tien jaar. Dat was keihard nodig. We liepen vast, met steeds meer kostbare storingen. Zoals bij uitval van webservices voor online enquêteren. Ook konden we niets meer aanpassen of aanvullen, zoals een CBS-vragenlijst invullen op een smartphone of tablet. De businesscase van Phoenix was dus in feite bedrijfscontinuïteit.” Hoe ontstond de sterke architectuur? “We hebben allereerst processen onderverdeeld in domeinen op functioneel niveau; de logische stukken van de waarneming benodigd voor alle statistiek. Bijvoorbeeld: trekken van steekproeven, uitzenden van vragenlijsten, houden van interviews en alle data toegankelijk maken voor verwerking en publicatie. We moesten domeinen creëren waarin die verschillende onderdelen plug-and-play bij elkaar konden komen. Die plaat is leidend gebleven in het hele traject, ook voor het tweede deel van de architectuur: de invulling van de IT. Kern is consequent blijven. In het verleden zijn steeds stukjes toegevoegd en dan ontstaat er een lappendeken. In de nieuwe opzet kunnen we stukjes vervangen zonder het hele landschap te hoeven aanpassen. Zo zijn dataverzameling en verwerking uit elkaar getrokken alvorens opnieuw te automatiseren. Dat creëert een rustpunt tussen ruwe data en de productie van statistiek. Want het werk was aldoor complexer, gevoeliger voor fouten en minder efficiënt geworden.” Welk bureau tekende voor de architectuur? “In het verleden hadden we minder goede ervaringen met uitbesteding, reden om het binnenboord te houden. Productie van statistiek is een uniek proces. Marc Houben ontwierp Phoenix, een ervaren businessarchitect bij CBS, met de input van vele anderen. John Bos was de IT-architect. We hebben eerst grote pakketten voor marktonderzoek bekeken, maar die voldeden absoluut niet voor het geheel.’ En welke externe partijen voor het toetsten? ‘PwC, onze adviseur voor processen, bekeek het geheel van Phoenix. Daarnaast kregen we een gratis grondige toets door Bureau ICT-toetsing (BIT). En vervolgens nog een toets door Software Improvement Group. Pivotal heeft ook een keer naar de software gekeken. Dat alles leverde nuttige verbeteringen op. De beveiliging is eerst enkele malen getoetst door Fox-IT. Toen beveiliging veel zwaarder ging wegen zocht het CBS een structurele partner. Dat werd Secura.” De BIT-rapportage (2017) was kritisch over Phoenix: gebrekkige kwaliteitsbewaking van software, te globale opzet Nummer 43, juli 2022 en het grote risico om alles te willen vervangen. Wat heeft u gedaan? “We hebben SIG de software laten evolueren. Zelf deden we een functiepuntanalyse op nog te bouwen software. Op veel punten was het prima, op andere te complex en dat hebben we kleiner gemaakt. En verder, tsja, laat ik niet te onaardig doen over het BIT-advies. Maar die toetsen zijn nuttig om je scherp te houden.” IT vervangen lopende het proces leidt onmiskenbaar tot hoofdbrekens. Dan moet je schuiven Hoe verliep het project? ‘De werkwijze was: in delen bouwen, testen in de praktijk en dan de transitie. Elke twee maanden was er een nieuw onderdeel gereed, een kleine dertig in totaal. Soms, bijvoorbeeld voor een onderdeel als telefonische onderzoeken, was een langere periode voor oplevering nodig. Maar meestal werd er gebouwd in drie sprints van drie weken. We kwamen steeds beter in dat ritme.” Ging ook het weleens niet goed? ‘Ja, deze werkwijze leidt ook tot spanningsvelden, geïntensiveerd door het agile werken. CBS-productie is een klassiek proces met logische werkwijzen en deadlines. IT vervangen lopende het proces leidt onmiskenbaar tot hoofdbrekens. Dan moet je schuiven. Zo’n transitie van een systeem naar productie is een paar keer uitgesteld omdat het onvoldoende aansloot op de praktijk. Ook vergt agile werken snelle feedback en aanpas53
54 Online Touch Home