woord limen betekent: drempel, doorgang of poort. Het is een periode van ‘niet de oude manier of de nieuwe manier, maar geen van beide en allebei’ (Braun/Kramer 2015). Verschillende culturen kennen verschillende liminale fasen, die vaak gepaard gaan met overgangsrituelen of rites de passages. De eerste die dit uitgebreid beschreven, zijn Arnold van Gennep in 1909 en later Victor Turner (1969). Voorbeelden van liminale fasen zijn de transformatie van jongen tot man bij verschillende Afrikaanse volkeren, de pubertijd in de westerse wereld of de verlovingsperiode zoals we die van vroeger kennen: periodes waarin iemand niet langer de ‘staat’ van jongen heeft, maar ook nog niet van man of allebei tegelijkertijd; waarin iemand geen kind meer is, maar ook nog niet volwassen (‘tussen servet en tafellaken) of beide tegelijkertijd; waarin iemand niet langer vrijgezel is, maar ook nog niet getrouwd of beide tegelijkertijd. Er kan geen aanspraak meer worden gemaakt op oude structuren, verantwoordelijkheden, rechten en plichten, terwijl de nieuwe nog moeten worden eigengemaakt. Het maakt een liminale fase tot een kwetsbare periode, die gaat gepaard met ambiguïteit - een gevoel van dubbelheid en tegenstrijdig gedrag waarmee iemand moet zien om te gaan - en desoriëntatie - een gevoel van (tijdelijke) vervreemding - en een herijking van wie we zijn (Turner 1969). In termen van de eerste lockdown: er is geen sprake meer van het oude normaal, terwijl het nieuwe normaal er nog niet is en tegelijkertijd zijn beide er op een bepaalde manier al wel. Oude structuren, regels en rollen zijn deels buiten werking, nieuwe zijn er nog niet of nog uitgekristalliseerd. Dat maakt van een liminale fase een flinke psychologische uitdaging voor wie zich erin bevinden. Wie zo’n fase samen ondergaan, vormen dan ook vaak een bijzondere sociale groep, die zich kenmerkt door wat antropoloog Turner communitas noemt: (tijdelijke) gezamenlijkheid, sociale gelijkheid en solidariteit. Rank, status en positie doen er even niet meer toe. Zoals de prins die in het leger gaat net zoals alle andere rekruten wordt, maakt het coronavirus in principe geen onderscheid tussen medewerker en CEO. De liminale fase homogeniseert en vraagt om ‘gehoorzaamheid’ aan de communitas zelf: “Alleen samen…” En hij leidt (tijdelijk) tot nieuwe verhoudingen: opeens is het niet meer de premier en een democratisch gekozen regering die bepalen wat goed is voor de samenleving, maar het OMT, virologen en zorgprofessionals. Liminale 11
12 Online Touch Home