Een andere tendens is dat de woede en agressie in de samenleving toenemen. Het vermogen om diversiteit te waarderen lijkt te zijn verdwenen. Waar we eerder te boek stonden als een multicultureel en tolerant volk, is het nu eerder schering en inslag dat de bv Nederland alleen van Nederlanders is. We lijken die tolerantie inmiddels te zijn kwijtgeraakt. Uit angst, onder andere voor het verlies van identiteit. Een van de gevolgen is dat er uitsluiting en stigmatisering plaatsvindt. En de gevolgen daarvan uiten zich in explosies, aangezien de menselijke emoties ergens heen moeten. Denk aan de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en de rellen in culemborg. Het zijn allemaal uitingen van agressie, en angst is een van de onderliggende drijfveren. Het is ons nog niet duidelijk op welke wijze wij ons tot elkaar kunnen verhouden, met behoud van authenticiteit. Het komt erop neer dat we onszelf kunnen zijn en erop kunnen vertrouwen dat juist als iedereen zichzelf mag zijn, er meer rust is in de samenleving. Want waarvoor wordt er gestreden? Juist: om het mogen behouden van eigenheid. Wat zal er gebeuren als we de strijd loslaten en gaan onderzoeken op welke wijze we met elkaar kunnen leven? We kunnen dan gaan kijken naar de overeenkomsten in plaats van de verschillen. Leren zijn wie we zijn, in relatie tot de ander en dus verbonden. En ja, daar hoort het leren accepteren van grenzen bij. Zaak is dan wel, dat diverse groepen mee kunnen praten over welke grens acceptabel is. Het is een tussentijd, waarin de grenzen zijn vervaagd en de normen en waarden niet meer gelden zoals ze golden. Wij dienen elkaar weer te gaan verstaan. En dat is ons nog niet gelukt. Het antwoord is het voeren van dialoog. Dat is in mijn beleving de weg. Omdat daarmee mensen in de gelegenheid komen te zien wie zij zelf zijn en te ervaren met wie zij samenleven. Te voelen wat henzelf en anderen beweegt. En dat vraagt tijd. Tijd om te vertragen, elkaar vragen te stellen, ons oordeel uit te stellen en te onderzoeken. We zijn die vaardigheid verleerd en verkeren in een tussentijd waarbij we uitgenodigd worden tijd te nemen voor bezinning en verbinding met onszelf en anderen. Voorheen was de kerk de plek waar ruimte werd gecreëerd voor bezinnende en trage vragen. De secularisering heeft er echter voor gezorgd dat mensen bij zichzelf te rade moeten gaan om uit te vinden waar zij voor staan en waar zij in geloven. Het wegvallen van de kerk als centraal instituut heeft de behoefte aan dergelijke verdiepende vragen niet weggenomen. Het verlangen naar gepassioneerd leven, verbinding en bezinning lijkt namelijk groter dan ooit. En die behoefte wordt inmiddels voor een deel op ons werk ingevuld. ‘van kerk naar werk’ de organisatie Het is niet verwonderlijk dat organisaties mede door deze ontwikkeling voor grote veranderingen staan. Zo is een leven lang dezelfde baan bij dezelfde werkgever inmiddels vrijwel uitgesloten en blijven zitten terwijl het werk eigenlijk geen voldoening biedt, komt steeds minder vaak voor. We zijn 8
10 Online Touch Home