0

mandeguod mededelingen- en activiteitenblad van Mantgum 32e jaargang oktober 2017

Al 20 jaar uw haar onze zorg • Kleurenanalyse voor een passende haarkleur • Iedere woensdagmiddag kinderen knippen € 12,50 • Stempelkaart voor kortingen • Make-up • Gelpolish voor stevige nagels • Haaraccessoires en meer... De Finne 2, Mantgum Tel. (058) 250 15 75 Zie voor openingstijden www.kappershuis.nl studio Fitaal sinds 1994 YOGA PILATES BODYFLOW 5, 10 of 20 LESSENKAART STOELSHIATSU, YOGA- EN ONTSPANNINGSMASSAGE Master Jansenstrjitte 27 9022 AM Mantgum 06-42012203 www.studiofitaal.nl

INHOUDSOPGAVE Van de hoofdredacteur Mantgumer fysiotherapeut actief in de Vuelta Nieuws van de oudercommissie Gielguorde Mantgumermerke 2017 Duorsum Mantgum Hette jout de pinne oan ........ Filmhuis Mantgum Kollekte foar KWF De 67ste Lytse PC Soos 60+ Nieuws uit de Mariakerk Verbintenisdienst ds. Willemien Keuning 3 5 7 8 15 16 23 24 25 27 28 29 Digi-Taalhuis 31 Verenigingen 33 Activiteiten 34 Weekagenda 35 Instellingen 36 Witte jim.... dat??? Kinderkleding- en speelgoedbeurs Mantgum Nieuws van de Jeu de Boulesvereniging Nieuws van de Cultuurcommissie Under de Toer Utnoeging jiergearkomste Merke Kommisje Mantgum Nieuws van de korfbalvereniging WWC De Bistedokter Werkgroep Historie Mantgum Afmetingen advertenties FOTO VOORKANT OMSLAG Luchtfoto: zicht op station van Mantgum en Tsjeintgum 37 37 38 43 44 47 49 55 56 68 Politie 68 Colofon 68 Het volgende nummer verschijnt voor 1 november 2017. Kopij s.v.p. inleveren voor 15 oktober 2017: mandeguod@gmail.com foto: Robert van den Bergh www.mantgum.com Mandeguod 1

2 Mandeguod

Van de hoofdredacteur Juni jl. was het veertig jaar geleden dat de Molukse treinkaping in het Drentse De Punt, die Nederland weken in de ban hield, werd beëindigd. Eerder, in december 1975, kaapten Molukkers een trein bij het Drentse Wijster. Deze kaping duurde twaalf dagen. Helaas kostten beide kapingen mensenlevens. Hoewel New York in 1974 al een metrokaping kende, wordt Wijster vaak als eerste treinkaping ter wereld gezien. Ik moet dat tegenspreken. De eerste treinkaping ter wereld was op zondagavond 23 mei 1971 om halfzeven in Mantgum. Gelukkig verliep deze kaping niet zo dramatisch als de Molukse kapingen. Maar het was wel degelijk een actie van boze burgers en had een politiek karakter. Volgens de huidige normen was het een terroristische daad. Stel u zich station Mantgum voor, maar zonder perrons. Ieder half uur stopt de trein, om de trein uit de tegenovergestelde richting te laten passeren. Maar niemand mocht in- of uitstappen en dat stoorde de Mantgumers. Er kwam een actiegroep en Mantgum, met zo’n zeshonderd inwoners, werd landelijk bekend als het dorp met een station waar je niet in de trein kon stappen. Mantgum werd door Den Haag aan het lijntje gehouden. Toen Mantgum niet in de dienstregeling 1971 werd opgenomen was de maat vol. Dagenlang rommelde het in het dorp. Er hingen spandoeken en overal, zelfs in Leeuwarden, werden stickers geplakt met de tekst: “Ook in Mantgum willen wij in de trein.” Zondagavond 23 mei was het zover. Zo’n zestig Mantgumers kaapten de trein naar Leeuwarden, die stond te wachten op de trein uit Leeuwarden. Ze ‘dwongen’ de machinist naar Leeuwarden te rijden. Daar werden de kapers opgewacht door Mantgumers die hen met auto’s ophaalden, om vervolgens luid toeterend in konvooi door de stad rijden. Dat ging lang goed tot ze op de Verlengde Schrans werden aangehouden. Daarbij werd een agent ‘gemolesteerd’, die daarbij zijn pet verloor. De ‘dader’ ging er vandoor wat leidde tot een ‘wilde’ politieachtervolging. Toen Mantgum twee jaar later toch een echt station kreeg, ging dat ten koste van de buslijn naar Jorwerd. Dat had weer een buskaping op de Arsumerdyk bij Jorwerd tot gevolg. Over het station Mantgum, onze spoorlijn en het wilde groene hart van Friesland is nog veel meer te vertellen. Ik kom daar later in een artikel in Mandegoud uitgebreid op terug. Bram Brouwer Mandeguod 3

4 Mandeguod

Mantgumer fysiotherapeut actief in de Vuelta Ontzettend leuk dat ik een stukje mag schrijven voor Mandeguod. Wellicht kent u mij als fysiotherapeut bij Fysiotherapie Jelle Sybesma in Mantgum. Naast mijn werkzaamheden in Mantgum ben ik sinds afgelopen seizoen ook parttime aan het werk als fysiotherapeut bij de professionele wielerploeg Team Sunweb. De afgelopen vier weken mocht ik als fysiotherapeut van deze ploeg mee naar de Vuelta a España, één van de grootste wielerrondes van de wereld. Met een team van vijf verzorgers, drie mechaniekers, een kok, een ploegarts, een matrassenman, de ploegleiding en negen profwielrenners hebben we een prachtige prestatie neergezet. Kopman Wilco Kelderman is na een spannende strijd uiteindelijk vierde geworden in het eindklassement. Als fysiotherapeut bij een wielerploeg maakte ik lange dagen. Rond half acht hadden we ontbijt, dan gingen we vervolgens het een en ander klaarmaken: bidons, eten voor de renners en de staf. Daarna gingen we naar de start, die meestal rond een uur of één was. Dan gaven we onderweg bidons en tasjes met eten aan de renners. Meestal was dit ergens bovenop een berg of onder in een dal. Vervolgens moesten we de renners aan de finish opvangen. Daarna hadden we vaak een transfer van zo’n 100 kilometer naar het hotel, waar ik de renners masseerde en behandelde. Vooral in de laatste week kwamen de lichamelijke klachten zoals lage rugklachten, knieproblemen en overbelasting. Dan is het heel mooi om de renners de volgende dag weer zo fit mogelijk van start te laten gaan. Uiteindelijk hebben we afgelopen zondag met elkaar de Vuelta in Madrid afgesloten. Het is een prachtig avontuur geweest. Vanaf komende week sta ik gewoon weer in Mantgum in de praktijk en hoop ik u weer van uw klachten af te helpen. Groet, Kevin Spithorst, fysiotherapeut bij Fysiotherapie Jelle Sybesma (Mantgum) Mandeguod 5

6 Mandeguod

Nieuws van de oudercommissie Gielguorde De laatste stand van zaken van ons project “Meer actie(f) rondom school” Nieuwe speeltoestellen Maandag 2 oktober a.s. gaat het schoolplein op de schop en worden de nieuwe speeltoestellen door Stedon geplaatst. De werkzaamheden zullen ongeveer een week duren. Kinderen in actie Jantje Beton heeft ons een bedrag van € 5.000,- geschonken. Vanaf half september doen we weer mee aan de Jantje Beton Lotenactie; de laatste kans om dit jaar nog geld bij elkaar te krijgen voor het schoolplein. Alle kinderen van De Gielguorde doen mee! Met de lotenmeter op school houden we tot 28 september bij hoe actief de kinderen loten hebben verkocht. Gaf u gul? Daar zijn wij en de kinderen ontzettend blij mee, want de helft van de opbrengst gaat naar de Gielguorde en kunnen we besteden aan nieuwe speeltoestellen. De trekking van het winnende lot door Jantje Beton is in december. En dan … spelen maar! Schoolpleinregels In overleg met het schoolteam heeft de oudercommissie schoolpleinregels opgesteld. Deze regels staan op de borden die aan de toegangshekken zijn bevestigd. Oudercommissie De Gielguorde Contact: OCgielguorde@gmail.com Mandeguod 7

Mantgumermerke 2017 DISNEYLAND(T) IN MANTGUM De Merke van 2017 is weer voorbij. En wat hebben we het getroffen met drie dagen ontzettend mooi weer. Zoals bekend was het thema van deze merke DISNEY. Iedere dorpsbewoner kon hier zijn eigen creativiteit in kwijt. En dat hebben we gezien: van elfjes tot prinsessen, Mickey en Mini Mouse, Zware Jongens, Dalmatiërs, enz. Elke merkevierder heeft een bijdrage geleverd om een geslaagd evenement te maken voor alle dorpsbewoners uit Mantgum. Want de slogan is: ‘Merke vieren doe je met z’n allen’ en daarmee creëer je een dorpsgevoel van verbondenheid en saamhorigheid. Daarom was er dit jaar gekozen voor een tent op het sportveld. Alle activiteiten, kermisattracties, “foodtruck” (patatwagen) geconcentreerd bij elkaar en de tent in het verlengde er achter. Dit om samenhang, gezelligheid en contact te stimuleren tussen alle aanwezige Mantgumers. Als Merke commissie vonden wij dat dit geslaagd was. Er was gezelligheid en verbondenheid met elkaar. Ouders die relaxed konden genieten van spelende kinderen op het veld en toch een versnapering konden nuttigen zonder dat ze extra ogen en oren nodig hadden. Kaatsers die verloren hadden konden vanaf de biertap of op het veld in de zon het spel volgen. Donderdag 31 augustus om half zeven was het startsein van de Merke. Er werd gestart met een optocht door het dorp met versierde fietsen, personen, buggy’s en (kinder)wagens. Bijvoorbeeld een kasteel met prinsessen en een heuse milieuvriendelijke golfkar met De Zware Jongens. Het was fantastisch om te zien hoe een ieder zich heeft uitgesloofd om er iets moois van te maken. Met al dit moois ging de rondrit door het dorp waar veel publiek aanwezig was. Dit alles onder het genot van muziek, passend bij het thema Disney. De 8 Mandeguod

prijswinnaars van de Disneyparade waren De Zware Jongens, Richard, Betty en kids in Frozen stijl en de Keet met hun versierde wagen als kasteel met al die bloedmooie prinsessen erbij. Al met al een prachtige start van de Merke. Na de optocht ging het direct door naar de tent want de Mickey’s Got Talent show begon. Jonge Mantgumers mochten hun talenten laten zien op het podium. In de prijzen vielen Joricke Jansen en Kaylee van de Weide, Tineke Stropsma en Lily Nutma. Na de prijsuitreiking was het tijd voor Mantgum Got Talent. Anne Muis zong live en De Mantgumer maten 2.0 (jonge talenten), samen met Kees Romers, speelden het dak van de tent. Zij wonnen allemaal een prijs. ’s Avonds na de talentenshow ging het feest los met ‘Last Minute’. Wat was het gezellig! Vrijdag 1 september Om 09.00 uur begon de Hercules kaatspartij voor de basisschoolkinderen en daarnaast begon ook het Petsje Balje. Prijswinnaars Petsje Baljen: 1e Willem Reitsma, 2e Albert Tilma en 3e Rutger Fopma. Prijswinnaars Hercules kaatsen: 1e Tyme Jonker en Jinte Tilma, 2e Tjitte Reitsma en Bente Schuurmans en 3e Andries Geertsma en Noëz Witteman. Om 10.00 uur begon het kaatsen voor de volwassenen. Dit onder leiding van Oebele Anema. Er werd in 14 perken gekaatst in de diverse klassen. Het speelveld was zo gelegd dat de kaatsers bij een goeie boppeslach de bal over de tent of in de draaimolen konden slaan. Dat gebeurde natuurlijk ook. Het publiek heeft mooie kaatspartijen gezien. Prijswinnaars heren A klasse: 1e Wilco Fopma, Gjalt Sjirk de Groot, Skelte Anema, 2e Sjirk Gjalt de Groot, Klaas Goodijk, Albert Jonker. Mandeguod 9

Prijswinnaars heren B klasse: 1e Jesse Cuperus, Jouke Bonekamp, 2e Ignas Dijkstra, Rutger Fopma (jr), 3e Jente Muller, Foppe Tinga, Pieter Talsma. Prijswinnaars dames A klasse: 1e Jennie Terpstra, Marijke Keuning, 2e Jolanda Terpstra, Rianne Nutma. Prijswinnaars dames B klasse: 1e Maria Molenbuur, Jant van Dijk, Gerbrig Wiersma, 2e Hendrika Reitsma, Ruth Vellinga, 3e Marjolein Lottgering, Hanneke Hempenius Heida, Adelma Arendz. Speciale dank aan de dames van de kransen: Baukje Boersma, Wiep de Vries, Gerbrig Wiersma, Corrie Zwerver, Karin Halbertsma, Doete Anema en Maria Molenbuur. Om 12.00 uur konden de kinderen in de tent pannenkoeken eten. Ze hebben er van gesmuld. Met dank aan de dames en heren pannenkoekenbakkers. Na het eten was het tijd voor de kinderbingo. Wat een opkomst zeg! Er waren hele leuke prijzen en de kinderen mochten deze zelf uitkiezen. Daarna vermaakte Vollie de kinderen de hele middag met het versieren van cup cakes, nagels lakken, het maken van chipskettingen, knutselen en sminken. Het kaatsen was ondertussen nog in volle gang en om 14.00 uur begon Jeu de Boules onder leiding van Gjalt Kuperus. Er waren veel deelnemers aanwezig die op het scherpst van de snede aan het jeu de boulen waren. Er werden inschattingen gedaan, overleg gevoerd en afstanden gemeten om te bepalen welke bal de winnende bal was van het spel. Het was een prachtige middag met een heerlijk zonnetje en veel pret. Prijsuitreiking Jeu du Boules: 1e prijs: Doeke Odinga, Rinze de Groot, 2e Joost Lottgering, Anneke Fopma. Na de uitreiking werd er nog even nagepraat onder het genot van een biertje met muziek van No Heroes in de tent. 10 Mandeguod

Om 20.00 uur was het tijd voor Teake van der Meer waar veel dorpsgenoten op af waren gekomen. Teake vertelde mooie anekdotes en leuke grappen. Na de pauze deed Teake nog één van zijn bekende typetjes. Rond 22.30 uur was het tijd voor Orkest Butterfly. Wat maakten die er een feest van zeg! Het was gezellig tot in de late uurtjes. Zaterdag 2 september Al weer de laatste dag. Om 09.00 uur was het ontbijt waar veel dorspgenoten aan meededen. Toen het ontbijt was opgeruimd kwamen de eerste mensen van de NNOS al aan lopen, verkleed en met een wagen vol spullen. Dit jaar verzorgde de NNOS - foar alle bjusterbaarlykheden yn Mantgum! - het matinee. Al weken geven zij hints op hun Facebookpagina met plaatjes van Disnie Normaal. Vrijdag vond je op het veld kleine drolletjes met een Disnie Normaal vlaggetje er in. Vorig jaar een ijskrabber in de brievenbus, maar wat hadden ze dit jaar in petto? Alle mensen die niet verkleed waren, werden in een schildersoverall gehesen met oren met zwarte vlekken. Iedereen werd dus onderdeel van de 101 dalmatiërs. Super leuk bedacht! Ondertussen werden de kids geschminkt door Janine van Berkum en Hannah Smit en was het kindermatinee met Poppa P begonnen. De kinderen waren prachtig verkleed en genoten van een leuke voorstelling. De prijzen waren als volgt: 3e prijs Femke als Mickey Mouse, 2e prijs Lily als Belle en 1e prijs Iris als de kleine zeemeermin en Lara als Doornroosje in hun prachtige door oma gemaakte jurken. Ook was ondertussen het Tippen gestart. Ook hier was een grote opkomst. 16 mannen- en 13 vrouwenteams! Hier werd gestreden om de verste tip. De verste slag had Joke Koldijk met 27,50 meter en bij de mannen Rintsje van der Heide met 47,26 meter. Prijsuitreiking Heren Tippen: 1e Sybren van der Meer en Tonny Schuurmans, 2e Rintsje van der Heide en Teake Oosterbos Mandeguod 11

12 Mandeguod

Prijsuitreiking Dames Tippen: 1e Britta Tästensen, Joke Koldijk, 2e Lysa van der Ende, Ilse Noorman. De barometer is gewonnen door de heren. Het matinee met muziek van Orkest Butterfly was in volle gang. Levend stoelendans, roeien met z’n allen op de grond, hossen van links naar rechts én polonaise door de tent. Ook hier werd volop gedanst. De matineevierders liepen rond in prachtige creaties. Ook hadden we tijdens het matinee de Meest Mooi Verklede prijs. Jehannes en Wisse Arendz gingen er met de prijs vandoor. Het na-matinee spel werd verzorgd door De Keet. Dit jaar hadden ze een kar vol hooibalen mee genomen met een groot zeil en zeep. Tijd voor glijhockey! Er werd veel gevallen, maar ook veel gelachen. Bedankt mensen van De Keet! Tijdens de Pubquiz was de opkomst overweldigend. Er moesten extra stoelen en tafels aangesleept worden. Er waren verschillende rondes. Zo was er een ronde met sportvragen, muziekvragen, twee Disney-rondes en een ronde over Mantgum. Er werd zeer fanatiek gespeeld. Uiteindelijk won Team Master de prijs. Het team bestond uit Yvonne en Klaas Goodijk, Mark Kracht, Jolanda Terpstra en Hilda Dolstra. Gefeliciteerd met jullie prijs! Mandeguod 13

14 Mandeguod

En om 22.00 uur was het tijd voor de afsluiter van De Merke 2017: EXPOSURE. De tent was helemaal vol gelopen. Opnieuw een fantastische avond! We willen alle vrijwilligers bedanken voor hun hulp en bijdragen, in welke vorm dan ook, tijdens het lijst lopen, tijdens de Merke en ook voor het mee helpen met opruimen zondag. Alle sponsoren bedankt! Mocht je nog vragen hebben, je verhaal kwijt willen, nieuwe ideeën voor volgend jaar willen inbrengen of zitting willen nemen in de Merke commissie? Op 24 november vindt de jaarvergadering plaats in Café Bonnema om 20.00 uur. Tot dan! Namens de Merkecommissie: Douwe, Jan Geert, Lennard, Lucinda, Margreet, Rutger, Marian, Esther en Aukje. DUORSUM MANTGUM De werkgroep heeft aan de constructeurs van mfc De Wjukken gevraagd of het mogelijk is om zonnepanelen op het mfc te plaatsen. Zij hebben de berekeningen van ruim 22 jaar geleden er bij gepakt. Het antwoord was duidelijk. Het kan niet; er zit geen reserve of extra capaciteit in de constructie. Het verstevigen van de constructie is moeilijk, c.q. niet haalbaar en te kostbaar. De werkgroep gaat nu op zoek naar een ander dak waar ongeveer 200 zonnepanelen op passen. Door middel van de zogenoemde postcoderoosregeling willen wij de inwoners van Mantgum, die zelf geen zonnepanelen op het dak willen of kunnen hebben, de mogelijkheid bieden om voor eigen gebruik groene energie op te wekken. Namens de werkroep, Sijbren van der Heide. Mandeguod 15

“Sa wie it doe” (diel IX) De pleats wêr‘t wy yn Baensterbuorren yn wenje is in hierpleats. Sa’n hierpleats wienen der folle mear as hjoed de dei. De eigeners wennen gauris yn de Hollânnen. De famylje Rinck út Rotterdam en de famylje Poppes út Skoarl wienen heal om heal eigener fan ús pleats. Rinck wie dokter en Poppes wie jager. Poppes kaam twa kear yn it jier mei syn kameraden te jeijen. It jeijerspak bestie út in soarte fan pofbroek mei in hoed. Us heit koe goed mei de mannen oerwei. Doe’t ús heit en mem yn 1929 op 'e pleats kamen, wie Rypma de eigener. De pleats wie tige âld. Doe’t Rypma seach hoe ’t ús heit de saak oanpakte sei hy: “Op sa’n pleats moatstû net buorkje, ik lit hjir in nije pleats delsette!” Rypma liet in ienfâldich húske yn Baensterbuorren oan de strjitwei bouwe. Dat wie it tydlik ûnderdak fan ús heit en mem. De âlde kop-hals-romp waard sloopt en firma Friso út Snits krige fan Rypma de opdracht om foar de winter noch in moaie grutte pleats te bouwen. De timmerlju wisten fan oanpakken en bouden in moaie stjelp dy’t foar de winter klear wie. De nije pleats stie wat op in hichte om gjin swierrichheden mei it wetter te krijen. Blauwe dakpannen kamen der op, dat wie doe wat nijs. In moaie grêft om 'e pleats waard ek groeven. Dat waard doe noch mei de hân dien, fan skeppe op skeppe. Swier wurk om dy klaaigrûn te ferwurkjen. De nije pleats krige ek in opfeart nei de âlde feart ta. By ’t winter koenen ús âlden en wy ús redens op it stalt ûnderbine. Tagelyk koenen ús heit en mem in eachje op ús hâlde. Under 16 Mandeguod

de earste streken hienen wy in stoel by ús op gleed te helpen en om efkes út te pûsten. As der hurdriden yn Raerd wie, wienen de Bottema’s fan de partij. Us mem en muoike Anne wienen beiden Hemminga’s. De namme Hemminga kaam yn 1500 al foar. Sjoukje en Marta Gepke, Trynke, Jan, Roel en Anne Bottema Hemminga wienen sa’n likernôch 50 jier lyn bekinde fûleinige hurdriders. Yn Raerd op de iisbaan wienen it Pier van der Velde, omke Roel mei muoike Anne en ús mem en heit dy’t altyd as lêsten mei harren seizen de prizen befjochtsje moasten. Pyt Hemminga hat dit jier it boek “fiif ieuwen Hemminga” mei foto’s útbrocht. It ein fan de oarloch: De famylje Rinck sjocht it yn Rotterdam net mear sitten. Hja skilje nei Baensterbuorren en freegje de Bottema’s as se dêr komme kinne. Dokter Rinck sil syn pasjinten yn de steek litte moatte. Foar him en syn frou is dat in dreech beslút. Fansels binne se by ús wolkom. Rinck en frou Rinck mei Anneke en Wim sille wiken lang ús gasten wêze. Frou Rinck moast och sa wenne oan it nije hotel. Se fûtere ek wolris op dokter, dy sei dan: “och mens hou je stil.” Dan krige sy in piltsje en wie wer tefreden. As frou Rinck dan wer op bêd lei dan fertelde hy syn ferhalen oan ús. (Hy joech har piltsjes wêr’t gjin medikaminten yn sieten, saneamde toverpiltjes) En dochs holpen se syn frou mei in laits. Wy sieten mei alve minsken om 'e tafel. Alle dagen waard der ek sûpengroattenbrij sean. Dy panne mei brij waard op it hiem setten om ôf te kuoljen. Doe seach ynienen ús mem de kat by de brij te slikjen. Us mem oerstjoer en doe sei se: “Oh Baukje, hoe moat dit no” (Baukje de faam bleau rêstich) en doe sei Baukje: “Ik sil efkes de sleef ophelje.” Baukje helle de sleef troch de brij en konstateare dat frou Rinck der neat fan sjen koe en dat de brij net mear hjit wie. Wim (de soan fan dokter) en Rommert de feint setten jûns yn it tsjuster gauris nei Easterwierrum ta. Se sille dêr wol yn 'e kroech bedarre wêze. Moarns wienen se op 'e tiid wer thús. It wie oars string ferbearn om jûns op paad te wêzen. Rommert koe it bêst mei de dokterssoan fine. Dokter syn auto stie by úzes yn de skuorre. Dokters mochten harren auto’s hâlde. Wy koenen meielkoar goed oerwei en ús gasten learden it Frysk gau oan en doe kaam dy spannende dei. Mandeguod 17

De dei fan de befrijing. Lange slierten fan Dútske soldaten rûnen oer de strjitwei nei it easten ta. Gjin kabaal, gjin muzyk, ien en al trystens. Wat sille dizze minsken ek bliid west hawwe dat sy wer nei hûs ta koenen. Dochs moasten se yn Dútslân noch ôfwachtsje as it hûs of it âlderhûs en de famyljeleden der noch wienen. De sjitgatten lâns de strjitwei binne lokkich nea brûkt wurden. It wie gjin “Sieg heil” mear. De flaggen kamen oeral út en yn doarpen en stêden wie it feest. Op 'e pleats gyng it syn gong. Jûns op bêd foar my gjin fleanmasinelawaai mear. In iepenbiering foar my mar lykwols it tinken oan safolle minsken dy’t dit net mear mei meitsje koenen. It wie foar my frappant hoe gau as it normale libben werom kaam. Nei twa, trije dagen gyngen wy fan swarte kuch bôle oer op wite bôle. In grutte lekkernij. De famylje Rinck wie optein dat harren filla yn Rotterdam der noch stie. De molkhellers kamen net mear, it tankje mei molke op 'e rêch eltse dei wer oan hoechde ek net mear. Ek by harren kaam de brijboer wer. Foar mysels wie der in teloarstelling op skoalle. Meindersma, it haad fan de skoalle, moast my meidiele dat de eksamensifers te krap wiene om it diploma te heljen. Wy moasten op alle fakken eksamen dwaan en mûnling ek nochris op nij. De oarloch mei syn rarichheden en spanningen hat my tidens myn stúdzje gjin goed dien. Der hat net ien west dy’t it my kweaôf nommen hat dat ik de fjirde klasse oer dwaan moast. Ik koe mei de leararen hiel goed oerwei. Oetske wie de Frânske learares. Wy wienen op in kear op in merk yn Parys. Ynienen miende ik dat ik Oetske seach en sy my. En doe fleagen wy elkoar om 'e hals. Sûnt dy tiid koe ik goed mei har oerwei. Hja wie in pittige tante. De helte fan de learlingen hienen noch nea op in buorkerij west. Meindersma frege my as hy mei de hiele klasse in middei op ’e pleats komme mocht. Fansels koe dat. Elts hie al wer in fyts en sa fytsten op in moaie middei tritich klasgenoaten fan Snits nei Winkelplein in Parijs 18 Mandeguod

Baensterbuorren ta. De hiele middei haw ik dwaande west mei te fertellen, sjen te litten en fragen te beänderjen. Op 'e weinen mei de Swarte der foar hat de hiele ploech it lân troch west. Ek hat men de echte boeremolke en tsiis priuwe kinnen. De Frico sûkelademolke smakke ek goed. Al mei al wie 't foar elts in moaie learsume middei. Meindersma wie ek entûsjast en miende dat soks wolris faker koe. In pear wiken nei de befrijing is de famylje Rinck wer ôf setten. Hja wiene alhiel ynboargere en ek frou Rinck wie nearne bang mear foar. Hja hoechde ek gjin pillen mear fan dokter en Wim soe op 'e nij mei de doktersstúdzje út ein sette. De famylje wie ús tige tankber. It wie frappant hoe rêd de ekonomy wer op oarder wie. It lânbou-arkburo yn Snits hie yn koarte tiid alwer nije fytsen foar de boerebefolking. De kusjebannefytsen mei âlde slangen om 'e tsjillen koenen op de izeren bult. Wy hienen wer in lampe mei dinamo op 'e fytsen en koenen jûns wer op in paad. Fan de ANWB krige ik in moaie logo foar op it stjoer fan de nije fyts. Ik wie der grutsk op om as santjin jierrige dêr lid fan te wêzen. Letter hienen wy it logo op 'e auto. Wat grutter en noch moaier. Op in moarn doe ’t wy by skoalle kamen leinen der tichte by it lânbou-arkburo in hiele protte houten kratten. By neier besjen blykten dy kratten fol te sitten mei read izerark. De oare deis wienen der al kratten iepen brutsen en de monteurs wienen al dwaande om de boel ynelkoar te skroefjen. En doe kaam de aap út de mouwe. Reade nije glinsterjende trekkers mei twa lytse tsjiltsjes mei loftbannen foar en twa grutten efter mei in grut swart stjoer. It wiene Case lûkers út Canada dy ’t as Marshallhelp Nederlân skonken wienen. Dy moarns wienen de studinten mar min yn skoalle te krijen. Yn 'e greidhoeke wist men net wat trekkers wienen. Dizze dei soe it begjin wurde fan de grutte kommende meganisaasje yn de lânbou. De oarloch foarby. Alle dagen noch in bliid gefoel. De grutte fakânsje is op komst. Al jierren lang kaam ik dan by omke Tsjerk en muoike Anne útfanhûs. De grutte pleats stie oer it wetter tusken Warten en Wergea. It âldste famke hjitte fan Trynke. Dan hienen se noch in famke Doet en in jonkje Yde. As men oer it wetter nei de dyk woe koe men dat net oars dwaan as mei in roeiboatsje. Wy waarden yn alle opsichten bedoarn. Muoike Anne wie in skat foar ús. Ien kear krige ik yn de fakânsje by omke Tsjerk en muoike Anne de mûzels. Ik woe net nei hûs ta en muoike Anne woe my net kwyt. Uteinlik waard it dêr in trije wykse fakânsje mei allerhande kadootsjes fan de Wergearster Merke. It wetter mei it roeiboatsje fûn ik prachtich en nichtjes en neefke mochten by my yn it boatsje. Doe kaam der in brief út Rotterdam fan de famylje Rinck oan Tsjerk Mandeguod 19

Pizza Food Truck Onze pizza`s worden ter plekke bereid met verse ingrediënten en gebakken in een steenoven. Iedere donderdagmiddag in Mantgum (bij de Poiesz). Vanaf 17.00 uur. Telefonisch bestellen kan op nr. 06-538 77 841 (v.a. 11.00 uur) Pinnen is helaas niet mogelijk. Menu kaart Margherita: tomatensaus, kaas, mozzarella, basilicum Vegetariana: tomatensaus, kaas, mozzarella, paprika, champignons, ui e 8,00 e 10,00 Quattro Formaggi: tomatensaus, kaas, mozzarella, gorgonzola, parmezaanse kaas e 11,00 Funghi: tomatensaus, kaas, mozzarella, champignons Gorgonzola: tomatensaus, kaas, champignons, gorgonzola Quattro stagioni: tomatensaus, kaas, champignons, ham, olijven, artisjokken Salame: tomatensaus, kaas, salami Pollo: tomatensaus, kaas, kipfilet, champignons, paprika, ui Hawaii: tomatensaus, kaas, ham, ananas Carbonara: tomatensaus, kaas, ham, salami, spek Prosciutto: tomatensaus, kaas, ham, paprika Sambrini: tomatensaus, kaas, champignons, paprika, ham, salami, spek, ui Shoarma: tomatensaus, kaas, shoarmavlees Shoarma speciaal: tomatensaus, kaas, shoarmavlees, ui, paprika Pescatore: tomatensaus, kaas tonijn, paprika, ui Siciliana: tomatensaus, kaas, ansjovis, kappertjes, olijven e 9,50 e 10,50 e 11,50 e 9,00 e 11,50 e 10,00 e 10,50 e 10,00 e 12,50 e 12,00 e 13,00 e 12,00 e 12,00 Naar wens kan de pizza met verse knoflook worden belegd en/of de rand met knoflookolie worden ingesmeerd. Extra kaas, groente, olijven, ei e 0,50; extra vlees, gorgonzola e 1,00 / vis e 2,00 20 Mandeguod www.sambrinipizzas.nl

Tsjerk en Trijnke Rotterdam augustus 1947 en Trynke. It boadskip wie, as Trynke en Tsjerk by de Rincken útfanhûs komme woene, dit as tsjinprestaasje dy’t de Rincken yn de grutte drege tiid by ús wêze mochten. Wat in ferrassing foar my en Trynke. Noch nea nei in grutte stêd west en no nei Rotterdam ta. It reisplan waard makke. Moarns betiid mei fytsen en tassen en trein nei Swol ta. En fan Swol op 'e fyts nei Utert ta. Dêr binne wy yn in hotel bedarre. De oare deis binne wy op 'e fyts yn Rotterdam oankaam. Wat wie it in spannende reis. Foar in wike by de dokterfamylje yn de filla oan de Heemraadssingel en Rotterdam besjen. De dei nei oankomst koenen wy daliks al it grutste befrijdingsfeest fan Nederlân belibje. It fuotbalstadion “de Kuip” wie oan de kop ta fol mei feestfierende minsken. Sprekkerijen, muzyk yn al syn foarmen, in sirkus fan grutte allure, gymnastykoptredens, ferskate sjongkoaren lyts en grut, iterijen en drinken en noch folle mear. De famylje Rinck liet ús de haven besjen. De tunnels, de brêgen, de metro’s, musea en noch folle mear. Te folle om alles op te neamen, mar sa’n útfanhuzerij hawwe wy nea wer mei makke. Efternei fûnen wy it letter frjemd dat de Rincken ús it fernielde diel fan Rotterdam net sjen litten hat. De Rincken wienen fijne minsken en hja hawwe grif tocht dat it better foar ús wie dat wy dat mar net seagen. It soe de hiele fakânsje bedjêrre kinnen hawwe. Nei dy tiid hawwe wy altiten in goed kontakt mei de Rincken hân. Wim, 6 jier âlder dan as ik wie, is letter dokter yn België wurden. Wim wie in fleurich immen mei grappen mar hiel gewoan. vlnr.: ûnbekind, Tsjerk Bottema, Anneke Rinck, dokters mefrou, Trynke Bottema, Wim Rinck De tiid giet troch. Fan de famylje Rinck binne se allegearre al ferstoarn. Wim hat hiele drege jierren hân mar hie in freondinne dy’t him yn al dy jierren bystien hat. Ik stjoer har alle jierren noch de Fryske kalinder ta. Trynke, myn nicht, is dokter wurden mar is stoarn oan in rare sykte. Sy wie troud mei in feedokter út de Betuwe. Us reis nei Rotterdam sil ik nea ferjitte. tenei mear Mandeguod 21

22 Mandeguod

Filmhuis Mantgum Het filmhuis is weer gestart met het vertonen van interessante films in mfc Wjukken. Op vrijdag 13 oktober wordt de film Of Horses and Men gedraaid. In deze IJslandse Oscarinzending staan paard en mens centraal. Naast de schitterende landschappen en droge IJslandse humor stelen vooral de paarden de show, in vaak verbijsterende scènes over hun liefdes en levens, en die van hun berijders. In een onherbergzame IJslandse vallei trotseren de dorpelingen samen met de dieren - en dankzij de broodnodige hartversterkers - de ijzige omstandigheden in het oogstrelend mooie landschap. De gedrongen, maar ijzersterke IJslandse paarden hebben net zoveel karakter en ballen als hun bazen. Dat levert in dit komische drama ronduit absurde situaties op, waarin soms het paard en soms de mens het onderspit delft. Maar hun verwantschap speelt in dit eigenzinnige speelfilmdebuut van Benedikt Erlingsson de hoofdrol. Zowel mens als viervoeter krijgt te maken met liefde en dood. De Volkskrant schreef over deze film: ‘de film blijft boeien’. Op vrijdag 27 oktober wordt de film Moonlight gedraaid. Dit verhaal focust zich in drie hoofdstukken op de jeugd, puberteit en volwassenheid van een Afro-Amerikaanse man die zich in de turbulente stad Miami in de jaren 80 probeert staande te houden. Hij wordt gepest op school en ook thuis is het leven hard voor hem. Hij probeert zichzelf te ontdekken en liefde te vinden ondanks zijn worstelingen met zijn achtergrond en seksualiteit. Deze film gaat over thema's die doorgaans geen groot publiek aanspreken: homoseksualiteit, zwarte identiteit, achterstandssituatie. De film is een wereldwijd succes en kreeg afgelopen jaar drie Oscars, inclusief de Oscar voor ‘Best picture of 2017’. Graag tot ziens in het filmhuis van mfc De Wjukken. Mandeguod 23

Kollekte foar de kankerbestriding Oedsmawei 13, 9001 ZJ GROU tel. 0566 - 60 14 64 / 60 14 39 / 62 12 99 E-mail: info@dierenartsgrou.nl www.dierenartsgrou.nl en www.bistedokter.nl Telefonisch spreekuur voor het aanvragen van visites, het bestellen van medicijnen en informatie: maandag t/m zaterdag van 8.00 - 9.30 u. Open spreekuren gezelschapsdieren: Maandag t/m vrijdag: 13.00 - 14.30 en 17.00 - 18.00 u. Daarbuiten uitsluitend op afspraak. Openingstijden van de balie: Maandag t/m vrijdag: 8.00 – 18.00 u. en zaterdag: 8.00 – 9.30 u. Voor spoedgevallen 24 u./7d. bereikbaar. De kollekte yn Mantgum hat dit jier € 839,23 opsmiten. Tige tank foar jimme stipe! Coby Kirkenier 24 Mandeguod

De 67ste Lytse PC Op de list fan de 66ste Lytse PC stiene mar 12 partoeren. It bestjoer wie it der oer iens, der moast wat barre, dit koe sa net langer. Der waard in kommisje yn it libben roppen, dy’t as opdracht krige te ûndersykjen op hokfoar wize we mear keatsers op de list krije koene. Dat levere in soad ideeën op en der kaam in petear mei de direkteur en in haadbestjoerslid fan it Bûn. Omdat de Lytse PC hieltyd tichterby kaam, hat it bestjoer besletten noch gjin fiergeande feroarings ta te passen. Der waard oerienkommen om it nei 66 kear op de sneon, mar ris op de snein te besykjen. Dan soene we minder konkurrinsje fan de begjinnende fuotbalkompetysje hawwe. Fan ’t winter sil der besjoen wurde hoe fierder. Op de slutingsdei foar opjefte, de moandeis foar de wedstriid, die bliken dat der 19 partoeren op de list stiene, wêrfan twa út eigen doarp. Dat wie in moaie opstekker! De waarberjochten foar dizze wike binne min, om net te sizzen striemin. Kin der keatst wurde, is it fjild kommende snein net te wiet? Alle dagen falle der buien mei as djiptepunt de freed wannear’t der 500.000 liter (= 50 mm) reinwetter op it sportfjild delkomt. De hiele wike wurdt it fjild yn de gaten holden. Der wurdt meand, rôle, ensfh. De sneon is it hast de hiele dei drûch, de sinne lit him gauris sjen en der stiet wat wyn! In klupke wize mannen nimt in beslút “it giet troch, we nimme de gok”. Der wurdt in wedstrydfjild útset op it drûchste part fan it fjild neidat der earst in sitmeaner fan hûs helle is om it fjild nochris te meanen. Sneintemoarn om 8.30 oere binne de earste minsken op it fjild om de lêste tarieding te dwaan. Frijwilligers komme yn de Wjukken om kofje te setten. Om 10 oere geane we mei it sintsje derby los. It wurdt in prachtige keatsdei, hast de hiele dei drûch, it fjild hâldt him bêst, moaie winners en in gesellige neisit mei muzikant Sytse Haima. In tige slagge dei, mooglik makke muzikant Sytse Haima Mandeguod 25

26 Mandeguod

troch sponsoren, keatsbestjoerders, karmasters, fjildlizzers, krânsemakkers, tintebouwers, blokjerinners, lotteferkeapers, stikjeskriuwers, cateraars, keningskommisje, wjukkenfrijwilligers, fotografen, Frysk Folkslietsjongers, ensfh. Yn totaal mear as 40 minsken dy’t frijwillich tiid stekke yn it keatsen, hulde! Geart Soos 60+ Na een lange zomer gaan we weer van start met klaverjassen. Vanaf woensdag 4 oktober klaverjassen we elke woensdagmiddag vanaf 14.00 uur in mfc De Wjukken. Heeft u belangstelling voor klaverjassen, kom dan gerust eens langs. Contactpersoon, Roelie Heida, tel. 058-2502675 Mandeguod 27

Nieuws uit de Mariakerk Openstelling kerk in het zomerseizoen. Na de zeer succesvolle expositie van “Nieuwe kunst in oude kerken” in mei, met een schilderij van Harry Miedema (ca. 150 bezoekers) was er in de zomer, tot medio september de openstelling in het kader van Tsjerkepaad. Vooraf was er enige scepsis over het aantal bezoekers. Vanaf de start heeft onze kerk meegedaan aan Tsjerkepaad en verwacht werd dat er wel eens verzadiging op zou kunnen treden. Niets is echter minder waar; in totaal hebben we zo’n 300 gasten mogen ontvangen. Mogelijk dat een artikel in dagblad Trouw, waarin onze kerk met name werd genoemd, meer bezoekers heeft verleid om naar Mantgum te komen. Dat valt ook af te leiden aan de woonplaatsen die in het gastenboek zijn vermeld, bijvoorbeeld Tasmanië, Tulsa (Oklahoma), Toronto en New York, maar ook Amsterdam, Rotterdam en Oud-Beijerland. Hieronder enkele reacties zoals opgetekend in het gastenboek: - Wat een prachtig houtsnijwerk, wat perfect onderhouden (dit is het meest vermeld) - Wij vonden het een voorrecht om hier te gast te zijn - Lovely church, so happy to be here - We komen tijd te kort, komen zeker terug - Een juweel van een kerk, mooi orgel met vele mogelijkheden. - Bedankt voor de zeer gastvrije/prettige ontvangst. De vrijwilligers die de gasten hebben ontvangen en rondgeleid worden hiervoor hartelijk bedankt. Zij vinden allemaal veel voldoening in deze bezigheid; de planning voor alle 12 zaterdagmiddagen was dan ook maar zo rond. Siebolt Dijkstra Concert Mariakerk 15 oktober 2017 Op 15 oktober a.s. om 15.00 uur zullen leerlingen van muziekdocenten Take Beukema (orgel, piano en keyboard) en Irene de Boer (viool) een concert geven in de Mariakerk. De entree is gratis. U bent van harte welkom. 28 Mandeguod

Verbintenisdienst ds. Willemien Keuning Op 10 september is ds. Willemien Keuning als predikant verbonden aan de Hervormde gemeente Mantgum. Dit gebeurde in een mooie, goed bezochte kerkdienst. Tijdens de dienst heeft Andries Kobus drie liederen gezongen. Hij werd hierbij op de piano begeleid door Jan van Erp, zijn vaste begeleider. Andries zong mooi, invoelend en zuiver. De keuze van de liederen was moedig. “Een vriend zien huilen” kent iedereen in de uitvoering van Jacques Brel en Herman van Veen. Er zijn maar weinig zangers die het aandurven daar een eigen vertolking van te geven. Andries durfde het. En terecht. Hij kon het. De liederen waren geïntegreerd in de dienst. De dienst was een eenheid, ondanks de verschillende elementen. Ds. Wagenaar begon en verbond als consulent ds. Keuning aan de gemeente. Daarna zegende hij haar onder handoplegging. Vervolgens nam ds. Keuning de dienst over. In haar preek behandelde ze de tekst van het rooster. Ds. Keuning gaat vrijmoedig met de tekst om. Haar preekbenadering is anders dan we gewend zijn, maar dat geeft niet. Ze legt sterk de nadruk op de boodschap, de weg van de liefde. Hierbij komt ze authentiek en overtuigend over. Ze staat, letterlijk, waar ze voor staat. Na afloop bedankte Aukje ds. Hinne Wagenaar voor zijn steun als consulent en heette Gea ds. Willemien Keuning welkom in Mantgum. Voor beiden werd een gedicht voorgedragen; een acrostichon. Bettie en Maaike hadden een prachtig bloemstuk gemaakt waarbij rode en oranje bloemen vuur symboliseerden, het symbool van een verbintenis. Ds. Jurjen Hilverda heette Willemien welkom namens de werkgemeenschap, voorheen de ring genoemd, en nodigde haar uit voor de komende vergadering. Hij was zo verstandig het kort te houden, want de kleintjes begonnen ondertussen onrustig te worden. Dat vinden wij in Mantgum niet erg; dat is een teken dat er een eind aan moet komen. Daarom sloten we af met koffie, oranjekoek en een informele kennismaking. Het was een mooie dienst. Persoonlijk, authentiek, eigen. Als kerkenraad zien we de samenwerking met Willemien Keuning met vertrouwen tegemoet. Namens de kerkenraad, Esther Langedijk Mandeguod 29

30 Mandeguod

Welkom Willemien Wie in Mantgum naar de kerk gaat treft een mooie preekstoel aan, Waar, in eikenhout gebeiteld, beelden uit de bijbel staan. In het bouwwerk van gesteente huist een prachtig interieur, houten banken, grote ramen en een imposante deur. Liggend op een oude terp met hoge bomen langs de laan, duidt de kerk naast grote huizen lang verworven rijkdom aan. Lang was Mantgum heel welvarend, zie de huizen in de straat, predikanten bleven, bijna allen, tot aan hun emeritaat. En men was hier ook vrijzinnig, heel vrijzinnig in de leer. Men gelooft hier zonder dogma’s, er is hier een open sfeer. Mantgum is dus heel bijzonder, in het dorp en in de kerk. Maar de kerkgemeenschap binden, daar ligt nog een beetje werk. Iets verruimen zou wel mooi zijn, maar we waren hier vacant. Daarom zijn we heel gelukkig met de nieuwe predikant. Een die hier woont en een vrouw is, en dat is hier voor het eerst die ervaren is als herder, een die goed haar vak beheerst. Na mijn korte introductie, die wat overbodig is misschien, rest mij enkel nog te zeggen: heel erg welkom, Willemien. Esther Digi-Taalhuis Sinds maart kunnen mensen die moeite hebben met lezen of schrijven, met rekenen of met het werken met de computer terecht in het Digi-Taalhuis: elke woensdagmiddag van 14.00-16.30 uur in de bibliotheek van Wommels. Via speciale oefenprogramma’s en met ondersteuning van getrainde medewerkers, kunnen de deelnemers zich ontwikkelen. Wie moeite heeft met lezen of schrijven, met rekenen of met het werken met de computer kan veel problemen ondervinden in het dagelijks leven. Zowel op het werk als privé. Bijvoorbeeld bij het lezen van instructies of bijsluiters. Steeds vaker wordt tegelijk een beroep gedaan op leesvaardigheid en computervaardigheid, bijvoorbeeld om een aanvraag in te dienen of bij het doen van een betaling of bestelling via internet. Het Digi-Taalhuis biedt de mogelijkheid deze vaardigheden te verbeteren. Ken jij iemand die wel wat hulp kan gebruiken? Breng dan het Digi-Taalhuis onder zijn of haar aandacht. Het Digi-Taalhuis is mede tot stand gekomen door de gemeente Littenseradiel. Mandeguod 31

32 Mandeguod

Vereniging Verenigingen Contactpersoon Biljartvereniging Mantgum Bridgeclub Doarpsmienskip Mantgum Fûgelwacht Mantgum Gymnastiekvereniging Weidum Harmonie en Malletband Weidum Herensociëteit Vriendenkring Iisclub De Twa Doarpen M. Dusselaar J. W. Verhoef S. Dijkstra E. van der Hem K. Bosma C. Punter S. Cnossen J. van der Werf Jeu de Boulesvereniging Wjukslach G. Kuperus Keatsferiening Jacob Klaver Korfbalvereniging WWC Loopgroep Runom Mantgum Mannenkoor Mantgumer Maten Mantgumer Tennisclub Merkekommisje Mantgum B. Stienstra G. van der Hem D. Lont P.R. van der Kooi A. Meijer A. Tymersma Ondernemersvereniging Mantgum W. Fopma Oudercommissie De Gielguorde Resitearkolleezje Frisia 1874 Soos 60+ Speeltuinvereniging De Pôle Stichting Freed Stichting Wjukken Tennisvereniging Uitvaartvereniging De Laatste Eer Voetbalvereniging Oosterlittens Werkgroep Historie Mantgum Wietwetterklup Volleybal VV Wytgaard R. Heida J. Nijboer P. Wijnja J. van der Valk P. Kuipers G. Terpstra D. Ottema R.W. Steensma R. de Groot Y. Duhoux Telefoonnummer (058) 253 16 11 (058) 250 18 13 (06) 423 242 06 (058) 251 96 81 (058) 251 93 93 (058) 251 92 64 (058) 250 15 97 (058) 250 11 44 (058) 251 97 17 (06) 130 43 474 (06) 156 37 637 (06) 512 21 165 (058) 250 15 02 (058) 250 15 29 (058) 250 20 26 ocgielguorde@gmail.com Frisia1874@gmail.com (058) 250 26 75 (058) 255 25 58 (06) 532 781 62 (06) 12 62 81 43 (058) 250 22 41 (058) 250 14 34 (058) 250 13 09 (058) 250 10 38 (058) 254 20 51 (06) 420 903 81 Mandeguod 33

Activiteiten Maand oktober zon 1 okt zon 1 okt zon 8 okt zon 8 okt Kerkdienst, voorganger ds. J. Strikwerda Jeu de boules, inloop Kerkdienst, voorganger ds. A. Kobes Jeu de boules, inloop vrij 13 okt Filmhuis: ‘Of Horses and Men’ za 14 okt Kinderkleding- en speelgoedbeurs Pukkewjuk zon 15 okt Kerkdienst, voorganger ds. H. Wagenaar zon 15 okt Jeu de boules, inloop 09.30 uur, Weidum 14.00 uur, banen bij de Wjukken 09.30 uur, Mariakerk Mantgum 14.00 uur, banen bij de Wjukken 20.00 uur, Wjukken 10.00 - 12.00 uur in Wjukken 09.30 uur, Jorwert 14.00 uur, banen bij de Wjukken vrij 20 okt Dûnsjend hout: houthakborrel voor ondernemers 19.30 uur, Wjukken zon 22 okt Jeu de boules, inloop woe 25 okt Tryater: ‘wat jo wolle’ don 26 okt Oud papier vrij 27 okt Filmhuis: ‘Moonlight’ zon 29 okt Kerkdienst, voorganger ds. J. Strikwerda zon 29 okt Jeu de boules, inloop zon 5 nov Kerkdienst, voorganger ds. H. Wagenaar 14.00 uur, banen bij de Wjukken 20.00 uur, Wjukken vanaf 18.00 uur, Mantgum 20.00 uur, Wjukken 09.30 uur, Hilaard 14.00 uur, banen bij de Wjukken 09.30 uur, Weidum Zondag 15 oktober Concert leerlingen Take Beukema (orgel, piano en keyboard) en Irene de Boer (viool). Locatie en aanvangstijd: 15.00 uur in de Mariakerk Entree gratis Korfbalwedstrijden WWC Wiuwert Zaterdag 7 oktober 10:00 uur, WWC C1 - Frigro/Invicta C1 11:00 uur, WWC A1 - Westergo A1 Zaterdag 14 oktober 11:30 uur, WWC C1 - CSL C2 12:30 uur, WWC A1 - De waterpoort A1 14:00 uur, WWC 2 - It Fean/Boelenslaan 3 15:30 uur, WWC 1 - Veenwouden 1 34 Mandeguod

Weekagenda zondag maandag Instuifboulen 14.00 uur, jeu de boulesbanen bij de Wjukken Bloedprikken huisartsenlaboratorium 09.00 - 09.15 uur, mfc Wjukken AMV 15.30 uur, OBS de Gielguorde fanfare ’Harmonie Weidum’ Mantgumer Maten Zenmeditatie dinsdag Lytse byb Biljarten 60+ Judo, 4 t/m 7 jaar Judo, 7 t/m 8 jaar Judo, 8 t/m 9 jaar Judo, 10 jaar en ouder Inloopspreekuur politie Tossen tennis jeugd Tossen tennis volwassenen woensdag Peuteropvang ‘de Pukkewjuk’ Kaartmiddag Bodyflow Pilates Malletband ‘Harmonie Weidum’ Bodyshake donderdag Pianoles Pizzabakker Kids swing 4 t/m 7 jaar Funky kids 7 t/m 10 jaar Modern dance 10 jaar en ouder Ophalen oud papier Jeu de boules competitie Loopgroep Rûnom Mantgum Yoga 19.30 - 21.00 uur, dorpshuis Weidum 20.00 uur, mfc Wjukken 19.45-21.30 uur, Dokter Fokkewei 14.00 - 16.00 uur, basisschool De Gielguorde (m.u.v. schoolvakanties) 14.00 - 16.00 uur, mfc Wjukken 15.45 - 16.30 uur, gymzaal 16.30 - 17.15 uur, gymzaal 17.15 - 18.05 uur, gymzaal 18.05 - 19.00 uur, gymzaal 16.30 - 17.30 uur, Gemeentehuis Wommels 18.30 - 20.00 uur, tennisbanen 20.00 - 23.00 uur, tennisbanen 08.15 - 11.45 uur, mfc Wjukken 14.00 uur mfc Wjukken 18.45 - 19.40 uur, basisschool De Gielguorde 19.45 - 20.40 uur, basisschool De Gielguorde 19.30 - 21.30 uur, dorpshuis Weidum 20.20 - 21.20 uur, gymzaal 14.50 uur - 21.30 uur, mfc Wjukken 17.00 - 19.00 uur, bij Poiesz na 7 oktober weer (wegens vakantie) 15.45 - 16.30 uur, gymzaal 16.30 - 17.15 uur, gymzaal 17.15 - 18.05 uur, gymzaal v.a. 18.30 uur, laatste do. v.d. maand 19.30 uur, jeu de boulesbanen bij de Wjukken 19.30 uur, bij mfc Wjukken 20.00 uur - 21.00 uur, basisschool De Gielguorde Mandeguod 35

Weekagenda vrijdag Peuteropvang ‘de Pukkewjuk’ Bridgen Pilates Vrouwen in beweging (gymnastiek 55+) Vrouwen in beweging (gymnastiek 55+) Biljartcompetitie 08.15 - 11.45 uur, mfc Wjukken 14.00 - 17.30 uur, mfc Wjukken 09.00 - 09.55 uur, gymzaal 09.15 -10.15 uur, mfc Wjukken 10.30 -11.30 uur, mfc Wjukken 19.30 uur, Café Bonnema Instellingen Instelling Buitenschoolse opvang De Vrijbuiters Diëtistenpraktijk Leuk op Gewicht Diëtistenpraktijk Mantgum Dokterswacht Friesland Fysiotherapiepraktijk Mantgum Apotheekhoudende praktijk H.B.Bergwerff Gezondheidscentrum It Kleaster / L.J. Lukkes Gastouderopvang It Swânnennest Gastouderopvang Seerôvers en Lânrotten Gastouderopvang Us Wouterkes Kinderopvang It Flinterke Logopediepraktijk Mantgum Studio Fitaal Peuteropvang ‘De Pukkewjuk’ Telefoon Contactpersoon (088) 035 04 38 (06) 18 33 90 61 (0566) 65 33 88 (0900) 112 71 12 (058) 250 14 14 W. Lameris C. Bruinsma T. Kuperus J. Sybesma 0517-341272/0517342726 H.B. Bergwerff praktijkbergwerff@ezorg.nl apotheekbergwerff@ezorg.nl (058) 763 45 13 (058) 250 15 23 (058) 250 19 52 (058) 250 13 63 (088) 035 04 38 (06) 270 649 94 (06) 420 122 03 (058) 250 16 80 L.J. Lukkes G. van der Heide J. Wijnia R. van der Veen W. Lameris A. Wijnstra M. Ypma I. Bosma Protestantse Gemeente: www.pkn-westerwert.frl (058) 822 25 61 Sportcentrum Akkermans Tandartsenpraktijk Mantgum Mindfulnesstraining en zenmeditatie 36 Mandeguod (0515) 42 56 12 (058) 250 17 81 (06) 128 227 12 Ds. W. Keuning V. Akkermans Eef Heinhuis

‘Witte jim …..dat?’ DE STRJITFERLJOCHTING YN IN PART FAN ÚS DOARP AL TWA MOANNEN FAN SLACH IS? It is skynber in tige grut probleem om op te lossen. Is de oplossing fûn foar de iene lantearnpeal dan dûkt it probleem wer op by de buorman. Se hawwe it der mar drok mei en wy sille mei de tiid de gefolgen wol wêrom sjen yn ús enerzjyrekken. Witte jimme… dat? Ze kortgeleden op een weekend in Mantgum aan het tippen waren? Dat doen ze daar en in Jorwert wel vaker, maar ditmaal was er een internationale ploeg bij, met jongeren uit Albanië, Servië, Denemarken en Duitsland, op bezoek bij het Frysk Ynternasjonaal Kontakt (FYK). Britta L. Tästensen, een Duitstalige Deense, versloeg de thuisspelers en werd kampioen met haar partoer. LC: Gehoord en gezien Kinderkleding- en speelgoedbeurs 14 oktober 2017 Mantgum Op zaterdag 14 oktober 2017 wordt de kinderkleding- en speelgoedbeurs weer gehouden in mfc Wjukken. Een druk bezochte beurs waar je een stand kunt huren om kleding en speelgoed te verkopen. De kleding en het speelgoed moeten natuurlijk schoon en heel zijn. De opbrengst is voor jezelf. De stands zijn vanaf nu te huur. Dus heb je thuis weer ruimte nodig in de kamers van de kinderen, dan is dit het uitgelezen moment. Voor meer informatie over de kosten en het reserveren van een stand; mail naar pukkewjuk@hotmail.com Noteer alvast in je agenda: kinderkleding- en speelgoedbeurs in Mantgum op zaterdag 14 oktober van 10.00 uur tot 12.00 uur. De toegang is GRATIS! Vriendelijke groet, Jacob Scheffer, OC Pukkewjuk Mantgum Mandeguod 37

Nieuws van de Jeu de Boulesvereniging Open kampioenschap Littenseradiel Op zaterdag 9 september werd het jaarlijkse open kampioenschap Littenseradiel gehouden op de jeu de boules banen bij De Wjukken. Het was dit jaar voor de vijftiende keer dat De Wjukslach dit kampioenschap organiseerde. De dagen voor het kampioenschap was het weer slecht geweest zodat er veel water op de banen stond. Gelukkig liet het weer ons op deze zaterdag niet in de steek en bleef het de hele dag nagenoeg droog. Ook de banen waren inmiddels voldoende opgedroogd en daarmee goed bespeelbaar. In totaal hadden zich 16 doubletten aangemeld. Om half elf werd begonnen met spelen. Elk doublette moest vier wedstrijden spelen welke door middel van loting waren bepaald. De doublette die de meeste partijen had gewonnen speelde tegen de doublette met de minste tegenpunten om het kampioenschap. 38 Mandeguod

Daarnaast werd er gespeeld om de derde en vierde plaats. De vrijwilligers van De Wjukken hebben ons op deze dag weer prima verzorgd met koffie, thee, soep en broodjes. Bij sommige partijen werd op het scherpst van de snede gespeeld, maar met respect voor de tegenstander. Ondanks de serieuze strijd werd er ook veel gelachen. Om ongeveer drie uur was iedereen uitgespeeld en bleek dat er één doublette alle wedstrijden had gewonnen: Bartele Kramer en Otto de Jong uit Irnsum. Bouwe Jan Bouma uit Boazum en Geke Zijlstra uit Menaldum hadden de minste tegenpunten. Beide doublettes speelden dus tegen elkaar om het kampioenschap. Om de derde en vierde plaats werd gespeeld tussen de doublette van Inne Schots en Gerrit Ernst en de doublette van Doeke Odinga en Gjalt Kuperus. Na twee mooie partijen werden Bouwe Jan Bouma en Geke Zijlstra kampioen. Bartele Kramer en Otto de Jong werden tweede. De derde plaats was voor Inne Schots en Gerrit Ernst. De prijzen werden door wethouder Marja Reyndorp uitgereikt in De Wjukken, waar deze mooie dag werd afgesloten. Van links naar rechts zijn Bartele Kramer, Otto de Jong, Gerrit Ernst, Inne Schots, Geke Zijlstra, Bouwe Jan Bouma, Doeke Odinga , Gjalt Kuperus Mandeguod 39

GEZONDHEIDSCENTRUM G.J. FOKKENS TE WINSUM Gezondheidscentrum G.J. Fokkens is een zeer modern en uitgebreid gezondheidscentrum en biedt naast reguliere fysiotherapie o.m. ook functionele osteopathie, nek-, schouder-, armtherapie, triggerpoint therapie, Marsman manuele therapie en medical taping. Tevens bieden wij gerichte begeleiding bij (revalidatie bij) (top)sporttrajecten. Riant aanbod van (beweeg)mogelijkheden Het gezondheidscentrum biedt tevens specifieke beweegprogramma’s aan die zijn afgestemd op Obesitas, Diabetes Mellitus Type 2, COPD/Astma, Oncologie en Fibromyalgie. Deze programma’s worden door de verzekeraar volledig vergoed en bieden 24 weken sport en educatie bij ons centrum. Daarnaast biedt het gezondheidscentrum medische fitness aan waarbij u op een doelgerichte en effectieve manier aan het herstel van uw blessure of beweegbeperking werkt. Ook dit medische fitness wordt voor een deel vergoed door uw zorgverzekeraar. Naast deze twee mogelijkheden kan er ook vrij gefitnesst worden op basis van een zelf gekozen abonnement die het best bij uw persoonlijke situatie past. Gezondheidscentrum G.J. Fokkens hecht veel waarde aan de persoonlijke begeleiding en aandacht tijdens uw trainingen en biedt iedereen daarom een trainingsschema passend bij ieders persoonlijke doelstelling. Toekomstplannen Meer beweegmogelijkheden voor verschillende doelgroepen, zoals: ▪ basisschoolkinderen; ▪ senioren; en ▪ zwangerschapsfitness. Health Check Gratis betrouwbare indicatie van uw huidige gezondheid. Op basis daarvan maken wij een trainingsschema op maat, zodat u effectief aan uw gezondheid kunt werken. Informatie en contact Telefoon: 0517 - 34 24 15 mail@gezondheidscentrumfokkens.nl Natuurlijk kunt u ook langskomen in ons Gezondheidscentrum aan de Skâns 12 in Winsum. Waar zijn in Mantgum AED’s aanwezig? MFC Wjukken (dag en nacht) hoofdingang gebouw Poiesz Supermarkt, alleen tijdens openingstijden Fysiotherapie Jelle Sybesma, werkdagen 08.00 - 18.00 uur Wat te doen bij een incident: eerst 112 bellen. 40 Mandeguod

Mandeguod 41

42 Mandeguod

Nieuws van de Cultuurcommissie Zoals u hebt kunnen lezen in de jaarfolder gaat in oktober het nieuwe cultuurseizoen in mfc De Wjukken van start met een voorstelling van Tryater. Namelijk met: Wat jo wolle (gjin Shakespeare) De ideale teaterjûn Yn in tiid dat alle mieningen telle en se hieltyd hurder tsjin mekoar opbotse, komt Tryater mei in passend antwurd: in jûn dêr’t elkenien krijt wat hy of sy graach wol! Tryater makket de ideale teaterjûn. Nóch mear as oars wurdt alles yn it wurk setten om it publyk it nei it sin te meitsjen. De ultime romantyske leafdessêne, in klucht mei doarren, in Fryske poëzyfoardracht of spektakel; alles is mooglik. It publyk kin foarôf oanjaan wat it graach sjen wol; de akteurs sille it spylje. As út in toverdoaze wurde de sênes delsetten. It wurdt firtuoas, lykas in revu dêr’t fan alles yn foarby komt. Ynspirearre troch alle opfettingen en ideeën fan it publyk giet Tryater foar in ûnferjitlike jûn teater. Smout en smûk. En as it oan ús leit, komt dy ferlotting (mei ‘fette’ prizen) yn it skoft der ek. ‘All the world ‘s a stage and all the men and women merely players.’ (toch noch Shakespeare Woensdag 25 oktober 2017; 20.00 uur Entree: € 16,-, freonen/CJP € 14,50 (Exclusief pauzedrankje) U kunt reserveren via de inschrijfmap in mfc De Wjukken of via cultuurcommissie@wjukken.nl Of bel (058) 2501458 (Kees v.d. Bijl). Maarten van der Wal Mandeguod 43

Dûnsjend hout - update oktober As jo de Mandeguod yn hannen ha, is de ynfojûn (tiisdei 23 septimber) fan ‘De man dy’t hout dûnsje liet’achter de rêch, mar at we dit skriuwe hat dizze ynfojûn noch net west en derom kinne we hjir net safolle oer fertelle. Yn alle gefallen sille wy dy jûn ferteld ha oer ús projekt en ha we ferteld oer de rollen dy’t ynfuld wurde moatte yn de dûnsfoarstalling. Wy sykje ûnder oare spilers foar de rol fan: dûmny, boukundige, ‘hulpje’, restaurateur, deskundige en in koster (allegear m/f). En wy sykje dûnsers (m/f). De repetysjes binne begûn op tiisdei 10 oktober de jûns om 19.30 yn De Wjukken. (Mochten jo dit lêze en noch ynteresseare wêze? Nim dan efkes kontakt op) Tinke jo: ik kin wol wat oars sa as klean naaie, fersiere, koördinearje, organisearje? Dan sykje wy jo/dy ek. We sille by it projekt in protte minsken brûke kinne! Ynkoarten ha wy foar de minsken dy’t in eigen bedriuw ha / selsstannich binne in houthakborrel. Op dizze jûn kinne, krekt as op de ynfojûn, de minsken houtbewurkje en krije hja ynformaasje oer it hiele projekt. Dus oer de foarstelling, it festival en it skoalprojekt. We hope dat de minsken dy’t hjir komme ús ek helpe kinne mei ús projekt. De houthakbuorrel is op freed 20 oktober om 19.30.yn de Wjukken. Febrewaris 2018 Tusken 21 febrearis en 28 febrewaris stiet Mantgum yn it teken fan hout mei in houtfestival, in skoalleprojekt en in byldzjend dûnsteaterfoarstelling. It houtfestival sil bestean út houtbewurkers dy’t harren keunsten sjen litte sille, mar jo kinne ek sels oan ‘e slach mei in workshop, of jo kinne in nijsgjirrige lêzing folgje. Der komme houtbewurkers út binnen- en bûtelân. Oan it skoalleprojekt dogge de skoallen fan Mantgum, Boksum, Jorwert en Hilaard mei en dêr kinne noch basisskoallen bykomme út de omkriten. Fan groep 1 oant en mei groep 8 dogge de bern mei oan dit skoalprojekt. Wat der makke wurdt sil op it festival yn febrewaris toand wurde! Houtbewurkers út Fryslân en de rest fan Nederlân, dy’t goed mei bern wurkje kinne, jouwe de bern fiif lessen. Der wurdt starten yn jannewaris en op woansdei 21 febrewaris wurdt it festival mei alle skoalbern feestlik iepene. 44 Mandeguod

Wolle jim meidwaan of mear witte? Nim kontakt op mei ús fia dunsjendhout@ danswil.nl En ferjit net, as jo facebook of twitter ha ús te folgjen. @dunsjendhout https:// www.facebook.com/dunsjendhout Groetnis, Valerie en Willy en de rest fan it Dûnsjend hout team ----------------------------------------------------------------------------------------------------------Dûnsjend hout update oktober - Februari 2018 Van 21 tot en met 28 februari 2018 staat Mantgum in het teken van hout, met een houtfestival, een schoolproject en de beeldende dansvoorstelling ‘De man dy’t hout dûnsje liet’. Het houtfestival bestaat uit houtbewerkers die hun kunsten laten zien, maar u kunt ook zelf aan de slag met een workshop, of u kunt een interessante lezing volgen. Er komen houtbewerkers uit binnen- en buitenland. Als u de nieuwe Mandeguod heeft gekregen is de informatieavond (dinsdag 23 september) van ‘De man dy’t hout dûnsje liet’ al geweest. Op deze avond zullen we verteld hebben over ons project en over de rollen die moeten worden ingevuld voor de dansvoorstelling. We zoeken o.a. spelers (m/v) voor de rol van: dominee, bouwkundige, hulpje, restaurateur, kerkganger en koster. En we zoeken dansers (m/v). De repetities starten op dinsdag 10 oktober om 19.30 u. in De Wjukken. Als u geïnteresseerd bent; stuur dan een e-mail naar dunsjendhout@danswil.nl. Denkt u: ik kan wel iets anders zoals kleding naaien, versieren, coördineren, organiseren; dan zoeken we u/jou ook! Stuur a.u.b. dan een e-mail naar dunsjendhout@danswil.nl Binnenkort hebben we voor ondernemers / zelfstandigen een houthakborrel. Op deze avond geven we informatie over de dansvoorstelling, het houtfestival en het schoolproject en kan aan houtbewerken worden gedaan. We hopen dat de aanwezigen ons ook kunnen helpen met ons project. De houthakborrel is op vrijdag 20 oktober om 19.30 u. in De Wjukken. Aan het schoolproject doen de basisscholen van Mantgum, Boksum en Hilaard mee. Groepen één tot en met acht doen mee. Er kunnen nog meer basisscholen uit de regio meedoen. Houtbewerkers uit het hele land verzorgen vijf lessen voor de kinderen. Dat begint in januari. Op woensdag 21 februari wordt het festival met alle schoolkinderen feestelijk geopend. Wilt u meedoen of meer weten? Neem contact op met ons via dunsjendhout@ danswil.nl En vergeet niet ons te volgen via Facebook of Twitter: https://www.facebook. com/dunsjendhout, @dunsjendhout Groeten, Valerie en Willy en de rest van het Dûnsjend hout team Mandeguod 45

46 Mandeguod

Útnoeging jiergearkomste Merke Kommisje Mantgum Plak: Café Bonnema – bovenzaal (rookvrij) Datum: Freed 24 novimber 2017 Tiid: 20.00 oere Wurklist Agenda 1. Iepening 2. Ferslach jiergearkomste 2016 3. Ferslach merke 2017 4. Op- of oanmerkings op de merke fan 2017 5. Finansjeel ferslach 6. Ferslach kaskommisje 7. Kaskommisjeleden 2018 8. Bestjoersmutaasjes Ofgeand: Marian Ypma en Aukje Tymersma Nije bestjoersleden: ? Skoft 9. Neitinke oer de merke fan 2018 Tema Programma Muzyk Noch mear? 10. Rûnfraach 11. Slúten 1. Opening 2. Verslag jaarvergadering 2016 3. Verslag merke 2017 4. Op- of aanmerkingen op de merke van 2017 5. Financieel verslag 6. Verslag kascommissie 7. Kascommissieleden 2018 8. Bestuursmutaties Aftredend: Marian Ypma en Aukje Tymersma Nieuwe bestuursleden: ? Pauze 9. Nadenken over de merke van 2018 Thema Programma Muziek Nog meer? 10. Rondvraag 11. Sluiting Mandeguod 47

48 Mandeguod

Verslag 9 september 2017 WWC 2 – Flamingo’s 3 Lieve korfbalvrienden en vriendinnen. Na alle trainingen en oefenwedstrijden stonden de officiële wedstrijden van WWC alweer op het programma. Na de hele ochtend regen brak om 13.00 uur de zon door en werd het heerlijk weer om de eerste wedstrijd van het seizoen te spelen. WWC 2 moest vandaag tegen de Flamingo’s uit Buitenpost. We hebben dit seizoen een oude bekende die ons team komt versterken, genaamd Gjalt de Groot. Wij zijn heel blij met de terugkomst van Gjalt. We wensen hem dan ook veel korfbalplezier. De opstelling voor vandaag. Aanval: Vedediging: Bank: Rutger, Jelle, Dieuwke, Anna Gjalt, Jouke, Bregt, Marijke Wisse, Tom, Janna-Nynke, Rixt Zoals velen misschien al opmerken een groot aantal wissels. Dit komt mede doordat we graag dit team bij elkaar willen houden, waardoor WWC 1 wekelijks wordt aangevuld met spelers van WWC2. Het herstel van Rixt verloopt minder voorspoedig dan gehoopt, waardoor zij voorlopig niet in het veld zal schitteren; daarbuiten natuurlijk wel! Op deze dag stonden de Flamingo’s op de planning. Als ik aan de Flamingo’s denk dan denk ik aan een fysieke ploeg; ze komen natuurlijk niet voor niks út de Wâlden. Daarnaast denk ik altijd aan een coach die enorm veel schreeuwt. Opletten geblazen want blessures kunnen wij niet gebruiken en vooral niet bij de dames. De scheids floot en we konden de wedstrijd beginnen. We begonnen goed; er werd een afstandsschot benut door Jelle en daarna ook door Anna. Helaas kregen we daarna een afstandsschot en een strafworp tegen. Hierdoor werd de stand weer gelijk: 2-2. Hierna werden afstandsschotten benut door Anna, Jelle en tweemaal door Bregt. De Flamingo’s konden een vrijebal benutten en een afstandsschot wat de stand op 6-4 in het voordeel van WWC2 bracht. Zo gingen we een rust in. We speelden goed, maar moesten de kansen meer benutten. Janna-Nynke werd gewisseld voor Bregt. Janna-Nynke liet gelijk zien dat ze een gouden wissel is. Ze maakte een mooi doelpunt. Daarna hebben wij helaas geen doelpunten gemaakt. Er werden mooie acties gemaakt maar deze konden helaas niet verzilverd worden. Tom en Wisse werden in het vak gezet, maar konden het gat in de korf ook niet vinden. Tot slot werd Boukje Kuipers nog ingebracht, maar ook zij kon de stand niet verbeteren. Wij kregen twee strafworpen, maar beide werden gemist. De verdediging hield het goed dicht. Door de rake afstandsschoten van de Flamingo’s verloren we helaas met 7- 10. Van het fysieke spel van de Flamingo’s hebben we geen last gehad, maar de coach kan wel ongelofelijk schreeuwen. Anna Grunstra Mandeguod 49

50 Mandeguod

Verrassingsfeest voor nieuwe ereleden K.V. WWC Wiuwert - Na maandenlange geheimhouding was het op zaterdag 16 september eindelijk zover: het verrassingsfeest voor Gosse van der Ende en Rutger Fopma. Deze twee korfballers hadden tientallen jaren fanatiek gekorfbald voor club WWC uit Mantgum/Wiuwert. Beide heren waren inmiddels al een aantal seizoenen officieus gestopt, maar hun jarenlange inzet kon niet onopgemerkt blijven. Afgelopen zaterdag was het zover. Op het veld van Wiuwert stond een grote tent, een springkussen voor de kinderen en, hoe kon het ook anders, een speelklaar korfbalveld. Rond twee uur klonk plotseling een luide politiesirene. Alle aanwezigen snelden zich naar de ingang van het veld waar een erehaag werd gevormd. Het politiebusje parkeerde op het veld en een bekende politieagente stapte uit; oud-speelster en politieagente Gerbrina de Jong. Volledig in tenue en met een serieuze blik liep ze naar de zijkant van het busje. En wie liet ze daar uitstappen? Gosse en Rutger! Het publiek klapte en proestte het uit van het lachen. De beide heren waren met een smoes de politiebus in gelokt en meenden even dat ze diep in de problemen zaten! (Slecht geweten?) Compleet overdonderd werden ze toegesproken door voorzitter Jelmer Jonker die hen vertelde dat ze eregast waren op hun eigen feest. En of ze zich wel even wilden omkleden om een wedstrijd te spelen met en tegen hun eigen oud-medespelers. Daar hadden de mannen wel oren naar. Team rood werd aangevoerd door Rutger en blauw, u raadt het al, door Gosse. Na een warming-up klonk het fluitsignaal van scheidsrechter Auke. Sommige Alle oud-medespelers samen met Rutger en Gosse klaar voor een ouderwets potje korfbal. Mandeguod 51

52 Mandeguod

spelers waren nog goed in vorm en korfbalden nog steeds (bij andere clubs) en anderen hadden al jarenlang geen korf meer geraakt. Spelers als Hendrik en Libbe Poppema, Willem Fopma, Lysbeth van der Ende, Anton van der Kooij, Thys Terpstra en Coby Kirkenier maakten deel uit van de teams. Sommigen zelfs nóg meer gedreven dan vroeger. Na een einduitslag van 3-1 voor het team van Rutger kon het feest zich in de tent voortzetten. Rutger en Gosse werden door de club officieel benoemd tot ereleden van de vereniging en kregen cadeaus en felicitaties. Later op de avond werden de feestgangers getrakteerd op een filmpje waarin nog meer oude bekenden de twee korfbaltoppers toespraken. Grappige anekdotes en veel lof passeerden de revue. De avond werd besloten met een barbecue en uiteraard een toast die nog lang aanhield. Hulde aan de organisatie, maar vooral aan de twee nieuwe ereleden van K.V. WWC: Rutger Fopma en Gosse van der Ende! WWC sponsordeals Korfbalvereniging WWC uit Mantgum/Wiuwert is blij met haar nieuwe sponsordeals. De ondernemers van Geomaat, GrondNet en Café Bonnema hebben op maandag 18 september jl. een verlenging van hun sponsorcontracten getekend. Voor Geomaat en GrondNet gaat het om drie jaar en Café Bonnema tekende voor één jaar bij. Alle drie de sponsors hadden de club al drie jaar financieel gesteund en hebben nu dus laten weten dit te willen voortzetten. Uiteraard is de korfbalvereniging hier enorm blij mee. De club is voor de komende jaren weer verzekerd van financiële steun en kan uitkijken naar een rooskleurige en sportieve toekomst. Van links naar rechts: Wilco Fopma (GrondNet), Jelmer Jonker (voorzitter korfbalvereniging WWC), Mandeguod 53

54 Mandeguod

Pas op met voeren! Ik kreeg onlangs een paar verontrustende mailtjes. Dat je moet oppassen met het snoepen van chocolade door honden, is onderhand vrij algemeen bekend. En dat de humane pijnstillers paracetamol en zeker ibuprofen giftig zijn voor hond en kat, idem dito. Maar dat er vorige maand een hond stierf door het eten van een stuk Peijnenburg koek? Je leest het goed, ja. Koek! Het gaat hier overigens niet zozeer om het merk, want het had net zo goed een ‘Snelle Jelle’ kunnen zijn van Ketellapper. En dan niet de gewone kruidkoek, maar de ‘suikervrije’, de ‘Zero’ of de ‘0%’. Daar zit namelijk xylitol in. Daar kan een hond of kat niet tegen. Anders dan bij mensen wekt deze zoetstof bij sommige diersoorten juist een verhoging van de insulinespiegel op, waardoor het suikergehalte in het bloed rap onder de norm daalt. Hierdoor ontstaat een flauwte met sterfte als gevolg als er niet op tijd wordt ingegrepen. Ben je er wel op tijd bij, dan kan alsnog een leverprobleem ontstaan. De remedie? Geen producten voeren met xylitol of aspartaam als suikervervanger. Sorbitol kent dat gevaar minder. Als je ontdekt dat het kwaad al is geschied? Meteen de dierenarts bellen om jouw viervoeter te laten braken! Een ander vervelend bericht was het sterven van een hond na het eten van rauw vlees. Met rauw vlees wordt bedoeld onverhitte voeding die diepgevroren of koel bewaard wordt. Naast (orgaan)vlees gaat het ook om vis, gevogelte, botten, melk en eieren. Nu zijn we daar al niet zo’n voorstander van, juist vanwege de risico’s van de verspreiding van allerlei ziektekiemen en parasieten, waarvan vele ook besmettelijk zijn voor mensen. Hier ging het om een uiterst besmettelijke Brucella-bacterie. Deze is berucht vanwege het veroorzaken van abortus. Het verraderlijke is dat er eerst vage klachten kunnen ontstaan en ondertussen de infectie akelig wordt verspreid. Ook naar mensen toe! De bron? Hazen uit Zuid Amerika. Gaat de bacterie niet dood in de vriezer? Neen… Het voeren van brok(jes) lijkt dan wel niet natuurgetrouw, het is wél veilig. En laten we eerlijk wezen, de gemiddelde huishond en -kat kan er heel erg oud mee worden. Kortom: weet wat je hond eet! Meer weten? Lees dan verder op www.bistedokter.nl Mandeguod 55

WERKGROEP HISTORIE MANTGUM De Mantgumer huzen Mantgum, it doarp oan de Mantgumer feart – it sintrum fan hannel. Mantgum – it doarp oan de Swette mei it snikskip foar passazjiers en foar fracht. Mantgum – it doarp oan it spoar – yn it midden fan de 19de ieu, mei dêrom, heechstwierskynlik útwreide – en nei 1972, doe’t de treinen opnij reizigers ynen útstappe lieten, op ’e nij útwreide ta hjoeddeistige proporsjes. Mantgum – in soad kâlde kak of in frijmoedich doarp om te wenjen? Mantgum – hoe’t je der ek tsjin oan sjogge: it is in doarp dat dòchs wol wat hat. Ast fan Ljouwert of Snits ôf oanriden komst nei Mantgum ta, sjochst as earste de grutte tsjerke mei syn (hjir op ’e klaai teminsten) ûngewoane wytbepleistere muorren. Al foar it jier 1500 oerhearske de tsjerke it Mantgumer doarpsbyld: om 1500 hinne is de eartiidske tsjerke ôfbrutsen en op de fûneminten fan de âlde waard de ‘nije’ tsjerke boud. De giele kleastermoppen en in soad nije reade bakstiennen waarden brûkt foar de bou fan dizze nije tsjerke. Troch ferbouwing yn 1866/67 hat de tsjerke in opmerklike stâlferwikseling ûndergien: it boppeste part fan it midsieuske dak waard ferfongen troch in nij dak, en oan de binnenkant sit it ikehouten goatyske tonferwulf ferburgen ûnder it stúkwurk. Ek waarden der mear ruten oanbrocht yn de tsjerke. Om dy tiid hinne waard ek de steatige pastory boud, mei syn krúsfoarmige plattegrûn, wat resultearret yn in útdoar yn it midden fan alle fjouwer gevels. Ek de tsjerketoer waard feroare: de oarspronklik stompe toer waard ferfongen troch in ‘moderne’ mei in spits. Dat hie sa syn redenen: Thorbecke wie fan doel om alle tsjerklike besittingen te naderjen. No, dat like net elke tsjerkfâdij sa’n goed idee, dat in hiel soad ha de pot earst mar opmakke. Dat sadwaande ha in hiel soad tsjerken yn dy tiid 56 Mandeguod

in moderne toer krigen – hiene se dàt mar al fêst. Dat mei Thorbecke is him úteinlik ek net wurden – it hie dus achterôf sjoen eins net hoegd, mar ja... As jimme noch ris by ús yn ’e hûs it skilderij fan it skip fan Sintenuten sjogge, dan is dat in hiel oar ferhaal werom’t hjir yn Fryslan in protte sealtektuorrren steane yn stee fan spitsen. Dat strookt wer net mei Thorbecke, mar dat ferhaal fertel ik in oare kear wol ris. Yn dy selde tiid, om 1870 hinne, waard de midsieuske ringmuorre om it tsjerkhôf hinne ferfongen troch it jitizeren stek dat der no (in jier of wat lyn prachtich restaurearre) noch stiet. Mar it is net foar neat, datst de tsjerke as earste en foarnaamste byld sjochst: de tsjerke fan Mantgum wie ryk, tige ryk. Mar dat hat ieuwen lang de Mantgumers ta foardiel west: yn 1835 b.g. hie de tsjerke sa’n 7.500 gûne posityf saldo en dêrfan waard net allinne in bûtengewoane reparaasje oan de tsjerke bekostige, mar ek kaam der in reinwettersbak ‘ten algemene nutte’ tsjin de tsjerke oan, der waarden inkele diken fan bestraat, en der kaam in brânspuit foar it doarp. Ek de skoallen waarden troch de tsjerke opset: net allinne de legere skoalle, eartiids begûn yn it eardere konsistoarjegebou (no it túnûntwerpburo fan Nico Kloppenborg), letter dêrneist yn it deeglike O.L. School-gebou (dat om-ende-by 2000 ta wenhûs ferboud is troch Jehannes en Jannie Epema). Ek de Bewaarskoalle waard troch de tsjerke stifte. Oerdeis boarten de beukerkes dêr en nei fjouweren krigen de gruttere famkes dêr naailessen. Lang hat der yn Mantgum ek in lêsbibleteek west dy’t de tsjerke foar de ynwenners opset hie. Ien kear yn ‘e wike koe men boeken liene, meastal by ien fan de tsjerkfâden oan hûs. Mei uteraard allinne mar de yn dy tiid gongbere boeken, de bestsellers. Romans dus, en uteraard gjin Frysk, salang as dat tsjinholden wurde koe! Mandeguod 57

Mei de nije iepenbiere legere skoalle, kaam – ek wer yn opdracht fan de tsjerke boud - it nije skoalmastershûs, yn 1874. Foar de skoalmaster, dy’t tagelyk ek koster en organist wie. Yn it begjin fan de 20ste iuw hat de tsjerke foar it doarp wol it sterkste stik úthelle. It gemeentehûs, dat oan útwreiding en fernijing ta wie, stie yn Weidum. No woe de tsjerke wol jild jaan en fergees in bouterrein, mar dan moast it gemeentehûs wòl yn Mantgum komme te stean. It hat de rie moai talike om op dit oanbod yn te gean, al hoe’n argewaasje de ynwenners fan Weidum ek hiene. It kin fansels ek wêze dat it feit dat Mantgum moai yn’e midden fan de gemeente lei en ek noch oan it spoar, mei de trochslach joech. Ek as der in húshâlding wie dy’t de eintsjes net byinoar krije koe, holp de tsjerke. De Mantgumers kenden dus eins gjin earmoed. En sa kaam it dat hoe langer hoe mear rintenierjende boeren harren lúksueuze stee yn Mantgum bouden, it doarp fan ‘molke en huning’ (Kanaän) en de skelnamme waard dan ek: de Kajeniten. Werom’t Mantgum sa’n oantrekkingskrêft hie op de minsken om harren krekt dêr nei wenjen te setten? Miskien omdat men wist dat it in bloeiend doarp wie, en wer’t it goed giet, wolle mear minsken harren graach ta wenjen sette. Miskien wie it it spoar ek wol. Want wier, eartiids hie men it snikskip dat freeds nei Ljouwert en tiisdeis nei Snits fear, en alle tongersdeitejûns waard der bûter en tsiis nei it Fearhûs fearn, útladen en ferhannele, mar dat koe fansels net op tsjin it spoar dat yn it midden fan de 19e iuw oanlein waard tusken Ljouwert en Snits. Wis, der leine mear doarpkes oan dy spoarlijn, mar Mantgum lei wol hiel gaadlik ticht by it stasjon. 58 Mandeguod

Men seach it ferlet en it stasjonskofjehûs, mei in prachtige serre der foar, waard boud. Jentsje en Metsje Miedema ha dêr lang de saak rund. Op it lêst hie Jentsje Metsje it lykwols wol hân: “Froeger hie’k altyd drank klear, en dan woene se kofje ha, no ha’k altyd kofje klear, en dan wolle se drank ha”. En fan it iene komt it oare fansels: stadichoan waarden der mear ‘notabele’ wenten boud, om Peter Karstkarel mar efkes te sitearjen. It bouwen fan sokke grutte steatige huzen kaam fansels net samar ynienen op. Yn in protte Fryske doarpen en oan de útfalswegen fan in stikmannich Fryske stêden steane hûnderten ‘notabele’ wenten. Dizze wenten waarden boud yn de perioade fan ûngefear 1860 oant 1910 ta. Meastal binne it frijsteande huzen, mei in romme tún der om hinne, mar soms – as de doarpsstruktuer wat kompakter is - binne se ûnderdiel fan in sletten gevelwand. De plattegrûn is faak fjouwerkant, of rjochthoekich, en de arsjitektoanyske neidruk falt op de foargevel. De sydgevels binne altyd minder útwriidsk en minder detailleard útwurke. It front is symmetrysk: yn it midden de tagongsdoar, mei oan wjerskanten twa ruten. Lyk dêrboppe de kajút, mei of sûnder balkon. Dizze middenpartij mei foardoar en balkon springt yn in soad gefallen nei foaren, wylst de doar sels wer faak in eintsje tebek stiet, sadat der in portyk ûntstiet. Dizze struktuer is klassyk, en derom wurde dizze wenten wol neo-klassisistysk neamd. Yn de stêden hie men minder romte, en dêr hiene sokke huzen faak twa ferdjippings mei in kap. Ek wiene se faak trije rútflakken breed, en dan koe de doar net mear symmetrysk yn it midden. Yn de doarpen wie mear romte, en dus hoechde men dêr net de hichte yn. Feitlik binne de notabele wenten op de doarpen in doarpske fariant fan it steedlike hearehûs. Ek pleatsen waarden yn dizze selde styl boud, en sawol de pleatsen as de doarpswenten waarden boud troch doarpstimmerlju dy’t harren stadichoan ûntwikkelen ta arsjitekt. Hja Mandeguod 59

60 Mandeguod

hiene meastal net in bysûndere oplieding folge, hja waarden wiis troch de praktyk. Soms gongen hja nei de spesjale tekenskoalle yn Ljouwert of folgen hja winterkursussen by arsjitekten yn de stêd, dy’t sels ek troch de ûnderfining wiis wurden wiene. Boutekeningen hoechden noch net by it gemeentebestjoer ynlevere te wurden, en de timmerman trêde de fundearring faak gewoan mei syn klompkes út. Yn in protte doarpen en stêden steane dan ek fan ditsoarte huzen, allinne Mantgum spant de kroan mei it moaiste gehiel fan dizze notabele wenten. En sa waard Mantgum stadichoan grutter, omt der hieltyd mear fan sokke lúkse boargerwenten boud waarden. It wite hûs (nr. 2, tusken it skoalmastershûs en it boargemastershûs yn) wie al foar 1870 set. It waard kocht en ferboud troch dokter Fokke, foar syn soan. Dokter Fokke wie in wûnderdokter, hjir op’e klaai in net faak foarkommend fenomeen; wûnderdokters en spoekferhalen is mear wat foar de Wâlden, en neat foar de kâlde klaai. Dizze dokter Fokke hie in soan, Jan, dy’t dôf-stom wie, en yn dy tiid wie der foar sokken gjin inkele ûnderwiismooglikheid. Mar Jan hie in fleurich aard en hy wie net fan stien. Syn âlden makken harren der soargen oer oft hy it nei harren ferstjerren wol rêde soe, om it jild sà te brûken dat hy him oan ’e ein fan syn libben ta rêde koe. En om net yn ferkearde hannen te fallen, ornearren syn âldelju dat hy mar net trouwe moast. Om de mûs net op it spek te binen socht syn mem altyd de alderûnsjochste út fan de froulju dy’t har as tsjinstfaam oanbeanen. Dit allegear ta heil fan Jan (en it jild). Hoe dan ek, se hawwe net ûnsjoch genôch west, want Jan is mei ien fan harren troud. Minder gelokkich kaam it mei de bouwers fan ús hûs (nr 11): it waard set troch Antsje Palsma, de widdo fan boer Tsjerk van der Hem, de boer fan de grutte pleats achter ús. Hja wie op ’e nij troud mei de grutfeint, Tsjerk Roorda. Oarspronklik wie ús hûs in pleatske: in foarhûs mei in skuorre der achter. Mandeguod 61

62 Mandeguod

En mei in arbeider foar de stik as 6 kij soene hja rêstich rintenierje. It pakte oars út: de jongelju op de pleats krigen TB, hja binne noch wer omruile fan hûs, mar de jongelju binne stoarn. Harren lytse jonkje, Sybren van der Hem, is doe by syn beppe en (styf)pake grutbrocht. En prate ik sakrekt oer de symmetryske opset fan de foargevels: ús hûs liket oan beide kanten fan de foardoar presys gelyk. Dat doe’t ús Heit en Mem yn 1945 yn ús hûs kamen te wenjen, meat pake Durk foar ús Mem ien fan de ruten op, om kreaze roedsjes foar de gerdinen te meitsjen, en hy makke moai 6 gelikense roedsjes. Mar doe’t dy oan de keamerskant ophongen wurde soene, die bliken dat se krèkt in slach te koart wiene: de westkant fan it hûs is gewoan in slachje breder as de eastkant! De minsken fan nûmer 13 hiene in pear dochters dy’t noch oan de man moasten. It bouwen fan in foarnaam hûs hat holpen: de dochters binne goed oan de man rekke, mar de âldelju moasten doe wòl alle dûbeltsjes omkeare. It boargermastershûs dêrtsjinoer hat sûnt 1929 jierrenlang de amtswenning fan de Baarderadielster boargemasters west. Mar oarspronklik wie it boud troch boer Jetze Petrus Kalma, dy’t troud wie mei in dochter fan de earder neamde dokter Fokke. Dat it troch in boer set waard, ferklearret it feit dat der eartiids ek noch in bûthûs achter stie: men moast wol wat om hannen ha fansels. De dakpannen oan de foarkant binne de djoere blau glazuerde Lucas IJsbrandpannen, de oare dakskilden hawwe de golfde Fryske dakpannen. De beide einichste huzen (nr. 8 en nr. 15) binne it lêst boud, en ek fierwei it grutst. Want ek doe al boude elk krèkt wat grutter as buorman. Mandeguod 63

64 Mandeguod

Nûmer 8, dêr’t froeger de feedokter altyd wenne, en letter dominee Brink, wie ek tige grut opset, mei oan de linkerkant fan de foardoar in wenkeamer, mei dêrachter in boudoir foar de dames en in rookkeamer foar de hearen. Rjochts fan de gong is de salon, mei dêrachter de romten foar it personiel. Dit is ek ien fan de iennige huzen dêr’t de fersierings oan de sydgevels krekt sa ryk binne as oan de foargevel. De bouwer, rintenierjend boer Palsma, hie, doe’t it hûs klear wie, sa’n soad skulden, dat hy der hielendal gek fan waard. Syn frou doarst net mear by him te sliepen, dat alle nachten kaam der in mantsje út de buorren om op him te passen. En it grutte stek dat mei rinkeljende kettings fêst siet en de grêft dy’t doedestiids om it hûs hinne rûn, soargen der foar dat hy net fan it hiem ôf komme koe.... It hûs dêr’t Tsjerkje Postma en Jan Willem Verhoef no wenje is boud troch boer Kornelis Ritskes Velstra. Hy wenne op de grutte kop-halsromp oan de Hegedyk. Kornelis Velstra waard fan boer boargemaster, en soks jout status. Dat hie syn frou ek wol troch en doe’t hja krekt boargemasterske wurden wie, noege hja de oare froulju op ’e tee, en fernijde harren mei de meidieling dat hja, no’t hja boargemasMandeguod 65

66 Mandeguod

tersfrou wie, tenei net mear ‘Antsje’ neamd wurde woe, mar ‘mefrou’. “Bêst, Antsje, hear,” sei ús beppe Hiltsje daliks, “goed dat jo it sizze, Antsje, want oars, Antsje, hie ik dêr noait oer prakkeseard, Antsje, dat jo dat graach sa ha wolle, Antsje.” De oare froulju hiene doe fuort wol troch dat beppe Hiltsje dàt dus net fan doel wie! Antje Jans Bosma Kornelis Ritskes Velstra It is dus ek altyd ‘Antsje’ of heechút ‘frou Velstra’ bleaun… By de measte huzen sit der foar de oarspronklike bouwers úteinlik faak in tryste kant oan it hûs. – Foar in part tafal, foar in part needlot, foar in part it feit dat men it breed hingje litte woe, mar dat de finânsjes it net lûke koenen. En it liket wol oft de skiednis him herhellet: op dit stuit wurde de monumintale huzen, de neo-klassisistyske huzen, of hoe’t je se ek mar neame wolle, wer foar kapitalen ferkocht. Dizze huzen hawwe status, miene sommigen. Mar wy wènje hjir gewoan...... Lys Scarse-de Jong Mandeguod 67

Afmetingen advertenties hele pagina halve pagina kwart pagina staand kwart pagina liggend Colofon 180 x 128 mm 128 x 87,5 mm 87,5 x 61,5 mm 128 x 41,25 mm Iedere advertentie heeft standaard een rand, tezij het design van de advertentie dit niet toelaat. Aanleveren advertenties en afbeeldingen Aanleveren van een advertentie kan in elk gewenst grafisch formaat zoals bijvoorbeeld BMP, TIFF, JPG, JPEG, PNG, etc. Aanleveren van een advertentie in WORD is ook mogelijk. U loopt dan wel de kans dat er afwijkingen optreden, met name in de fonttypes en fontgrootte. Mandeguod is een uitgave van Doarpsmienskip Mantgum en verschijnt 11 keer per jaar. Doarpsmienskip Mantgum Sipke Dijkstra, voorzitter. Dayna de Boer, secretaris. Geert-Jan Goedhart, penningmeester. E-mail: doarpsmienskip@mantgum.com Website: www.mantgum.com Redactie Mandeguod Bram Brouwer hoofdredacteur, Frits Sieperda vormgever, Sita Wijnia eindredacteur, Jan de Vries, redigeerwerk, Hette van der Wal redacteur, Anna Christien Piebenga redacteur. Financieel beheer Hotze Bonnema, penningmeester. Bankrekening Mandeguod: NL77 INGB 0005 0727 04 Verslaggevers Siebolt Dijkstra korrektor Fryske teksten, Lys Scarse, Hette van der Wal. Verspreiding Yme en Ary Meintema coördinatie. Verspreiding door veel vrijwilligers uit Mantgum. Druk Copy Service Leeuwarden Tarieven Mandeguod www.mantgum.com Jaaradvertentie (binnenwerk) Hele pagina Halve pagina Kwart pagina e 150,e 77,50 e 43,50 Eenmalige advertentie (alleen binnenwerk) Hele pagina Halve pagina Kwart pagina e 24,e 13,e 9,Politie Service Centrum (0900) 88 44 Buurtagent: trinus.hoekstra@friesland.politie.nl © MANDEGUOD Overname van artikelen en foto’s alleen na verkregen schriftelijke toestemming van de redactie van Mandeguod. 68 Mandeguod Verenigingsmededelingen (alleen binnenwerk) Jaarbijdrage Oplage e 26,515 exemplaren. Inleveren kopij, uiterlijk de 15e van elke maand mandeguod@gmail.com. Algemeen Uw bijdrage dient voorzien te zijn van naam, adres en telefoonnummer. De redactie behoudt zich het recht voor om uw tekst te redigeren, zo nodig in te korten of om uw bijdrage eventueel niet te plaatsen. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van stukken die zijn geschreven door niet-redactieleden. e-mailadres mandeguod@gmail.com

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72

Home