houvast te bieden. Het is echter precies het ‘niet-weten’ en het bevragen waar ethische reflectie een meerwaarde kan bieden om verder te kijken. Die ruimte, die vraagt om continue inspanning en die wij zien als dynamisch proces, wordt hier niet gecreëerd. We lichten dit met enkele voorbeelden toe. De positie van waarden Wij hanteren in ons werk het motto ‘Van datagedreven naar waardengedreven’ en zijn trots dit uitgangspunt terug te lezen in de werkagenda. Toch blijven er wat vragen ten aanzien van de invulling van dit begrip. Er wordt bijvoorbeeld in de werkagenda verwezen naar ‘publieke waarden’ alsof deze vastomlijnd, reeds gedefinieerd en bovenal breedgedragen zijn of zouden moeten zijn. Daarnaast wordt er voorgesteld door het voeren van een debat, het instellen van een keurmerk en het hanteren van kaders deze waarden te borgen. Er wordt voor een insteek gekozen waarbij de publieke waarden bij elke overheidsinstantie of ongeacht de toegepaste technologie hetzelfde zijn. In al deze verwijzingen naar waarden lijkt de overtuiging te spelen dat er een universele “digitale context” is waarin deze waarden spelen. Ethiek als methode betekent voor ons juist contextgevoelig werken, met grote mate van zorgvuldigheid en gevoeligheid, waarin de reflectie op de afweging van waarden, in de specifieke context, centraal staat. Een methode om meer contextgevoelig te werken zou kunnen betekenen dat er overheidsbrede waarden worden vastgesteld en daarnaast per instantie specifieke waarden worden toegevoegd. Ethiek opgevat als (mensen)recht Zowel in de lijn ‘Iedereen kan de digitale wereld vertrouwen’ en de lijn ‘Iedereen heeft regie op het digitale leven’ wordt de nadruk gelegd op het borgen van mensen- en kinderrechten en daartoe worden impact assessments gepromoot als middel om dat te toetsen. Wij hebben twijfels bij deze ‘minimale’ opvatting van ethiek. Mogelijk is er gekozen voor het mensenrechtenperspectief om ethiek ‘makkelijker’ en tastbaarder te maken. Maar door deze focus en werkwijze is er weinig plek meer voor reflectie, en ligt het voor de hand dat het verwordt tot een toetsing met betrekking tot de randvoorwaarden (mag het?). Mensenrechten zijn slechts een onderdeel van ethiek. Ethisch handelen betreft het bevragen van de manier waarop we willen samenleven, waarbij de rechten zelf fundamenteel of zelfs een voorwaarde zijn. Eenzelfde constatering doen wij als het aankomt op de protocollen, standaarden en implementatiekaders die worden voorgesteld in de werkagenda. Hoewel kaders zowel overzicht 100 Bij het hanteren van kaders verdwijnt de noodzaak om zelf na te denken en te blijven reflecteren op processen, de opdracht en wat daarin het juiste is om te doen als en houvast kunnen bieden, brengt het leunen op impact assessments, keurmerken en protocollen ook een reëel gevaar met zich mee. Bij het hanteren van kaders verdwijnt de noodzaak om zelf na te denken en te blijven reflecteren op processen, de opdracht en wat daarin het juiste is om te doen. Ethische zaken als (morele) verantwoordelijkheid en integriteit, het durven adresseren van vraagstukken binnen de organisatie en zorgvuldige analyse van projecten kunnen daarmee naar de achtergrond verdwijnen en omwille van efficiëntie niet meer aan bod komen. Digitale vaardigheden en verantwoordelijkheid In diezelfde twee programmalijnen ‘Iedereen kan meedoen in het digitale tijdperk’ en ‘Iedereen kan de digitale wereld vertrouwen’ constateren we twee uitgangspunten die we willen bevragen. Er lijkt in de eerste een onderliggende aanname in de Werkagenda aanwezig te zijn dat men kan leren digivaardig te worden met een cursus of bijscholing, en dat scholen digivaardige leerlingen kunnen afleveren. Hierbij lijkt echter over het hoofd worden gezien dat digivaardigheid geen vaardigheid is als fietsen of zwemmen, waarbij je na voldoende training voor eens en voor altijd weet hoe de digitale wereld in elkaar steekt.
101 Online Touch Home