december 2025
Colofon Khorhurd is een maandelijkse uitgave van Armeens Apostolische Kerk Surp Hoki dat wordt samengesteld door AJO Amsterdam. Khorhurd streeft ernaar de gelovigen te informeren over de Heilige Liturgie, kerkgeschiedenis en symbolen. De algemene kennis te verbreden en de preken toegankelijk te maken voor alle kerkgangers. Dit redactieteam is opgericht door gelovigen voor gelovigen. ‘Wij zijn allen gedoopt in één Geest en zijn daardoor één lichaam geworden, wij zijn allen van één Geest doordrenkt, of we nu Joden of Grieken zijn, of we nu slaven of vrije mensen zijn.’ (1 Korintiërs 12:13) Voor vragen, suggesties en/of bijdragen kun je contact opnemen via khorhurd@ajo-amsterdam.nl. Je kunt Khorhurd ook online lezen www.onlinetouch.nl/khorhurd Redactie Seda Abgarian Armenuhi Alaverdyan Grigor Ayvazyan Adrine Bandari - Markarian Dajana Daniljan Laetitia Demirbacak Serge Demirbacak Alwina Gulian Vormgeving Shake Moutafian 2 Khorhurd Masis Kazorian Raffi Kazorian Ani Manukjan Ana Mgrdichian Ani Nazari Suzi Sjabazjan André Yaghyazaryan
I nhouds o p g ave Vraag en antwoord Wat is de Heilige Drie-eenheid? Preken Preek 7 december 2025 Preek 14 december 2025 Preek 21 december 2025 Preek 28 december 2025 4 6 8 10 12
Vr aag en antwoord Wat is de Heilige Drie-eenheid? De Bijbel zegt dat er één God bestaat, maar bepaalde verzen duiden God als de Heilige Drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Hoe kan God beide zijn? In de Bijbel wordt het standpunt ingenomen dat God transcendent is. Transcendentie is het naar buiten staan of overstijgen van de mens: een goddelijk wezen door wie wij leven, bewegen en ons zijn hebben, of zoals God zegt ‘Ik Ben’. In de Hebreeuwse Schriften verschijnt God op ingewikkelde manieren die niet helemaal in ons menselijk denkwijze passen. Een veel voorkomende manier waarop dit gebeurt, is met eigenschappen die Gods Eigen zijn. Het boek Spreuken zegt dat God de wereld schiep door Zijn wijsheid (dit is een eigenschap). Maar er zijn ook gedichten in Spreuken die Gods wijsheid beschrijven als een persoon, een middel door wie God het universum heeft ontworpen. Gods eigenschap wordt dus een apart karakter. De Bijbelse auteurs geloven dat er maar één almachtige God is. Maar ze praten over Hem als verschillende karakters. Dit is onderdeel van de manier waarop de Bijbelse auteurs de complexe identiteit van God uitbeelden. Het zijn Gods eigenschappen die God vormen. Als we die manier van praten over Gods identiteit eenmaal leren herkennen, zie je het overal in de Schriften terug. Je kan het vinden in de eerste zinnen van de Bijbel 4 Khorhurd waarin de Geest van God wordt genoemd. Wie is het die in de schepping zweeft boven de wateren? De Geest van God! De Geest verwijst naar Gods persoonlijke aanwezigheid. En zo kan de Bijbel verwijzen naar Gods Geest als verschillend van God. Hoewel dit vreemd klinkt vanuit ons gezichts-punt, is het deze complexiteit die de Bijbelse auteurs ons proberen te laten inzien. In de Bijbel is er dus maar één God die de mensen moeten aanbidden. Dat maakt het verhaal uit het boek Daniël verrassend. Daniël heeft een droom over een menselijk figuur die de Mensenzoon wordt genoemd. Daarbij droomt Daniël over deze mens die op een wolk omhoog wordt getild en dan nog hoger, in Gods ruimte. Vervolgens zit deze mens aan de rechterhand van Gods hemelse troon en de hele mensheid aanbidt deze mens naast God. Deze mens maakt deel uit van Gods identiteit. De Mensenzoon is dus verschillend van God, en tegelijkertijd ook God. In het Nieuwe Testament maken we kennis met Jezus van Nazareth. Hij is menselijk, maar tegelijkertijd is Hij veel meer. Een van Zijn titels waren ‘Mensenzoon’, net zoals de figuur uit Daniëls visioen. De bewering is dat Hij deze complexe God is die mens is geworden, om andere mensen met God te verenigen. De evangeliën portretteren Jezus dus als volledig mens en ook als YHWH, de God van Israël. Jezus reist rond en zegt en doet dingen
die alleen YHWH kan doen, zoals de zonden van mensen vergeven of de chaotische wateren tot rust brengen. Dit betekent dat Jezus een mens is, onderscheiden van God, en ook God. Dat klinkt misschien gek, totdat je de Hebreeuwse Geschriften hebt gelezen, die je hierop hebben voorbereid. De eerste volgelingen van Jezus, de apostelen, spraken over Zijn identiteit met behulp van de taal van Gods eigenschappen. Ze noemden Jezus de ‘Glorie van God’. De apostel Paulus noemde Jezus ‘de Wijsheid van God’. Johannes opent zijn evangelie met Jezus het ‘Woord van God, door wie de wereld is geschapen’ te noemen. Dan zegt hij: ‘Het Woord was bij God en het Woord was God!’ (Johannes 1:1) Jezus, die wordt afgeschilderd als God die mens is geworden, zou met God praten als een afzonderlijk persoon. Als Hij dat deed, noemde Hij Hem ‘Vader’. Toen Jezus over God sprak, verwees Hij niet naar een abstracte kracht of energie, maar Hij sprak over een persoonlijk wezen waarmee je een relatie/ band kunt hebben. Er bestaan in de Bijbel veel persoonlijke duidingen voor God, zoals Heerser, Schepper of Rechter. Jezus verwijst echter consequent naar God als ‘Mijn Vader’. Jezus ervoer God als een bron van oneindige liefde. Hij zei: ‘De Vader heeft Mij liefgehad van voor de schepping van de wereld.’ Door de Geest ervaarde Hij de liefde van de Vader. Maar hier hield het niet op. Jezus beloofde dat de Geest door Hem zou uitgaan en de liefde van de Vader zou delen met de hele mensheid en met de hele schepping. Dit is wat latere volgelingen van Jezus ‘de Drieeenheid’ noemden. De Vader, de Zoon en de Heilige Geest zijn één God van de Bijbel. Zelfs als we dit niet volledig begrijpen, is de God van de Bijbel geen wezen dat je hoeft te begrijpen. Het gaat erom dat we God kennen en door Hem gekend worden, zodat we deel kunnen nemen aan Zijn liefde. Khorhurd 5
Preek 7 december 2025 “Heilige Vader, bewaar hen door Uw naam, de naam die U ook aan Mij gegeven hebt, zodat zij één zijn zoals Wij één zijn.” – Johannes 17:11 Uren voor Zijn kruisiging, tijdens Zijn Laatste Avondmaal, bad onze Heer Jezus Christus voor Zijn apostelen en voor onze eenheid (Johannes 17:1-26). In dat gebed zegt Hij een aantal belangrijke dingen over eenheid die het waard zijn om te onthouden en in gedachten te houden, vooral in deze tijd waarin onze nationale eenheid en verbondenheid verstoord zijn. De bron van eenheid is God. Nergens in de evangeliën roept Jezus op tot eenheid, want ware eenheid is niet het resultaat van menselijke inspanning. Eenheid wordt ons gegeven door God, door de Heilige Geest en in Jezus Christus. En wat is die eenheid? Die is recht evenredig met de eenheid die bestaat tussen de Vader, de Zoon en de Heilige Geest: “zodat zij één zijn, zoals Wij één zijn.” De eenheid die bestaat tussen de personen van de Heilige Drie-Eenheid is het hoogste mysterie van het christelijk geloof. Drie personen, maar toch één God en één goddelijke natuur. Die eenheid is een eenheid van natuur en wezen. Onze eenheid is ook een eenheid van wezen en natuur. In onze menselijke natuur en in de diepten van ons wezen zijn we allemaal gelijk. We zijn zondige mensen, maar we 6 Khorhurd worden vernieuwd door de doop in Jezus Christus, en we streven ernaar deel te worden aan de goddelijke natuur. We zijn allemaal afstammelingen van Hayk Nahapet, door onze aderen stroomt hetzelfde bloed, we zijn de dragers van hetzelfde historisch en cultureel erfgoed, dezelfde taal en hetzelfde geloof, en we hebben hetzelfde heilige thuisland. Daarom is onze eenheid de eenheid van de door God gegeven essentie, die uit ons hart voortkomt en door onze aderen stroomt. Die verbintenis heeft zeker bescherming en verdediging nodig. De Heer Jezus weet dat we die gemakkelijk kunnen verliezen door onze zonden, en daarom bidt Hij dat de Almachtige Rechterhand van God onze Beschermer zal zijn om weerstand te bieden aan alle zichtbare en onzichtbare vijanden van onze verbintenis. De vijand wil dat wij verdeeld en zwak zijn, en hij veroorzaakt ruzies, gevechten en verdeeldheid die een wig drijven tussen onze eenheid. Ongetwijfeld is verdeeldheid de geboorte van zonde. Er is zoveel zonde en beschuldiging om ons heen dat niemand van ons onschuldig kan lijken. Laten we dit nederig erkennen en berouw tonen. Laten we beseffen dat we vandaag de dag meer dan ooit het gebed van onze Heer Jezus Christus nodig hebben,
zodat God de Vader onze nationale eenheid en de kerkelijke gemeenschap die we in Christus hebben, veilig kan bewaren, verweven met ons geloof, onze taal, onze geschiedenis, onze cultuur en ons heilige vaderland, geheiligd door het bloed van onze helden. Evangelie: Lukas 14: 12-24 Tegen degene die Hem had uitgenodigd, zei Hij: ‘Wanneer u een maaltijd aanbiedt of een feestmaal geeft, vraag dan niet uw vrienden, uw broers, uw verwanten of uw rijke buren. Want zij zullen op hun beurt u uitnodigen, en zo doen zij iets voor u terug. Wanneer u een feestmaal geeft, nodig dan armen, kreupelen, verlamden en blinden uit. Dan zult u gelukkig zijn, juist omdat zij niets kunnen terugdoen. Want u zult ervoor beloond worden bij de opstanding van de rechtvaardigen.’ Een van de andere gasten, die dit hoorde, zei tegen Hem: ‘Gelukkig al wie zal deelnemen aan de maaltijd in het koninkrijk van God!’ Daarop zei Jezus: ‘Iemand wilde een groot feestmaal geven en nodigde tal van gasten uit. Toen de dag van het feestmaal gekomen was, stuurde hij zijn dienaar naar de genodigden om tegen hen te zeggen: “Kom, want alles staat klaar.” Maar een voor een begonnen ze zich te verontschuldigen. De eerste zei: “Ik heb net een akker gekocht, die ik beslist moet gaan bekijken. Neemt u mij niet kwalijk, ik kan niet komen.” En een ander zei: “Ik heb vijf span ossen gekocht en ik ga ze keuren. Neemt u mij niet kwalijk, ik kan niet komen.” Weer een ander zei: “Ik ben pas getrouwd en daarom kan ik niet komen.” Toen de dienaar teruggekomen was, bracht hij zijn heer verslag uit. De heer des huizes ontstak in woede en zei tegen zijn dienaar: “Ga vlug de stad in en breng uit de straten en stegen de armen en kreupelen en blinden en verlamden hierheen.” Toen de dienaar hem kwam melden: “Heer, wat u hebt opgedragen is gebeurd, en nog is er plaats,” zei de heer tegen hem: “Ga naar de wegen en de akkers buiten de stad en haal iedereen binnen, want mijn huis moet vol. Ik zeg jullie: niemand van de genodigden zal van mijn feestmaal proeven.”’ Khorhurd 7
Preek 14 december 2025 “Mijn plan met jullie staat vast – spreekt de HEER: Ik heb jullie geluk voor ogen, niet jullie ongeluk; Ik zal je een hoopvolle toekomst geven.” – Jeremia 29:11 De tuinman zag een vogel die een nest probeerde te bouwen in een stapel takken die van de appelboom waren afgesneden. Toen de vogel weg was, brak de tuinman het vogelnest af. De volgende dag probeerde de vogel zijn nest opnieuw te bouwen in dezelfde stapel takken. De tuinman brak het nestje opnieuw af. De volgende dag zag hij de vogel zijn nest bouwen in een van de bomen in de tuin. Hij glimlachte en liet het met rust. De arme vogel dacht waarschijnlijk dat de tuinman de wreedste man ter wereld was, maar de tuinman wist dat die stapel afgesneden takken binnenkort zou afbranden, en als hij het nest daar zou laten liggen, zouden zowel de vogel als haar kuikens verbranden. We begrijpen niet altijd de betekenis van de moeilijkheden in ons leven. “Waarom verhoort God onze gebeden niet en neemt Hij onze problemen en moeilijkheden niet weg?” vragen we ons in ons hart af. Wij zien slechts een deel van het plaatje, maar God ziet het hele plaatje. Hij houdt van ons en weet wat goed voor ons is, zelfs als het op dat moment pijnlijk is. Hij kent ook onze gevoelens en negeert of wijst ons daarom niet af wanneer we overstuur zijn en tegen Hem in opstand komen. In plaats daarvan 8 Khorhurd wil Hij dat we ons met heel ons hart tot Hem wenden en de grootheid en diepte van Zijn volmaakte liefde ontdekken. Laten we vertrouwen hebben in onze God, Hij denkt alleen maar goed en wel voor ons. Hij staat achter ons, beschermt ons en geeft ons hoop en een toekomst. “Mijn plan met jullie staat vast – spreekt de HEER: Ik heb jullie geluk voor ogen, niet jullie ongeluk; Ik zal je een hoopvolle toekomst geven.” (Jeremia 29:11). Evangelie: Lucas 17:1-10 Oproep aan de leerlingen Tegen zijn leerlingen zei Hij: ‘Het is onvermijdelijk dat er valstrikken zijn, maar wee degene die ervoor verantwoordelijk is! Het zou beter voor hem zijn als hij met een molensteen om zijn nek in zee werd geworpen dan dat hij ook maar een van deze geringe mensen ten val zou brengen. Let dus goed op jezelf! Indien een van je broeders of zusters zondigt, spreek die dan ernstig toe; en als ze berouw hebben, vergeef hun. En als ze zevenmaal op een dag tegen je zondigen en zevenmaal naar je terugkeren en zeggen: “Ik heb berouw,” dan moet je hun vergeven.’
Toen zeiden de apostelen tegen de Heer: ‘Geef ons meer geloof!’ De Heer zei: ‘Als jullie geloof hadden als een mosterdzaadje, zouden jullie tegen die moerbeiboom zeggen: “Trek je wortels uit de grond en plant jezelf in de zee!” en hij zou jullie gehoorzamen. Als iemand van jullie een knecht heeft die ploegt of de kudden weidt, dan zal hij, wanneer die thuiskomt van het land, toch niet tegen hem zeggen: “Kom aanliggen en eet mee”? Zal hij niet veel eerder tegen hem zeggen: “Maak iets te eten voor me klaar, doe je gordel om en bedien me terwijl ik eet en drink, en daarna kun je zelf eten en drinken”? Hij bedankt de knecht toch niet omdat die gedaan heeft wat hem is opgedragen? Hetzelfde geldt voor jullie; wanneer jullie alles gedaan hebben wat jullie is opgedragen, zeg dan: “Wij zijn maar eenvoudige knechten, we hebben enkel onze plicht gedaan.”’ Khorhurd 9
Preek 21 december 2025 “Hersteller van het oude, herstel ook mij en versier mij opnieuw.” – St Nerses Shnorhali, “Aravot Luso” (Ochtendgebed) Een Hongaarse krankzinnige geoloog viel in 1972 de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad aan en bracht met hamerslagen ernstige schade toe aan een van de beroemdste beeldhouwwerken ter wereld: Michelangelo’s “Pietà”. Na de arrestatie van de vandaal en de beoordeling van de omvang van de schade, gingen de verantwoordelijken onmiddellijk over tot het herstel van het beeld. Zij nodigden de bekendste kunsthistorici en restauratoren ter wereld uit, stelden hen de beste laboratoria ter beschikking en besteedden enorme bedragen om het beeld volledig te herstellen met inzet van alle menselijke en technische middelen die beschikbaar waren. Hoewel dit meesterwerk van kunst kapot was, werd het niet weggegooid, maar zorgvuldig gerestaureerd en vormt het tot op de dag van vandaag de sier van de Sint-Pietersbasiliek met een vernieuwde schoonheid. 10 Khorhurd
Als de mens zo zorgzaam omgaat met zijn levenloos kunstwerk en geen enkel middel spaart om het te herstellen, hoeveel te meer zal God, de Schepper, zorg dragen voor Zijn levende en bezielde schepping, de mens? Die Hij schiep naar Zijn beeld en gelijkenis en die Hij liefheeft, zelfs wanneer dat beeld in hem vervormd en beschadigd is. Waarlijk, God is de volmaaktste Hersteller, want wanneer wij gebroken en verwrongen tot Hem komen met onze schuldbelijdenis en het verlangen om vernieuwd te worden, herstelt Hij ons volmaakt voor de eeuwigheid. Evangelie: Lucas 18:9-14 De erfgenamen van het koninkrijk van God Met het oog op degenen die zichzelf rechtvaardig vinden en anderen minachten, vertelde Hij de volgende gelijkenis. ‘Twee mensen gingen naar de tempel om te bidden, de een was een farizeeër en de ander een tollenaar. De farizeeër stond daar rechtop en bad bij zichzelf: “God, ik dank U dat ik niet ben als de andere mensen, die roofzuchtig of onrechtvaardig of overspelig zijn, en dat ik ook niet ben als die tollenaar. Ik vast tweemaal per week en draag een tiende van al mijn inkomsten af.” De tollenaar echter bleef op een afstand staan en durfde niet eens zijn blik naar de hemel te richten. In plaats daarvan sloeg hij zich berouwvol op de borst en zei: “God, wees mij zondaar genadig.” Ik zeg jullie, hij ging naar huis als iemand die rechtvaardig is in de ogen van God, maar die ander niet. Want wie zichzelf verhoogt zal worden vernederd, en wie zichzelf vernedert zal worden verhoogd.’ Khorhurd 11
Preek 28 december 2025 “Hij is de Heer der heren en de Koning der koningen, en zij die met Hem zijn, zijn geroepenen, uitverkorenen en getrouwen.” – Openbaringen 17:14 De heilige apostel Johannes beschrijft in het boek Openbaring de christenen die samen met de Heer Jezus Christus overwinning zullen behalen over de kwade machten: “Zij zullen oorlog voeren tegen het Lam, maar het Lam zal hen overwinnen, want Hij is de Heer der heren en de Koning der koningen. En zij die met Hem zijn, zijn geroepenen, uitverkorenen en getrouwen.” (Openbaring 17:14) In deze beschrijving kunnen wij de drie belangrijkste etappes van ons christelijk leven herkennen, namelijk roeping, uitverkoren en getrouw. Roeping – God heeft ons geroepen tot Zijn wonderbaarlijk licht, zoals de heilige apostel Petrus schrijft: “Maar u bent een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterschap, een heilig volk, een volk dat God toebehoort, opdat u de deugden zou verkondigen van Hem die u uit de duisternis heeft geroepen tot Zijn wonderbaarlijk licht.” (1 Petrus 2:9) Uitverkoren – De Heer Jezus Christus heeft ons uitverkoren, toen Hij zei: “Niet u hebt Mij uitgekozen, maar Ik heb u uitgekozen en u aangesteld om op weg te gaan en vrucht te dragen, en uw vrucht blijvend te laten zijn, zodat wat u ook aan de Vader vraagt in Mijn naam, Hij het u zal geven.” (Johannes 15:16) Getrouw – Christus openbaarde ook de beloning die gegeven zal worden voor trouw: de eeuwige vreugde. “De Heer zei tot hem: ‘Goed zo, goede en trouwe dienaar! Omdat je trouw bent geweest in het kleine, zal Ik je aanstellen over veel. Kom, deel in de vreugde van je Heer!” (Matthëus 25:21) God heeft ons uit de duisternis geroepen tot Zijn wonderbaarlijk licht, toen wij geloofden in Zijn eniggeboren Zoon, Jezus Christus. Hij heeft ons uitverkoren en gezalfd door het heilig doopsel, waarmee Hij ons de naam van christen schonk. En als wij trouw blijven aan onze roeping, zullen wij samen met Hem over de machten van het kwaad overwinnen en de oneindige vreugde beërven die de Heer beloofd heeft in het eeuwig Koninkrijk der Hemelen. 12 Khorhurd
Evangelie: Lucas 19: 12-28 Hij zei: ‘Een man van voorname afkomst ging op reis naar een ver land om het koningschap in ontvangst te nemen en dan terug te keren. Hij riep tien van zijn dienaren bij zich, gaf elk van hen één mine zilver en zei tegen hen: “Ga daarmee handeldrijven terwijl ik weg ben.” Maar zijn landgenoten haatten hem en stuurden afgevaardigden achter hem aan met de boodschap: “We willen niet dat die man koning over ons wordt!” Bij zijn terugkeer, toen hij het koningschap had ontvangen, 14 Khorhurd liet hij de dienaren aan wie hij het geld had gegeven bij zich roepen om te vernemen wat ze met handeldrijven hadden verdiend. De eerste kwam en zei: “Heer, uw mine zilver heeft tien mine opgeleverd.” Zijn meester zei: “Voortreffelijk, je bent een goede dienaar. Omdat je betrouwbaar bent geweest in iets zeer gerings verleen ik je het bestuur over tien steden.” De tweede kwam zeggen: “Uw mine, heer, heeft vijf mine opgebracht.” Tegen hem zei hij: “Jij krijgt het bestuur over vijf steden.” Toen kwam de derde dienaar, die zei: “Heer,
hier is uw mine, die ik in een doek voor u heb bewaard. Ik was bang voor u, omdat u een streng man bent die terugvordert wat hij niet heeft gestort en oogst wat hij niet heeft gezaaid.” Zijn meester zei tegen hem: “Je bent een slechte dienaar, met je eigen woorden zal ik je veroordelen! Je wist dat ik een streng man ben en terugvorder wat ik niet heb gestort en oogst wat ik niet heb gezaaid? Waarom heb je mijn geld dan niet bij de bank in bewaring gegeven? Dan had ik het bij mijn terugkeer met rente kunnen opeisen.” En tegen degenen die erbij stonden zei hij: “Neem hem zijn mine af en geef die aan de knecht die er tien verworven heeft.” Ze zeiden tegen hem: “Heer, hij heeft er al tien!” “Ik zeg jullie: wie heeft zal nog meer krijgen; maar wie niets heeft, hem zal zelfs het laatste worden ontnomen. En die vijanden van mij die niet wilden dat ik koning over hen werd, breng hen hier en dood ze voor mijn ogen.”’ Na deze woorden trok Jezus verder, op weg naar Jeruzalem. Khorhurd 15
1 Online Touch