Kenmerken van liminaliteit Herkennen we in de verhalen ook kenmerken van een liminale fase, zoals ambiguïteit en desoriëntatie, het ontstaan van tijdelijke gezamenlijkheid en sociale gelijkheid en solidariteit? Desoriëntatie Veel van de typische kenmerken van een liminale fase herkennen we uit de verhalen die we hebben verzameld. Verhalen getuigen zeker van (tijdelijke) desoriëntatie: Wat betekent deze pandemie, deze lockdown voor mijn onderneming? Wat betekent dat wat we nu meemaken, voor de manier waarop ik met mijn ouders/kinderen/de ander omga? Wat betekent dit voor mijn toekomst en is mijn diploma straks nog wel iets waard? Tegelijkertijd zien we dat vertellers soms in zeer korte tijd antwoord geven op deze vraag en de desoriëntatie opheffen. Deze antwoorden konden ingrijpend zijn: Ik bezoek mijn ouders niet meer, omdat ik geen gevaar voor hen wil vormen; voor sommige klanten ga ik niet meer werken; ik ga niet meer mee in de rat race; ik heb besloten me hier niet meer druk om te maken en te vertrouwen dat het wel goed komt; ik heb besloten dat ik net zo goed een gevaar voor een ander kan zijn dan dat de ander een gevaar voor mij vormt. Opvallend vonden we dat veel vertellers getuigen van zo’n expliciet besluit. Kennelijk is desoriëntatie ongemakkelijk en vraagt het om een uitweg in de vorm van een expliciete en persoonlijke keuze. Ter illustratie: Uit: Het haakje zit in mijzelf, AS4: Ik heb dat echt ’s morgens tegen mezelf gezegd: ‘Ik ga vanaf nu leven alsof ik zelf besmettelijk ben. In plaats van dat ik beregezond ben.’ En ik voel dat ook zo: als ik nu iemand zie die rechtdoor loopt, ga ik even een stapje aan de kant. Want ik wil het jou niet aandoen. Ambiguïteit Ambiguïteit - een gevoel van dubbelheid of tegenstrijdig gedrag waarmee iemand moet zien om te gaan - zagen we ook regelmatig, onder andere rond het thema drukte/rust. De rust die de lockdown met zich meebracht en die door vrijwel iedere verteller werd gewaardeerd, bracht bijvoorbeeld ook dilemma’s en verlangen naar ‘het leven zoals het was’ met zich mee. Maar we 66
67 Online Touch Home