Drusus • De verbindende linie Verdedigingslinies hebben een onuitwisbaar stempel gedrukt op de inrichting van het gebied van de huidige stadsregio. Daarom staan we er hier ook wat uitgebreider bij stil. In vroeger tijden waren eigendomsgrenzen veel minder stabiel dan nu. Gebieden veranderden veelvuldig van eigenaar. Dat gebeurde soms met geweld en wapen gekletter. In de strijd tegen indringers was water een belangrijke bondgenoot. Rivieren, meren en moerassen vormden natuurlijke barrières. De ervaringen die men opdeed met watermanagement door de steeds verder voortschrijdende techniek van het bedijken, brachten ook nieuwe inzichten voor de landsverdediging. Dijken en kades werden ook gebruikt – en later zelfs specifiek aangelegd – voor de verdediging van steden en landstreken. De inundatielinies zijn proeven van intensieve samenwerking en van technisch en militair-strategisch vernuft. De oudste verdedigingslinies zijn dijksystemen die direct gerelateerd zijn aan de lagere, van nature natte delen in het landschap. Men kon ze al dan niet gecontro leerd onder water zetten. Ze maakten dankbaar gebruik van de watertoevoer van de rivieren. Ze waren niet alleen riviervolgend (groene rivier) maar stonden vaak ook dwars op de rivieren. In Gelderland vinden we talrijke markante voorbeelden van de verschillende soorten linies. We onderscheiden chronologisch: o Romeinse Limes (Drusus) De eerste linie is de Rijn. De Romeinen gebruikten de Rijn als grens(verdedigingslijn) en versterkten deze met forten. Toen de Rijn begon te verlanden legden ze de Drususdam (Moles) aan in de buurt van Herwen Lobith. Daarnaast hebben de Romeinen mogelijk de Drususgracht (tussen Zutphen en Deventer) gegraven waarmee de IJssel is ontstaan. De Limes is een apart project binnen de stadsregio en zal als zodanig niet verder behandeld worden in dit plan. o Middeleeuwse landweren In de middeleeuwen bestond Nederland als staat nog niet, er waren Hertogdommen en Graafschappen die constant elkaars eigendomsgronden betwistten. De verdediging in deze periode bestond uit kastelen en linies in de vorm van zogenaamde landweren langs de grenzen van een hertogdom of graafschap (zie project 10. Middeleeuwse landweren). o Staats-Spaanse linies: Tachtigjarige Oorlog Ook in de strijd tegen de Spanjaarden hadden de rivieren een belangrijke strategische rol, vooral daar waar ze zich splitsten zoals onder Lobith. Hier werd Schenkenschans gebouwd en de Bandijken van de Waal en Neder-Rijn overgaand in de IJssel werden als liniedijk gebruikt en versterkt met Redoutes (zie project 11. Op veldtocht met de Hertog van Parma) o De inundatielinies (17 e en 18e eeuw) Het jaar 1672 staat in de Nederlandse geschiedenis bekend als het Rampjaar. Eén van de oorzaken was de Franse inval waarbij Lodewijk XIV bij Tolhuys te Lobith met 120.000 soldaten de (inmiddels sterk verlande) Rijn over stak. Hij stuitte echter op de Hollandse waterlinie en trok zich een jaar later weer terug. Om een nieuwe inval te voorkomen werd door Menno van Coehoorn een diagonale lijn van vestingsteden door Nederland uitgeroepen tot Frontiersteden en extra versterkt; binnen de Stadsregio zijn dit Nijmegen, Arnhem en Doesburg. Ook Grave behoort tot één van de frontiersteden. Het Kroonwerk aan de noordzijde van de Maas valt binnen de stadsregio (Nederasselt). Ook ontwikkelt hij na het succes van de (Oude) Hollandse Waterlinie de Zuiderwaterlinie. Er wordt een Retranchement aangelegd in 1701 op waar later (1707 het annerdens kanaal wordt Tussen 1745 en 1799 wordt de lijst van innundatielinies aangevuld met de Grebbelinie en wordt de Hollandse waterlinie vervangen door de Nieuwe Hollandse waterlinie. o Eerste Rijn-IJssellinie (19 e eeuw) Men begint te beseffen dat het Pannerdens kanaal de ‘hoofdkraan’ is van de Nieuwe Hollandse waterlinie en van de Grebbelinie. Ter verdediging van deze hoofdkraan wordt in 1742 de Sterreschans aangelegd. Na de ‘Franse Tijd’ was er de dreiging dat Duitsland ons land binnen zou vallen. Het was van belang de inundatielinies intact te houden en de watertoevoer te waarborgen. Doordat de Sterreschans verouderd was en omdat de Waalbocht verder naar het westen verschoven was, werd fort Pannerden (18691872) aangelegd. Rond die tijd werden ook de forten Westervoort, Gelders Oord, Elden, Boven-Lent, Beneden-Lent, Krayenhoff en de Sterreschans bij Nijmegen aangelegd. o Linies uit de Tweede wereldoorlog In de Tweede wereldoorlog werd de ‘Vesting Holland’ (ongeveer het gebied van de randstad) verdedigd met een hoofdverdediging bestaande uit de Grebbelinie, de Waal-Lingestelling en het Zuidfront. Als secundaire linie lag achter de Grebbelinie de nieuwe Hollandse waterlinie. Om de eerste klappen op te vangen was Masterplan Dijk & Kolk 17
18 Online Touch Home