gids project 20: Museaal landschap “Waalhoofd” Fort Pannerden en wijdere omgeving inrichten als museaal landschap met het fort als ‘startpunt’ Wat is een museaal landschap? Binnen de stadsregio zijn enkele authentieke cultuurlandschappen aan te wijzen die zich onderscheiden door hun unieke stapeling van natuur en cultuur. Ze vormen een universeel gaaf ensemble dat door de tijd heen behouden is gebleven. Het zijn om met de eerdere metafoor te spreken: de ‘Jewels in the crown’, de kroonjuwelen van de stadsregio. Ze hebben zulk een geconcentreerde erfgoedpotentie dat ze mogelijk zelfs het niveau van Nationaal Landschap ontstijgen. Dit soort kroonjuwelen verdient de status van ‘museaal landschap’. Essentieel voor dergelijke museale landschappen is dat de authenticiteit voor iedere bezoeker duidelijk en herkenbaar is. Het is bovendien in principe toegankelijk voor publiek. Het voornaamste doel is het landschap aanzien te geven en het cultuurtoeristisch en educatief te ontsluiten, voor iedereen maar met name voor toekomstige generaties. Het gaat erom museale landschappen te realiseren door geschikte ensembles als zodanig te identificeren, kwalificeren en ze vervolgens te ontwikkelen en te ontsluiten. Samenwerken en uitbaten Om het museale karakter te versterken kunnen samenwerkingsverbanden worden aangegaan met nabijgelegen musea: het museum verwijst dan naar het museale landschap en omgekeerd verwijst het museale landschap naar het museum. Daarmee wordt het landschap een buitenkamer van het museum. Door in het museaal landschap een startpunt (zie project 17. Startpunt: Nijmegen omarmt de Ooij) te creëren waar documentatie- en horecafuncties geconcentreerd zijn eventueel gecombineerd met andere toeristisch-recreatieve faciliteiten, voorzieningen en/of verblijfsaccommo daties, kan het museaal landschap nieuwe impulsen geven aan de lokale economie. Museaal kernlandschap: fort Pannerdenkasteel Doornenburg-Sterreschans Kasteel Doornenburg, Sterreschans te Doornenburg en fort Pannerden samen representeren in zekere zin het cultuurhistorische erfgoed van de stadsregio. Water en verdediging vormen de rode draad in hun geschiedenis. Fort Pannerden en de Sterreschans zijn onderdeel van een ‘Nationaal Landschap’; kasteel Doornenburg is een rijksmonument. Dicht bij elkaar gelegen vormen ze een defensieve drie-eenheid, waarmee ook het Pannerdens Kanaal nauw samenhangt. Dit kanaal moest borg staan voor voldoende natte bescherming van de oostelijke frontier – de oostelijke poort - van de Republiek. Daarnaast was het kanaal de hoofdleverancier van water voor de IJssellinie, Grebbelinie en Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het vormde als het ware het hangslot voor onze de nationale verdediging. Uniek ensemble Naast die aspecten van verdediging, is dit gebied bijzonder omdat het de kop van de Waal, het ‘Waalhoofd’ vormt. Op deze plek vervolgt 2/3 van het rivierwater zijn weg als Waal en gaat 1/3 naar Neder-Rijn, Linge en IJssel. Hier vindt dus de essentiële waterverdeling plaats. Behalve deze unieke cultuurhistorische kernwaarden heeft dit gebied ook nog een bijzondere waarde op het gebied van natuur en landschap. Het valt binnen het Nationaal Landschap De Gelderse Poort en vormt samen met het hoogwaardige Rijnstrangen gebied en de Millingerwaard een rivieroverschrijdend, universeel gaaf ensemble. Al die elementen samen maken dit gebied tot schoolvoorbeeld van een museaal landschap, dat het in zich heeft een onweerstaanbare publiekstrekker te worden. En mogelijk zelfs kan uitgroeien tot kandidaat voor de status van ‘Unesco werelderfgoed’. Inrichting museaal landschap ‘Waalhoofd’ De kern van museaal landschap ‘Waalhoofd’ wordt gevormd door de drie verdedigings werken. Elk heeft daarbij een eigen functie: • Fort Pannerden, momenteel in restauratie, nodigt uit om te worden ontwikkeld tot museaal bolwerk van kennis over omgaan met water en als symbool van flexibel Nederlands watermanagement. Rijkswaterstaat, Wereld Natuur Fonds (WNF) en Staatsbosbeheer zijn potentieel belangrijke partners voor realisatie van een educatiecentrum. Een centrum dat uiterst modern is toegerust en dat in zijn programma ook de (wijdere) omgeving betrekt: het verwijst naar die omgeving en omgekeerd. • De Sterreschans te Doornenburg zou kunnen worden hersteld en ontwikkeld als de ster van weleer. Een ster die ditmaal schittert als oriëntatiepunt en uitvalsbasis voor de beleving van het museaal landschap en het omringende natuuren landschapsschoon van de Gelderse Poort. Een plek ook die prachtige uitzichten biedt op de zich splitsende vaarweg en de nabijgelegen stuwwallen. • Kasteel Doornenburg zou de informatiefeducatieve functie met fort Pannerden kunnen delen en daarnaast een meer uitgebreide facilitaire functie (o.a. horeca) kunnen krijgen. Verder kan de omgeving van het kasteel de ecologische verbinding vormen van park Lingezegen met de EHS-natuur van de Gelderse Poort. Masterplan Dijk & Kolk 69
70 Online Touch Home