Bouwen in 1e Jaargang • no. 1 • oktober 2020 Gelderland 01 Museum Arnhem wordt visitekaartje voor de stad Pagina 06 Nieuwbouw project Stadsdennenkerk Harderwijk vordert snel //////////////////////////////// Tweede productielocatie Wila Lochem nadert voltooiing
In dit magazine Inhouds opgave 06 01 33 43 30 05 Voorwoord: “Een nieuw magazine” Vernieuwbouw Museum Arnhem 06 Wethouder Hans de Vroome: “Museum Arnhem wordt visitekaartje voor de stad” 10 Rots Bouw bouwt Museum Arnhem 17 Arthur Peppinck, Alferink Installatiegroep: “Museum Arnhem wordt referentieproject zonder weerga” 21 Monumentale koepel krijgt open karakter terug 24 Bertil de Haan, Rouwmaat Groep: “Dit zijn de mooiste projecten” 26 Museum Arnhem is jarig en trakteert de stad op muurschilderingen 28 Column Danny van Hal: “Van dip naar doordouwen” 30 Somerset Capital Partners realiseert nieuw warehouse en hoofdkantoor Hendi Nieuwbouw appartementencomplex Stadsdennenkerk, Harderwijk 33 Bouw 24 appartementen vordert 39 Appartementen energieneutraal met aandacht voor esthetiek Nieuwbouw tweede productielocatie WILA Lochem 43 WILA Lochem vaart koers met betrouwbare bouwpartners 46 Kreunen Bouw zet extra tand bij om tweede productielocatie WILA Lochem te realiseren 50 Maas Architecten leidende factor in totale huisvestingspan WILA 53 Column KienhuisHoving: “Ontwerpaansprakelijkheid overnemen? Pas op!” 54 Alsecco ProAttika® biedt strakke gevels zonder dakrand Bouwen in Gelderland 03
4 Bouwen in Gelderland
Voorwoord Voorwoord Een nieuw magazine Voor u ligt de allereerste editie van Bouwen in Gelderland. Vanaf nu zal het magazine eens in de twee maanden bij u in de brievenbus ploffen. Voor ons als uitgever een mooie stap ons verzorgingsgebied uit te breiden. Onze titel Bouwen in het Oosten beleeft inmiddels haar 29e jaargang en is al jarenlang een begrip in bouwend Overijssel en haar randgebieden. Juist vanuit deze provincie kwam het verzoek van professionals in de bouw om ook Gelderland te betrekken bij onze formule. Het was ons al langer duidelijk dat er veel “grensoverschrijdende” relaties bestaan tussen Gelderland en Overijssel. Dus, zo’n grote stap was het nu ook weer niet. In elke editie van Bouwen in Gelderland zal aan de hand van een aantal bouwprojecten in zowel de nieuwbouw, verbouw, renovatie Door: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// en / of verduurzaming of onderhoud, een actueel beeld geschetst worden waar bouwend Gelderland zich mee bezighoudt. Daarnaast laten een aantal gerenommeerde columnisten hun licht schijnen over een groot aantal onderwerpen. Ook is er ruimte voor productinnovaties en andere relevante zaken binnen onze bedrijfstak. Vanaf deze plaats nodig ik u uit om ideeën aan te dragen. Bent u betrokken bij een mooi bouwproject, heeft u iets te vieren, of zijn er andere publiciteitswaardige zaken. Bel of mail ons gerust. De gegevens vindt u in het colofon. Mocht Overijssel ook een belangrijk werkterrein voor u zijn, dan kunt u zich aanmelden voor toezending van Bouwen in het Oosten. Daar zijn geen kosten aan verbonden. Het spreekt voor zich dat we anno 2020 eveneens langs de digitale weg te vinden zijn: www.bouweningelderland.nl Rest mij u veel leesplezier te wensen in deze eerste Bouwen in Gelderland! ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Op de cover Colofon Bouwen in Gelderland Realisatie vernieuwbouw Museum Arnhem inmiddels in volle gang Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweningelderland.nl E-mail: redactie@bouweningelderland.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Hannique de Jong Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in Gelderland 05
Museum Arnhem Museum Arnhem wordt visitekaartje voor de stad Artist impression: Benthem Crouwel Architects 06 Bouwen in Gelderland
“Als bezoeker van het museum vond ik de routing altijd wat aan de lastige kant. Je moest wel gauw eens heen en terug lopen. Met deze vernieuwbouw behoort dit tot het verleden. Ervoor in de plaats komt een prachtig museum op een unieke locatie tussen het rivierenland en de Veluwe. Een museum waarmee we weer vooruit kunnen en trots op kunnen zijn.” Wethouder Hans de Vroome (D66) van de gemeente Arnhem, met onder andere de portefeuille Cultuur en Erfgoed, steekt zijn enthousiasme bepaald niet onder stoelen of banken. “Uit ervaring weet ik dat de voorbereiding van een omvangrijk project en de realisatietijd zich soms tot elkaar verhouden met een factor tien. Ik denk dat het Museum Arnhem daar dicht bij in de buurt komt”, vertelt De Vroome. “Naast de nodige financiële perikelen is de discussie over de locatie ook al lang gaande. Pas tijdens de coalitiebesprekingen in 2018 zijn er keuzes gemaakt en zijn er voldoende financiën vrijgemaakt en kwam de daadwerkelijke realisatie een forse stap dichterbij. En nu, anno 2020, zijn we echt gestart en verwacht ik dat we begin 2022 tot openstelling voor het publiek kunnen overgaan.” Bouwen in Gelderland 07
8 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem Het originele budget bleek bij lange na niet genoeg om de plannen te verwezenlijken. De Vroome: “Er was vijftien miljoen euro gereserveerd en dat bleek, naderhand verklaarbaar, fors te weinig, De eerste aanbesteding liep op een no go uit, waardoor de ontwikkeling stil kwam te liggen. In de coalitiebesprekingen hebben we vervolgens een bedrag van 7.5 miljoen euro extra vrijgemaakt en dat dat bleek voldoende. De aandacht verschoof toen nogmaals naar de locatiekeus. In de Raad heeft hierover nog wel een behoorlijke discussie plaatsgevonden, net als in het verleden. Uiteindelijk bleek er een voldoende consensus. We hebben toen een creatieve aanbestedingsronde gehad met onder andere een gunstiger risicoverdeling en konden we het voorbereidende traject gelukkig afronden. De beslissing om op de huidige locatie vernieuwbouw te plegen in plaats van te verhuizen heeft mijn volledige instemming. Een museum in een stuwwal op de scheidslijn tussen het rivierenlandschap en de Veluwe…, je mag zonder meer van een unieke plaats spreken. Het museum wordt semiopenbaar door de aanleg van een beeldentuin wat mooi past in deze setting. Het zou zomaar een stimulans kunnen betekenen om ook het museum te bezoeken. en eisen op bijvoorbeeld klimaatbeheersingsgebied maar wel op een geweldige manier verwerkt en gecombineerd met behoud van het goede en mooie. Je hebt het over een oude Heerensocieteit uit 1880 dat getransformeerd wordt in een toekomstbestendig en duurzaam museum.” “Locatiekeuze heeft mijn volledige instemming.” Dat zou een gewenst neveneffect zijn. De vernieuwde vleugel zal straks een aantal fraaie uitzichten bieden. Alle lof voor Joost Vos van Benthem Crouwel Architects. Een fundamenteel ander museum maar met respect voor de monumentale elementen. Enerzijds voldoen aan de meest actuele normen Rotsvast vertrouwen De keus om Rots Bouw en Alferink Installatietechniek het project aan te gaan kent meerdere verklaringen. “We kennen Rots Bouw als een degelijke, betrouwbare partner met een goed track record. Het Plan van Aanpak en de afgegeven garanties, onder ander qua timetable, geconcretiseerd in de realisatieovereenkomst, zorgt ervoor dat we, ik kan het niet laten, een rotsvast vertrouwen hebben in een succesvolle realisatie. Namens de gemeente is Guus de Rijk nauw betrokken bij de concretisering. Als gemeente Arnhem zien we het niet als een initiële investering. Integendeel, Museum Arnhem wordt een echt visitekaartje van onze mooie stad.” Wethouder Hans de Vroome (D66): “Wij hebben een rotsvast vertrouwen in Rots Bouw.” Bouwen in Gelderland 09
Museum Arnhem Rots Bouw bouwt Na een intensief voortraject is Rots Bouw uit Aalten een paar maanden geleden gestart met de nieuw- en verbouw van Museum Arnhem. “Een uitdagende opdracht die prima bij ons dna past”, is de mening van projectleider Erwin van Harxen. “Wij voelen ons thuis in complexe situaties.” 10 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem De eerste plannen voor een ingrijpende verbouwing plus nieuwbouw dateren al van een aantal jaren geleden, vertelt Erwin van Harxen. “Ruim twee jaar geleden was er een UWV- UAV aanbesteding die mislukt is vanwege budgettaire problemen. Na overleg kwam er een nieuwe aanbesteding met een ruimer budget maar wel met een andere contractvorm waarbij er meer verantwoordelijkheden verlegd zijn naar de aannemer. Op basis van deze UAV-GC zijn we als beste uit de bus gekomen. Ons Plan van Aanpak was doorslaggevend en daarnaast was men erg gecharmeerd van ons referentieproject het Landhuis op de Hoge Veluwe. Ook zo’n project met de nodige uitdagingen. Wij zoeken dat als bedrijf als het ware op. Wij voelen ons thuis in de wat complexere utiliteitswerken, scholenbouw, opdrachten in de culturele sfeer, sporthallen en dergelijke. Het leveren van echt maatwerk voor onze opdrachtgevers. Onze mensen voelen ons daar echt in thuis. Overigens voelen we ons net zo thuis in de woningbouw en realiseren eveneens met plezier en toewijding opslaghallen, maar we proberen altijd een bijzonder werk ertussen te hebben. Goed voor afwisseling en uitdaging.” De gemeente Arnhem is geen onbekende opdrachtgever voor Rots Bouw, maar voor Van Harxen is dit het eerste project met deze gemeentelijke overheid. “We hebben regelmatig contact. We werken op basis van een gedetailleerd en uitgebreid ontwerp, dus veel verrassingen inclusief tussentijdse aanpassingen zijn slechts incidenteel aan de orde. Bouwen in Gelderland 11
BETROUWBAAR EN VAKBEKWAAM BOOR- EN ZAAGWERK Door de jaren heen hebben wij ons gespecialiseerd in het bijzondere boor- en zaagwerk, zowel in de nieuwbouw als in bestaande situaties. Wij zijn VCA-gecertifi ceerd. Onze bedrijfswagens (servicewagens) zijn zeer uitgebreid uitgerust op het gebied van boren en zagen. WAT U KUNT VERWACHTEN Een ouderwets Kwaliteit goede service Betrouwbaarheid Veiligheid H.A.R. Boekelder Weverij 8 7122 MS AALTEN Tel. +31 (0) 543 45 14 80 M. +31 (0) 653 93 28 43 Werkzaam in bouw, industrie, ziekenhuizen/zorginstellingen, winkels, agrarische sector en in de particuliere sector. BIJ HANS GRAVEN GROEP IN AALTEN BIJNA ALLES ONDER 1 DAK ! SCHILDER EN BEHANGWERK BEGLAZING (OOK HARDGLAZEN WANDEN EN DEUREN) WONING EN PROJECTSTOFFERING INTERIEUR EN KLEURADVIES SHOWROOM MET VEEL STALENMATERIAAL VOOR VLOER, WAND EN RAAM ’T BOSKE 1 7122 TH AALTEN WWW.HANSGRAVEN.NL Uw partner voor alle infraprojecten. Grond- en rioleringwerken, maar ook terreinverharding en terreininrichtingswerken. Daarnaast wordt uw bedrijfsafval en bouw- en sloopafval vakkundig afgevoerd in een maatwerk container. Regelt het gewoon! T 0544 47 40 40 www.rouwmaat.nl De Rouwmaat Groep heeft vestigingen in Groenlo, Hengelo(O), Enschede, Rijssen, Zutphen, Ulft en Bocholt (D). 12 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem We hebben in het voortraject veelvuldig en zorgvuldig met onze co-partners overleg gevoerd en de kennis en kunde op hun specialistisch vakgebied ingepast. Ook dat is een belangrijk deel van onze bedrijfsfilosofie. Open staan voor andere inzichten en op basis van gelijkwaardigheid de beste keuzes maken. Na de nodige sloopactiviteiten zijn we nu (eind september, red.) op -2 en -1 niveau bezig. Daarna volgt al vrij snel de staalconstructie. Dat zal zo eind oktober plaatsvinden. Het tijdspad voorziet in een oplevering aan het eind van 2021.” “Wij voelen ons thuis in de wat complexere utiliteitswerken.” Uitdagingen De grootste uitdagingen in deze opdracht zitten in een aantal specifieke onderdelen. Van Harxen: “De kelder is gesitueerd naast het bestaande gebouw en vergden een aparte constructie in de vorm van een palenwand. Tijdens de bouw moeten we met zwaar materieel over het talud. Het museum staat naast een stuwwal, ook dat heeft zijn consequenties. In het bestaande gebouw is relatief veel gesloopt. Je weet nooit honderd procent zeker wat je dan aantreft. De uitschuif van het museum herbergt eveneens de nodige complexiteit. We gaan het overkragende deel van het nieuwe gebouw boven de kelder opbouwen en daarna maar liefst veertien meter lanceren tot boven de stuwwal. We zijn erg content dat we er goede partijen bij betrekken. Uitzonderlijk is ook dat we op het dit deel aan de buiten Bouwen in Gelderland 13
Tekst nog te doen NEEM CONTACT MET ONS OP VOOR VRIJBLIJVEND EN DESKUNDIG ADVIES Snelle en professionele levering van wapeningsstaal, -netten in alle maten VESTIGING NIJMEGEN Bijsterhuizen 2506 6604 LN Wijchen T +31 243 789 777 M +31 631 535 986 VESTIGING BEUGEN Oeffeltseweg 13 5835 BB Beugen T +31 485 36 13 06 E info@jenniskenskraanverhuur.nl I www.jenniskenskraanverhuur.nl Wij kunnen voor u het gehele traject verzorgen. Van ontwerp tot en met transport. Van het implementeren tot het opleveren. Wij informeren u graag! Verwerking: vlechten, buigen en meer. Vraag naar de mogelijkheden. Hekkehorst 20 • 7207 BN Zutphen • I www.vanhilstenzoon.nl T (0575) 523230 • M 0031 (06) 51 27 46 59 14 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem gevel zullen werken met tegeltjes van Koninklijke Tichelaar, het oudste bedrijf van Nederland.” Duurzaamheid “Duurzaam bouwen is voor ons eigenlijk standaard geworden”, vervolgt Van Harxen. “Wat dat betreft zijn er geen verrassingen of noviteiten. Het museum wordt gasloos, alle systemen zijn duurzaam en de isolatiewaarden zijn hoog. We installeren bijvoorbeeld warmtepompen. Het tijdspad voorziet een oplevering voor het hele complex in het derde, vierde kwartaal 2021.” Erwin van Harxen vertelt dat er bij de voortgang van het project gemiddeld acht tot tien collega aanwezig zijn op de bouwplaats. “En dat aantal kan zomaar oplopen tot honderd wanneer we met onze onderaannemers en leveranciers in de afbouwfases van de verbouw en nieuwbouw belanden. Het coronavirus heeft ervoor gezorgd dat we diverse maatregelen hebben genomen om te voldoen aan de anderhalve meter norm. We hebben meer shifts, meer schaftgelegenheid en ontsmettingsvoorzieningen gecreëerd. Vooralsnog zorgt het virus wat dat betreft niet voor vertragingen. We zijn er op voorbereid en werken volgens een goed uitgedacht plan en hebben alles in kaart gebracht. Dat geldt ook voor de infrastructuur en de routing. We hebben gelukkig veel ervaring met binnenstedelijk bouwen.” “Vooralsnog zorgt het virus niet voor vertraging.” Artist impression: Benthem Crouwel Architects Extra dimensie Rots Bouw kent volgens Erwin van Harxen nog steeds een goedgevulde orderportefeuille. “Het loopt goed. We kunnen behoorlijk ver in 2021 zien, zeg maar tot de tweede helft van het jaar. Je ziet wel een geringe terugloop in de aanvragen voor de langere termijn. Op zich is dat niet verontrustend. De hype van “order plaatsen en snel starten” is afgezwakt. Maar als ik zo om me heen luister dan heeft iedereen het nog druk. Het is echter niet meer zo overspannen als bijvoorbeeld eind vorig jaar. Voor Museum Arnhem heeft dat allemaal geen directe gevolgen. Niet alleen voor ons geldt dat het museum een echt referentieproject is. Leveranciers en onderaannemers beleven dat ook zo. Het wordt echt een referentieproject!” Bouwen in Gelderland 15
Tekst nog te doen Kijk op onze website www.voskampgroep.nl voor uitgebreide informatie 16 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem Museum wordt referentieproject zonder weerga Technisch manager Alferink Installatietechniek Arthur Peppinck In het spraakmakende nieuw- en verbouwproject van het Museum Arnhem is een prominente rol weggelegd voor Alferink Installatietechniek uit Groenlo. Gezamenlijk met bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw trok men vanaf de prille start op. Het was een gedetailleerd en intensief voorbereidingstraject. Een uitvoering met de nodige uitdagingen enerzijds maar ook het vertrouwen dat de realisatie geen grote hobbels meer zal kennen door de zorgvuldige voorbereiding. Technisch manager Arthur Peppinck, verantwoordelijk voor alle uitvoerende projecten bij Alferink Installatietechniek, licht toe. “Samen met Rots Bouw hebben we al veel projecten succesvol gerealiseerd. Met name in de wat complexere projecten waar de nodige uitdagingen in zitten werken we graag samen. We kennen elkaars bedrijfscultuur en de uitvoerders van beide bedrijven kennen elkaar door en door. Kortom, we weten wat we aan elkaar hebben. In een project als Museum Arnhem is dat bepaald geen overbodige luxe. Met de opdrachtgever, de gemeente Arnhem, hebben we recent nog naar volle tevredenheid samengewerkt bij de nieuwe brandweerkazerne. Een intensief project omdat de brandweer op de bestaande plaats wilde vernieuwen maar natuurlijk wel operationeel moest blijven. Er was dus reeds een goede basis voor een samenwerking met de gemeente.” Ondanks het feit dat het project bestaat uit een ver- en nieuwbouwsegment ziet Bouwen in Gelderland 17 Alferink Installatietechniek Museum Arnhem als volledige nieuwbouw. Peppinck: “Van het oude gedeelte zijn werkelijk alle installaties gesloopt. We beginnen daar echt op nul. Alleen het karkas staat nog overeind. Kort samengevat herbergt deze opdracht een drietal grote uitdagingen. De eerste is op het gebied van klimaattechniek. Een museale “Samen met Rots Bouw hebben we al veel projecten succesvol gerealiseerd. We kennen elkaar door en door. In een project als Museum Arnhem is dat bepaald geen overbodige luxe.” Technisch manager Arthur Peppinck
Tekst nog te doen Artist impression: Benthem Crouwel Architects 18 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem omgeving stelt zeer hoge eisen aan vocht- en temperatuurregulatie. En beslist niet overbodig als bijvoorbeeld kunstwerken vanuit het Rijksmuseum tentoongesteld worden. De voorwaarden zijn daarvoor niet mals. Je moet onder andere aantonen dat het laatste half jaar geen schommelingen buiten de bandbreedte zijn voorgevallen. We hebben ervaring met een dergelijke complexiteit. Recent hebben we in Tiel een archief bewaarplaats met ongeveer dezelfde criteria gerealiseerd, met dit verschil dat daar hooguit een paar mensen tegelijk aanwezig zijn. In Arnhem gelden andere, strenge normen. Als er op een zondagmiddag driehonderd mensen een expositie willen bijwonen dan heb je te maken met andere omstandigheden. Het tweede aspect betreft de brand- en inbraakbeveiliging. Dat hoeft geen nader betoog, maar moet tot in perfecte geregeld zijn. Als laatste noem ik het gasloos bouwen. We werken met warmtepompen vanuit een bestaande bron die alle energie, warmte- en kouderegeling omvat. Met een dergelijke installatie heb je in een bebouwde omgeving, zoals hier het geval is, met het geluidsaspect te maken. Al deze zaken zijn aan bod gekomen tijdens het voorbereidingstraject waaraan we continu met zes man intern hebben gewerkt. Dit traject loopt nu op zijn eind. Hier en daar moet nog een beslissing op esthetisch gebied genomen worden maar voor het overige denk ik dat we met alle andere betrokken de meeste conflictsituaties en andere hobbels wel genomen hebben. Ik schat dat we ruim tweehonderd vinkjes hebben gezet. Het project is volledig in BIM ontworpen waardoor alle disciplines perfect op elkaar afgestemd konden worden. Op die manier kan de uitvoering ook strak op de planning gestuurd en bewaakt worden. Die gaat uit van een oplevering zo rond eind september volgend jaar. Voor ons start het omstreeks half november, waarbij de piekbelasting vanaf begin februari tot het eind zal zijn. Ik denk dat er dagelijks zo’n twintig man van ons op de bouwplaats zijn te vinden.” Bekenden Alferink Installatietechniek heeft een aantal gerenommeerde onderaannemers bij het Museum Arnhem betrokken. “Het zijn bekenden van ons die weten wat er gevraagd wordt in complexe situaties. Het is in complexe projecten meer dan anders belangrijk om risico’s te beheersen, niet alleen voor Alferink maar met name ook voor de opdrachtgever. Gebruikers moeten blij worden van dit nieuwe museum en daar is geen ruimte voor klachten. Dat moeten we te allen tijde voorkomen. We zullen de omgevingsvergunning zeer stipt naleven en dat geldt ook voor onze partners. Voor ons betekent het Museum Arnhem een referentieproject zonder weerga. Als we volgend jaar opleveren binnen de projectdoelen als het gaat om kwaliteit, budget en planning, dan zal zonder meer een gevoel van trots ontstaan. Iets in de trant van “Hier doe je het voor”. Ik ben ervan overtuigd dat we hier met z’n allen in zullen slagen. Aan de voorbereiding heeft het in ieder geval niet gelegen!” “Deze opdracht herbergt een drietal grote uitdagingen op het gebied van klimaattechniek, brand- en inbraakbeveiliging en gasloos bouwen.” Bouwen in Gelderland 19
NICON VLOEREN DE SPECIALIST IN AFWERKVLOEREN Nicon Vloeren legt cementdekvloeren, gietvloeren en vloerisolatie en beschikt over 14 vrachtwagencombinaties waarmee alle vloeren gemaakt worden. Meer informatie? Bel ons (038) 303 12 20 Kleiland 18 8271 RV IJsselmuiden E info@niconvloeren.nl I www.nicon-vloeren.nl Nicon Vloeren is onderdeel van de Habovo Groep 20 Bouwen in Gelderland
Museum Arnhem Monumentale koepel van Museum Arnhem krijgt open karakter terug Museum Arnhem ondergaat een grondige verbouwing. Pieters heeft de constructie ontworpen voor de aanpassingen in het bestaande monumentale gebouw en voor de nieuwbouw die aan de westzijde van het bestaande gebouw komt en over de stuwwal uitkraagt naar een spectaculair uitzicht over de Rijn en richting Arnhem. Beeld van het oorspronkelijke interieur van de koepel. (Personeel op de stand van Sipkes’ Jamfabriek uit Haarlem op de bakkersbeurs in de Buitensocieteit in Arnhem, Nederland, 1911) De meest in het oog springende verandering in het bestaande gebouw is dat de monumentale koepel weer zijn oorspronkelijke open karakter krijgt. De wanden die in de koepel expositieruimten vormden worden verwijderd. Hierdoor worden de monumentale gietijzeren kolommen weer in volle glorie zichtbaar en komt het oorspronkelijke open karakter van de koepel terug. De bestaande expositiezalen in de vleugels van het gebouw blijven behouden. In de bestaande kelder onder de westelijke expositiezaal Bouwen in Gelderland 21
Pieters Bouwtechniek is een toonaangevend onafhankelijk ingenieursbureau in constructieadvies. Zorgen voor de juiste samenstelling van de draagconstructie van een bouwproduct, dat is sinds 1974 ons vak. Van constructieontwerp en -advies tot en met de oplevering van het gebouw aan toe. www.pietersbouwtechniek.nl 22 Bouwen in Gelderland Museum Arnhem |Constructie adviseur: Pieters Bouwtechniek Ontwerp en visualisatie: Benthem Crouwel Architects
Tekst nog te doen Museum Arnhem Impressies van de constructie van de nieuwbouw. worden bestaande dragende wanden doorbroken om ruimte te maken voor een aantal facilitaire voorzieningen van het nieuwe museum. De nieuwbouw aan de westzijde van het bestaande gebouw krijgt een spectaculair uitzicht over de Rijn en richting Arnhem. Aan de westzijde van het monument komt de nieuwe vleugel. Onder deze vleugel komt een tweelaagse kelder, die in de stuwwal ligt. Om te voorkomen dat het bestaande gebouw, wat op staal gefundeerd is, in de nieuwe, dieper gelegen bouwput schuift, is om de kop van het monument een palenwand gemaakt. De nieuwe kelder kan op deze manier strak naast het bestaande gebouw gemaakt worden. De nieuwe kelder is ook op het vaste pakket van de stuwwal gefundeerd. Alleen direct langs het talud van de stuwwal worden palen toegepast om de ondergrond te vernagelen en te voorkomen dat de nieuwe vleugel van de helling afschuift. De onderste twee lagen van de nieuwe vleugel liggen grotendeels in de stuwwal. Deze constructie wordt in beton uitgevoerd. De ondergrondse ligging en de zware constructies dragen bij aan het gewenste stabiele binnenklimaat wat nodig is voor het depot van het museum. Het depot ligt veilig verzonken in de stuwwal op de onderste verdieping van de nieuwe vleugel. Op deze robuuste basement wordt de nieuwe expositievleugel geplaatst. Deze vleugel kraagt aan de Rijnzijde ongeveer vijftien meter uit over de helling. Om deze uitkraging mogelijk te maken zijn grote stalen vakwerken ontworpen. Bij het ontwerp van de vakwerken is rekening gehouden met het uitzichtpunt wat in de vleugel gerealiseerd wordt, met uitzicht richting de stad, en met het uitzichtpunt wat vanuit de museumtuin toegankelijk is en uitzicht geeft over de stuwwal en de Rijn. De stalen vakwerken zijn over de gehele kelder doorgetrokken om tegengewicht te bieden aan de uitkraging aan de rijnzijde en om de kleinere uitkraging aan de Utrechtseweg mogelijk te maken. De stabiliteit van de nieuwbouw wordt verzorgd door stalen bokken tussen de hoofdvakwerken. De vloeren en het dak van de nieuwbouw worden uitgevoerd als kanaalplaten met druklaag. Alleen boven de grote uitkraging wordt een stalen dakplaat in combinatie met lichtstraten toegepast om gewicht te besparen en om de daglichtzaal mogelijk te maken. Door de aannemer is een plan uitgewerkt om deze vakwerken, inclusief de vloeren en het dak, boven de kelder te maken, en zodra deze gereed is uit te schuiven tot zijn uiteindelijke positie boven de stuwwal. Bouwen in Gelderland 23
Museum Arnhem Dit zijn de mooiste projecten Bedrijfsleider Bertil de Haan van de Rouwmaat groep Het Museum Arnhem stond voor de Rouwmaat Groep al enige jaren op het netvlies. Zowel bij de eerste, mislukte aanbesteding als bij de tweede was het Groenlose bedrijf in de picture. Toen aan Rots Bouw, alsnog, de gunning werd verleend was de link snel gelegd. Volgens bedrijfsleider Infra- en Slooptechniek Bertil de Haan zijn beide ondernemingen tot op zekere hoogte vergelijkbaar. “Qua bedrijfscultuur, transparante communicatie en we voelen ons beide thuis in het marktsegment waar de wat meer complexe vraagstukken opdoemen. Museum Arnhem is daarvan een mooi voorbeeld.” “Ik was er vanaf het begin bij”, start De Haan zijn verhaal. “We hadden intern de calculatie opgesplitst in een sloopdeel en een deel voor het grondwerk. We wisten dat er veel parallel zou lopen en ook op dit moment is dat aan de orde. We hebben eerst de Eschauzier vleugel 24 Bouwen in Gelderland volledig gesloopt en afgevoerd en zijn nu binnen bezig in het monumentale pand. We hebben in eerste instantie zoveel mogelijk gestript, uiteraard zonder de constructie op enigerlei wijze geweld aan te doen. Daar is het grove werk nu welhaast aan de kant en we lopen nu gezamenlijk met de hoofdaannemer op voor het meer specifieke en specialistische binnensloopwerk. Waar wij iets weghalen wordt dat vrijwel direct weer opgevuld. Als wij een muur of sparing slopen verrijst direct een stuk van de nieuwe constructie. Buiten is de
kelder inmiddels geheel ontgraven en is Rots bouw volop bezig met de nieuwbouw. Ook dat vordert gestaag.” Uitdagingen Het is evident dat er in een project als Museum Arnhem de nodige uitdagingen zijn ingebed. Bertil de Haan: “Over de eerste hebben we het al gehad. Aan het sloopwerk binnen een monumentaal pand kleven de nodige gevaren. Alles geschiedt zeer minutieus, maar geschiedt voornamelijk buiten het gezichtsveld van de mensen. Dat is wel anders met het grondwerk in dit project. We hebben hier te maken met voor Nederlandse begrippen grote hoogteverschillen. De achtduizend kuub grond die we hebben uitgegraven ten behoeve van de twee etages tellende kelder was erg moeilijk af te voeren. Pal naast de bouwplaats loopt de drukke Utrechtseweg waar vrijwel alle fietsers in de richting van het Rijn en IJssel College twee keer per dag moeten passeren. Met al dat invoegende werkverkeer is dat tijdrovend en kan het bovendien gevaarlijke verkeerssituaties opleveren. We hebben een longreachkraan ingezet om de grond naar de opslaglocatie onder aan de stuwwal te draaien zonder de stuwwal te beschadigen. Dat was spectaculair maar bovendien een belangrijke ontlasting van de weg. En CO2 besparing. Moeizaam Bertil de Haan omschrijft de “Dit is bepaald geen standaard opdracht.” Daarnaast waren er nog een aantal aandachtspunten. Al met al mag je rustig concluderen dat dit bepaald geen standaard opdracht is. Persoonlijk vind ik dit de mooiste projecten. Opdrachten waarbij maatwerk vereist is en alle facetten van je werk aan bod komen. We werken met wisselende samenstellingen op de bouw. Soms is er maar één medewerker aanwezig, maar een week later kunnen dat er zomaar vier zijn. We kunnen en moeten soms snel opschalen, maar die flexibiliteit kunnen we bieden. Een goede, snelle communicatie is daarvoor een absolute must en wat dat betreft is de samenwerking met de twee uitvoerders van Rots Bouw prima.” huidige markt als “moeizaam”. “Vorig jaar en eigenlijk ook dit jaar, stond in het teken van de PFAS en stikstof discussie. Dat heeft als een rem gefunctioneerd voor diverse nieuwbouwprojecten en heeft de nodige stagnatie met zich meegebracht plus een kostenverhoging. In onze branche komen we meestal vooraf (in het geval van slopen en grondwerk) aan bod en in het zicht van de haven van een bouwproject als er nog bestratingen en verhardingen uitgevoerd moeten worden. Dat is wel eens moeilijk plannen. Bij opdrachten waaraan alleen gehecht wordt aan lage prijzen is de markt door prijsdumpingen moeilijk. Er zijn bedrijven die koste wat het kost hun orderportefeuille gevuld willen hebben. Voor ons is dat marktsegment lastig. Opdrachtgevers die ook hechten aan kwaliteit en zekerheid zijn we een goede partner. We zijn betrokken bij een aantal nieuwbouwprojecten in de woningbouw, onder andere in onze vestigingsplaats Groenlo. Ik schat dat we ongeveer een maand of drie vooruit kunnen kijken, hetgeen de laatste jaren gebruikelijk is in onze branche en we zijn positief gestemd. Het is een kwestie van alert blijven.” Bouwen in Gelderland 25
Museum Arnhem 100 jaar Museum Arnhem is jarig en trakteert de stad op muurschilderingen Museum Arnhem bestond, op 24 september, honderd jaar. Ter gelegenheid van deze verjaardag trakteert het museum de stad Arnhem op bijzondere cadeaus! Hiermee wil het museum de banden met de stad verder aanhalen en verdiepen in een tijd dat de inwoners van Arnhem de collectie en het museum moeten missen wegens een grootscheepse verbouwing. Om de collectie toch zichtbaar te maken, zullen de komende maanden op verschillende plekken in de stad, grote muurschilderingen verschijnen: publiekslievelingen uit de collectie zoals Wilma met Kat van Carel Willink (1940) en nieuw werk van kunstenaars die speciaal hiervoor opdracht krijgen van het museum. Wilma met kat, Carel Willink, 1940 (foto: Peter Cox) Voor elke inwoner een schetsboekje Maar niet alleen de stad krijgt een cadeau. Kunst inspireert en dat wil Museum Arnhem laten zien en stimuleren! Daarom ontvangen alle inwoners van Arnhem, zonder een nee-nee sticker op de brievenbus, een klein schetsboekje met daarin een aantal werken uit de collectie en genoeg lege pagina’s om zelf creatief in te vullen. De boekjes zijn ook af te halen bij buurthuizen, verschillende horecagelegenheden en bij de tijdelijke presentatieruimte van het museum, De Kerk. Nieuwe huisstijl verbeeldt engagement van museum Arnhem Het schetsboekje is vormgegeven door ontwerpbureau Thonik. Dit bureau tekende in de aanloop richting het nieuwe museum, voor de nieuwe huisstijl van Museum Arnhem. Deze is met een vernieuwde website in gebruik genomen 26 Bouwen in Gelderland (Interaction/visual design Thonik, development Ben West). Thonik ontwierp voor Museum Arnhem een dynamisch logo dat start met een simpele, neutrale variant: een afgewogen letterbeeld waarbij de m van museum resoneert met de r en de n van Arnhem. In deze variant van het logo zit een echo van de architectuur van de nieuwe vleugel van het museum. Het overhangende deel over de stuwwal linkt aan de manier waarop het woord ‘museum’ vast zit aan het woord ‘arnhem’. Vanuit dit simpele logo ontstaan vervolgens meerdere perspectivische letterbeelden. Zo verbeeldt de identiteit het engagement van het
Museum Arnhem museum: vanuit verschillende perspectieven worden kunst en samenleving met elkaar verbonden. En zoals de letters van het logo in perspectief worden gezet, wordt ook het programma in woord en beeld vervormd. Een eenheid in de communicatie wordt gecreëerd door een eigenzinnig kleurenpalet van paars, warm geel, steen oranje en een turquoise groen. ////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Over Museum Arnhem Museum Arnhem opende precies een eeuw geleden de deuren op de huidige locatie (1920) en herbergde aanvankelijk de cultuurhistorische verzamelingen van Arnhem en Gelderland en de kunstverzamelingen van de Arnhemmer Alexander Ver Huell. De collectie (magisch) realisten die na de Tweede Wereldoorlog is aangelegd is nog steeds een belangrijke pijler van het museum. En er is verder verzameld op het thema realisme. Daarnaast heeft het museum een belangrijke collectie vormgeving en sierraden. Tegenwoordig presenteert Museum Arnhem beeldende kunst en vormgeving die een relatie legt met de maatschappelijke werkelijkheid en er wordt vanuit actuele maatschappelijke ontwikkelingen verzameld aan de hand van de thema’s vrouwen, niet-westerse kunst en gender. Vanuit een veranderende samenleving worden daar ook nieuwe thema’s aan toegevoegd, zoals immigratie, onbehagen en geweld in de wereld, betekenis van de directe (lokale) omgeving voor mensen in het kader van mondiale ontwikkelingen en de bedreiging van onze ecosystemen. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Museum Arnhem vernieuwt! Naar verwachting opent Museum Arnhem in het voorjaar van 2022 zijn deuren opnieuw voor het publiek. In De Kerk organiseert Museum Arnhem tot eind 2020 tentoonstellingen en activiteiten. De Kerk (Walburgiskerk) is open van woensdag t/m zondag van 12.00 tot 18.00 op Sint Walburgisplein 1. Vanaf 4 oktober te zien: Living, Forgiving, Remembering, over oorlog, vrede en verzoening. Bouwen in Gelderland 27
Corona: van dip naar doordouwen Voor iedereen in de bouw stond één vraag op het netvlies: hoe zou de orderportefeuille er na de Bouwvak uitzien? Zou het negatieve effect van corona doorzetten? Al vanaf eind juli en augustus waren de eerste voortekenen voorzichtig positief als je keek naar het aantal onvervulde vacatures. En in september zette deze trend stevig door. Een gunstig voorteken voor wat we nu zien: veel werk en gevulde orderportefeuilles. De bouw loopt hierin voorop, en ik zie gunstige tekenen dat de technieksector in die trend zal volgen. Kortom, van dip naar doordouwen. Zo kreeg het grote project van aannemerscombinatie Sassenvaart, al een jaar uitgesteld, in september alsnog groen licht en kon Haldu met haar mensen vol aan de bak met de bouw van een nieuwe sluis in Terneuzen. Ook de kleinere aannemers, een belangrijke groep voor de Nederlandse economie, gaat het voor de wind. Niet alleen voor Haldu Groep kwam deze positieve omslag in beeld, maar, voor zover ik kan beoordelen, ook elders in de sector. Cruciaal in dit herstel, is uiteraard dat de materialenlevering logistiek weer op gang komt. Gelukkig constateer ik ook op dit vlak een goed herstel. Mijn visie is dat we licht herstellen, een mooie basis om van 2021 een stevig 28 Bouwen in Gelderland succes te maken. Immers, de meeste projecten lopen in 2021 door. Opschalen is het devies Bij Haldu Groep hebben we inmiddels zelfs weer behoefte aan extra mensen om alle projecten van onze opdrachtgevers te kunnen handelen. Opschalen is nu het devies en op het vlak van recruitment en ook social media hebben we extra ondersteuning in huis gehaald. Deze omslag heeft zich eind augustus/begin september in slechts twee weken voorgedaan. Ik had het voor de zomer, en midden in alle coronaperikelen, niet kunnen vermoeden. Onze vakkrachten worden zelfs alweer door de concurrentie gebeld. Rol overheid U weet dat ik regelmatig kritisch ben op de overheid. Dat blijf ik. De snelheid waarmee vergunningen afkomen loopt nog steeds achteruit. En dat geldt helaas ook voor het beschikbaar komen van bouwgrond. In mijn ogen gemiste kansen, wat door het draaien aan deze twee cruciale knoppen kan de overheid voor de bouw écht het verschil maken. Neem de woningbouw, de vraag is ongekend groot en de ruimte is er. Echter, met onze wirwar aan tijdrovende procedures is agrarische grond niet zomaar bouwgrond, dit zijn helaas nog steeds lange en slepende trajecten. Ik pleit er echt voor dat deze trajecten op de turbo gaan.
Column Column Het gevecht om schaarse bouwlocaties mag toch niet de flessenhals worden terwijl we tegelijkertijd vechten om de economie overeind te houden? Wij willen, wij kunnen en de overheid op haar beurt moet hierin nu écht haar verantwoordelijkheid nemen. Ik las dat het kabinet 20 miljard uittrekt voor een investeringsfonds dat projecten moet steunen op drie terreinen: fysieke infrastructuur, onderzoek en ontwikkeling en onderwijs. Ik hoop van harte dat woningbouw hierin een prominente plaats krijgt. En als grond dan alsnog een probleem is, pleit ik ervoor om veel meer hoogbouw te realiseren zoals nu in Nijmegen. Pas op: stikstofdossier komt terug Nog iets over de overheid: die heeft een olifantengeheugen. Dus komt het dossier over stikstof gegarandeerd weer op tafel. Daar moeten we alsnog mee dealen. Recent heeft de Europese Commissie de klimaatdoelstellingen voor 2030 aangescherpt. Over tien jaar, in 2030, moet de uitstoot van broeikasgassen met minstens 55% gedaald zijn. Ook dit dossier is dus nog lang niet van tafel. Ik zeg het u maar alvast… Danny van Hal Bouwen in Gelderland 29
Eerste bewoner Food & Businesspark Veenendaal Somerset Capital Partners realiseert nieuw warehouse en hoofdkantoor voor Hendi Dinsdag 22 september is door Wijnen Bouw Schijndel officieel gestart met de bouw van het nieuwe, duurzame distributiecentrum en hoofdkantoor van Hendi. Op feestelijke wijze werd dit ‘eerste schop in de grond’ moment gevierd onder aanwezigheid van regionale en lokale beleidsmakers, Hendi, Wijnen Bouw Schijndel en Somerset Capital Partners. Hendi vestigt zich als eerste bedrijf op het Food & Businesspark in Ede, centraal gelegen, direct aan de snelweg A12 en op loopafstand van intercitystation Veenendaal-de Klomp. Met de verhuizing van het huidige kantoor en distributiecentrum naar de nieuwe faciliteit in Ede krijgt Hendi de beschikking over een uiterst duurzaam gebouw voorzien van de BREEAM ‘verygood’ certificering, waarmee ze klaar zijn voor de toekomst. De faciliteit zal bestaan uit een grote ADR-ruimte en een state-of-the-art logistieke hub die aan te passen is aan het in hoog tempo groeiende ordervolume van Hendi en waarmee de steeds snellere bezorgprocessen kunnen worden gerealiseerd. De oplevering van het nieuwe logistieke centrum staat gepland voor de zomer van 2021. Tijdens zijn welkomstwoord onderstreept Gert-Jan Kristen, projectmanager bij Somerset Capital Partners, het hightech en duurzame karakter van het nieuwe distributiecentrum. “Wij zijn verheugd het eerste, volledig elektrische distributiecentrum van het nieuwe Food & Businesspark in Ede te realiseren voor Hendi. De duurzaamheid vertaald zich niet alleen in het ontbreken van een gasaansluiting, maar ook in de opgewekte energie door middel van de zonnepanelen op het gehele dak en de groene uitstraling welke gerealiseerd wordt door middel van de verticale tuin aan de gevel.”
Algemeen Over Hendi B.V. Ralf Verschuur, projectleider Hendi: “Hendi is verheugd dat er nu begonnen is met de start van de bouw van het nieuwe distributiecentrum en kijkt al uit naar de oplevering. Onze huidige locatie in Rhenen met vijf panden waar de voorraad over verspreid staat maakt het logistieke proces gecompliceerd. Het nieuwe distributiecentrum zal ingericht worden om ongeveer 20.000 pallets op te kunnen slaan. Ook de gunstige ligging aan de snelweg A12 en dichtbij station Veenendaal-De Klomp, zijn voor ons bedrijf zowel voor het vrachtverkeer maar ook voor onze internationale bezoekers zeer geschikt. Hendi heeft veel vertrouwen in de expertise van Somerset die ons tot nu toe en in de komende maanden zal begeleiden met de realisatie van het nieuwe distributiecentrum.” Wethouder Van der Schans, Gemeente Ede: “Nabij De Klomp ontwikkelt de gemeente Ede het Food & Businesspark, een groen bedrijventerrein direct aan de snelweg A12 en op loopafstand van de intercitystation Veenendaal-De Klomp. Het terrein is exclusief bestemd voor fooden foodgerelateerde bedrijven.” Wethouder Jan Pieter van der Schans is blij met de komst van Hendi: “Een snelgroeiend bedrijf als Hendi past perfect op het Food & Businesspark. Ik wens Hendi veel succes bij het realiseren van dit mooie nieuwe onderkomen.” Hendi is de leverancier van apparatuur, keukengereedschap, bestek, serveer- en buffetartikelen voor de horeca. Sinds de oprichting in 1934 is Hendi uitgegroeid tot een internationale onderneming met vestigingen in Nederland, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Griekenland, Italië en Hong Kong. De kernactiviteiten van Hendi zijn ontwikkeling, productie, verkoop en distributie van een breed assortiment horecabenodigdheden en keukenapparatuur. Hendi staat voor: ruim assortiment, betaalbare kwaliteit, klantgerichte service, levering uit voorraad en kennis van de gebruiker. Hendi levert uitsluitend via dealers, groothandels en horeca webshops. Bouwen in Gelderland 31
BETROKKENHEID, FLEXIBILITEIT EN VAKMANSCHAP Schildersbedrijf K.J. Coenen is een allround schildersbedrijf. We voeren onderhoudsschilderwerk uit, maar ook zijn we actief in de nieuwbouw. Onze klanten zijn particulieren, bouwbedrijven, woningbouwverenigingen en de overheid. Naast schilderwerk kunnen onze schilders ook glaszetten, behangen en kleine bouwkundige werkzaamheden uitvoeren. ONDERHOUD VERBOUW NIEUWBOUW Project: 24 appartementen Stadsdennenkerk in Harderwijk Omschrijving: Glas en schilderwerk GLAS - VERF - BEHANG Handelskade 1 • 8321 KB Urk • E-mail info@kjcoenen.nl Tel. 0527-681441 • Fax 0527-683591 Duurzaam bouwen in Gelderland Uw partner voor woningbouw, renovatie, onderhoud, turn-key projecten, utiliteitsbouw en projectontwikkeling. Vertrouw en bouw daarom op Van Norel. Volg ons ook op Brinkgreverweg 32, 8161 NW Epe, T 0578 615 311 E (algemene) contact@vannorel.nl, W www.vannorel.nl 32 Bouwen in Gelderland
24 Appartementen Stadsdennenkerk UWOON wil forse uitbreiding woningaanbod Bouw appartementen Stadsdennenkerk Harderwijk vordert Artist impression: Looman Architecten, Zeewolde Bouwen in Gelderland 33
RUIME ERVARING KWALITEITEN: Metsel/voegwerk Lijmwerk van kalkzandsteen wanden Steigerwerk T: 0341-412054 E: info@bouwbedrijfwegro.nl Adres: Gelreweg 38, 3843 AN Harderwijk Social media: www.facebook.com/bouwbedrijfwegro 34 Bouwen in Gelderland
24 Appartementen Stadsdennenkerk Waar eens de Stadsdennenkerk stond wordt momenteel hard gewerkt aan de bouw van 24 sociale huurappartementen. In opdracht van woningcorporatie UWOON realiseert Van Norel Bouwgroep uit Epe de zeer welkome uitbreiding van het woningaanbod van UWOON. Bij monde van manager vastgoed Dick Zandvoort “is nieuwbouw absoluut prioriteit nummer één en deze appartementen passen uitstekend in dit streven.” Dat streven is gericht op een substantiële uitbreiding van het huidige aantal sociale huurwoningen van de corporatie van 8600 wooneenheden. Zandvoort: “Onze plannen voorzien in 800 woningen tot 2030 in de gemeenten waar we actief zijn, Ermelo, Harderwijk, Elburg en Oldebroek. Ons voornaamste speerpunt is het snel en flexibel toevoegen van woningen voor mensen met de iets minder goedgevulde beurs. Dat zal veelal binnenstedelijk zijn, maar we zijn ook in de markt voor uitbreidingslocaties.” Bouwen in Gelderland 35
Op Kroes & Roter kun je bouwen! WANDEN - PLAFONDS • Systeemwanden • Systeemplafonds • Glazen wanden • Totaal inrichting • Zonwering Eenspan 17 telefoon 3897 AL Zeewolde 036-7630418 Montagebedrijf Pannekoek Tel. 06-13818914 E-mail info@montagebedrijfpannekoek.nl WWW.MONTAGEBEDRIJFPANNEKOEK.NL 36 Bouwen in Gelderland Hét adres voor mooi werk!
24 Appartementen Stadsdennenkerk (de vensterbankhoogte werd op de centimeter nauwkeurig vastgesteld tegen inkijk, red.) verschijningsvormen verliep alles vlot. Gevolg is in ieder geval dat wij blij zijn en de buurt ook.” De eerste plannen om tot een nieuwe invulling te komen dateren van 2015. Zandvoort: “We hebben de kerk destijds aangekocht als gevolg van de leegloop in de kerken waardoor de PKN-gemeente koos voor het afschalen in de vorm van afstoten van een aantal kerken, waaronder de Stadsdennenkerk. We hebben de kerk, in afwachting van de wijziging van het bestemmingsplan, eerst laten staan. In juli 2017 hebben we een overeenkomst gesloten met de gemeente voor de bouw van 32 appartementen, verdeeld over vier bouwlagen. We hebben het ontwerp aan de gemeenteraad voorgelegd en uiteraard ook aan de omwonenden. Daar was toch een behoorlijke weerstand. Men vond het te massief en te hoog. Dat laatste was wellicht wat overdreven want de hoogte week niet af van de kerk. De buurt was goed verenigd in een klankbordgroep en inhoudelijk van een behoorlijk kaliber. Men wist waar men het over had. We zijn er gezamenlijk goed uitgekomen. De vierde bouwlaag sneuvelde weliswaar, maar nadat men de keuze had gemaakt uit drie gedetailleerde De druk vanuit de markt zorgt ervoor dat er inmiddels lange wachttijden bestaan in de sociale huursector. Zandvoort: “Zowel vanuit onze eigen woningmarktregio als aanpalende regio’s is er veel vraag. Zoveel, dat er een gemiddelde periode voor een toewijzing rond de vijf jaar schommelt. Nu steekt dat positief af tegen de situatie in veel andere regio’s, maar wij vinden dat als woningcorporatie ongewenst. Het oorspronkelijk idee in dit project was om senioren uit de buurt die eigenlijk te groot woonden op basis van de gezinssamenstelling voorrang te verlenen op basis van een gelabelde eerste keus zodat er een doorstroming van de wijk zou worden bewerkstelligd. We hebben 120 gezinnen gericht aangeschreven. Helaas zijn er maar twee van geconcretiseerd.” Goede ervaringen De keus voor de bouwkundig aannemer verliep nauwgezet. Zandvoort: “We hebben een voorselectie gemaakt onder andere op basis van staartkosten en Plan van Aanpak. We hebben daarbij meerdere wegingsfactoren ingebracht waarop de aannemer “punten” kon scoren. Uiteraard was de prijs een van de belangrijkste factoren, maar ook de communicatie naar huurders en omwonenden woog zwaar. Van Norel Bouwgroep kwam daarbij als beste uit de bus. Niet in de laatste plaats het feit dat zij zijn aangesloten bij het platform Bewuste Bouwers. Hier kunnen omwonenden en huurders hun opmerkingen en vragen digitaal kwijt. In eerdere projecten heeft UWOON ook goede ervaringen opgedaan in het samenwerking met Van Norel. Het is een prettige partij in de communicatie, men is recht door zee en ook in zaken als het berekenen van meerwerk is men eerlijk en transparant. Ook is ons gebleken dat in de nazorg direct en betrouwbaar gehandeld wordt. Nee, niets dan lof.” Ondanks het soepele verloop van de realisatie van het project denkt Zandvoort dat hij bij oplevering in het voorjaar ambivalente gevoelens heeft. “Vanuit mijn christelijke levensovertuiging vind ik het jammer dat er weer een kerk is verdwenen, maar uit het oog van volkshuisvesting word ik wel blij van het resultaat. Daar ben ik van overtuigd. Dat maakt voor mij gevoelsmatig toch wel veel goed.” “Ons voornaamste speerpunt is het snel en flexibel toevoegen van woningen voor mensen met de iets minder goedgevulde beurs.” Bouwen in Gelderland 37
Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kostenloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl 38 Bouwen in Gelderland
24 Appartementen Stadsdennenkerk Appartementen energieneutraal met aandacht voor esthetiek Goede ervaringen uit het (recente) verleden, een gedegen Plan van Aanpak en een marktconforme prijs vormden de beweegreden voor opdrachtgever UWOON te kiezen voor Van Norel Bouwgroep voor de realisatie van het project van de nieuwbouw van 24 appartementen. Het project is ontwikkeld op de plaats waar ooit de Stadsdennenkerk stond in de gelijknamige Harderwijkse wijk. Projectleider Ben Wolters meldt dat het project exact volgens de planning verloopt. “We verwachten in de loop van januari op te leveren”. Het project kwam voor Van Norel Bouwgroep in beeld bij de voorselectie door UWOON. “Men heeft drie aannemers uitgenodigd om op basis van het schetsontwerp van architect Jan Looman een prijs af te geven en een gedetailleerd Plan van Aanpak te schrijven. Daarop volgde een presentatie van ons en hebben we de opdracht verworven. We zijn geen onbekenden van elkaar, integendeel. Momenteel loopt er bijvoorbeeld ook nog een renovatieproject elders in Harderwijk waar we 29 woningen onder handen nemen. Kort gelden was er een vergelijkbaar renovatieproject met 57 woningen en nu dus dit nieuwbouwproject.” Bouwen in Gelderland 39
Zoals gezegd kwam de gunning niet puur op basis van de prijs tot stand. Wolters: “We zijn lid van de organisatie Bewuste Bouwers. Dat houdt onder meer in dat we bewust en zorgvuldig omgaan met het onderwerp “communicatie” en dat staat ook hoog op het lijstje van woningcorporaties. Hoe ga je om met informatieverstrekking, klachtenbehandeling, serviceverlening en vragen die gerelateerd zijn aan het voortraject. Onwetendheid maakt mensen bang en terughoudend. Wij stellen ons naar omwonenden en toekomstige huurders open en transparant op. Binnenkort komen de nieuwe bewoners van de appartementen langs om kennis te maken met hun nieuwe woonomgeving. Eigenlijk zou elke bouwer volgens de richtlijnen van Bewust Bouwen moeten werken denk ik wel eens.” Voortraject tot in detail De bouw van de 24 appartementen startte in januari van dit jaar. Wolters: “In het voortraject hebben we met alle betrokken partijen zoveel mogelijk eventuele hobbels getackeld. Zo is er bijvoorbeeld intensief contact geweest met de installateur Aalberts. Tot in detail hebben we een lijst afgewerkt an de hoogte en de e positionering van de opjes tot de bediening en. Dit alles gezien anuit de huurder, die ook te a e posit opjes en. mak an hebben met bepaalde beperkingen. Ook anuit de hu esthe zaken als het aalde be e plaatsen van de zonnepanelen en de mogelijke geluidsan an de buitenunits van de installaties nemen we in oge an de installatie ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// wust Bo zo’n beoordeling mee. We hebben door de jaren heen in dit kader veel ervaring opgedaan en dat komt uitstekend van pas. We hebben vrijwel alleen maar vaste relaties van ons betrokken bij deze opdracht. We weten wat we elkaar hebben en staan open voor hun inbreng op hun specifieke kennisgebied. Toen we met de realisatie begonnen had het bedrijf dat de kerk sloopte, de firma Kamphorst, het terrein al bouwrijp gemaakt en de stroompunten teruggehaald waardoor we vlot konden starten. Kamphorst gaat overigens ook de infra, bestrating en de beplanting verzorgen aan het eind van het project. Tot nu verloopt alles ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ojectleider Ben Wolters: “Eigenlijk zou elke bouwer volgens de richtlijnen van wust Bouwen moeten werken denk ik wel eens.” ojectleide 40 Bouwen in Gelderland
/ 24 Appartementen Stadsdennenkerk Tekst nog te doen exact via schema en ik voorzie geen problemen meer. We zijn inmiddels ook glas- en waterdicht. De steigers zijn eind oktober verwijderd en onder andere de stukadoors en tegelzetters zijn druk doende. Enige punt van aandacht qua logistiek en planning is nog de aanpassing van het hoofdleidingnetwerk voor de stroom in de straat. Een taak van Liander waarmee we voortdurend in overleg zijn. Er is een plan B, waarin het appartementencomplex tijdelijk van stroom wordt voorzien van een aggregaat, maar iedereen hoopt dat we dat scenario niet hoeven toe te passen.” Energieneutraal en aandacht voor esthetiek De 24 appartementen in Harderwijk worden energieneutraal, en gasloos opgeleverd. “Dat laatste is allang niet bijzonder meer”, vertelt Wolters. “Inmiddels is dat de norm, letterlijk en figuurlijk. Ieder appartement krijgt zijn eigen warmtepompinstallatie. De buitenunits zijn uit het zicht op het dak en worden daar ‘vergezeld’ met zonnepanelen. Zeven panelen per appartement en de overige zijn van voldoende capaciteit om de algemene ruimtes en de lift van energie te voorzien. De verwachtingen zijn dat we zullen leveren aan het stroomnet. Esthetisch zijn er ook enkele opvallende keuzes gemaakt. Mede op ons initiatief is de vluchttrap aan de buitenkant inpandig gemaakt. Dat levert twee grote voordelen op. Er kan op deze wijze geen hangplek ontstaan en hierdoor konden de extra zonnepanelen op het dak worden geplaatst. Ook is er een mooi esthetisch effect bewerkstelligd door twee traditionele verdiepingen (die van de begane grond en de eerste verdieping) te verfraaien met een derde verdieping met een schuine kap waardoor het gebouw lager lijkt. Binnen merk je daar niets van want de binnen spouwmuur loopt gewoon recht. Door de keuze voor gepatineerd zinkwerk en een mooie en fraai belijnd rood metselwerk geeft het extra cachet aan het gebouw. Bij de oplevering in januari kunnen we ongetwijfeld vaststellen dat we in gezamenlijkheid er weer iets moois van gemaakt hebben. Een appartementengebouw waar we als Van Norel Bouwgroep en onze partners trots op kunnen zijn.” / Bouwen in Gelderland 41
Tekst nog te doen 42 Bouwen in Gelderland
Wila Lochum Door: Jolanda Groothuis ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// WILA Lochem vaart koers met gewaardeerde bouwpartners WILA staat voor Willemsen Laren en werd in 1932 opgericht door de grootvader van de huidig directeur Hans Willemsen. In 1948 verhuisde het bedrijf van Laren naar de Goorseweg in Lochem alwaar het door de jaren heen een enorme groei doormaakte. Binnen de organisatie, die tevens vestigingen in China en de Verenigde Staten heeft, zijn 320 mensen werkzaam. De uitbreiding van de tweede productievestiging aan De Kwinkweerd in Lochem zal op termijn zeker perspectief bieden voor de werkgelegenheid in de omgeving. Bouwen in Gelderland 43
Wila Lochum Frank Rouweler WILA Director of Manufacturing and R & D Winand Jansen WILA projectmanager R & D Jaap Westhuis projectleider Alferink Jan Laarhuis projectleider Alferink Jorrit Hulshof architect Maas Architecten Frank Rouweler maakt onderdeel uit van de vierkoppige directie van WILA en is verantwoordelijk voor de productie en ontwikkeling binnen het bedrijf. Hij legt uit dat binnen de tweede productie-vestiging alle kantpersgereedschappen geproduceerd zullen gaan worden. Op de bestaande locatie blijft het hoofdkantoor gevestigd en zal de fabriek op den duur opnieuw ingedeeld worden, zodat daar een optimale productie ontstaat. Dubbele cijfers Na de crisis in 2009 onderging WILA een enorme groei in de afname van producten. Volgens Frank Rouweler werden deze jaren dubbele cijfers gedraaid met als gevolg dat op de hoofdlocatie ruimtegebrek ontstond. Frank Rouweler: “Om de groei verder te kunnen accommoderen zijn we in 2016 serieus gaan nadenken over uitbreiding. Tot op heden huurden we twee locaties in Lochem, dit was echter niet zaligmakend; de mensen en processen werden van elkaar gescheiden, dat bracht op allerlei gebied beperkingen met zich mee.” Frank Rouweler: “Er was sprake van een goede partnership, het hele aanlooptraject heeft dan ook niet veel voeten in aarde gehad.” 44 Bouwen in Gelderland Goede partnership Het vrijkomen van gemeentegrond aan De Kwinkweerd bood in 2018 mogelijkheden. De locatie ligt hemelsbreed vijfhonderd meter van de hoofdvestiging wat logistiek gezien een positieve factor is. Frank Rouweler: “Deze plek geeft ons de kans om twee productiestromen te scheiden waardoor we nog meer kunnen optimaliseren. Bovendien is het, zeker voor onze ondersteunende diensten waaronder engineering en onderhoud, fijn om eenvoudig op zowel de ene als de andere locatie hun werk te verrichten. Feitelijk vielen alle puzzelstukjes op zijn plek, temeer omdat we van de gemeente Lochem alle credits kregen om op deze locatie te gaan bouwen. Er was sprake van een goede partnership, het hele aanlooptraject heeft dan ook niet veel voeten in aarde gehad.” Constructieve oplossingen Het bestek werd geschreven door Maas Architecten en Trias Advies en Energiemanagement.
Hierbij rees de vraag voor WILA wat hen de beste prijskwaliteit verhouding zou opleveren. Frank Rouweler: “Kreunen Bouw is reeds jarenlang een gewaardeerde partner van ons. We waren verheugd dat zij als beste aangeschreven partij naar voren werden gedragen. Met Alferink Installatietechniek hadden we geen ervaring, maar ook de samenwerking met deze organisatie is goed. Het geschreven bestek was een goede basis, dit neemt echter niet weg dat er tijdens de bouw soms naar andere constructieve oplossingen gezocht moest worden. Dan is het zaak om daar samen goed uit te komen. Een omvangrijke bouw als deze betekent dikwijls een kwestie van geven en nemen, de samenspraak met deze partijen is prima.” Volop draaien Wat betreft de toekomst van WILA verwacht Frank Rouweler een stijging in de vraag naar producten, mede door de verdere digitalisering en automatisering. “Deze investering maakt het voor ons mogelijk om spelers in de markt wereldwijd te beleveren en direct mee te kunnen schakelen wanneer de groei doorzet. Ondanks dat we nu nog in de afbouwfase zitten, zijn we al machines aan het plaatsen, zodat we straks, na de oplevering direct volop kunnen gaan draaien.” Frank Rouweler: “Deze plek geeft ons de kans om twee productiestromen te scheiden waardoor we nog meer kunnen optimaliseren.” Bouwen in Gelderland 45
Wila Lochum Door: Jolanda Groothuis ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Kreunen Bouw zet extra tand bij om tweede productielocatie WILA Lochem te realiseren WILA Lochem ontwikkelt en produceert wereldwijd high-end klemsystemen en gereedschappen voor kantpersbouwers- en gebruikers. Het doel is het voortdurend ontwikkelen en produceren van gereedschappen die de productiviteit en kwaliteit van het buigproces naar een steeds hoger niveau brengt. Door de forse groei die de organisatie de afgelopen jaren doormaakte én om klaar te zijn voor de toekomst werd de bouw van een tweede productielocatie met een oppervlakte van 14.500 m2 noodzakelijk. 46 Bouwen in Gelderland
Via een meervoudige onderhandse aanbesteding, begeleid door Maas Architecten werd het plaatselijke bedrijf Kreunen Bouw Lochem geselecteerd, samen met Alferink Installatietechniek uit Groenlo als onderaannemer, om dit omvangrijke bedrijfspand te realiseren. Beide partijen hebben ruime ervaring in de industriesector. Serieuze plannen Peter Steijsiger is projectleider bij Kreunen Bouw en geregeld op de bouwplaats aan De Kwinkweerd in Lochem aanwezig om de voortgang van het werk in goede banen te leiden. Hij legt uit dat WILA ruim twee jaar geleden serieus plannen maakte om een tweede productievestiging te laten bouwen. Steijsiger zegt de organisatie goed te kennen. Door de jaren heeft Kreunen Bouw diverse uitbreidingen binnen de hoofdlocatie uitgevoerd. Niettemin was dit geen vrijbrief voor de uitvoering van de tweede productievestiging. Scherp gecalculeerd Peter Steijsiger: “Er was wel degelijk sprake van concurrentie tijdens de aanbesteding. We hebben dan ook scherp gecalculeerd om dit project binnen te halen. Er was ons als Lochemse aannemer veel aan gelegen om de nieuwbouw te mogen uitvoeren. De locatie ligt aan de andere zijde van het kanaal; vanuit ons kantoor hebben we hier het volledige zicht op. Je begrijpt dat, wanneer hier een bouwbord van de concurrent zou staan, dit volledig tegen onze borst zou stuiten. Bovendien is het een prachtig, omvangrijk project waaraan de opdrachtgever een hoog kwaliteitsniveau stelde (zie kader).” Geen onvertogen woord Op 13 november 2019 werd de aannemingsovereenkomst getekend voor de nieuwbouw van de productieruimtes en kantoren. De aftrap van de bouw vond vervolgens afgelopen januari plaats. Vanaf dat moment zetten gemiddeld zestig vaklieden alle zeilen bij om de oplevering in december te realiseren. “De lat ligt hoog qua planning en kwaliteit”, aldus Peter Steijsiger. “Maar zoals het er nu voor staat, gaan we de deadline halen. Dit was echter niet vanzelfsprekend. Zo hebben we bijvoorbeeld in de bouwvak doorgewerkt. Het was om een aantal redenen noodzakelijk om een extra tandje bij te zetten. Door de lockdown in Italië lieten leveringen langer op zich wachten en we kregen te maken met wat uitval van het personeel door corona. Bovendien moest er, na ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Peter Steijsiger: “Ook toen er in de bouwvak doorgewerkt moest worden, heb ik geen onvertogen woord van de vaklieden gehoord. Dat zegt veel over de onderlinge verstandhouding.” Bouwen in Gelderland 47
overleg met de opdrachtgever en architect, weleens geschakeld worden vanwege bouwkundige wijzigingen. Ik prijs me rijk met het hele team dat zich in alle opzichten flexibel heeft opgesteld. Ook toen er in de vakantie doorgewerkt moest worden, heb ik geen onvertogen woord gehoord. Dat zegt veel over de onderlinge verstandhouding.” Unieke opdrachtgever Tijdens de hele bouw was er een nauwe samenwerking tussen Maas Architecten, de opdrachtgever, de aannemer en 48 Bouwen in Gelderland de installateur. Peter Steijsiger: “Gedurende het uitvoeringsproces is er gestructureerd gewerkt, waarbij vaste overlegmomenten niet ontbraken. Naast de reguliere bouwvergaderingen werden geregeld meetings georganiseerd om gedetailleerder in te gaan op de materie, maar ook om elkaars verwachtingspatroon uit te spreken. Openheid, helderheid en begrip hebben voor elkaars situatie, zorgden ervoor dat we op een constructieve manier met elkaar in gesprek bleven. Het resultaat van deze goede samenwerking is dat straks in december een gebouw is gerealiseerd voor een unieke opdrachtgever en daar mogen alle bouwpartners trots op zijn. Een bedankje naar WILA voor het in ons gestelde vertrouwen is zeker op zijn plaats. Maar ook spreek ik graag mijn lof uit naar alle medewerkers die, ondanks dat de werkdruk hoog was, dit bijzondere project succesvol hebben afgerond. Dat de oplevering een feestje gaat worden, staat buiten kijf!”
Wila Lochum Over Kreunen Bouw /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Peter Steijsiger, sinds zeven jaar werkzaam bij Kreunen Bouw, omschrijft de organisatie als een allround bouwbedrijf. ///////////////////////////////////////// De ambities van WILA zoals omschreven in het plan van eisen: Buitenkant: • Modern • Onderscheidend • Industrieel • Hoge afwerkingskwaliteit Binnenkant productiehal: • Overzichtelijk en ruim • Flexibel • Onderhoudsvriendelijk • Goed en gezond binnenklimaat • Juiste lichtinval • Logische verkeersstroom Binnenkant facilitaire functie: • Overzichtelijke en ruim • Juiste lichtinval • Rust en ordelijk • Goede zichtlijnen • Logische verkeersstroom • Goed en gezond binnenklimaat • Goede akoestiek • Rustig kleurgebruik • Industrieel karakter • Onderhoudsvriendelijk • Hoge afwerkingskwaliteit “Wij voeren onderhoudswerkzaamheden uit van vijftig euro tot werken van vijftien miljoen euro. Onze kracht zit vooral in unieke projecten, een conceptbouwer zijn we niet. De werken die we uitvoeren variëren van renovatie en verduurzaming tot (luxe) woningbouw en utiliteitswerken. We werken het liefst regionaal, men zal niet snel een bouwbord van Kreunen in Almere tegenkomen. De laatste jaren zijn we behoorlijk gegroeid, dit willen we graag vasthouden. Persoonlijk verwacht ik met name verbreding in het onderhoudswerk en verduurzaming. Deze werkzaamheden hebben we anderhalf jaar geleden ondergebracht in een aparte onderhoudstak met een eigen KCC (Klant Contact Centrum). Hier kunnen bewoners van onder andere corporaties reparatieverzoeken melden. Deze worden dan rechtstreeks gepland in de agenda van onze vaklieden. In de toekomst verwacht ik zeker dat er nog meer corporaties en bedrijven van deze diensten gebruik zullen gaan maken, in combinatie met het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden.” Peter Steijsiger: “We werken het liefst regionaal, men zal niet snel een bouwbord van Kreunen in Almere tegenkomen.” Bouwen in Gelderland 49
Wila Lochum Door: Jolanda Groothuis ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Maas Architecten leidende factor in totale huisvestingsplan WILA Maas Architecten Lochem-Zeist is reeds jarenlang een vaste relatie van WILA. Al in 1996 ontwierp het bureau het huidige hoofdkantoor aan de Goorseweg in Lochem om vervolgens in de loop der jaren als partner op te treden bij interne verbouwingen. Jorrit Hulshof is architect bij Maas. Hij legt uit dat er vanaf 2016 serieus werd gesproken over het vergroten van de huidige hoofdlocatie, die onderdeel uitmaakt van het totale huisvestingsplan. Artist impression: Maas Architecten LochemZeist “In de daaropvolgende jaren hebben we voor WILA een nieuwe hightech parkeergarage ontworpen die tegenover de huidige hoofdvestiging ligt. Deze parkeergarage was noodzakelijk, zodat de oorspronkelijke parkeerplaats, gelegen bij de hoofdvestiging tevens bij de productiehal gevoegd kon worden. Tijdens diezelfde periode is er onderzoek geweest om de fabriek verder oostwaarts uit te breiden. Deze grond was helaas niet te koop. Daarom zijn we vanaf 2018 gestart met de eerste studies om te inventariseren of er een nieuwe productielocatie elders in Lochem gerealiseerd kon worden. Vanaf de initiatieffase zijn we betrokken geweest bij deze nieuwbouw. Dit hield in dat we samen met WILA een technisch en functioneel programma van eisen hebben opgesteld. Op basis daarvan zijn we begonnen met het ontwerp, dat gedurende het proces groeide. Dit was een intensief proces tussen de opdrachtgever en mij als architect.” Zuiverheid en precisie Op de vraag of het ontwerpen van de tweede productiehal een complexe klus was knikt Jorrit Hulshof bevestigend: “Dat was het zeker! Er waren veel factoren die een belangrijke rol speelden in het ontwerp. De meeste productielocaties bestaan uit een los kantoor met daarachter een vastgeplakte functionele 50 Bouwen in Gelderland
Jorrit Hulshof: “Ik denk dat er maar weinig productielocaties in Nederland zijn met zo’n unieke en hoeveelheid (context)beleving.” hal. WILA had de intentie zich te willen onderscheiden. We hebben een modern gebouw ontworpen met twee voorkanten; de kanaalzijde en de (spoor) wegzijde. Het gebouw kan als één volume gelezen worden, waarin alle functies zijn opgenomen. Het straalt zuiverheid en precisie uit. Om tot deze eenvoud te komen moest over alle details nagedacht worden, zowel esthetisch als technisch. Maas Architecten is een full service architectenbureau. WILA heeft ons derhalve overal bij betrokken, van projectmanagement tot en met de terreininrichting en het interieurontwerp.” Basement van beton Leidend voor het ontwerp was het vigerende bestemmingsplan en het programma van eisen van WILA. De opdrachtgever wilde een productielocatie die overeenkomsten heeft met de hoofdvestiging. Jorrit Hulshof: “Bij de hoofdvestiging hebben we een aantal jaren geleden nieuwe materialen aangebracht die aansluiten bij de huidige identiteit van WILA. Er werd gekozen voor horizontaal zwart plaatmateriaal om de lengte van het gebouw te benadrukken en het bouwvolume te abstraheren. Vanwege de kwetsbaarheid en industriële uitstraling werd ervoor gekozen om het gebouw op een basement van beton te zetten, waarbij zelfs de overdekte, opgetilde entreevloer even los komt van het aanwezige maaiveld. RVS panelen komen bij de bestaande hoofdvestiging terug bij de entree. Deze panelen worden gemaakt met het product wat WILA zelf produceert, namelijk kantenpersgereedschap. Welzijn medewerkers De grote hoeveelheid glas is toegepast om de buitenwereld te laten zien wat WILA produceert. Bovendien zorgt het voor contextbeleving; je beleeft de bosranden van Lochem-Ampsen met het treinverkeer aan de noordkant en aan de zuidkant het Twentekanaal met de vrachtschepen. Ik denk dat er maar weinig productielocaties in Nederland zijn met zo’n unieke en hoeveelheid (context)beleving. Dit is overigens niet alleen waarneembaar bij de kantoren, maar tevens in de fabriek. Om het zonlicht aan de zuidzijde te filteren werd gekozen voor een materiaal met een industriële look en feel in de vorm van aluminium lamellen. Op de verdieping kijkt men vanuit de kantine en het dakterras hier horizontaal doorheen, waardoor het zicht op het Twente-kanaal maximaal blijft. Op de begane grond werkt het als natuurlijke zonwering. Daarnaast zijn er veel panoramaramen toegepast in de fabriek. Daglicht heeft namelijk een positieve invloed op het welzijn van de medewerkers. Naast de panoramaramen in de zijgevels zijn in het dak van de fabriek sheddaken gemaakt voorzien van lichtstraten op de noordkant. Op deze manier is ook midden in de fabriek voldoende daglicht aanwezig.” Veel licht en zicht Volgens Jorrit Hulshof is het gebouw zodanig geïntegreerd ontworpen dat zowel aan de noordzijde als aan de zuidzijde ondersteunende functies zijn neergelegd in één bouwvolume. Bouwen in Gelderland 51
Wila Lochum “Tussen de kantoren en de fabriekshal is aan de noordzijde een glazen atrium gemaakt. Deze zorgt voor veel licht en zicht, maar ook voor groenbeleving. Twee enorme bomen bevestigen de hoge ruimte. Dit atrium is tevens het entreegebied. Van daaruit kan gekozen worden om óf naar de productiehal te lopen óf middels een prachtige industriële trap omhoog te gaan naar het kantoorlandschap. Aan de zuidzijde bevindt zich onder andere de gezamenlijke kantine die via een groot bordes te bereiken is. Vanaf dit bordes is het gehele productieproces (15.000 m2 ) te overzien. Jorrit Hulshof: “Het gebouw kan als één volume gelezen worden, waarin alle functies zijn opgenomen.” Aangrenzend aan de kantine ligt een inpandig dakterras, voorzien van een glazen schuifdeursysteem, zodat ook in het voor- en najaar kan worden genoten van de frisse buitenlucht. Tevens is dit terras voorzien van een vertical garden. Tot slot is het noemenswaardig dat het hele gebouw all-eletric wordt uitgevoerd.” Toekomstbestendig Namens Maas Architecten zegt Jorrit Hulshof zich vereerd te voelen dat inmiddels gestart is met de laatste bouwfase van het totale huisvestingsplan van WILA. “Op de hoofdlocatie gaan we ons nu bezig houden met de planvorming van de laatste interne verbouwing, zodat ook deze locatie weer helemaal toekomstbestendig is.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 52 Bouwen in Gelderland
/ KienhuisHoving informeert Ontwerpaansprakelijkheid overnemen? Pas op! Opdrachtgevers willen risico’s bij bouwprojecten vermijden en leggen daarom regelmatig het ontwerprisico bij de aannemer, ook wanneer de ontwerpdocumenten afkomstig zijn van de opdrachtgever. Uit een uitspraak van het Gerechtshof Amsterdam van 23 juni 2020 blijkt dat dit vergaande consequenties kan hebben.1 / Feiten Opdrachtgever heeft in een private aanbesteding drie partijen uitgenodigd om in te schrijven op een opdracht voor het aanpassen van de kelder onder een hotel. In de uitnodigingsbrief staat dat de aannemer de volledige ontwerpverantwoordelijkheid draagt en het ontwerprisico ten aanzien van alle (ontwerp)documenten afkomstig van de opdrachtgever. Ook draagt de aannemer het realisatie- en uitvoeringsplanningsrisico. Inschrijvers moeten uitvoerig onderzoek doen naar alle documenten uit de vraagspecificatie en alle overige (bouwtechnische) eigenschappen van het bestaande gebouw en de omgeving. Verder moeten inschrijvers een vaste, niet voor verhoging vatbare realisatievergoeding aanbieden. Er is geen ruimte om nadere kosten bij de opdrachtgever in rekening te brengen. Aannemer X krijgt de opdracht. In haar inschrijving staat dat kostenconsequenties in tijd en geld voor het aantreffen van verontreinigde grond niet zijn meegenomen in haar aanbieding. Verder staat in de overeenkomst dat de aannemer recht heeft op termijnverlenging, indien door overmacht of door voor rekening van de opdrachtgever komende omstandigheden, niet van de emer kan worden gevergd dat het werk binnen de overeengekomen tijd wordt opgeleverd. Tijdens de uitvoering stuit X op een aantal omstandigheden waarmee zij in de aanneemsom geen rekening heeft gehouden, zoals puin en obstakels in de grond, problemen rondom de fundering en bodemverontreiniging. Hierdoor is de oplevering van het werk uitgesteld. Partijen discussiëren over de vraag of X recht heeft op een kostenvergoeding en bouwtijdverlenging. Zij leggen de kwestie rechtstreeks voor aan het Gerechtshof Amsterdam (hierna: ‘het Hof’). Beoordeling X beroept zich op artikel 7:753 BW. Kort gezegd bepaalt dit artikel dat de rechter bij kostenverhogende omstandigheden de prijs kan aanpassen, mits deze omstandigheden niet aan de aannemer zijn toe te rekenen en de aannemer geen rekening heeft hoeven houden met de kans op zulke omstandigheden. Volgens het Hof zijn partijen in deze casus afgeweken van dit artikel. Opdrachtgever heeft het risico van eventuele onvoorziene omstandigheden in beginsel bij X gelegd. Dit geldt ook voor de aanspraak op bouwtijdverlenging, tenzij sprake is van overmacht of omstandigheden die voor rekening van opdrachtgever komen. X stelt Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht. e-mailadres: marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 053 - 480 42 05. Bouwen in Gelderland 53 dat zij geen onderzoek kon verrichten naar de bodemgesteldheid en de problemen rond de fundering pas later aan het licht kwamen. Het Hof gaat hier niet in mee en oordeelt dat X ervoor had kunnen kiezen op andere wijze haar risico in te schatten of af te dekken. X had bijvoorbeeld kunnen vragen om een (al dan niet) destructief onderzoek te mogen verrichten naar de ondergrond van het gebouw. De kosten- en tijdconsequenties van voornoemde omstandigheden komen dus voor rekening van X. Aangezien X voor de bodemverontreiniging expliciet een voorbehoud heeft gemaakt in haar inschrijving, komen de kosten- en tijdconsequenties hiervan wel voor rekening van opdrachtgever. Conclusie Denk niet te lichtvaardig over het overnemen van het ontwerprisico en een vaste realisatievergoeding. Het kan zinvol zijn om bij inschrijving een voorbehoud voor bepaalde kosten of omstandigheden te maken. Dit is echter niet zonder risico. Indien de aanbestedingsstukken bepalen dat inschrijvers onvoorwaardelijk akkoord moeten gaan met alle voorwaarden, kan het stellen van een voorwaarde leiden tot uitsluiting van de inschrijving. Hof Amsterdam 23 juni 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:1803. 1
Algemeen Alsecco ProAttika® biedt strakke gevels zonder dakrand Innovatief verzonken dakrandsysteem voor minimalistische architectuur Een gevelisolatiesysteem met sierpleister als decoratieve afwerking leent zich uitstekend voor een strakke architectuur. De dakrand kon voorheen nog wel een storend element zijn, of lokale vervuiling in de vorm van afloopstrepen. Dit alles is verleden tijd met het innovatieve ProAttika® Alsecco uit Nijkerk. dakrandsysteem van Het systeem ProAttika® Bij het ProAttika® systeem wordt de gevel afgewerkt tot aan de bovenrand van het gevelvlak zonder zichtbaar dakrandprofiel. Dit concept garandeert een perfect naadloze en waterdichte overgang van gevel naar dak. Het systeem is toepasbaar op de buitengevelisolatie systemen en gevelafwerkingen van Alsecco zoals sierpleister, minerale steenstrips of betonlook. mogelijk. Met ProAttika® sluit de dakisolatie van het plat dak perfect aan op de buitengevelisolatie. Hierdoor zijn er geen ongeoorloofde warmteverliezen meer en wordt uw gevel thermisch optimaal ingepakt. Ontwikkelaar ProAttika® ProAttika® is ontwikkeld door Een innovatieve oplossing voor als het nog iets strakker mag zijn! De kern van het systeem is een speciaal gevormd isolatieblok van EPS en het ProAttika® profiel. Het ProAttika® profiel bestaat uit een basisprofiel waar een afsluitprofiel overheen geschoven wordt. Het profiel maakt een perfecte uitlijning en een 100% waterdicht geheel 54 Bouwen in Gelderland DAW collega Stefaan Bonny. Hij was 25 jaar lang actief bij het moederbedrijf DAW als ETICS consultant en stond dagelijks in contact met architecten, studiebureaus en opdrachtgevers. Hij pikte signalen uit de markt op dat er behoefte was aan een verzonken dakrandsysteem. Na enkele uitgevoerde testprojecten ontwikkelde hij ProAttika® waarmee kan worden ingespeeld op de vraag naar nog strakkere en minimalistische architectuur. Het Europees gepatenteerd ProAttika® systeem was een feit en past perfect in het gamma van Alsecco.
Tekst nog te doen CONSTRUCTIEHOUT PREFAB GEBINTCONSTRUCTIES GEVELBEKLEDING MEUBELHOUT EN TAFELBLADEN EIKEN, DOUGLAS, LARIKS EN GEWATERD GRENEN Zaagmolenweg 1, Delden tel. 074-3762181 Houtzagerij Twickel Al meer dan 2 eeuwen een begrip in Twente Uw adres voor advies en levering van eiken, douglas, lariks en gewaterd grenen voor elke toepassing. Zaagwerk op bestelling in elke gewenste afmeting of levering direct uit onze ruime voorraad. Bekijk onze website voor alle mogelijkheden: houtzagerijtwickel.nl FSC®-c00483 en PEFC gecertificeerd. Aangesloten bij Streek Eigenhout. Bouwen in Gelderland 55
1 Online Touch