JE GEBRUIKT JE INTUÏTIE MEER DAN JE DENKT Figuur 1 – Groei vakmanschap (Stuart en Hubert Dreyfus). De waarde van tacit knowledge Als we inzoomen op het verband tussen kennis en intuïtie, dan kan het helpen om het begrip kennis te splitsen in twee delen: een expliciet deel en een impliciet deel. Expliciete kennis is de kennis waarvan wij ons bewust zijn. Het is de benoembare en overdraagbare kennis. Je kan bijvoorbeeld expliciet aangeven wat je taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn. Je kan bij de overdracht van een project met jouw opvolger belangrijke projectinformatie, -documentatie en -kennis uitwisselen. Impliciete kennis – tacit knowledge –, is de kennis waarvan wij ons niet bewust zijn. En in die gevallen waarin we er een glimp van kunnen opvangen is het heel lastig om deze impliciete kennis onder woorden te brengen en over te dragen. Impliciete kennis is persoonsgebonden kennis, die in je hoofd, hart en handen zit en die je hebt verworven door praktijkervaring. We hebben allemaal impliciete kennis in huis: of het nou in onze privésfeer is of in ons professionele werk. Mathieu Weggeman [1], hoogleraar organisatiekunde aan TU Eindhoven zet het begrip kennis nog iets scherper neer met de formule: K = f(I.EVA) Informatie (I) wordt dus pas Kennis (K) op het moment dat je het bewerkt met Ervaring, Vaardigheid en Attitude (houding). De ‘I’ ofwel expliciete kennis, kun je in databases stoppen en is nog steeds aanwezig in de organisatie als de mensen uit de organisatie zijn vertrokken. De ‘EVA’ ofwel impliciete kennis verlaat de organisatie samen met de bezitters van deze kennis. Verlies van impliciete kennis kunnen we niet compenseren met expliciete kennis zoals modellen en meet- en regeltechniek. De intuïtie van de spuisluisbeheerder Een ervaren spuisluisbeheerder in Noord-Groningen had de verantwoordelijkheid om bij elk getij te beslissen hoever hij de deuren van de spuisluizen moest openzetten om de waterstanden in het achterland op peil te houden. Naast harde informatie zoals windsterkte en waterstanden ving hij ook een reeks zwakke signalen op zoals fluctuaties van de wind in het riet, de vorm van de wolken, het gedrag van de watervogels en flarden van gesprekken die hij met boeren had. Al deze signalen combineerde hij in zijn afwegingen. Zolang hij beheerder was bleven de waterstanden als een streep op peil. Na zijn pensioen is zijn werk geautomatiseerd, maar het algoritme heeft nooit het kwaliteitsniveau gehaald van de sluisbeheerder. De binnenwaterstanden fluctueerden sterk. Je zou kunnen zeggen dat wat we in de volksmond onderbuikgevoel noemen, of intuïtie, verpakt zit in de impliciete kennis EVA. En daar maken we veel en vaak gebruik van. We hanteren weleens de ijsbergmetafoor, waarbij zich 11% boven en 89% onder de waterspiegel bevindt. In die verhoudingen kan je ook denken bij respectievelijk expliciete en impliciete kennis. Als we een beslissing nemen, dan maken we gebruik van eerdere ervaringen en vaardigheden. We vangen bovendien allerlei zwakke signalen op, die tegelijkertijd onbewust worden meegewogen in het besluitvormingsproces. Goede vakmensen ontwikkelen een antenne die zich steeds beter kan richten op relevante zwakke signalen. Het voorbeeld van de sluisbeheerder maakt ook een ander aspect duidelijk. Vakmensen ontwikkelen hun intuïtie niet op een generieke manier. Vakmanschap is juist heel specifiek en contextgebonden. Stel dat de bedieningswijze van de sluis zou veranderen, dan zou de bovengenoemde sluisbeheerder een ander reactiepatroon ontwikkelen. En als hij werd overgeplaatst 00:0 5
6 Online Touch Home