambitie had om zich ondernemend op te stellen. Grave is kampioen in het missen van kansen.’ Dat is volgens Derks eigenlijk al sinds 1921 zo, toen Grave bedankte voor de komst van een NS-station. Boxmeer greep die kans wel, en dat heeft de gemeente in de ogen van Derks geen windeieren gelegd. Ook de kans die er al geruime tijd lag om zich aan te sluiten bij het Land van Cuijk heeft Grave pas op het nippertje gepakt. ‘Grave is veel te lang te eigenwijs geweest om aan zelfstandigheid vast te houden.’ Toen de Graafse politiek eind maart eindelijk besloot te fuseren, heeft Derks dan ook een flesje champagne opengetrokken. ‘Ze hadden echter meteen moeten aansluiten. Nu zijn ze op een rijdende trein gesprongen en zijn veel belangrijke besluiten voor de nieuwe gemeente al genomen. Dat is niet echt een lekkere uitgangspositie.’ Derks beseft dat hij ‘nogal scherp van tong is’, maar hij wil zo graag een mooie toekomst en rol voor Grave, ook in de nieuwe gemeente. ‘Er liggen hier unieke kansen voor economische ontwikkeling.’ Hoewel LPG-fractievoorzitter Bannink zich jarenlang met hand en tand heeft verzet tegen herindeling, heeft ze vertrouwen in de nieuwe gemeente en zin in een nieuwe raadsperiode in een nieuwe raad. De partij van Bannink is na de verkiezingen met één zetel een kleintje in de 37 zetels tellende raad. De afgelopen raadsperiode was de LPG met zes van de vijftien zetels veruit de grootste. ‘We hadden gehoopt op twee zetels, maar we zijn blij met één’, zegt BanHet centrum van Grave met de Sint-Elisabethkerk BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

DE KWALITEIT VAN KANTOOR NU OOK VOOR THUIS Een dag thuiswerken in plaats van op kantoor is de afgelopen jaren steeds populairder geworden en nu soms zelfs noodzakelijk. Des te meer reden om aandacht te besteden aan een goede thuiswerkplek. Bekijk ons aanbod bureaus en bureaustoelen op: www.gispen.com/thuiswerken-binnenlandsbestuur BESTEL EENVOUDIG ONLINE JE ERGONOMISCH VERANTWOORDE THUISWERKMEUBILAIR. Vraag uw werkgever naar de mogelijkheden voor declaratie. Meer weten? Neem contact met ons op www.gispen.nl | info@gispen.nl

SPECIAL 47 nink. Ze kijkt terug op ‘hele pittige jaren’. Vol energie gaat ze zich storten op het raadwerk voor het Land van Cuijk. ‘Er liggen flinke thema’s waar ik me hard voor wil gaan maken.’ Extra en betaalbare woningen voor jong en oud en geen lastenverhoging bijvoorbeeld. ‘We moeten daarnaast zorgvuldig naar het verenigingsleven blijven kijken. Grave heeft een bruisend verenigingsleven. Ik wil niet dat daar de kam doorheen gaat.’ TROPENJAREN Het CDA, de voormalige coalitiepartner van de LPG, komt met maar liefst dertien zetels in de nieuwe raad. Toch zal de huidige fractievoorzitter Alex van Megen daar geen deel van uitmaken. ‘Het zijn tropenjaren geweest.’ Daarnaast heeft de nieuwe gemeente een andere bestuurscultuur nodig. Daarvoor zijn in zijn ogen nieuwe raadsleden nodig die met frisse energie aan de slag kunnen gaan. ‘De herindeling is heel goed voor Grave en ik heb er alle vertrouwen in.’ Door de overtuiging van het CDA dat Grave moest opgaan in het Land van Cuijk, klapte begin vorig jaar de coalitie. Het CDA stapte eruit en de VVD, voorstander van zelfstandigheid, nam de plek van de christendemocraten in, gesteund door Keerpunt 10. ‘Als CDA richten we onze blik al jaren op het Land van Cuijk. Wij vinden dat een robuuste gemeente in het belang van de inwoners is.’ Na een periode van felle debatten werd eind maart dit jaar het historische raadsbesluit tot opheffing van Grave genomen. Inmiddels zijn bij de meeste mensen de wonden gelikt en Historische kanonnen langs de Maaskade ‘ Een robuuste gemeente is in het belang van de inwoners’ is de blik op de toekomst gericht. Niet bij fractievoorzitter Litjens. ‘Mijn overtuiging is dat het laatste woord over de opheffing van Grave nog niet is gesproken’, stelde hij tijdens de ceremoniële raadsvergadering vorige week dinsdag. Hij was de enige fractievoorzitter die zijn frustratie over het opgeven van de zelfstandigheid tijdens de afscheidsraad niet onder stoelen of banken stak. Ondertussen zijn Linders en Derks druk bezig met de vele activiteiten om Grave feestelijk uit te luiden. Ze hebben er zichtbaar pleADVERTENTIE zier in en vertellen vol enthousiasme over wat er de komende weken op het programma voor de Gravenaren staat. ‘We blijven Grave, ook na 1 januari, positief op de kaart zetten’, bezweert Derks. ‘En we zijn en blijven nog altijd de enige stad in het Land van Cuijk’, benadrukt Linders met een knipoog. Waarnemend burgemeester Toon van Asseldonk luidde aan het slot van de ceremoniële afscheidsraad zelfstandig Grave uit. ‘Met pijn in het hart dragen we Grave als een trotse zelfstandige gemeente ten grave.’ Ontdek t/m 31 maart gratis de digitale leeromgeving op www.delerendeambtenaar.nl BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

VAN ONZE KENNISPARTNER

DOOR: HARRY PERRÉE FOTO: BERT BEELEN LICHTPUNTJES SPECIAL 49 Bij de herbouw van Jerusalem wordt deze Nijmeegse wijk grotendeels losgekoppeld van het aardgas. Daarmee is de buurt een van de eerste in Nederland die van het gas afgaat. Hoezee! Maar niet iedereen vindt de Nijmeegse aanpak een voorbeeld voor andere gemeenten. VOORBEELDWIJK JERUSALEM ALS EERSTE VAN HET GAS NIJMEGEN VIERT SUCCES ‘HEEL KLEIN BEGIN’ Na twintig jaar in het Nijmeegse wijkje Jerusalem te hebben gewoond is zestiger Coen Vernooij een half jaar geleden in zijn nieuwe woning getrokken. Die staat op exact dezelfde plek. Toch is de woning, vindt Vernooij, ‘onvergelijkbaar’ met de vorige. Niet alleen omdat de nieuwe woning anderhalve meter langer is dan de vorige, die stamde uit begin jaren vijftig. ‘Als ik eerder een uurtje wegging en ik zette de verwarming op 15 graden, dan wás het ook 15 graden als ik terugkwam’, zo schetst hij de situatie in voorgaande winters. Nu woont hij, net als 87 andere huurders, in een woning met energielabel A+ waar de vloerverwarming voor een constante behaaglijke temperatuur zorgt. ‘Met name mijn vrouw vindt het fijn, want die heeft reumatische klachten en die zijn nu een stuk minder.’ ‘Wat we hebben bedacht, is eigenlijk heel eenvoudig’, zegt projectmanager Sietse Jager van woningcorporatie Talis even later met een blik op de installatieruimte in een identieke modelwoning in Jerusalem. ‘Twee zonnecollectoren op het dak warmen het water in de zonneboiler op en dat wordt elektrisch naverwarmd. Het systeem is qua techniek niet bijzonder, maar het wordt heel weinig toegepast.’ Vaak worden in nieuwbouw warmtepompen aangelegd, ‘maar daar zit veel meer onderhoud en beheer aan’, aldus Jager. ‘Als je meer warmtevraag zou hebben, is een warmtepomp zuiniger. Maar deze huizen verbruiken zo weinig energie. Dan werkt dit systeem net zo zuinig.’ De woningen hebben naast twee zonnecollectoren ook acht zonnepanelen op ‘Financieel kán dit gewoon helemaal niet’ het platte dak liggen. Door de combinatie van energiezuinig bouwen en installatietechniek was het mogelijk de woningen van het gas af te koppelen. Daarmee is Jerusalem in 2023, als alle 220 woningen zijn vervangen, de eerste buurt in Nederland die zo goed als aardgasvrij is gemaakt. LOFTROMPET Politici en bestuurders steken de loftrompet over de aanstaande aardgasvrije voorbeeldwijk. ‘Wij zijn blij dat we met onze investering bijdragen aan betaalbare én duurzame woningen. Daar willen we vol op inzetten de komende jaren!’, jubelde Gelders gedeputeerde energietransitie Jan van der Meer vorig jaar bij de oplevering van de eerste modelwoning op de website van bouwer Dura Vermeer (de provincie heeft subsidie verleend voor de wijk). De inmiddels vertrokken Nijmeegse wethouder Harriët Tiemens zei dat ze trots was op de aardgasvrije woningen. ‘Dit hebben we samen gedaan – met de bewoners, woningcorporatie, provincie en gemeente. Het is een mooie start van een vernieuwde en verduurzaamde buurt.’ En in de Tweede Kamer noemde Rob Jetten tijdens de laatste algemene politieke beschouwingen Jerusalem een geslaagd voorbeeld van het aardgasvrij maken van een wijk. Daar kijkt directeur Ronald Leushuis van Talis heel anders tegenaan. ‘Je kunt wel zeggen: dit is een goed voorbeeld, maar dit ís dus helemaal geen goed voorbeeld’, zegt hij met een vleugje wanhoop in zijn stem – hij heeft het inmiddels al zo vaak gezegd. ‘Want financieel kán dit gewoon helemaal niet.’ Het herbouwproject kost Talis in totaal 61,5 miljoen euro; 280.000 euro per woning. Dat oogt prijzig als je bedenkt dat de grond al eigendom is van Talis en de bestaande funderingen worden gebruikt. Gemiddeld bedragen de stichtingskosten van een Nederlandse corporatiewoning 188.000 euro. Bij Jerusalem is dat 191.500 euro. De Jerusalem-woningen zijn deels duurder omdat eerst het sloopbedrijf moet worden betaald. Het effect van sloop is bovendien kapitaalvernietiging. De woningen staan voor 85.000 euro per stuk in de boeken van Talis en die waarde moet worden weggestreept. ‘Dat heet in jargon waardemutatie’, legt Leushuis uit. Hij benadrukt dat het bouwproces van de houtskeletwoningen betrekkelijk goedkoop is. Aannemer Dura Vermeer BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

50 SPECIAL LICHTPUNTJES ‘We hebben nu dubbel werk gedaan’ maakt de woningen grotendeels in de fabriek en monteert een woning binnen een paar weken ter plekke. MEER HUUR De 61,5 miljoen euro kan Talis maar beperkt terugverdienen via de huur die Jerusalem opbrengt. Huurders die er al lang wonen en nog een lage huur betalen, gaan meer huur betalen. Huurders die er kort wonen, betalen al een hogere huur. Sommigen gaan straks minder betalen. De tekorten moet Talis terugverdienen met de huurinkomsten van de pakweg 15.000 woningen die Talis in eigendom heeft. Daarmee komt de rekening linksom of rechtsom bij de huurders te liggen. Het betekent dat uiteindelijk óf de huur omhoog moet óf Talis woningen moet verkopen om de verduurzaming te betalen. Als het aan Talis had gelegen, was Jerusalem niet van het aardgas afgekoppeld. Talis wilde energiezuinige woningen met een gasketel bouwen. ‘Op zich was dat niet verkeerd geweest’, meent projectmanager Jager. ‘Met de gasketel kun je tien tot vijftien jaar toe en dan kon je daarna alsnog kijken.’ Maar toen de gemeente Nijmegen lucht kreeg van de plannen, stuurde die aan op het aardgasvrij maken van de wijk. Leushuis: ‘Ik heb iedere keer uitgelegd: dat kun je wel willen, maar het kan gewoon niet.’ Wethouder Tiemens drong echter aan en in de Tweede Kamer werden vragen gesteld over het project. Talis zou listig willen uitkomen onder de verplichting om de nieuwbouw in Jerusalem aardgasvrij te maken. De woningcorporatie wees erop dat, nu de fundering bleef liggen, er volgens het Bouwbesluit geen sprake is van nieuwbouw en het dus niet verplicht is de woningen van het aardgas af te halen. Uiteindelijk rolde er een compromis uit voor de financiering van de 2,3 miljoen euro die nodig was om 220 woningen aardgasvrij te maken. Talis heeft een groot deel van de korting op de verhuurdersheffing (een ‘beloning’ voor nieuwbouw) ingezet, de provincie is voor het resterende tekort van 650.000 euro over de brug gekomen. Eind goed, al goed? Niet helemaal. Toen Jetten Jerusalem aanhaalde als succesvoorbeeld, schoot dat bij Leushuis in het verkeerde keelgat. Hij stuurde een brief naar de fractievoorzitters van de Tweede Kamer AARDGAS NIET HELEMAAL WEG Niet alle woningen in Jerusalem zijn van het gas af. Op dit moment zijn er twee huurders met in hun nieuwe woning een cv-ketel op gas. Volgens Sietse Jager gaat het om bewoners die zich enerzijds tegen de nieuwbouw gekeerd hebben en anderzijds bezorgd zijn over een mogelijk hogere energierekening en zodoende voor de oude, vertrouwde gasketel hebben gekozen. om de penibele financiële situatie uit te leggen die het aardgasvrij maken oplevert. ‘Er wordt gesuggereerd dat wij nu makkelijk gasloos kunnen worden met zo’n project als Jerusalem, maar het tegenovergestelde is waar. Zelfs als je alles goed doet kan het financieel gewoon niet uit’, licht hij zijn brief toe. ‘Ik roep politici op kennis te nemen van dit project, want als wij nu al zeggen dat dit een goed voorbeeld is, dan gaan wij er niet komen.’ ONBEGAANBAAR PAD Talis, zo valt uit Leushuis’ woorden op te maken, wordt een onbegaanbaar pad opgeduwd. Als woningen niet meer voldoen, zoals in Jerusalem, dan is vervanging nodig. Maar binnenstedelijke herstructurering zoals bij Jerusalem ‘is altijd buitengewoon kostbaar, tijdrovend en heel ingewikkeld.’ De bottleneck zit niet alleen zit bij het aardgasvrij maken van woningen, geeft de corporatiedirecteur toe. Het gaat om ‘het stapelen van ambities die allemaal tegelijkertijd verwezenlijkt moeten worden.’ Woningen moeten niet alleen aardgasvrij zijn, maar ook circulair, energiezuinig, klimaatbestendig en betaalbaar. En dus moet op een project als Jerusalem veel geld worden toegelegd. ‘Alle corporaties hebben projecten van sloop-nieuwbouw in de pijplijn waar alle vraagstukken zich weer zullen voordoen’, voorspelt de corporatiebestuurder. ‘Er zit een einde aan het geld dat we kunnen lenen en dus zit er een einde aan de ambities die we kunnen betalen.’ Corporaties hebben de verhuurdersheffing die nu nog naar het rijk moet worden overgemaakt hard nodig voor verduurzaming. Ondanks de waarschuwingen van Leushuis vindt de gemeente Nijmegen het aardgasvrij maken van Jerusalem toch reden voor een feestje. ‘We hebben 80.000 of 90.000 gebouwen in Nijmegen staan. Dit is een heel klein begin, maar wel een succes om te vieren omdat het dus wel mogelijk is om woningen van het aardgas af te halen’, zegt strategisch omgevingsmanager energietransitie Pieternel Blankenstein. Maar wat als de corporaties over een paar jaar geen geld meer hebben voor projecten als Jerusalem? ‘Het is groter dan de corporaties die zeggen: dit is niet te betalen’, ‘Kostbaar, tijdrovend en heel ingewikkeld’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 51 De Duindoornstraat in Jerusalem reageert ze. ‘Ik heb daar de oplossing niet voor. Ik kan alleen maar dit soort projecten bij het rijk neerleggen en met elkaar delen.’ Wel benadrukt zowel Talis als de gemeente het belang van samenwerken. ‘Het hele aardgasvrije hadden we eerder duidelijk moeten hebben’, vindt projectmanager COLUMN JAN VERHAGEN BOOS, BOZER, BOOST, BOOSTER Nog een week, en dan begint het nieuwe jaar. Nog elf weken, en dan zijn er verkiezingen voor de gemeenteraden. De verkiezingsprogramma’s zijn geschreven, de kandidaatraadsleden en kandidaat-wethouders zijn bekend. Veel huidige raadsleden en wethouders zullen jaloers zijn op de nieuwe kandidaten. Ze konden niet doen wat ze wilden. Vier jaar hebben ze continu moeten bezuinigen. Vier jaar hebben ze zich voortdurend boos moeten maken over tekorten. Vier jaar hebben ze steeds elk dubbeltje drie keer moeten omdraaien. Ze hebben arbitrage ingeroepen voor tekorten. Ze zijn op het Binnenhof gaan protesteren voor meer geld. Ze hebben aan vele onderzoeken meegewerkt, om keer op keer aan te tonen dat ze tekortkwamen. Nog bozer waren de gemeenten over de tekorten op de jeugdzorg. De Raad van State zei al in maart dat het rijk in strijd met de wet handelde door de gemeenten te weinig geld voor jeugdzorg te geven. En toch duurde het tot juni voor het rijk dat verplichte geld ook echt gaf. En alleen nog maar voor één jaar. De komende vier jaar zullen anders worden. De gemeenten krijgen namelijk een financiële boost van het nieuwe regeerakkoord. Het geld klotst de komende vier jaar niet tegen de plinten, het klotst er overheen. De komende vier jaar krijgen de gemeenten 7 miljard euro meer dan ze dachten. Dat is 100 euro per inwoner per jaar. Plus extra geld voor de jeugdzorg. Met dat extra geld kunnen de nieuwe raadsleden en wethouders wel doen wat ze echt willen doen: hun gemeente verbeteren. Hun stad veiliger maken. Hun dorp mooier maken. Hun groen goed onderhouden. Hun jongeren helpen. Eindelijk. Geniet ervan. Doe er iets nuttig mee, en doe dat snel. De vier jaar van de raadsperiode ‘ Stop met praten over geld’ vliegen voorbij. Geniet ervan, zo lang het duurt. Geniet ervan om het niet steeds over tekorten en bezuinigingen te hoeven hebben. En stop alsjeblieft met voortdurend praten over geld. Schrap de najaarsnota – en liefst ook de voorjaarsnota. Ga het hebben over de gemeente. Over de inwoners, over de ouderenzorg, over het wegonderhoud, over het dorpshuis. Nog een week, en dan begint het nieuwe jaar. Ik wens u een mooi nieuw jaar, zonder boosheid over geld, en – als u wil – met een snelle booster! Jager van Talis. ‘Dat is er nu bijgekomen en heeft veel last veroorzaakt. We waren al bezig in de techniek en hebben nu dubbel werk gedaan.’ Blankenstein wijst op de Nijmeegse Warmtevisie uit 2018. ‘Daar zijn de corporaties bij betrokken geweest om ook een planning te maken: wanneer gaan we met welke wijk aan de slag?’, vertelt ze. ‘De input voor hoe gaan we van het aardgas af, dat hebben we samen gedaan met de corporaties. Maar ja, daar is Jerusalem vanuit Talis niet aangedragen.’ En het is aan de corporaties, stelt de omgevingsmanager, niet aan de gemeente, om woningen aardgasvrij op te leveren. Talis op zijn beurt wijst erop dat de gemeente Heseveld, de wijk waar het miniwijkje Jerusalem in ligt, niet had aangewezen als een van de wijken waar Nijmegen een collectieve warmteoplossing voor had bedacht. Zodoende lag de bal om aardgasvrij te gaan bij de corporatie. Om dit soort wrijvingen te voorkomen is ‘veel intensiever contact nodig’, aldus Jager. ‘Niet alleen tussen bestuurders. Ik heb nu ook een vast persoon bij de gemeente. Zo vinden we elkaar en kunnen we sneller afstemmen als er iets is.’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

Onderzoek dat ertoe doet januari februari maart april mei juni

In 2021 deden we – samen met onze opdrachtgevers en mediapartners – onderzoek naar de kwesties die het land bezighielden. juli augustus september oktober november december Dank voor het vertrouwen! Op naar 2022.

54 SPECIAL LICHTPUNTJES DOOR: ALEXANDER LEEUW BEELD: SHUTTERSTOCK In het duister van de digitale wereld zoeken criminelen naar zwakke plekken. Het kwetsbare Apache Log4j leert dat elke gemeente een potentiële Hof van Twente is. Al kunnen andere gemeenten leren van de openheid die in Twente werd betracht, analyseert BB-redacteur Alexander Leeuw. GEMEENTEN HOUDEN CYBERAANVALLEN VAAK GEHEIM HULDE VOOR OPENHEID HOF VAN TWENTE Hof van Twente kwam er niet genadig van af: de schade van de cyberaanval eind vorig jaar liep in de miljoenen, gevoelige data verdwenen en de ict-infrastructuur kon bij de schroot. Maar de gemeente besloot niet, zoals dat nog te veel gebeurt, de problemen stil te houden. Hof van Twente zocht de publiciteit. Pijnlijke conclusies werden getrokken, burgemeester Ellen Nauta gaf toe dat ze niet in control was terwijl ze dat wel dacht te zijn en een jaar lang was Hof van Twente het voorbeeld waarmee bestuurders bij de les van cyberbeveiliging werden gehouden. Zo kan de openheid van één gemeente de reden zijn dat een nog veel groter ict- debacle wordt voorkomen. Een jaar nadat de losgeldbrieven in Hof van Twente uit de printers rolden, dient een nieuwe dreiging zich aan. Elke gemeente heeft volgens een inschatting van de Informatiebeveiligingsdienst te maken met het kwetsbare Apache Log4j. Zelfs onervaren hackers kunnen gemakkelijk computers kapen. Het Nationaal Cyber Security Centrum publiceerde een lange lijst leveranciers bij wie de kwetsbare loggingtool wordt gebruikt. Online zoeken kwaadwillenden naar ingangen en de ransomware morrelt aan de deur. Als het nog niet duidelijk was dat elke gemeente een potentiële Hof van Twente is, moet het dat nu wel zijn. Uit de frequentie waarmee Hof van Twente wordt aangehaald, blijkt echter ook een manco: het blijft moeilijk om ict-problemen aan te kaarten. Een incident als Hof van Twente (en eerder in de gemeente Lochem) is tot op zekere hoogte bruikbaar, maar als de organisatie niet is doordrongen van het belang van goede cyberbeveiliging dan gebeurt er te weinig. Onlangs bleek uit onderzoek van de Eindhovense rekenkamercommissie dat het bestuur onvoldoende is betrokken en te weinig stuurt op privacy en informatiebeveiliging. Besturen moeten betrokken zijn én blijven. Niet slechts wanneer de dreiging gevoelsmatig even dichterbij lijkt. NIET OEFENEN Weinig gemeenten zijn openlijk zelfkritisch over de inzet voor cybersecurity. Om te achterhalen wat gemeenten werkelijk doen, vroegen AG Connect en Binnenlands Bestuur begin dit jaar 27 gemeenten naar hun maatregelen tegen cyberaanvallen. Bijna de helft blijkt niet te oefenen met aanvallen van buitenaf en bij een aanzienlijk deel ontbreekt een draaiboek voor wat te doen tijdens een cybercrisis. Slechts acht gemeenten deden in de afgelopen vijf jaar rekenkameronderzoek en zeven daarvan vonden kritieke kwetsbaarheden. Gemeenteraden moeten cyberbeveiliging aankaarten. Maar ict is een abstract en complex onderwerp dat minder op het geBINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 55 voel inwerkt dan bijvoorbeeld vluchtelingen of uitkeringen, dus bestaat het gevaar dat de overbezette raadsleden het onderwerp laten liggen. Het digitale is inmiddels echter zo alomtegenwoordig aanwezig dat problemen dáár kunnen resulteren in problemen overal. Niet voor niets heeft de toeslagenaffaire veel te maken met voortschrijdende techniek: de Belastingdienst heeft al jaren last van zwaar verouderde ict-systemen. En er is geen grip op de gegevensverwerking: begin deze maand legde de Autoriteit Persoonsgegevens de Belastingdienst een boete op van 2,75 miljoen euro omdat jarenlang gegevens (de dubbele nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag) zijn verwerkt op discriminerende en onrechtmatige wijze. TWEEDE KAMER De Tweede Kamer wil het gebrek aan draaiboeken en protocollen verhelpen: in april nam ze een motie aan voor een cyberverdedigingsprotocol voor gemeenten. Staatssecretaris Knops (Binnenlandse Zaken, CDA) reageerde in oktober dat hij de motie uitvoert, maar zegt in dezelfde brief Erken de zwakke schakels en werk aan oplossingen dat hij niet inzet op één cyberverdedigingsprotocol, ‘omdat de ene situatie niet de andere is’. Eind oktober vragen Kamerleden Rajkowski en Strolenberg (beiden VVD) de staatssecretaris of hij niet alsnog werk wil maken van de aangenomen motie en voor een protocol wil zorgen. Knops, nooit om woorden verlegen, vertelt een verhaal dat hij werk maakt van de motie, maar dat één cyberverdedigingsprotocol geen goed idee is, en dat de huidige richtlijnen gemeenten eigenlijk al dwingen om dergelijke plannen op te stellen. Kort samengevat: ik ga het doen, maar ik doe het niet, en het is er al. Het resulteert niet in beter voorbereide gemeenten. De alternatieven die Knops aandraagt zijn oplossingen die niet de vinger op de zere plek leggen: kaders, bewustwording, kennisdeling. Het normenkader van de BIO, waardoor gemeenten driftig aan de slag kunnen met vinkjes zetten. De ENSIA-zelfaudits die niemand snapt. Het gaat om oefenen – dat benadrukte ook burgemeester Nauta van Hof van Twente in reactie op de onderzoeksresultaten van AG Connect en Binnenlands Bestuur. Knops heeft het in zijn suggesties wel over oefenen, maar hij heeft het over de overheidsbrede cyberoefening en oefenpakketten van Binnenlandse Zaken. Het valt te betwijfelen of dat oefeningen zijn die het vuur aan de schenen leggen. Gemeenten moeten op zoek naar manieren om de beveiliging écht te testen. Geef ethische hackers de vrijheid. Keer op keer komen ze binnen – zoals ook bleek uit het Utrechtse rekenkamerrapport ‘Zo sterk als de zwakste schakel’ – en pas wanneer zo’n rapport met zo’n titel de vinger op de zere plek legt, komt er verandering. RED TEAMING Oefen met situaties waarin het fout gaat. Burgemeester Kees van Rooij van Meierijstad, waar ze volgend jaar met red teaming willen beginnen, noemde een interessante reden om te oefenen: hij merkt dat het een tijd duurt voordat men doorheeft dat het een cyberaanval is. Spam en storingen zijn er immers voortdurend. Door het in de praktijk te ervaren, komen mensen tot dat soort inzichten. Er is een nieuw soort ondermijning bijgekomen, zei burgemeester Nauta, en daar moet je wel op oefenen. Oefenen is niet de oplossing, maar oefenen wijst uit of de oplossingen werken. Maatregelen als kaders, bewustwording, en kennisdeling zijn nodig, maar pas bij testen wordt duidelijk of het voldoende is. Plannen maken is belangrijk, maar de waarde blijkt pas in de praktijk. Het is zoals Mike Tyson zei: iedereen heeft een plan, totdat ze op hun bek worden geslagen. Hiervoor is openheid nodig. De bereidheid om de eigen organisatie echt te testen. Te vaak worden de resultaten van ethische hackers gemasseerd of stilgehouden. Erken de zwakke schakels en werk aan oplossingen. Laat die oplossingen weer testen. Wees open over wat er goed en fout gaat. Hof van Twente heeft dat afgelopen jaar gedaan en dat moet een voorbeeld zijn voor alle gemeenten. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

56 SPECIAL LICHTPUNTJES DOOR: WOUTER BOONSTRA FOTO: SHUTTERSTOCK In een leeg gemeentehuis vertelde het Aalsmeerse gemeentebestuur twee jaar geleden waarom zij de stekker trok uit de ‘ongelijkwaardige’ ambtelijke samenwerking met grote buur Amstelveen. De scherven werden opmerkelijk snel gelijmd. De gemeenten werken nu nauw samen én het Aalsmeerse gemeentehuis wordt straks weer bemenst. TWEEDE LEVEN VOOR AMSTELVEEN EN AALSMEER SAMEN VERDER NA HET NULPUNT ’t Kan verkeren, was de lijfspreuk van de zestiende-eeuwse Amsterdamse dichter Bredero. Ruim 400 jaar later wordt die spreuk weer bewaarheid. ‘Relatietherapie voor Aalsmeer en Amstelveen’ kopte Binnenlands Bestuur eind 2019. En laat die therapie onder leiding van twee ‘procesversnellers’ zowaar zijn geslaagd. ‘Niet eerder is het gelukt om een knellende ambtelijke samenwerking te behoeden voor een scheiding en het tij te keren. Aalsmeer krijgt weer een eigenstandige kern organisatie met volledige publieke dienstverlening uit eigen raadhuis én gezamenlijk behouden we de voordelen van de schaalvergroting. En dit alles binnen bestaande budgetten!’, zegt een enthousiaste burgemeester Oude Kotte van Aalsmeer. Hij was het die twee jaar geleden samen met zijn wethouder Robert van Rijn (VVD) de plannen voor ambtelijke samen werking de nek om draaide. Als we via beeldbellen spreken over hoe die hernieuwde samenwerking tot stand kwam, zijn de Aalsmeerse wethouders Van Rijn en Bart Kabout (CDA) en de Amstelveense wethouder Frank Berkhout (D66) aanwezig. Plus de beide gemeente secretarissen Sjoerd Vellenga van Aalsmeer en Bert Winthorst van Amstelveen. Waar precies lag de kiem van de hernieuwde samenwerking tussen het ‘dorpse’ Aalsmeer en de zoveel meer ‘stadse’ grote broer Amstelveen? In 2019 wilde Aalsmeer al een andere samenwerking, maar eerst moest een onafhankelijke geschillencommissie uitspraak doen over de toenmalige ‘ict-ruzie’. Kortweg kwam die erop neer dat Aalsmeer meer moest gaan lappen voor de Amstelveense investeringen in ict-uitbreiding. Het overgenomen advies van de commissie was dat Aalsmeer minder hoefde te betalen dan de 6,4 miljoen die Amstelveen verlangde. Maar dat het toch een substantiële ict-bijdrage moest leveren ten bedrage van 4,1 miljoen. Daarna konden de gemeenten een nieuwe vorm van samenwerken aangaan. NULPUNT ‘Dat was een nulpunt waarvandaan we verder konden’, vult Berkhout aan. Het rekensommetje van uit elkaar gaan was inmiddels ook gemaakt en dat viel niet mee. Uit elkaar gaan – samenwerking op ambtelijk niveau was er al vanaf 2013 – had grote maatschappelijke gevolgen en was voor beide gemeenten niet goed. De organisatie zou twee jaar op slot gaan. ‘We hebben toen naar elkaar uitgesproken: laten we kijken of er iets anders voor in de plaats kan komen. Dat was een mijlpaal in de discussie.’ De Aalsmeerse wethouder Kabout benadrukt het belang van de meerjarige afspraak (tot 2022) voor die Aalsmeerse ict-bijdrage. ‘Daar zat ook een voorziening voor onvoorziene kosten bij. Voordeel daarvan is dat je dan geen tussentijdse discussies, chagrijn en negativiteit hebt.’ De uitspraak deed recht aan de beide colleges. ‘En handig was dat er een goed uitgeruste ict-organisatie was tijdens de toen net uitgebroken corona pandemie’, zegt Berkhout. ‘We hadden het thuiswerken en de Tozo snel in de steigers en hebben van de nood ook een deugd gemaakt. We waren klaar voor de volgende stap.’ Van die eerste stap naar gelijkwaardigheid voor Aalsmeer is eerst een potloodschets gemaakt, vertelt Van Rijn. ‘We wilden per se zelfstandig blijven. De impact kan groot zijn als je gaat scheiden, maar de gemeenteraad zat er pittig in, zeker hier. Dat speelde ook mee.’ Beide raden stemden deze maand vrijwel unaniem in met de hernieuwde samenwerking. Alleen de Amstelveense GroenLinks-fractie stemde tegen. De Aalsmeerse raad was betrokken bij het maken van de potloodschets. ‘We wilden meer regie, grip en sturing vanuit Aalsmeer op financiën en op onze opgaven’, gaat Van Rijn verder. Ict, bedrijfsvoering en sociaal domein gingen goed en hoefden niet per se terug naar Aalsmeer. ‘We wilden eigen accenten leggen op onze unieke aandachtspunten op woningbouw en infrastructuur.’ Er komt in Aalsmeer een ambtelijke kernorganisatie van ongeveer 25 fte om het college te ondersteunen, waardoor de bijdrage voor dienstverlening aan Amstelveen 1,5 miljoen lager wordt. ‘En Aalsmeerders kunnen nu weer in hun eigen gemeemte terecht.’ Ook komen ambtenaren, in dienst van de ambtelijke AA-organisatie, op het Aalsmeerse raadhuis te werken. ‘Dat was al de afspraak, maar kwam er acht jaar lang niet van, mede vanwege de coronapandemie. Nu realiseren we dat. Het is fijn dat ze zichtbaar zijn. Loketten met eigen Aalsmeerse ambtenaren – we zijn er blij mee, maar het heeft lang geduurd.’ TOON EN TAAL Waarom duurde het lang? Er was iets nodig om Aalsmeer comfort te geven, zegt Berkhout. ‘Daar dient de ambtelijke aanwezigheid in Aalsmeer voor. Door die ictinvesteringen kan dat nu ook gemakkelijker dan vroeger. Het is minder belangrijk dat je in één kantoor zit.’ De duur van de gesprekBINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 57 ken zat volgens Berkhout ook in interpretatie en de gehanteerde taal over wat je samen wilt bereiken. ‘Hier zijn procesversnellers voor nodig, informateurs die onderzoeken waar de grenzen liggen.’ Dat waren Ben Kokx voor Amstelveen en Huib de Vet voor Aalsmeer. De eigen kernorganisatie bleek een goede stap, aldus Van Rijn. ‘Dat is waar Aalsmeer naartoe wil: nabijheid creëren voor inwoners en ondernemers en die dienstverlening gestalte geven.’ De procesversnellers hielpen met de juiste toon en taal: wat willen de partijen nou precies? ‘Zonder hen waren we niet zo ver gekomen.’ Berkhout: ‘Je hebt externen nodig om woorden op hun gewicht te schatten. Door gesprekken te voeren over welke punten wel en niet bespreekbaar waren, hebben we dat goed kunnen zetten.’ Berkhout denkt dat het wederzijds begrip groter zal worden als Amstelveense ambtenaren vaker in Aalsmeer aanwezig zijn. ‘Inwoners vinden het belangrijk’, vult Kabout aan. ‘Tussen Aalsmeerse bedrijven is meer aansluiting door deze manier van organiseren. En met Amstelveen zijn er minder snel conflicten, ook financieel, omdat meer op hoofdlijnen wordt gekeken en door de egalisatiereserve. We hoeven niet alles op detailniveau uit te vechten. De afspraken staan voor vijf jaar, al zullen we jaarlijks evalueren.’ Bij onvoorziene kosten heeft de gemeentesecretaris het mandaat om er snel over te ‘ Zonder de procesversnellers waren we niet zo ver gekomen’ beslissen. ‘We hoeven niet elke kleinigheid te bediscussiëren’, beaamt Berkhout. ‘Gemeentesecretarissen kunnen over fte’s en de meeste problemen beslissen, behalve als ze te groot worden.’ KLARE WIJN Die gemeentesecretarissen hebben het proces van dichtbij meegemaakt. Winthorst (Amstelveen) al van voor de ambtelijke samenwerking en Vellenga (Aalsmeer) als onderzoeker en sinds afgelopen januari als algemeen directeur. ‘Soms was het hard tegen hard’, zegt hij. ‘Het waren grote belangen, maar daar zijn we goed uitgekomen. Het zijn best langdurige onderhandelingen geweest, soms is het ook nodig om klare wijn te schenken, met hulp van buitenaf. Ik ben blij dat we er überhaupt samen uit zijn gekomen.’ Winthorst bevestigt dat het proces spannend is geweest, maar benadrukt dat er ook al acht jaar volledige samenwerking is. ‘Vanaf 2018 kwamen er andere colleges en gemeenteraden en ontstond de wens van Aalsmeer voor meer zichtbaarheid, nabijheid en comfort. We moesten het toch anders doen.’ Dat betekende over de eigen schaduw heenstappen en je verplaatsen in de ander. Het leidde tot een win-winsituatie, vervolgt Winthorst. ‘Wij hoefden niet volledig te ontvlechten en kunnen beide blijven profiteren van de schaalvoordelen, maar we creëerden wel meer gezamenlijke afstemmomenten. Ik ben blij dat we de samenwerking kunnen voortzetten. Externen waren nodig om de emotie eruit te krijgen. Ik ben er trots op dat de bestuurders dat hebben gedaan.’ LEGE HULS Vellenga noemt het belangrijk dat de gemeentesecretarissen elkaar wel zijn blijven opzoeken tijdens het hele proces. ‘We hielden de telefoon open, ook als we het niet leuk vonden.’ Hij heeft straks een eigen organisatie van ongeveer 25 mensen die echt in dienst zijn bij Aalsmeer en werken op het raadhuis en circa 60 personen die, regelmatig vanuit het raadhuis in Aalsmeer, voor beide gemeenten werken. Waarom vindt Vellenga die kernorganisatie eigenlijk zo belangrijk voor Aalsmeer? ‘Het is een mooi raadhuis, maar een lege BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

SPECIAL 59 ‘ Emoties moet je durven laten liggen’ huls’, aldus Vellenga. ‘Er heerst oorverdovende stilte en dat is eigenlijk heel raar.’ Straks is er een klein compact team op de beleidsvelden van de wethouders. ‘Ze kunnen daardoor eigen prioriteiten stellen.’ Andere ambtenaren komen ook vaker naar Aalsmeer. ‘Niet als corvee, maar om hier af te spreken. Er zijn vaak gebiedsvergaderingen. Dat hoeft straks niet allemaal meer in Amstelveen.’ Vellenga benadrukt dat het niet is bedoeld ‘om je eigen weg te gaan’, maar om elkaar te versterken. ‘Dat willen we prominenter naar voren brengen. We moeten de collega’s verleiden. De politiek denkt dat het al klaar is, maar wij zijn er nog druk mee bezig.’ Cultuurverschillen zijn er ook op ambtelijk niveau, maar de ambtenaren zijn ‘al acht jaar samen aan het werk’, relativeert Winthorst. ‘Er zijn verduidelijkte afspraken. Natuurlijk zijn er cultuurverschillen, maar de meeste processen zijn hetzelfde. In Aalsmeer was er van oudsher wellicht meer contact met de inwoners. Aalsmeer heeft een hechtere gemeenschap, wij hebben meer expats. Dan dien je als ambtenaar inlevingsvermogen te hebben: zo gaat het in Aalsmeer. Ik bepleit dat ook hier: samen, snel en bereikbaar. We gaan naar dezelfde voorzieningen.’ Vellenga is niet zo bang voor culturele verschillen, maar heeft meer zorgen over het verwachtingenmanagement naar de gemeenteraad. ‘We kunnen niet voor gemeente spelen met 25 mensen. Je moet de relativiteit ervan zien. Er is beperkte slagkracht. We moeten goed aangesloten blijven Gemeentesecretaris Bert Winthorst (Amstelveen) Gemeentesecretaris Sjoerd Vellenga (Aalsmeer) met Amstelveen. Niet alles is anders. Het is hard werken en we moeten het waarmaken. Het is een spannend proces om te bewerkstelligen.’ De gemeentesecretarissen hebben het mandaat over een substantieel potje geld, aldus Vellenga, om over fte’s en problemen te beslissen. ‘Dat kunnen we samen oplossen. Het staat in de begroting, het is slimme haarlemmerolie.’ Winthorst noemt het potje ‘belangrijk’. ‘Het is fijn dat we het hebben en dat niet alles meer naar de bestuurlijke tafel hoeft te gaan.’ Er is weliswaar de verdeelsleutel van 25/75 voor gezamenlijke kosten, maar ‘je kunt het niet met een schaartje knippen’. ‘We hebben een hele diverse organisatie. Daarvoor is dat potje.’ VERWACHTINGEN Hoe kan dit samenwerkingsproces een voorbeeld zijn voor andere ambtelijke samenwerkingen? Volgens Winthorst zijn duidelijke afspraken en het goed creëren van verwachtingen erg belangrijk. ‘Durf een stip ADVERTENTIE Risicoanalyse integriteit wethouder? Integriteitskwesties zorgen voor instabiel bestuur. Capra Advocaten kent de risico’s en de regels. Met de Risicoanalyse integriteit wethouder bevordert u bestuurlijke integriteit. Wilt u meer weten? Bezoek capra.nl/grv2022 op de horizon te zetten en wees duidelijk of er een bestuurlijke fusie of herindeling moet komen. Bij ons ging dat mis met de wisselende colleges, maar wij hebben het toch weten te redden.’ Daarnaast is het belangrijk om steeds met elkaar in gesprek te blijven. ‘Emoties moet je durven laten liggen. Dat lukt voornamelijk bij de ambtenaren, in de politiek is van nature meer emotie.’ Vellenga benoemt eveneens het helder zijn over afspraken. ‘Het was ongetwijfeld met goede bedoelingen, maar we hebben er wel last van gehad dat het niet altijd gebeurde. Het helpt enorm als je daar scherp in bent.’ En recht doen aan de wederzijdse culturen is ook belangrijk. ‘Ik heb veel fusies meegemaakt. Je moet alles zo realistisch mogelijk omschrijven en bij beide partijen niet te hoge verwachtingen wekken. Bestuurders zijn vooral bezig met de bestuurlijke agenda en de actualiteit. Ambtelijk moet je dan scherp durven te adviseren. Dat zal er bij ons niet aan ontbreken.’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

60 ACHTERGROND EUROPA DOOR: CRISTINA BELLON EN SIMON TROMMEL BEELD: SHUTTERSTOCK De Vereniging van Nederlandse Gemeenten zal er likkebaardend naar kijken: van de 222 miljard euro die Italië uit Brussel krijgt aan coronaherstelgelden, gaat ruim 40 miljard naar gemeenten. ‘Dit is een unieke kans’, zegt voorzitter Antonio Decaro v ANCI – de Italiaanse zusterorganisatie van de VNG. BIJNA 20 PROCENT VAN EU-HERSTELFONDS KRIJGT LOKALE BESTEMMING 40 MILJARD RRF-GELD GEMEENTEN…IN ITALIË Gemeenten zijn de essentiële motor in de herinrichting van Italië na covid en burgemeesters zijn de grootste architecten in dit plan. Antonio Decaro, Italiaans ingenieur en politicus, is er perfect van op de hoogte. Als burgemeester van Bari en voorzitter van de ANCI, de Nationale Vereniging van Italiaanse Gemeenten, staat Decaro aan het roer van een zware missie: optreden als bemiddelaar tussen de behoeften van de gemeenten en de wil van de Italiaanse regering. Antonio Decaro, hoe stelt u zich de steden van de toekomst voor? ‘Voor het eerst sluiten de Europese doelstellingen voor herstel perfect aan bij het regionale beleid. We kunnen eindelijk zeggen dat onze steden het ‘Europa van de toekomst’ zijn, omdat hier het strategische beleid wordt geconcentreerd dat gericht is op het opnieuw inrichten van het leven na corona. Beter bewegen in steden en tussen steden, minder vervuilen. Minder energie verbruiken. Nieuwe, schone en duurzame energie produceren. Optimaliseren van de afval cyclus. Het grondgebied veiligstellen, het grondgebruik verminderen en het bestaande natuurlijke erfgoed opwaarderen. Herwaardering en herontwikkeling van stedelijke gebieden. Investeren in schoolen opleidings activiteiten. De schoonheid van ons land vergroten door middel van grote culturele en landschappelijke attracties. Tijd en middelen investeren in de kwaliteit van het leven van de burgers via de plaatsen en de manieren waarop zij leven. Dit zijn de doelstellingen die Europa heeft gekozen om zijn ‘volgende generatie’ te lanceren en dit zijn precies de doelstellingen van ons dagelijks werk: eindelijk gaan we allemaal in dezelfde richting, dit is een unieke kans.’ Wat is het bedrag van het Herstelfonds voor gemeenten? Hoe zal het worden geïnvesteerd? ‘Van de 222 miljard euro, verdeeld over Europese en nationale fondsen, is meer dan 40 miljard bestemd voor gemeenten. Een wezenlijk deel, omdat wij de belangBINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

van D Ë BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 ACHTERGROND 61 ‘ Onze vrees geldt vooral de ministeriële en regionale tussenpersonen’ NAAR rijkste publieke investeerders van het land zijn, met een bestedingscapaciteit die veel groter is dan die van enig ander overheidsniveau. In 2019 werd 25 procent van alle nationale middelen voor openbare werken uitgegeven door de gemeenten. En zelfs in 2020, toen alles door covid leek te worden tegengehouden, slaagden de gemeenten erin de uitgaven voor openbare werken met 20 procent te verhogen ten opzichte van 2018. We zijn ons bewust van het grote bedrag dat op ons wacht en we zijn er niet bang voor. Integendeel, wij moeten die rol opeisen en zo goed mogelijk kunnen invullen.’ Hebben gemeenten invloed op wat voor soort plannen en de financiering daarvan? Hoeveel krijgen ze? ‘Om de 40 miljard euro die voor de gemeenten zijn bestemd snel te besteden, stelde de ANCI rechtstreekse financiering zonder tussenpersonen voor, met een minimalisering van de formele en bureaucratische stappen om de fondsen uit te betalen. Bovendien stelden wij een snelle en efficiënte selectie en uitvoering van projecten voor, met een catalogus van procedures en regels die moeten worden gestandaardiseerd en toegepast in verband met het herstelinvesteringsprogramma. Ik noem er slechts enkele, zoals de automatische toewijzing van een bijdrage op basis van de demografische klasse van de gemeenten; de herfinanciering van programma’s die al waren gestart; de co-financiering van nationale programma’s, voor bijvoorbeeld de aanleg van boomkwekerijen, voor verdere bebossing in stedelijke gebieden en voor de herinrichting van historische dorpen.’ Het meest delicate keerpunt in het Italiaanse herstelplan is momenteel de weg die de fondsen moeten afleggen voordat zij bij de gemeenten terechtkomen. Wat stelt u voor om dat proces te verbeteren? ‘Onze vrees geldt vooral de ministeriële en regionale tussenpersonen. Onze ervaring heeft ons geleerd dat deze tussenpersonen IN VOORJAAR NEDERLANDS HERSTELPLAN, VOLGENS BRUSSEL DAN Nederland gaat in het voorjaar een corona-herstelplan indienen in Brussel om de 5,8 miljard op te halen die daar klaar ligt. Dat meldde Eurocommissaris Valdis Dombrovskis aan het Europees Parlement in Straatsburg. Het Europarlement sprak vorige week met de Raad en de Europese Commissie over de voortgang van het Europese herstelplan van 723 miljard euro. Nederland heeft als enige lidstaat nog geen plan ingeleverd. Nederland moet rond de zomer in Brussel een plan inleveren om geen geld mis te lopen en dat moet een stevig plan worden, zo schreef demissionair minister Hoekstra van Financiën in november al aan de Tweede Kamer. Van 22 EU-lidstaten zijn de ingediende herstelplannen inmiddels goedgekeurd. Volgens Eurocommissaris Paolo Gentiloni (Economie) is dat samen goed voor 450 miljard van de 723 miljard euro die Europa gezamenlijk investeert. Van die 723 miljard is 338 miljard een gift en 385 miljard een lening. Er blijkt inmiddels 54 miljard euro uitgekeerd. Vier landen hebben nog geen goedkeuring voor hun plannen. Bulgarije, waarmee de gesprekken volgens Dombrovskis ‘goed lopen’ en Zweden waar wordt gewacht op de oriëntatie van de nieuwe regering. Ook Polen en Hongarije moeten wachten en dat kan lang duren, omdat de landen niet voldoen aan rechtstatelijke eisen. ‘Orbán krijgt geen geld want Orbán is corrupt’, zei de Duitse Groene Europarlementariër Daniel Freund. In Polen zijn grote zorgen om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Er zijn ook andere grote zorgen in het Europees Parlement. In Italië wordt geklaagd dat er vooral in het toch al het rijke noorden wordt geïnvesteerd in infrastructuur en niet in het veel armere zuiden. tijd rekken (of verspillen) en obstakels opwerpen voor de uitvoering van het programma. Een voorbeeld: in oktober werd de aanbesteding voor het zogeheten ‘Nationaal Herstelplan missie 2’ gepubliceerd. Het ging om ongeveer 2 miljard voor ‘de energie-efficiëntie van het openbaar erfgoed’. Het plan omvat ongeveer twaalf stappen voor de toewijzing van het fonds. Hoe gaan we dat geld volgens schema uitgeven? We moeten allemaal een tijdschema voor ogen hebben; uiterlijk in juni 2022 moeten de ministeries de procedures hebben afgerond, of het nu gaat om rechtstreekse aankondigingen of opdrachten aan gemeenten. En uiterlijk in december 2023 moeten de bouwplaatsen open zijn.’ ‘Lange en langdurige procedures belemmeren ons die termijnen te halen. Het is onaanvaardbaar dat voor de uitvoering van een financieringsmaatregel zo veel tijd nodig is. Ik bedoel: eerst een ministerieel besluit, dan de toewijzing van een fonds aan de gewesten en vervolgens moeten de gewesten aanbestedingen uitschrijven, de programmering doen en een volgend ministerieel besluit uitvaardigen om de definitieve verdeling onder de gewesten te beheren. Ten slotte wijzen de gewesten de aanbestedende diensten aan.’ Dit betekent dat de uitdaging waarvoor Italië staat nog niet helemaal wordt begrepen! ‘Over twee of drie jaar zal het niet meer mogelijk zijn om tegen de gemeenten te zeggen “voer het werk uit, u bent aanbestedende dienst”, want dan moeten de uitgaven al worden gemeld. De burgemeesters zullen waarschijnlijk, zoals gewoonlijk, met de lucifer in de hand blijven zitten. Daarom werken wij samen met de ministeries aan de vaststelling van de maatregelen, waarbij wij onze bijdrage leveren om de regels te vereenvoudigen. Wij hebben al enkele resultaten bereikt voor vergunningen, voor contracten en aanbestedingen en voor mogelijke geschillen na aanbesteding. Het is niet alles wat we hadden gevraagd, maar het is een revolutionaire daad, ook al blijft het beperkt tot de werkzaamheden van het herstelplan.’ Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 DOOR: TON BESTEBREUR BOEK RECENSIE 63 FINANCIËLE LASTEN DOOR DE EEUWEN HEEN DE KOSTEN? DIE ZIJN VOOR DE OVERHEID Het bijbelboek Prediker leerde ons al dat er niets nieuws onder de zon is. Dat wordt weer eens bevestigd in Nederland in last. Vijfhonderd jaar overheidsfinanciën in de Lage Landen. Een kleine vijftien auteurs geven in evenzoveel hoofdstukken een schets van praktijken en lessen uit de overheidsfinanciën sinds 1500. Neem het relaas van Hugo Landheer over de kosten die de overheid zich moest getroosten rond 1813/1814, toen geallieerde troepen het met de Lage Landen opnamen tegen de Fransen. Die geallieerden moesten natuurlijk wel eten en drinken en vorderden daarom de benodigde levensmiddelen en andere materialen, maar zonder te betalen. Om een volksopstand enerzijds of plunderingen anderzijds te voorkomen, werd tijdens de oorlog snel een bevoorradingsorganisatie opgezet met centrale inkoop en een uitgekiende logistiek. Inkopen onder druk én een zekere chaos, de link met de mondkapjes en andere medische hulpmiddelen is in de actuele covidcrisis snel gelegd. En inderdaad werd ook in 1813/1814 de overheid geconfronDe mondkapjes werden ook toen al duur betaald teerd met aanbiedingen die ondanks de hoge nood buitensporig werden beprijsd. Tot ver na het einde van de crisisperiode werd nog voor miljoenen aan bonnetjes ingediend door leveranciers, aannemers en andere dienstverleners. Claims die tot ernstige bedenkingen leidden bij de verantwoordelijke commissie, regering en Rekenkamer en uiteindelijk ook lang niet altijd in volle omvang werden uitbetaald, maar prijzig bleef het wel. De mondkapjes werden ook toen al duur betaald. Een andere geschiedenis laat zien hoe de financiering van infrastructuur, in het bijzonder dijkaanleg en dijkherstel, stap voor stap veranderde van een private in een publieke aangelegenheid. Na iedere storm en watersnood bleek een beroep op collectieve middelen onvermijdelijker en betrad de overheid het domein van de bedijking en inpoldering. Maar ook hier: niets nieuws onder de zon. Want omdat de kosten van de werkzaamheden steeds weer verder onderschat, moesten vaak al tijdens de uitvoering van de werkzaamheden nieuwe en aanvullende bronnen van inkomsten worden gezocht om de projecten definitief te realiseren. Ook dat zien wij nog steeds terug bij grote complexe projecten. Een detail tot slot. Oud-secretaris-generaal van Financiën Jan Postma refereert aan de begrotingsspelregels in het begin van de 19e eeuw. We kenden toen even een 10jarige begroting. Dat zou voor deze moderne tijd misschien te lang zijn, maar de uitvoering van het beleid zou ook nu nog enorm zijn gediend met een meerjarige begroting, in plaats van de hijgerige en vluchtige werkwijze die we tegenwoordig kennen. Een historische bundel, kortom, met veel stof tot nadenken. CITAAT UIT HET BOEK NEDERLAND IN LAST. ‘Beide kooplieden werden in Den Bosch hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor achterstallige betalingen van hun thuisstad Leiden, een willekeurige stedeling kon destijds aansprakelijk worden gesteld voor een publieke schuld’ VIJFHONDERD JAAR OVERHEIDSFINANCIËN IN DE LAGE LANDEN Victor Enthoven (redactie) Primavera Pers Leiden, 2021 Prijs: ¤29,90 ADVERTENTIE

publiekdomein.nl Blijf relevant Om relevant te blijven in je werk bij de overheid, helpen wij jou graag met het ontwikkelen van de “Future Skills” die je vandaag al toe kunt passen in je werk. Kom 10 februari proeven van ons aanbod aan leerinterventies van 21e eeuwse skills die geschikt zijn voor projectleiders, teams en management in het publiek domein. Publiek Domein presenteert het nieuwe trainingsaanbod met korte workshops van 45 minuten waarin je kennis maakt met de thema’s en de nieuwe leervormen ervaart. Kies 2 van de onderstaande thema’s en meld je direct aan. Digi Duurzaam We nemen je mee in de wereld van de digitale transformatie die invloed heeft op mens, organisatie en maatschappij. Heb jij al kennis van de impact en mogelijkheden van artifi cial intelligence, machine learning en blockchain op de overheidsopgaven waar jij aan werkt? En, loop je ervoor weg of verken je de mogelijkheden? In deze proeverij laten we je zien wat ze betekenen voor jouw werk en wat de mogelijkheden en toepassingen zijn bij de overheid. Flexibiliteit & Wendbaarheid Veranderingen bij de overheid gaan steeds sneller en vragen aanpassingsvermogen. Wat is agility in de praktijk en hoe fl exibel en wendbaar is jouw team? Hoe fl exibel en wendbaar ben jij zelf eigenlijk en durf je dat te testen in onze simulatie? We laten met een unieke Meld je hier aan!! De proeverij vindt plaats op 10 februari van 15.00 tot 17.00 uur en wordt online gegeven. Meld je aan middels het formulier op de homepage van onze website www.publiekdomein.nl en geef in het aanmeldformulier aan welke 2 workshops je wilt volgen. Je ontvangt dan van ons een uitnodiging. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. werkvorm zien wat agility is en hoe je jouw fl exibiliteit en wendbaarheid in de dagelijkse praktijk kunt vergroten. Team acceleratie Bij de overheid krijg je steeds vaker te maken met wisselende multi disciplinaire teams, projectteams en agile teams waarin je vaak tijdelijk samenwerkt aan het realiseren van doelen en projecten. Je maakt in deze workshop kennis met de principes van “accelerated teamwork” en de dynamiek van deze tijdelijke teams. Je leert op basis van de laatste inzichten in snelle teamontwikkeling op welke teamdimensies je als team afspraken moet maken om succesvol te zijn. Veerkracht De druk op ambtenaren wordt steeds groter in onze snel veranderende Gratis online workshop. www.publiekdomein.nl wereld. Die druk zal niet minder worden dus je kunt er maar beter mee leren omgaan. We helpen je optimaal te functioneren op mentaal, fysiek, emotioneel en spiritueel vlak. Ben jij klaar voor deze workshop die jouw werkbeleving wel eens behoorlijk kan veranderen? Design Thinking Je hebt er vast al eens van gehoord maar wat is design thinking nu precies en wat kun je met deze methodiek in jouw werk voor de overheid. In deze workshop lichten we een tipje van de sluier op. Bij welke complexe vraagstukken is design thinking uitermate geschikt en welke stappen doorloop je? Na deze workshop ga je met nieuwe creativiteit en tools de complexe vraagstukken te lijf.

OUTLOOK GRONDEXPLOITATIES ALS JE DOOR DE WOLKEN DE CLOUD NIET MEER ZIET DIGITALE FORMULIEREN: EEN SCHAT AAN MOGELIJKHEDEN Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ Metafoor Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/Oracle Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ SchulinckInformatiemanagement WORKS

MEER INZICHT IN DE GEVOLGEN VAN DE TOESLAGENAFFAIRE DANKZIJ DATA HET DATACENTER ALS SPIL IN DE DIGITALE TRANSFORMATIE VAN GEMEENTEN Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ VanDamOosterbaan VERMINDERD WERKVERMOGEN BIJ UW WERKNEMERS? VERSTERK HET NU Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/Loyalis Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ NorthCDatacenters

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 68 PERSONALIA CARRIÈRE DOOR: JOSÉ SALHI Jan de Jong stopt per 1 april 2022 als griffier van Westerkwartier. De Jong is ruim 44 jaar werkzaam geweest bij gemeenten in de provincies Groningen en Drenthe. Hij was 16 jaar als griffier werkzaam, eerst in Tynaarlo en daarna in Westerkwartier. MAGDA JANSEN Magda Jansen–van Harten is benoemd tot burgemeester van Woudenberg. De benoeming gaat in op 11 januari 2022. Jansen–van Harten (33) is lid van het CDA. Zij is momenteel griffier van Roosendaal. Op dit moment is Yvonne van Mastrigt (PvdA) waarnemend burgemeester van Woudenberg. Zij neemt waar sinds het vertrek van Titia Cnossen (ChristenUnie, 63), die in juni 2021 stopte. PIETER PAANS Met ingang va 20 januari 2022 is Pieter Paans benoemd tot burgemeester van Krimpenerwaard. Paans (55) is lid van het CDA. Hij is momenteel wethouder in Papendrecht. Paans volgt Roelf Cazemier (VVD, 62) op als burgemeester van Krimpenerwaard. JORRIT JAN EIJBERSEN Jorrit Jan Eijbersen is benoemd tot burgemeester van de gemeente Hellendoorn. De benoeming is ingegaan op 20 december 2021. Eijbersen (46) is lid van de VVD. Hij was tot zijn benoeming wethouder in Gooise Meren. Hij volgt Anneke Raven (CDA) op. Raven gaat met pensioen. JOERIE MINSES Met ingang van 13 januari 2022 is Joerie Minses is benoemd tot burgemeester van Heumen. Minses (41) is geen lid van een politieke partij. Hij is momenteel burgemeester van Alphen-Chaam. Hij volgt Marriët Mittendorff (CDA) op, die met pensioen gaat. BEN VISSER In Eemsdelta is Ben Visser benoemd tot burgemeester. De benoeming gaat in op 15 januari 2022. Visser (40) is lid van de ChristenUnie. Hij is momenteel docent aan de PZ Scholengemeenschap en zelfstandig consultant. Gerard Beukema (PvdA) is waarnemend burgemeester in Eemsdelta, sinds het ontstaan van de gemeente per 1 januari 2021. PAULA JORRITSMA De gemeenteraad van Voorst draagt Paula Jorritsma–Verkade voor als burgemeester. Jorritsma (PvdA, 53) is sinds januari 2019 wethouder van de heringedeelde gemeente Altena en was daarvoor sinds mei 2014 wethouder in Woudrichem (één van de 3 later gefuseerde gemeentes). In Voorst volgt ze Jos Penninx (PvdA) op, die in augustus met pensioen ging. Renske HelmerEnglebert (SP) is waarnemend burgemeester. KOMEN & GAAN PETER DE BOER Vanaf 10 januari 2022 is Peter de Boer raadsgriffier in Lochem. Hij wordt de opvolger van Miranda Veenbergen die griffier is geworden in Bronckhorst. De Boer was hiervoor raadsadviseur / plaatsvervangend griffier in dezelfde gemeente. PIETER ZONDERVAN Pieter Zondervan stopt per 1 februari als gemeentesecretaris van Súdwest-Fryslân. Hij bekleedde deze functie sinds september 2015. Zondervan kiest opnieuw voor het zelfstandig ondernemerschap, zoals in de periode 20022015. Zijn eerst opdracht is bij de provincie Fryslân.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 PERSONALIA 69 POLITIEKE KLEUR BURGEMEESTERS De politieke kleur van de (kandidaat-) burgemeesters, die voorgedragen of benoemd zijn na hun sollicitatie op een vacature in 2021, is divers. ROELOF BLEKER De gemeenteraad van Enschede VVD 6 CDA 5 D66 2 Partijloos 4 PvdA 2 CU 1 lokale partij 1 draagt Roelof Bleker voor als burgemeester van Enschede. Bleker (partijloos, 54) is voorzitter van het college van bestuur van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Daarvoor was Bleker dijkgraaf van het waterschap Rivierenland, wethouder en raadslid in Enschede. GERHARD VAN DEN TOP Gerhard van den Top (60, partjiloos) is door de gemeenteraad van Hilversum voorgedragen als opvolger van burgemeester Pieter Broertjes (PvdA). Van den Top werd in 2014 dijkgraaf van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Daarvoor was hij bestuursvoorzitter van waterleidingbedrijf Vitens. OVERLEDEN: Ed van Thijn is op 87-jarige leeftijd overleden. Van Thijn (PvdA) was lid van de gemeenteraad van Amsterdam van 1962 tot 1971 en burgemeester van 1983 tot 1994. Verder was hij van 1967 tot en met 1981 Tweede Kamerlid. In 1981 werd hij benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken in het tweede kabinet-Van Agt. Na zijn burgemeesterschap werd hij opnieuw minister van Binnenlandse Zaken. Ook was hij van 1999 tot 2007 lid van de Eerste Kamer. LEONTIEN KOMPIER In Venray is Leontien Kompier (PvdA, 63) benoemd tot waarnemend burgemeester. Kompier neemt waar na het vertrek van burgemeester Luc Winants (CDA). Kompier is momenteel waarnemend burgemeester in Langedijk. Eerder was Kompier burgemeester van Vlagtwedde. WIMAR JAEGER Wimar Jaeger (D66, 56) is de nieuwe waarnemend burgemeester van Scherpenzeel. Jaeger volgt Eppie Klein (SGP) op, die twee maanden geleden werd ontslagen door commissaris van de koning John Berends na een vertrouwensbreuk. Jaeger was eerder waarnemend burgemeester van Oostzaan, wethouder in Hilversum en interim-wethouder in Muiden. JAN NIEUWENBURG De gemeenteraad van Hoorn heeft Jan Nieuwenburg (PvdA, 54) voorgedragen voor herbenoeming tot burgemeester. Nieuwenburg is sinds 17 mei 2016 burgemeester van Hoorn. FRITS BROUWER In Heemskerk is Frits Brouwer (CDA) benoemd tot wethouder. Hij volgt Krijn Rijke op. Brouwer is sinds 2001 actief binnen het CDA Heemskerk en was gemeenteraadslid van 2002 tot 2006. DUNCAN RUSELER In Woudenberg is Duncan Ruseler benoemd tot gemeentesecretaris. Hij volgt per 1 maart 2022 Boudewijn Marinussen op. Marinussen is sinds het vertrek van Simone van de Marck interim-gemeentesecretaris. Ruseler is op dit moment wethouder in Schiedam. ADVERTENTIE Vooruitlopend op de gemeenteraadsverkiezingen adviseren wij u tijdig te oriënteren op uw toekomst. Ons Pre-APPA programma ondersteunt u hierbij! Start de Quick Scan. www.transitiumgroep.nl | info@transitiumgroep.nl | 033 3030 630

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 Foto: Stephan van Leiden PERSONALIA 71 RAAD VAN STATE LIZET KEYZERS Met ingang van 1 januari 2022 is Lizet Keyzers benoemd tot gemeentesecretaris van Bodegraven-Reeuwijk. Keyzers was al aangesteld als interim gemeentesecretaris. Zij is vanaf 2005 in verschillende rollen werkzaam bij de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Ze is de opvolger van Johan de Jager. MARTIN DE GRAAF Martin de Graaf neemt per 1 januari afscheid als griffier van De Ronde Venen en gaat met pensioen. Hij bekleedde het griffierschap vanaf 2011. Daarvoor was hij vanaf 1978 werkzaam bij de gemeenten Wilnis, Nederhorst den Berg en Vinkeveen en Waverveen. Kees Bangma, Jannigje Willems en Hilal Benek worden staatsraad in de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Bangma is senior raadsheer en voorzitter van de teams Ambtenarenzaken en Internationale kamer bij de Centrale Raad van Beroep, Willems is senior rechter en kwaliteitscoördinator van het team handel van de rechtbank Den Haag en Benek is raadsheer bij de Centrale Raad van Beroep, werkstroom Ambtenaren, Voorzieningen en Internationale kamer. SANDRA DIEPSTRATEN Sandra Diepstraten (CDA) heeft haar ontslag ingediend als wethouder van Gilze en Rijen. In de ontslagbrief aan de gemeenteraad stelt Diepstraten dat zij onvoldoende ruimte en vertrouwen ervaart in de ambtelijke ondersteuning op organisatieniveau om de verantwoordelijkheden voor haar portefeuille te kunnen dragen. BRIEVEN OORZAAK EN GEVOLG Bij het lezen van het redactioneel van Wouter Boonstra in BB22 voelde ik een toenemende drang om dit niet onweersproken te laten. Zoals zo vaak bij goede teksten die boeien, zijn het niet zozeer de woorden zelf, die nopen tot reactie, maar de suggesties die erachter schuil gaan. Zo ook hier. Het stuk gaat over oorzaken en gevolgen, zoals de titel kernachtig weergeeft. Het wringt op meerdere plekken. Boonstra stelt de overigens zinnige vraag naar oorzaak en gevolg. Zijn analyse is, dat de oorzaak van het ‘idiote’ geweld in Rotterdam, het corona-beleid van de regering is. Althans die suggestie wekt hij sterk. Ik moet de eerste weldenkende medeburger nog tegenkomen, die deze link voor zijn of haar rekening durft te nemen. Omdat het stuk rept over ‘vertrouwen in de overheid’, ‘korter wordende lontjes’, en ‘sterkere stellingnames’ wekt de schrijver de suggestie, dat het Rotterdams geweld daarmee op één lijn zou staan. Natuurlijk niet. Zijn zin ‘Marktdenken, doorgeslagen consumentisme, ‘de klant is koning’. (inderdaad een onaffe zin), suggereert dat hij daarmee de belangrijkste oorzaken van het geweld benoemt. Vervolgens citeert hij Koetsenruijter , die het benoemt als ‘onafhankelijke, mondige burger, (..) gericht op eigen belang (..) maatschappelijk ongehoorzaam’. We worden het niet eens, vrees ik. Wat Boonstra beschouwt als doorgeslagen vormen van kritisch, maar overigens net en normaal gedrag, zie ik als opkomend uit een verderfelijke bron van haat en vernietigingsdrang. De dingen bij elkaar noemen, suggereert dat ze ook bij elkaar horen. Ik kan het niet meemaken. Mag iemand dan niet zeggen en schrijven wat hij of zij denkt en vindt? Zeker. Maar dit past niet in een redactioneel van een blad voor binnenlandse bestuurders. Gert den Hertog RENGER STARKE Gemeentesecretaris Renger Starke treedt op 1 maart 2022 terug. Omdat zijn pensioendatum in zicht komt, zou hij na de verkiezingen van 16 maart maar kort kunnen samenwerken met het nieuwe college dat daarna aantreedt. Zijn carrière bij de gemeente Lochem bestrijkt op zijn pensioendatum precies 25 jaar. Vanaf 2014 is hij gemeentesecretaris. RICHARD WIELINGA Richard Wielinga vertrekt als gemeentesecretaris van Almere. Wielinga gaat aan de slag als lid van de raad van bestuur van de Sociale Verzekeringsbank. Wielinga was ruim 5 jaar gemeentesecretaris. Daarvoor was hij onder andere gemeentesecretaris in Ede en directeur bedrijfsvoering bij de gemeenten Deventer en Epe. YVONNE BIESHAAR Met ingang van 1 januari 2022 versterkt Yvonne Bieshaar BMC als partner arbeidsmarkt. Bieshaar was hiervoor onder meer directeur sociaal domein in Eindhoven, directeur sociale dienst bij het samenwerkingsverband van de Drechtsteden, directeur arbeidsmarkt en sociale zaken in ’s-Hertogenbosch en manager regie arbeidsmarktbeleid en directeur werkmaatschappij in Amsterdam Zuidoost. ARCO HOFLAND Burgemeester Arco Hofland (CDA, 63) stopt als burgemeester van Rijssen-Holten. Hij wil niet in aanmerking komen voor herbenoeming. Hofland was raadslid en wethouder in Dalfsen. In 2005 werd hij benoemd tot burgemeester in Zwartewaterland. In 2010 begon hij in Rijssen-Holten. Hoflands ambtsperiode eindigt op 1 juni 2022. Hij blijft daarna aan als waarnemend burgemeester. MARJA VAN BIJSTERVELD De gemeenteraad van Delft heeft Marja van Bijsterveld voorgedragen voor herbenoeming tot burgemeester. Van Bijsterveld (CDA, 60) was eerder onder meer wethouder van Almere, burgemeester van Schipluiden, staatssecretaris, minister en lid van de Tweede Kamer. Ze is burgemeester van Delft sinds september 2016.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021 PERSONALIA 73 ANS HOENDERDOS KOEN VAN VEEN Koen van Veen stopt per 1 januari als gemeentesecretaris en algemeen directeur van Soest. Hij start vanaf 1 januari bij Geerts&Partners als interim manager en senior adviseur. Van Veen was voor Soest gemeentesecretaris in de gemeenten Opsterland, Hattem en Baarle-Nassau. LEONTINE VERMOND Leontine Vermond is per 1 januari benoemd als gemeentesecretaris en algemeen directeur ad interim van Soest tot 1 januari 2023. Zij is op dit moment hoofd van de afdeling Dienstverlening in Soest. Ans Hoenderdos volgt per 1 maart 2022 Jan de Ridder op als voorzitter van de NVRR. Hoenderdos is op dit moment bestuurder-directeur van de Randstedelijke Rekenkamer. OPROEP: Tekst en foto’s (high res) voor de rubriek personalia graag sturen naar info@binnenlandsbestuur.nl. Gegevens voor deze rubriek kunnen ook worden gestuurd via www.binnenlandsbestuur.nl/personalia SYLVIA VOS Sylvia Vos is op 1 december begonnen als directeur in Krimpenerwaard. Ze is een van de drie nieuwe directeuren en geeft leiding aan het publiek domein. Zij was eerder afdelingsmanager bestuurs- en managementondersteuning en financiën en afdelingsmanager vergunningen, toezicht en handhaving bij dezelfde gemeente. ADVERTENTIE MARIËLLE DE WAARD Op 1 december is Mariëlle de Waard gestart als directeur bij de gemeente Krimpenerwaard. Ze is een van de drie nieuwe directeuren (naast algemeen directeur Jurian Hennip) en geeft leiding aan het ruimtelijk domein. De Waard was hiervoor afdelingsmanager in Krimpenerwaard. SYLVIA VAN DER RUIT Vanaf 1 december is Sylvia van der Ruit aan de slag als directeur bij de gemeente Krimpenerwaard. Ze is een van de drie nieuwe directeuren (naast algemeen directeur Jurian Hennip) en geeft leiding aan het sociaal domein. Eerder was ze onder andere afdelingsmanager sociaal domein. Onze opleidingen geven je niet alleen een stevig fundament op bedrijfseconomisch vlak, je werkt ook aan je vaardigheden om soft controls in te zetten en je bewustzijn voor maatschappelijke waardecreatie.

Kompas 2022 3 februari Echt contact met inwoners De rol van bestuurders wordt steeds publieker. Burgers weten hen steeds beter te vinden en bestuurders hechten er grote waarde aan te weten wat er onder inwoners leeft . Daar is echt contact voor nodig. Denk bijvoorbeeld aan het optreden van bestuurders bij demonstraties of aan de soms verhitte discussies op sociale media. En de coronacrisis heeft nog eens extra beroep gedaan op de communicatieve skills van de bestuurder. Tijdens deze editie van Kompas/ Beste Bestuurder gaan we dieper in op het contact tussen bestuurder en inwoner. Hoe ervaren bestuurders het contact met de burgers? Wat zijn hun tips en tricks? En hoe zorg je ervoor dat je als bestuurder écht contact met je inwoners maakt? Bekendmaking Beste Bestuurder 2021 Tijdens deze bijeenkomst worden voor de 12e keer de Beste Bestuurder, de Beste Jonge Bestuurder en de Beste Bestuurder van een kleine gemeente bekendgemaakt. Mis het niet en meld u nu gratis aan! www.BBkompas.nl in samenwerking met: Dé loopbaanadviseur voor bestuurlijk Nederland livestream

Senior Planeconoom 36 uur | schaal 12 Beleidsmedewerker Riolering en Waterhuishouding 36 uur | schaal 11 •      •    •        BBV) •      Bas Auckel | 06 14826889  •       •        •         •          Nico Oudhof | 06 33822196  Ontwerper Riolering en Waterhuishouding 36 uur | schaal 10 •        •       •          •           Nico Oudhof | 06 33822196  www.certusgroep.nl werving en selectie interim development MANAGER VITAAL ONDERNEMEND APELDOORN STRATEGISCH, BESLUITVAARDIG EN VERBINDEND MANAGER VASTGOED & GROND ENERGIEK, RESULTAATGERICHT EN KUNDIG Ontwerpleider Projecten Openbare Ruimte 36 uur | schaal 10 •         •    •        •          Nico Oudhof | 06 33822196  • • • • • • • • Kij k op beljonwesterterp.nl voor volledig functieprofi el en tij dsplanning Eindhoven Enschede Groningen Heerenveen Utrecht Zwolle beljonwesterterp.nl

Afdelingshoofd Strategie en Beleid Directie Afval en Grondstoffen Strategisch • Bestuurlijk sensitief • Resultaatgericht • Planmatig Senior Accountmanager Interim Overheid Proactief • Relatiemanager • Organisatorisch sterk • Bemiddelaar Business Controller Nieuwsgierig • Analytisch • Proactief • Organisatiesensitief Senior Programmamanager Gebiedsontwikkeling Strategisch • Integrale visie • Netwerker • Boegbeeld Inspirerend en Verbindend Leider Voor de afdeling Beleid Samenleving Senior Beleidsadviseur Cultuur en Media Regisseur • Ontwikkelingsgericht • Coördinator • Verbindend Afdelingsmanager Innovatie Projecten en Advies Directie Toezicht en Handhaving Openbare Ruimte Coachend leiderschap • Samenwerkingsgericht • Daadkrachtig • Bruggenbouwer Kijk voor meer informatie op www.publieknetwerk.nl

a INDEX 77 VACATURES In de vacature- index treft u een selectie aan van de vacatures die deze week zijn opgenomen in het magazine of op de website van Binnenlands Bestuur. BESTUUR EN MANAGEMENT Beljon Westerterp | Gemeente Apeldoorn Beljon Westerterp | Gemeente Berg en Dal Castanho | Gemeente Ede Geerts & Partners | Gemeente Molenlanden Gemeente Enschede Gemeente Harderwijk Gemeente Purmerend Publiek Netwerk | Gemeente Amsterdam Publiek Netwerk | SED Organisatie Publiek Netwerk | SED Organisatie Rijksoverheid Rijksoverheid Rijksoverheid Samenwerkingsorganisatie De Wolden Hoogeveen Technische Universiteit Delft (TU Delft) VNG FINANCIËN EN ECONOMIE Certus Groep | Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Gouda JS Consultancy | Gemeente Emmen JS Consultancy | Gemeente Houten Provincie Zeeland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Publiek Netwerk Publiek Netwerk | Accres Rijksoverheid ICT EN AUTOMATISERING Centric Centric Centric Centric M&I/Partners/ JURIDISCH Gemeente Houten Gemeente Noordoostpolder JS Consultancy |COA MILIEU Certus Groep | Gemeente Alphen aan den Rijn Certus Groep | Gemeente Alphen aan den Rijn Gemeente Ermelo Gemeente Montferland JS Consultancy |Gemeente Westerkwartier Omgevingsdienst Brabant Noord Omgevingsdienst Brabant Noord Omgevingsdienst Brabant Noord Omgevingsdienst Brabant Noord Jurist Grondzaken (Adviseur III) Juridisch Beleidsadviseur Ruimtelijke Ontwikkeling Jurist met privacy als aandachtsgebied Beleidsmedewerker Riolering en Waterhuishouding Ontwerper Riolering en Waterhuishouding Beleidsadviseur/Projectleider | Groen en Landschap Adviseur Klimaatadaptatie Beleidsmedewerker Natuur Senior Adviseur Toezicht en Handhaving Industrieel Senior Toezichthouder Bodem Senior Adviseur Toezicht en Handhaving Agrarisch Senior Adviseur Vergunningverlening Industrieel ADVERTENTIES Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 80 Pagina 75 Pagina 75 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 80 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Manager Vitaal Ondernemend Apeldoorn Opgavemanager Afdelingsmanager beleid Sociaal Domein Spelverdeler Programmamanager Wet Open Overheid Teamleider Bestuur & Organisatie Directeur Bedrijfsvoering en diensten Afdelingshoofd Strategie en Beleid Afdelingshoofd Beleid Samenleving Inspirerend en Verbindend Leider Algemeen directeur CIBG Manager Projectbeheersing Strategisch beleidsadviseur Concernmanager AI Initiative Programmasecretaris Medior Beleidsmedewerker Gebouwde Omgeving Senior Planeconoom Afdelingshoofd Financiën Teamleider Financiën Concerncontroller Financieel Statenadviseur Toezichthouder Gemeentefinanciën Beleidsadviseur opdrachtgeverschap en financiën Senior Accountmanager Interim Overheid Business Controller Senior inkoopadviseur beheer, onderhoud en huisvesting Informatie Analist Lead Developer Software Tester Junior Application Specialist IB&P-Traineeship voor de zorg en overheid Pagina 75 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 76 Binnenlandsbestuur.nl Pagina 76 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 75 Binnenlandsbestuur.nl Pagina 80 Pagina 80 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 76 Pagina 76 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

78 INDEX PERSONEEL EN ORGANISATIE Gemeente Zoetermeer RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Beljon Westerterp | Gemeente Apeldoorn Castanho | Gemeente Nieuwegein Certus Groep | Gemeente Alphen aan den Rijn Certus Groep | Gemeente West Betuwe Certus Groep | Gemeente West Betuwe Certus Groep | Gemeente West Betuwe Certus Groep | Gemeente West Betuwe Gemeente Amsterdam Gemeente Montferland Gemeente Montferland Gemeente Zaanstad Publiek Netwerk | Gemeente Amsterdam Publiek Netwerk | Gemeente Hoorn SOCIAAL Gemeente Montferland Gemeente Scherpenzeel Gemeente Urk JS Consultancy | Gemeente Venray Werkse Werkorganisatie HLTsamen VOORLICHTING EN COMMUNICATIE Gemeente Urk Publiek Netwerk | Gemeente Leidschendam-Voorburg Beleidsmedewerker Sociaal Domein met coördinerende taken Beleidsmedewerker Sociaal Domein Klantmanager/ Consultent Participatie (werk en Inkomen) Teammanager Maatschappelijke Ontwikkeling Manager Ontwikkeling Senior Medewerker Onderwijshuisvesting Communicatieadviseur Senior Beleidsadviseur Cultuur en Media OOK UW VACATURE IN BINNENLANDS BESTUUR? BEL 020-5733656 ADVERTENTIE Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 80 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 76 P&O-adviseur JS Consultancy | Gemeente- en Waterschapsbelastingen HR Adviseur Manager Vastgoed & Grond Afdelingshoofd Ruimtelijk Domein Ontwerpleider Projecten Openbare Ruimte Toezichthouder Civiele Techniek Vakspecialist Civiele Techniek Medewerker Water Openbare Ruimte Adviseur Vastgoed en Grond Teamleider Uitstootvrije Mobiliteit Projectleider Ruimtelijke Ontwikkeling Planoloog Toezichthouder Bouwen en Ruimtelijke Ordening Afdelingshoofd Fysieke Leefomgeving Afdelingsmanager Innovatie Projecten en Advies Senior Programmamanager Gebiedsontwikkeling Stichting Openbaar Primair Onderwijs Haarlemmermeer Adviseur Huisvesting Binnenlandsbestuur.nl Pagina 80 Pagina 75 Binnenlandsbestuur.nl Pagina 75 Pagina 78 Pagina 78 Pagina 78 Pagina 78 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 76 Pagina 76 Binnenlandsbestuur.nl Gemeente West Betuwe is een prachtige groene gemeente waar iedereen zich welkom voelt om te wonen en te werken. Certus Groep is namens de gemeente op zoek naar overheidsprofessionals binnen het fysieke domein. Toezichthouder Civiele Techniek 32-36 uur | schaal 8 • Toezicht kwaliteit en voortgang van het werk • Communicatie inwoners en belanghebbenden over uitvoering • Controleert uitgevoerde hoeveelheden • Voeren besteksadministratie Vakspecialist Civiele Techniek 32-36 uur | schaal 9 • Begeleiding werkvoorbereiding, aanbesteding en uitvoering • Opstellen kostenramingen en deelopdrachten • Ophalen eisen en wensen betrokkenen (intern en extern) Medewerker Water Openbare Ruimte 32-36 uur | schaal 9 • Begeleiden interne -en externe projecten met focus op water • Borgen van het onderwerp ‘water’ in programma’s van eisen • Opstellen van projectopdrachten samen met collega’s Meer weten over een van deze vacatures? Neem contact op met Rosanne van Engelen | 06-18683010 | rosannevanengelen@certusgroep.nl www.certusgroep.nl Adviseur Vastgoed en Grond 32-36 uur | schaal 10 • Aan- en verkoop vastgoed, gronden en ontwikkellocaties • Uitgifte van bouwkavels • Adviseren bestuur en organisatie over vastgoed en grond • Bijdrage aan beleidsvorming en -ontwikkeling BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 51 | 2021

Denk andersom en kies voor vitale medewerkers www.everybodygroep.nl/andersom info@everybodygroep.nl 088-246 04 04/06 19 52 60 08

Ik werk voor Nederland... ...en voor mezelf Wil jij Nederland én jezelf beter maken? JS Consultancy is de carrièrepartner van professionals voor de publieke zaak. Via ons landelijk netwerk bemiddelen wij op het niveau van directie, management en professionals. Aan de slag op het gebied van BedrijfsTeamleider Financiën 36 uur | schaal 12 + AM-toeslag | max. € 89.403,- bruto per jaar (incl. IKB) Ervaren leidinggevende die meebouwt aan een organisatie en team in ontwikkeling. Echte inspirator die organisatorisch sterk is, mensen meekrijgt en duidelijk en koersvast is. Heeft voldoende affiniteit met de inhoud, maar gaat vooral voor de ontwikkelopgave. Is een uitstekende sparringpartner voor collega’s, MT en college. Is pro-actief en politiek sensitief. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 HR Adviseur 36 uur | schaal 11 max. € 74.705,- bruto per jaar (incl. IKB) Allround HR adviseur die op alle niveaus opereert. Begeleidt veranderingsprocessen, werkt aan strategische thema’s, maar staat ook met de voeten in de klei. Voelt zich thuis in een compacte en moderne organisatie die onlangs de prijs ontvangen heeft voor beste (thuis) werkgever van Overijssel. Uitstekende adviseur en sparringpartner die besluitvaardig en klant- en samenwerkingsgericht is. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Jurist met privacy als aandachtsgebied 36 uur | vaste functie | max. € 64.902,- bruto per jaar (incl. IKB) Ben jij iemand die de verantwoordelijkheid neemt? Een aanpakker die resultaten het liefst samen met anderen behaalt? Wij zoeken een pragmatische en toekomstgerichte Jurist, met als aandachtsgebied privacy (AVG ). Een stevige inhoudelijke adviseur, met een pioniersmentaliteit en verbindende visie. Iemand die laveert in het krachtenveld met verschillende belangen en stakeholders (intern en extern). Interesse? Bel Saskia Schrama 06 - 125 703 76 voering, Ruimte & Infra of Sociaal Maatschappelijk domein? Onze dienstverlening richt zich op het waarmaken van maatschappelijk resultaat. In samenregie met opdrachtgevers. En samen met jou. Teammanager Maatschappelijke Ontwikkeling 36 uur | schaal 12 tot max. € 82.478,- bruto per jaar (incl. IKB) Ervaren Inspirerend en faciliterend manager met kennis van het Sociaal Domein. Zakelijke en resultaatgerichte stijl van leidinggeven. Bijdragen aan verdere ontwikkeling van het team en organisatie. Stelt duidelijke kaders en zorgt voor maximale ontwikkeling van medewerkers. Stuurt op resultaat, staat stevig in de schoenen, is overtuigend, politiek bestuurlijk sensitief, ambitieus en samenwerkingsgericht. Interesse? Bel Michel Kollau 06 - 511 357 93 Beleidsmedewerker Natuur 24 uur | schaal 10 max. € 62.000,- (ft/incl. IKB) Mooie rol voor een bevlogen beleidsmedewerker die ervoor zorgt dat de ambities op het gebied van natuur, landschap en landbouw waar worden gemaakt en die zo een bijdrage levert aan de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van het veelzijdige landschap en de natuur in het Westerkwartier. Verbinder die leergierig is en draagvlak creëert. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Concerncontroller 36 uur | schaal 13 max. € 89.403,- bruto per jaar (incl. IKB) Ervaren controller die zorgdraagt voor de doorontwikkeling van de P&C-cyclus, maar die vooral ook een echte verbinder en sparringpartner is voor directie, college en management. Schakelt makkelijk tussen verschillende echelons en krijgt mensen mee. Houdt van de combinatie van cijfers, strategie en mensen. Is stevig, empathisch, scherp, oplossingsgericht en politiek sensitief. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Reageer op bovenstaande functies via www.jsconsultancy.nl/vacatures Interim Werving & Selectie

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80

Home