0

25e jaargang nr 4 - winter 2019 Prijs € 4,25 Winterwandelen in Zwitserland Eindeloos dwalen in waterrijk Wallonië Pronkjewailpad gastvrij wandelen door Groningen Met speciale bijlage Sfeervol Overnachten

Your wo rld is about to move. Shoulder your pack The day does not wa it. Breathe in. Buckle up. The first steps are to ugh Zip, clip, adjust, tighten. Trust your ambition. This is The Carry Moment™ Open the doo r. Breathe out, and go. 2

Redactioneel Waarom ik toch altijd zo veel ging lezen over mijn vakantie- of reisbestemming, vroeg een vriendin me in de vorige eeuw enigszins verontrust. Want, sprak ze haar zorgen uit, dan is er geen enkele verrassing meer als je er eenmaal bent. Mijn antwoord was even kort als duidelijk: voorpret. Want de gemiddelde vakantie of reis begint met een flinke portie voorpret. Reisgidsen, de etalage van het reisbureau, vakantiebeurzen en struin tochten op internet brengen je in een paar uur tijd van een luxe zwembad aan de kust naar een huttentocht in de bergen. Van een kolossaal museum in een metropool naar een autorit dwars door de woestijn. En zolang je niet klikt op de knop ‘reserveer’, kun je blijven genieten van alle mogelijkheden die voor je open liggen. Daarom is deze ‘te voet’ ook een grote bron van voorpret. We nemen je mee naar bijzondere wandelevenementen. De grote drukbezochte, maar ook de parel in het noorden: het Pronkjewailpad. We verrassen je met wandelgebieden over de grens bij onze Lichtvoetig Marker Wadden Op de laatste dag van het seizoen schepen we in op de Zuiderzee. Het Urker schip ligt aangemeerd aan de kade van Haven Lelystad. Het is een beauty: ambachtelijk smeedwerk, koperen leuningen. Tafels en vensterbanken van gepolijst mahonie, lederen banken voor de ramen waarachter het IJsselmeer zijn grijze golven behoorlijk deinen laat. Niet te lang naar kijken want dan kruipt de zeeziekte in de maag. Aan boord is het gezellig druk. Een biologiestudentikoos gezelschap, een oudere natuurclub en diverse kleine groepen, stellen en families. Wij zijn in te delen in de laatste categorie. Ik laat me meevoeren door onze kleinzoons twee trappen op. Onze wapperende haren op het bovendek vangen de volle wind. Turend over de golven ontwaren we richting noordwest een paar glinsterende eilandjes in het meer. Het zijn de eerste Marker Wadden – land made by man, of wel de Hollander. Het idee is vijf jaar geleden ontstaan. De bedenkers wilden een paradijs scheppen voor watervogels. Slib van de bodem van het IJsselmeer wordt opgebaggerd, gezuiverd en vervolgens geduldig op hopen gespoten. Het casco mag van de Hollander zijn, de bekleding is aan Moeder Natuur, en Vadertje Tijd doet de rest. De Zuiderzee meert af aan een lange steiger richting het Marker Wad. Smal ook, en niet geschikt voor dronkemansbenen. Onze kleinzoons zijn zo nuchter als pasgeboren lammetjes, maar net zo springerig, dus houden we ze dicht bij ons. Op het eiland valt gelijk het strandgevoel op. Aan de zuidkant ligt een heuse duinreep met zandstrand en al, zodat je je waant aan de Noordzeekust. De lucht- en wolkenpartijen zijn overweldigend uitgestrekt alsof je wandelt in een schilderij van Van Ruisdael. Met dit verschil dat op de Marker Wadden hekken, paarden noch koeien staan. De natuur hier is woest en ledig maar voor Eden lijkt het nog te vroeg. Schijn bedriegt want er zijn meerdere vogel kijkhutten aangelegd. De grootste kondigt zich door zijn bizarre vorm als van een dinosauriër al van verre aan, maar het kost nog vele kilometers wandelen door de gure kou voordat we hem bereiken. In de bermen van de wandelpaden bloeien duizendblad en valse kamille en overal zien we struweel van wilgen en moerassen vol riet. Vanuit de kijkhutten zien we de kleurige bergeenden dobberen op het grijze water. En door de luiken van een schutting spiedend zien we drie futen, elegant in elke beweging, beurtelings kopje onder gaan. George Knottnerus ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, tel. 0343-449499 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: tel. 00-3130-6910138. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafi sch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Simone Arts, Wim ten Brinke, Koos Dijksterhuis, Tialda Hoogeveen, John Jansen van Galen, Maartje van der Klis, Tessa Klooster, George Knottnerus, Nienke van der Veer, Elvira Werkman, Koen van Wijk, Henk van Wijngaarden, Gerrit Jan Zwier • ‘te voet’ nummer 4, vijfentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – nummer 1, zesentwintigste jaargang – verschijnt april 2020. oosterburen tot onontdekte stukken Griekenland en Zwitserland. Het smaakzintuig spreken we aan met onze smulreis naar De Gaume, dit gebied op de grens met Frankrijk is al 2000 jaar een wijngebied. Maar ook de altijd goede evergreens Zuid-Limburg en de Achterhoek vind je in ons magazine. Logisch dus dat deze veelzijdige ‘te voet’ mee gaat naar beurzen en wandelevenementen. Op de vakantiebeurs ga ik me eens lekker laven aan alle reisopties. Waar ik naartoe ga in 2020? Geen idee. Zo lang ik de keuze uitstel, kan ik blijven genieten van de voorpret. En hoeveel ik er ook over lees, verrassend blijft een bestemming toch. Want hoe het vakantieadres klinkt, voelt of ruikt? Dat vertelt geen reisgids je. Tialda Hoogeveen 34 Sankt Wendeler Land Over Duitse hoogtes 49 Bevrijdingstocht Groningen Wandelen met een fakkel 57 John Jansen van Galen Recht van overpad 59 Speciale bijlage Sfeervol overnachten Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Het gepelde land Wandelapps Loopbaan Vierdaagse Apeldoorn Uitgelezen inhoud 10 Onverwoestbare klassieker De Groote Peel 18 Onbeschreven Griekenland 20 Ontdek het Pindos-gebergte Koffie met melk Heidezicht in Bussum 31 Tocht om de Noord Zintuigen vieren feest 5/6 8 47 48 50 51 54

Al onze wandelreizen in 2020 België Marcourt-en-Ardenne • Standplaats Duitsland Eifel • Trektocht Malerweg • Trektocht Frankrijk Corsica • Trektocht West-Bretagne • Trektocht Griekenland Zakynthos en Kefalonia • Trektocht Corfu • Trektocht Kefalonia • Trektocht Zakynthos • Trektocht Groot-Brittannië Lake District • Trektocht De Cotswolds • Trektocht Exmoor • Trektocht Jersey, Guernsey en Sark • Trektocht Schotland • Trektocht The Heart of Scotland • Trektocht Ierland Ring of Kerry • Trektocht IJsland IJsland • Trektocht Italië Cinque Terre • Trektocht Godenweg • Trektocht Kastelruth • Standplaats Toscane • Trektocht • Geheel verzorgde individuele wandelvakanties • Standplaats of trektocht van hotel naar hotel met bagagevervoer Kijk voor ons complete aanbod: www.eigenwijzereizen.nl Nederland Het Krijtlandpad • Trektocht Pieterpad • Trektocht Het Romeinse Limespad • Trektocht Noorwegen Bergen en de Hardangerfjord • Standplaats Oostenrijk St. Johann • Standplaats Zillertal • Standplaats Portugal Madeira • Standplaats Madeira • Trektocht São Miguel • Trektocht Rota Vicentina • Trektocht Porto - Santiago de Compostela • Trektocht Slovenië Julische Alpen • Trektocht Spanje Andalusië • Trektocht La Palma • Standplaats La Palma • Trektocht Porto - Santiago de Compostela • Trektocht Samos - Santiago de Compostela • Trektocht Costa Brava • Trektocht Zwitserland Wengen • Standplaats

nieuws www.meindl.de Longlist wandelroute van het Jaar 2020 Nieuw meldpunt markeringen Niets frustrerender dan een routeaanduiding die er niet meer is, beschadigd is geraakt of de verkeerde kant op wijst. Met meldpuntroutes.nl is daar vanaf nu iets aan te doen. Meldingen op deze site kun je eenvoudig invoeren met je mobiel en dienen binnen vier weken te zijn afgehandeld. Wandelaars kunnen meldingen maken over een markering, blokkade of fout in de routebeschrijving op LAW’s, Streekpaden, NS-wandeltochten en wandelnetwerken. Het meldpunt vervangt het bestaande BordjeWeg en MeldpuntWandelen van initiatiefnemers Fietsplatform en Wandelnet. De zes wandelroutes op de longlist van de Wandelroute van het Jaar 2020 in de Benelux - georganiseerd door de Fiets- en Wandelbeurs - zijn bekend. Begin januari nomineert de jury routes voor de shortlist. Op de eerste dag van de Fiets en Wandelbeurs in Gent, op 15 februari, wordt de uiteindelijke winnaar bekend gemaakt. Vorig jaar ging de winst naar het Romeinse Limes pad. De longlist voor dit jaar bestaat uit: • Gilbert van Schoonbekepad, • Streek-Grote Route pad Waas- en Reynaertland • Pronkjewailpad • Wandelnetwerk Diemerscheg (onderdeel Wandel netwerk Noord-Holland) Weer nieuwe Klompenpaden De provincie Utrecht en Gelderland zijn opnieuw twee klompenpaden rijker. Zo loop je in het buitengebied van Herwijnen over de oude en de nieuwe dijk, door boomgaarden en weilanden en door de uiterwaarden langs de Waal. Heel anders is het 13 kilometer lange Bekbergerpad dat langs het beekdal, historische enken en oude Veluwse bossen leidt. De route is in te korten. Ook komen er in de Bommelwaart twee routes bij, waarmee er totaal zes in het gebied zijn. Klompenpaden zijn wandelroutes over boerenland zijn kleinschalig, rustig en bieden een combinatie van cultuur en natuur. Elke route is gemarkeerd met klompjes. De routes zijn te vinden op de website klompenpaden.nl en in de gratis app. • Nieuwe Waterliniepad • Wandelnetwerk Demer en Dijle Goudjakhals gezien in Drenthe Meer wandelaars op snelweg Het aantal wandelaars op de snelweg is fors gestegen, vooral in de provincie Brabant. In 2014 noteerde Rijkswaterstaat nog zo’n 1400 gevallen van wandelaars, fietsers en mensen in een gehandicaptenvoertuig op de snelweg, vorig jaar waren het er meer dan drieduizend. De wandelaars komen om verschillende redenen op de snelweg terecht. Volgens Rijkswaterstaat zijn het vaak automobilisten met autopech of een lege tank. Ook de toegenomen verkeersdrukte speelt waarschijnlijk een rol. Daarnaast zijn er verwarde personen die op de snelweg lopen en toeristen die door hun routeplanner met de fiets naar de snelweg zijn gestuurd. Cijfers over het aantal ongelukken worden niet bijgehouden, maar in de media zijn talloze berichten te vinden over ongelukken met voetgangers op de snelweg, al dan niet met dodelijke afloop. Daarnaast is het verboden om op de vluchtstrook te lopen, boetes lopen uiteen van 110 euro voor wandelaars tot 150 euro voor fietsers en bestuurders van gehandicaptenvoertuigen. Naast de wolf doet nu ook de goudjakhals Nederland aan. Het zoogdier is gespot op een wildcamera in Drenthe. Het is de eerste waarneming van deze diersoort ooit in deze provincie. Slechts twee keer eerder is dit neefje van de wolf in ons land gezien. De wildcamera was opgesteld voor onderzoek namens de Zoogdiervereniging in het kader van Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). Natuur organisaties brengen aan de hand van dat programma diersoorten in Nederland in kaart. De waarneming van de goudjakhals was een toevallige ‘bijvangst’ uit dit onderzoek. Het dier is sinds tientallen jaren bezig met een opmars vanuit OostEuropa. Ook in Duitsland en Denemarken wordt de goudjakhals steeds vaker gezien. 5 Foto: Cindy de Jonge-Stegink

nieuws Vier pelgrimsroutes Friesland voltooid Romeinse Limes genomineerd voor Werelderfgoedlijst Met de wandelgids Bonifatius Kloosterpad is in Friesland een netwerk van vier pelgrimsroutes voltooid. De 420 kilometer lange Boni fatiusroute gaat langs – vergeten – middeleeuwse klooster locaties in het landschap van Noord- en Oost-Friesland. Van cisterciënzer monniken op Schiermonnikoog via kloosters en buiten hoven in de Friese Wouden tot aan Wolvega. Ook voert het kloosterpad langs een breed palet aan landschappen, van de wadden tot de Friese wouden en de beekdalen. De grote route is op te delen in twaalf etappes en telt dertien kleinere rondwandelingen. Behalve de wandelgids schreef wandelschrijver Fokko Bosker met historicus Lammert de Hoop ook een boek met wandelverhalen over de route. Beide boeken zijn verkrijgbaar bij uitgeverij Bornmeer/Noordboek. Nederland en Duitsland gaan komend jaar de Limes voordragen voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De Romeinse Limes is de vroegere noordgrens van het Romeinse Rijk. Op veel plaatsen zijn nog restanten uit die tijd te vinden. Het Nederlandse deel van de Limes is al goed wandelend te verkennen. Het Romeinse Limespad, een van de lange afstandswandelpaden van Wandelnet, volgt de voormalige Romeinse grens van Katwijk aan Zee naar het Duitse Xanten. De wandelroute is 275 kilometer lang en voert je langs voormalige forten, wachttorens en archeologische vindplaatsen. Ook komt het pad langs Museumpark Archeon, waar een nagemaakte Romeins stad is te bezoeken. Het World Heritage Comité van UNESCO neemt in juli 2021 een besluit over de nominatie van de Nederlands-Duitse Limes. Mocht dat besluit positief zijn, dan krijgt de Romeinse Limes de status van Werelderfgoed. Autoloze zondag Wandelen over de A10, de Afsluitdijk of de rotonde om de hoek. Het kan als Den Haag in navolging van andere Europese steden besluit de plannen tot een autoloze zondag door te laten gaan. Eind september was het stil op straat in onder andere Brussel, Parijs en Londen. Daar werd een autoloze zondag gehouden als onderdeel van de Europese mobiliteitsweek, om aandacht te vragen voor luchtvervuiling en de gevolgen van klimaatverandering. In Parijs liepen wandelaars over het anders zo drukke verkeersplein de Champs- Élysées. De Franse hoofdstad was, op de ring weg na, van 11.00 tot 18.00 uur niet toegankelijk voor motor voertuigen. Daarmee werd de stad het grootste stedelijke gebied ter wereld zonder auto’s. In België was niet alleen Brussel autoloos, dertien Vlaamse steden deden mee met het initiatief. Regeringspartij ChristenUnie en oppositiepartij GroenLinks hebben een wetsvoorstel ingediend voor de terugkeer van een autoloze zondag, die in 1973 als gevolg van de oliecrisis werd ingevoerd. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infra structuur is geen voor stander van een verplichte autoloze zondag. 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 6 Foto: Wandelnet

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN WANDELEN ZONDER (PIJN)KLACHTEN Door het maken van een digitale voetscan wordt de lengte en breedte gezien van uw voet. Ook is te zien waar drukpunten zijn. Het juiste schoenadvies is afhankelijk van de gemaakte scan én waar u gaat wandelen. De stand van uw voeten, die ook op de scan te zien is, kan leiden tot knie, heup en rugklachten. Hiervoor bieden wij de mogelijkheid tot het op maat laten maken van steunzolen. Op maat gemaakte steunzolen kunnen ervoor zorgen dat deze klachten vaak verminderen en soms zelfs geheel verdwijnen. Voor de steunzolen maken wij gebruik van verschillende hardheden materiaal. De zolen worden computergestuurd gefreesd waardoor de zolen tot in detail correct zijn. Met hielspoor, beenlengte verschil, diabetes, artrose enz. houden wij natuurlijk ook rekening. Tevens maken wij aangepaste zolen voor verschillende sporten. Vergoeding van de steunzolen is afhankelijk van uw ziektekostenverzekering. VOETSCAN AFDRUK SCAN SCHUURMACHINE STEUNZOLEN STATIONSLAAN 41A, 8071 CL NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

2 3 1 nieuwe PRODUCTEN voor wandelaars 4 6 5 1 Hanwag heeft met zijn Merino sokken een fijne trekking sok voor intensieve bergwandelingen ontwikkeld. Natuurlijk comfortabel met “GOTS” -gecertificeerde merinowol, zachter en flexibeler dan andere wolvezels. De zachte badstofinzet zorgt voor optimaal comfort. Beschikbaar voor mannen en vrouwen. € 25,99 www.hanwag.co 2 Vaude laat het winter worden met haar collectie winterkleding voor kinderen. Dit multifunctionele Snow Cup 3in1 Jacket bijvoorbeeld zorgt ervoor dat je kroost niet verkleumt, zeker niet als je de bijpassende overall erbij koopt. Het houdt regen en nattigheid tegen en heeft een hoge kraag met afneembaar capuchondeel. € 179,95 www.vaude.com/nl 3 LowAlpine maakt wandelen nog sportiever met de Halcyon 35:40 Pack, een ultieme rugzak voor klimmen en bergwandelen. Met functies zoals een touwcompressiesysteem, een pick-houderpaneel en versterkte ski-slots, kun je je er veilig mee over rotsen, sneeuw of ijs bewegen. Met de uitschijfbare bovenkant kun je de rugzak 5 liter groter maken. € 149,95 lowealpine.com 4 Van Eegen footcare - Deze complete Footcare Kit beschermt en verzorgt je voeten tijdens en na het wandelen. De kit is samengesteld door een gediplomeerd medisch pedicure. De producten verkleinen de kans op blaren en wrijving en gaan beschadigingen van de nagels tegen. Prijs: € 39,95 www.vaneeghenfootcare.nl 5 Eagle Creek heeft de Gear Warrior-collectie tassen die licht, robuust en veelzijdig zijn. De Wheeled Duffel, 4-Wheel en Travel Pack zijn verkrijgbaar in verschillende afmetingen voor elk avontuur. Dankzij de ‘No matter what-garantie’ wordt de tas gratis gerepareerd of vervangen, wat er ook gebeurt. Prijs € 140,00 www.eaglecreek.com/shop/organizers 6 Meindl maakt trailen comfortabel met de Lite Trail lady & Men GTX® schoenen. Lichtgewicht, de goed dempende en gestabiliseerde profielzolen zorgen voor loopcomfort met veel grip. Door de ver naar voren doorlopende vetersluiting kan de schoen zeer precies individueel aan de voet worden aangepast. Adviesprijs € 179,90 www.Meindl.de 8

ADVERTORIAL Avontuurlijk wandelen met IDTravel VAN HUT NAAR HUT IN MAGISCHE DOLOMIETEN Huttentochten IDTravel heeft huttentochten uitgezet in Val di Fassa en Val di Sole. De twee gebieden zijn totaal verschillend, maar zijn toch duidelijk met elkaar verbonden. Val di Fassa is een vallei, omringd met karakteristieke, hoge rotspieken. Het is een gebied dat op het oog ruig en onbegaanbaar lijkt. De uitgezette huttentochten in deze regio bewijzen echter het tegendeel: voor wie de weg weet is het er geweldig wandelen, gevolgd door overnachtingen in comfortabele berghutten. Ook in Val di Sole, met name in het Stelvio National Parc, zijn prachtige wandeltochten in kaart gebracht. Je wandelt door dalen, langs meren, over sneeuwvelden en over bergkammen met magische vergezichten waar je stil van wordt. Ook in dit gebied overnacht je in hele gezellige berghutten. In de authentieke hutten geniet je van lokale streekproducten die men met Italiaanse charme serveert. Onvergetelijke huttentocht Val di Sole: Stelvio National Park Lago di Covel Dolomieten De grillige vorm van de Dolomieten is uniek. De vele kleuren rood van de ondergaande zon zijn ongeëvenaard. De tochten die je in het gebied kunt doen zijn heel divers. Er zijn tochten die in het dal beginnen en gestaag richting de boomgrens gaan. Andere tochten beginnen in het hooggebergte en blijven daar. Ontdek het zelf tijdens een avontuurlijke huttentocht. IDTravel biedt wandelaars verschillende huttentochten in de Dolomieten. Dat kan op elk niveau: er zijn tochten voor beginnende en meer ervaren bergwandelaars én om niet te vergeten voor gezinnen met kinderen. De tochten duren vijf tot maximaal acht dagen lang. Onderweg passeer je kleine bergdorpjes, rifugio’s (kleine hutten waar je kunt uitrusten), kabbelende rivieren, spiegelgladde bergmeren en klaterende watervallen. Je geniet van de overweldigende natuur en de heerlijke frisse berglucht. Vergeet niet dat je tijdens de tocht zo maar wat klein wild kunt tegen komen, een ervaring apart! En als het klimmen even te heftig wordt, zijn er enkele kabelbanen in werking. Val di Fassa Val di Sole: Stelvio National Park Cascate Saent IDTravel Elke tocht is in samenwerking met de uitgezet. Het enige wat jij hoeft te doen is wandelen, IDTravel reserveert de accommodaties voor je. Voordat je aan je huttentocht begint, vertelt de bergwacht je wat de actuele stand van zaken is op jouw route. Zo kun je onbezorgd op bergwandel vakantie. Meer informatie over de individuele huttentochten in de Dolomieten vind je op www.idtravel.nl Val di Fassa 9 © Patricia Ramirez © Ph brianimage © Mattia Rizzi © Ph T. Prugnola Archivio A.P.T.

25 jaar na de eerste route in ‘te voet’ onverwoestbare klassieker Bijna een kwart eeuw geleden verscheen de eerste jaargang van ‘te voet’ met de eerste reportages. In het vijfde nummer beschreef ‘te voet’ een etappe van het Peellandpad, een rondwandeling door Nationaal Park De Groote Peel. Hoe is het daar nu? Ospel Elvira Werkman ‘De Peel klinkt als toppunt van troosteloosheid.’ Voor de hedendaagse wandelaar een niet bepaald uitnodigende zin in een van de etappebeschrijvingen van de lange afstandsroute Hertogenpad. Deze route loopt van Breda tot Roermond en is de gedeeltelijke vervanger van het Peellandpad van vijfentwintig jaar terug, dat liep van ’s-Hertogenbosch naar Roermond. De etappe door Nationaal Park De Groote Peel oogt op de kaart onveranderd. Droogte De ‘troosteloosheid’ duidt natuurlijk op de historie van turfstekers in de Peelstreek. 10 Hard werken, leven in een plaggenhut en bittere armoe. Kom je vandaag de dag in de Groote Peel, dan tref je vooral bijzondere natuur, weidsheid en stilte. Bloed, zweet en tranen van de turfstekers zijn lang geleden, maar beslist niet onzichtbaar. Op de plekken waar het water in de vennen laag staat, is goed zichtbaar hoe en waar het veen is afgestoken. Door de droogte van de laatste jaren is het waterpeil in de vennen een halve meter gezakt en zomers valt zelfs een enkel ven droog. Ja, dat zou je een nieuwe troosteloosheid kunnen noemen: droogte als gevolg van klimaatverandering. Om de troosteloze landbouwomgeving met grote nertsenen varkensstallen nog even buiten beschouwing te laten. De behulpzame medewerkster in het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer vertelt dat ondanks projecten met internationale subsidie (Life+) de verdroging blijft aanhouden in het veen. ‘Er valt nauwelijks regen hier. En hoogveen heeft regenwater nodig. Je kunt geen gebiedsvreemd water inlaten, dat is te voedselrijk en het zou de zuurgraad van het water verstoren. Het water in de vennen heeft een pH-waarde van 4,5. Zo zuur dat alleen de Amerikaanse hondsvis erin kan leven.’ Een vissoort die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komt, maar sinds een eeuw ook in Europa leeft. In Nederland is hij waarschijnlijk verspreid vanuit een viskwekerij in Valkenswaard. ‘Volgens de boswachters van het gebied moet het wel een jaar regenen om het water weer op peil te krijgen. Peelpuisten Opmerkelijk is dat de wandelreporter voor ‘te voet’ 25 jaar geleden ook al rept over ver droging. Haar foto’s tonen sterke gelijkenis met die van nu, waarop dode boomstronken Veldnamen Aan ’t Elfde, Filosofische Peel, ’t Eeuwig Leven en de Gebrande Baan zijn zo wat veldnamen in de Groote Peel. Ze verwijzen naar de turfwinningsgeschiedenis, toen de namen onmisbaar waren om je weg te vinden in het veen. Zo verwijst de naam van het ven ‘Aan ’t Elfde’ naar de plas die is ontstaan door veenafgraving en bij het elfde vaartje lag, waarover de turf per schip werd afgevoerd. De ‘vaartjes’ waren genummerd van 1 tot en met 14. Vraag naar de folder met meer veldnamen bij de balie van Buitencentrum De Pelen.

Informatie De etappe van het Hertogenpad door en langs de Groote Peel loopt van Heitraksedijk (bushalte) tot Meijel (22 km). Kaart en beschrijving via www.wandelnet.nl/wandelroute/392/ Hertogenpad-etappe-10. De route is deels gemarkeerd. Het is aan te bevelen de gps-coördinaten van te voren te downloaden en/of een kaartje uit te printen. Houd er rekening mee dat tijdens broed- en vogeltrekseizoen delen van het terrein zijn afgesloten (15 mrt – 15 juli en 15 okt – 30 nov). Wil je enkel wandelen door de Groote Peel en niet het hele Hertogenpad wandelen, dan is het zeer aan te bevelen om een andere route te kiezen, omdat de etappe deels door minder fraai landbouwgebied loopt. Goed startpunt is het Buitencentrum van Staatsbosbeheer. Stel je eigen route samen via wandelknooppunten: vvvmiddenlimburg.nl/nl/ wandelroute-planner-midden-in-limburg. Of kies deze route: www.jr-video.nl/wandelpas/Nederland/Limburg/0124.html. Horeca: Buitencentrum De Pelen, bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer, Moostdijk 15, 6035 RB Ospel. ver boven water liggen in het Meermansblaak, een ven waar de wandeling start. Stronken die ook wel peelpuisten, veenstobben of kienhout worden genoemd. Oude bomen die in het veen geconserveerd zijn en bij het afgraven tevoorschijn kwamen. Waar veen is afgegraven zijn vennen ontstaan, en als het water zakt steken de peelpuisten ver boven water. Vijfentwintig jaar geleden was het een lange, droge zomer en ook toen was de Groote Peel al omringd met landbouwgrond, wat het per definitie lastig maakt om de waterhuishouding op orde te houden vanwege tegenstrijdige belangen (natte natuur versus droge landbouwgrond). Steppes De 1400 hectare natuur van de Groote Peel is sinds 1951 in handen van Staatsbosbeheer. Het gebied biedt een afwisseling aan heide, vennen, moerassen, berkenbosjes en In de Groote Peel tref je vooral bijzondere natuur, weidsheid en stilte open vlaktes met pijpenstrootje en grove den. Nederlandse ‘steppes’. Boswachter John patrouilleert met zijn 4x4 pickup-terreinwagen over die grasvlaktes. Het is de derde boswachtersauto tijdens de wandeling. Dat zag je vijfentwintig jaar geleden niet. Gebieden veranderen en soorten komen en gaan, zoveel is ook duidelijk na een gesprekje met boswachter John. Hij weet nog dat de open vlaktes in de jaren zeventig enkel uit hei bestonden. ‘Hei zover je keek, geen enkele boom, geen bosje.’ Hij zag er het laatste korhoen uitsterven en de grauwe klauwier verschijnen. 11 John rijdt verder en de wandeling vervolgt door gele velden en langs hemelsblauwe vennen. In de buurt van het bezoekerscentrum wandelden meerdere gezinnen, maar naarmate je verder het gebied in komt wordt het stiller en stiller. Op de zandpaden hoor je het ritselen van libellen vleugels. Het zijn er veel, sommige zelfs in paringswiel, hoewel de adem van de winter al voelbaar is. Voortdurend vliegen groepjes rietganzen over, in de bosjes roepen kuifmezen en matkopmezen en vlak boven het pad scheert een havikman. Een kleine vuurvlinder landt op een bloem en spreidt de vleugels naar de laagstaande zon. Wat dat betreft is er gelukkig weinig veranderd in vijfentwintig jaar, de journaliste tekende destijds op: ‘De warmte zindert boven de hei, de stilte is enorm.’

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder .de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de Eén van Europa's mooiste stille streken, volgens ANWB. Een verborgen juweel temidden van grote historische steden zoals Maastricht, Aken, Luik en Tongeren. • Goed verscholen tussen steile heuvels, kleurrijke valleien, holle wegen en oude hoogstamboomgaarden 2020 • Wandelen via knooppunten • Unieke verzameling vakwerkhuizen • Charmante nostalgische Voerdorpjes • Talrijke adembenemende vergezichten 12 Bestel de gids via www.voerstreek.be DE VOER STREEK Buiten gewoon ©Tijs Posen

Pronkjewailpad: de meest gastvrije route van Nederland Al 1500 mensen hebben het ontdekt: het Pronkjewailpad. Niet voor niets is dit meest gastvrije pad van Nederland genomineerd voor de titel mooiste wandelpad van de Benelux. Deze Groningse LAW opent alweer voor het derde jaar haar paden voor nieuwsgierige wandelaars. Je eigen evenement Het idee van het Pronkjewailpad is even eenvoudig als sterk. Je loopt de route op je eigen moment, zo ver je wilt en met wie je maar wilt. Onderweg stap je met je stempelkaart bij lokale en toeristische ondernemers binnen en ervaar je de elementen van een evenement, zonder dat je in de file wandelt. Het woord zegt het al: de route is een verzameling pronkjuwelen. De wandelaars hebben geen haast, de ondernemers evenmin: mensen hebben tijd voor elkaar in het hoge noorden. Het begon allemaal met de Noordroute, een jaar later gevolgd door de Zuidroute. Op de route zetten gastvrije ondernemers de deuren voor je open, bij elk van hen kun je een stempel laten zetten op de stempelkaart. Zo waai je aan bij de bakker, galerie, molen, kerk, museum en heb je mooie ontmoetingen met bewoners, ontdek je lokale gewoontes en proef je lekkernijen, zoals de Groningse poffert of metworst. Om de stempels te bemachtigen, moet je ook vaak iets doen. Zo passeer je een maïs doolhof en mag je de code kraken van een kluis in een heuse escaperoom. Of wat te denken van bungelwuppen, waarbij je jezelf met een lange stok naar de overkant van een sloot slingert. Om de Oost Het pad is nog lang niet (uit)ontwikkeld, zo zijn de organisatoren druk bezig de Noordroute te ontwikkelen voor fietsers. En voor 2021 staat de Oostroute op het programma. Deze start in Delfzijl en doet onder andere Roodeschool, Bierum en de havenplaatsen Termunten en Termunterzijl aan. Vanuit daar gaat de route verder naar het natuurgebied Punt van Reide, een schiereiland waar zeehonden liggen te rusten tussen de Dollard en de Eems. Het Groninger Landschap heeft er een uitzichtpunt neergezet van waaruit je ongestoord kunt gluren naar deze zeezoogdieren. Nieuw Statenzijl en Bad Nieuw schans zijn de volgende stops, waarna Westerwolde volgt. Vervolgens kom je langs Tenaxx een heel bijzonder dinosaurus park, waarna het pad uiteindelijk via Pekela en Winschoten weer terug naar Delfzijl leidt. Vanaf de eerste donderdag in april is het Pronkjewailpad weer toegankelijk voor deel - nemers. Kijk voor meer informatie op www.Pronkjewailpad.nl. 13

Winterwandelen door Zwitserland Verrassend hoe gevarieerd het witte bergland is In het zuidwesten van Zwitserland liggen de sneeuwwandelpaden er hartje winter zonbeschenen bij. Het landschap is een panorama vol besneeuwde bergen. Maar het weer in de bergen is four seasons in one day, het Lötschental verandert zomaar in een intieme, mistige bergwereld. Wim ten Brinke Steil schiet de kabelbaan omhoog. Onderweg ontneemt een loodrechte bergwand het zicht, waardoor het panorama zich pas openbaart als je over de rand komt. Alsof met een ruk het toneeldoek wordt opengetrokken; daar is het fenomenale Alpendecor van Eiger, Mönch en Jungfrau. Sneeuw, ijs en bergtoppen, zover het oog reikt. De iets vooruitgeschoven Eiger (3970 m) met z’n donkere noordwand lijkt de hoogste, maar de spitse Mönch (4107) en de wat rommelig gekartelde top van de Jungfrau (4158 m) overtreffen hem. Wij wandelen eerst naar de top van Männlichen via de Royal Walk, ja, je hebt bergpaadjes en koninklijke wegen en bovenop de berg blijkt waarom, want wauw wat een schitterend bergenpanorama. Nadrukkelijk, als een brutaal voordringertje, ligt de piramideachtige Tschuggen voor het supertrio, die het hart van het uitzicht vormen. Rechts kijk je diep in het dal van Lauterbrunnen, een door gletsjers in de ijstijd uitgeschuurd U-dal met loodrechte wanden, waarlangs watervallen zijn verijsd tot superpegels van honderden meters lang. Imposant zijn de bergen die Eiger, Mönch en Jungfrau omringen – allemaal net boven of onder de 4000 meter. ‘Über den Wolken muss die Freiheit wohl grenzenlos sein’, zong Reinhard May, en hier zie je de bevestiging, want door een wolkendek dat op zo’n 2000 meter hoogte ligt, zweef je boven het dal. Over het maagdelijke sneeuwveld trekken twee snowboarders slingersporen naar beneden. We gaan verder – licht dalend, dan weer stijgend – over een goed geprepareerde sneeuwwandelweg, met onafgebroken bergzicht. Telkens moet je even oppassen bij het oversteken van een skipiste, maar echt gevaar levert dat niet op. Na een paar uur bereiken we Kleine Scheidegg, op het zonneterras aan de voet van Eiger, Mönch en Jungfrau. Het stille Lötschental Met voorbijzoefende skiërs en snowboarders deel je de bergwereld rond de Jungfrau; 14

hoe zou het zijn als je de bergen voor jezelf hebt? In het Lötschental vinden we een antwoord, want daar ligt voorbij het laatste dorp (Blatten) een sneeuwwandelweg ver verwijderd van de pistes en de kabelbanen. Hier kom je alleen een enkele langlaufer tegen. Het heeft er veel gesneeuwd, tot wel anderhalve meter dik ligt de sneeuw op daken opgetast – in laagjes, elk voor zich een afdruk van afzonderlijke sneeuwbuien. Nauwelijks laat het sneeuwdek zich onderscheiden van de omgeving, want mist ligt als een grijs gordijn over het dal. Nu en dan duiken vage gestalten op, schimmen die zich langzaam tot wandelaars ontpoppen. Klein is de wereld, windstil, in vele tinten tussen wit en zwart (zwart zijn de lariksen met hun knobbelige takken). Kijk daar, tussen de stammen stappen twee gemzen, behoedzaam zoeken ze hun weg, verdwijnen even verder in de mist. Bij Kuhmad oogt het kapelletje – als slotstuk van een doorkijkje langs dikbesneeuwde hutten – sprookjesachtig. Deze stille, mistdruppels bevriezen op onze haren, slaan wit uit en als would-be yeti’s komen we terug kleine sneeuwwereld heeft bij gebrek aan vergezichten zijn eigen intieme sfeer. Mistdruppels bevriezen op onze haren, slaan wit uit en als would-be yeti’s komen we terug in Blatten, enigszins samenvallend met de griezelmaskers die aan de huizen hangen – rond carnaval rennen jongeren ermee rond om de berggeesten én de winter te verdrijven; dat laatste is nog niet echt gelukt. De panoramaweg In Gstaad schijnt de zon en daarom kiezen we voor de Wispile Panorama Rundweg, met de kabelbaan omhoog en dan over een breed sneeuwpad dat – exclusief voor wandelaars – zich over de bergrug uitstrekt, daarmee een constant panorama gevend op de besneeuwde toppen rondom. Hier scoort de eenzaamheid van de winterwereld. Waarheen je ook kijkt, nergens een teken van leven, ook niet in de hutten op de helling in de verte. Hier grazen in de zomer de almkoeien, waar ze in verspreid staande schuren worden gemolken. Daar vind je gemakkelijk een plek om uit de wind, in de zon rond te kijken, alleen op deze winterwandelweg, hoog in de bergen. Groots, maar druk zijn de sneeuwpaden aan de voet van Eiger, Mönch en Jungfrau. Hoe anders de intieme, mistige bergwereld in het Lötschental, en dan weer de ‘wandelexlusiviteit’ van de sneeuwpaden van Gstaad. Eindeloos zijn de gezichten die sneeuw aanneemt; verrassend hoe gevarieerd het witte bergland is. informatie Rondreis Met onder andere Interlaken en Gstaad als ‘uitvalsbases’ maakten wij een rondreis met een Halbpreisabonnement/Swiss Half Fare Card (2020: CH 115); dit abonnement is een maand geldig en geeft 50 procent korting op trein- en busreizen en op vrijwel alle kabelbanen. Het is in Nederland aan te schaffen via swiss-pass.ch; uitgeprint kun je het dan meenemen. De wandelingen De wandelingen die hier zijn beschreven zijn goed beweg wijzerd en gemakkelijk te doen; wel is aan te raden stokken mee te nemen voor steile stukjes. Via de site van Outdooractive.com zijn de wandelingen te vinden. Gebruik de zoekfunctie met de volgende woorden: Royal Walk Männlichen: in 20 minuten naar de top van Männlichen. Männlichen: Winterwanderung Männlichen – Kleine Scheidegg (duur: 2 uur 30; met Royal Walk 3 uur 15); Lötschental: Rundwanderung Fafleralp (duur: 2 uur 30) Gstaad: Wispile Panorama Rundweg (duur: 2 uur 30) 15

De Achterhoek op zijn best! Het ene moment wandel je langs de oude IJssel of door het rivieren landschap van de uiterwaarden, het andere moment loop je door bossen en over landgoederen. Je valt van de ene in de andere verbazing in het afwisselende Achterhoekse coulisselandschap. Na elke houtwal, bospartij of bocht wordt je verrast door het uitzicht, soms op nog meer prachtige natuur, soms op een hooiberg of monumentale boerderij. In Bronckhorst zie je de Achterhoek op zijn best! Bronckhorst Wandelgemeente van het jaar 2018 Bronckhorst is in 2018 uitgeroepen tot wandelgemeente van het jaar. En dat is niet voor niks. Opvallend in deze prachtige gemeente is de afwisseling in het Achterhoekse coulisselandschap en het uitgebreide netwerk van wandelroutes. Er zijn verschillende (gratis) folders met wandelroutes en wandelkaarten te verkrijgen bij de VVV, toeristische informatiepunten en ondernemers. Onderweg kom je leuke plekken tegen voor een koffie- of lunchpauze. Ook tref je met regelmaat een stalletje langs de weg waar allerlei producten van eigen land verkocht worden. Zoals de Achterhoekers zeggen, kom even ‘uutbloazen’. Wandelen over eeuwenoude landgoederen Over de eeuwenoude landgoederen lopen verschillende wandelroutes die je de diversiteit in het landschap laten zien. Alle routes zijn bewegwijzerd en de meeste opgenomen in het Achterhoekse wandelnetwerk. Bij landgoed Hackfort (net buiten Vorden) kun je de Hackfortse Enkroute wandelen. Onderweg zijn de prachtige watermolen, het kasteel en de moestuin zeker een bezoek waard. Tijdens een wandeling over landgoed Keppel geniet je van prachtige vergezichten over de oude IJssel met een doorkijkje naar het kasteel. In de bossen van Landgoed ’t Zand, nabij het gezellige dorp Zelhem, kun je heerlijk struinen over de stuifzandvlaktes. Schitterende bospaadjes, bruggetjes en enkele brede lanen met hoge beuken zijn het decor tijdens een wandeling over landgoed ’t Zelle, gelegen bij het buurtschap Varssel, nabij het Gelderse Hengelo. Statige kastelen en buitenplaatsen De regio staat bekend om haar prachtige kastelen. Wist u bijvoorbeeld dat het kastelendorp Vorden maar liefst acht kastelen telt? Sommige zijn te bezichtigen, anderen van een afstandje te bewonderen. Kasteel Vorden is het oudste nog bewoonde kasteel van Nederland. Hier kun je zelf (met een audiotour) ronddwalen door de keldergewelven en geheime gangen van het kasteel. 16

Het afwisselende Achterhoekse coulisselandschap kent een uitgebreid netwerk van wandelroutes Pieterpad en Trekvogelpad Het bekende Pieterpad en Trekvogelpad doorkruisen beiden een groot deel van Bronckhorst en kruisen elkaar in het 8-kastelen dorp Vorden. Bij Kasteel Vorden, in het begin van de zichtlaan over de Vordense Beek, ligt verzonken in het pad een monument met de voetafdrukken van de bedenksters van het Pieterpad. Het Trekvogelpad gaat vanaf Vorden verder naar Ruurlo. Je wandelt over prachtige lanen omzoomd door bomen en adembenemende vergezichten van Kasteel Vorden naar kasteel Ruurlo. Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland In het stadje Bronkhorst waan je je in een openluchtmuseum. Het centrale kerkje, de monumentale woningen en boerderijen uit de 18e en 19e eeuw zijn grotendeels gerestaureerd. Je kunt er heerlijk rondstruinen en de unieke winkeltjes en galeries bekijken. Rondom het stadje lopen verschillende wandelroutes zoals de Oltmansroute, waar je langs de Bronkhorstermolen loopt. Ook een wandeling door de uiterwaarden van de IJssel, waarbij je oversteekt met de veerpont, is een aanrader. Van eigen land Je komt ze onderweg overal tegen; kraampjes langs de weg waar die typische streekproducten worden verkocht. Kies iets lekkers en doe het geld gewoon in het kistje. Hier in de Achterhoek kan dat nog! Veel boerderijen hebben ook een klein winkeltje met streekproducten. Groenten, fruit, bloemen, honing, ijs of zelfgemaakte jam om maar eens wat te noemen. Ook is de regio rijkelijk bedeeld met wijngaarden. Wat is er nou leuker dan een wandeling af te sluiten met een goed glas wijn in de wijngaard? Meer informatie en verschillende wandelroutes zijn verkrijgbaar bij VVV Vorden en de toeristische informatiepunten of op de website www.achterhoekseroutes.nl www.achterhoek.nl/ Bronckhorst facebook.com/ beleefbronckhorst 17

Ta Agrafá Delfi kennen we allemaal, de kloosters van Meteora tegen woordig ook. Eeuwig zonde dat die in de top 10 van Lonely Planet zijn opgenomen, met de honderdduizenden toeristen per jaar als gevolg… Maar tussen die twee trekpleisters ligt een groot berggebied waar werkelijk geen toerist komt. Het is het zuidelijke Pindos-gebergte. Henk van Wijngaarden foto’s: Maartje van der Klis Een reis door het Alles en iedereen rijdt er met een grote bocht omheen, geen reisorganisatie die er iets uitvoert. Dat is al eeuwen het geval. De bergen zijn zo onherbergzaam en de schaarse bewoners zijn zo op hun vrijheid gesteld dat Byzantijnse en Ottomaanse ambtenaren het gebied niet durfden in te gaan om belastingen te innen. Zo bleef dit deel van Griekenland ‘niet inbaar’ ofwel ‘onbeschreven’, in het Grieks ‘Agrafá’. Zou dat nog zo zijn? We gaan het al wandelend ontdekken. Agrafá Delfi, het consultancy bedrijf van de oudheid Welbewust rijden we vroeg naar Delfi. De grote drukte zijn we wél voor, de warmte niet. Het is zweten geblazen als we de trappen naar de laatste zes zuilen van de reusachtige Apollo-tempel beklimmen. In de oudheid was dit dus de navel van de aarde. Vanuit 18 de diepte stegen de dampen op die de priesteres deden stamelen en stotteren. Hier kwam Jan en alleman naartoe om een godsoordeel te vragen over de komende oogst, een voorgenomen huwelijk of de verkoop van producten. Maar niet alleen dagelijkse dingetjes, uit Egypte en Perzië kwamen zelfs koningen om te horen of ze de komende oorlog gingen winnen. Hier komt het ‘Ken uzelf!’ ‘Alles met mate!’ en ‘Niets te veel!’ vandaan. Opeens begrijp ik wat ik zie, dit was één groot, internationaal consultancy concern. Vanuit Delfi trokken de priesters (de consultants) aan de touwtjes! Boordevol nieuwe gedachten begin ik aan het oeroude muilezelpad van Delfi naar beneden om uit te komen op het strand van Itéa. Het is een prachtige wandeling en het kabaal van de miljoenen cicaden in de olijfgaarden zal ik niet snel vergeten. Parnassos, het dak van Griekenland De Parnassos is met z’n 2.456 meter niet de hoogste berg van Griekenland. Maar omdat hij centraal ligt levert hij wel het mooiste uitzicht van het land op. Als het helder is kijk je van de Olympus in het noorden tot Athene en Korinthe in het zuiden. We rijden in een half uur van de hitte beneden naar de knisperende koelte boven. Er staat maar één auto op de reusachtige parkeerplaats bij het skicentrum, die van ons. Sinds een jaar of twintig is de Parnassos het Griekse skiparadijs. Duizenden Grieken komen in de winter om over de negentien skipistes te glijden. Zomers is de berg een bloemen-, bijen- en vlinderparadijs. Het uitzicht is dan wel niet glashelder, maar de frisse rond wandeling die we er maken is top, letterlijk top.

‘onbeschreven’ Griekenland Galaxídi: het charmante Hellas van weleer Galaxídi is geen dorp van vissers maar van kapiteins en stuurlui. De sfeer wordt bepaald door Grieken die vanaf de scheepsbrug de hele wereld hebben gezien en nu van een aardig pensioen kunnen leven. Het dorp heeft stijl en charme. En het heeft nog winkeltjes die overal elders in Griekenland zijn verdwenen. We zien de ‘galaktopoleío’ (de melk handel), de ‘koureío’ (de barbier), de ‘pantopoleío’ (de Winkel van Sinkel). Op een bankje aan de kade het gedreutel en geschuifel aan je voorbij zien gaan is een genot. We vinden een restaurantje met op de eerste verdieping een heerlijk uitzicht op de intieme baai. Intimiteit wordt in Grieken land ruimhartig gedeeld, iedereen mag meegenieten. Zo voelen wij dat ook. Loofbos en orchideeën rond Ano Chora Nafpaktias Griekse bergdorpen zijn niet de mooiste op aarde, maar Ano Chora probeert uitzondering te zijn. Het heeft een stevige opknapbeurt ondergaan. De hoofdstraat heeft een gerestaureerde kerk, een op gelapte, nostalgische postbus en een aaneengesloten rij restaurantjes en bars. Dat is heel uitnodigend, maar we gaan eerst lopen. Het is een tocht door gevarieerd loofbos (vrij bijzonder in Grieken land). Overal klettert water naar beneden en elke open plek is volgestrooid met wilde orchideeën. Daarna gaan we ‘stappen’ in de hoofd straat. Op het laatste terrasje is geen nouvelle cuisine te verwachten, wel gewoon lekker eten. Een menu kaart is er sowieso niet. We kiezen voor ‘souvlakia me patates kai salata’. De souvlaken zijn de lekkerste die ik de laatste tien jaar heb gegeten. Mevrouw giechelt verlegen van mijn compliment. Of we de vol gende avond weer komen? Nee, we gaan verder. Er valt nog zo veel te zien. Stap reizen Deze reis is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Griekse Nationale Organisatie voor Toerisme (GNOT) in het kader van het promotieproject ‘onbekende vakantiebestemmingen in Griekenland’. STAP REIZEN publiceert deze speciale rond - reis onder de naam ‘het onbeschreven Griekenland’ ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum dat in 2020 wordt gevierd. Alle details van de reis en prijs- en reisinformatie zijn te vinden op: www.stapreizen.nl/ Griekenland. 19

Testrapport koffiemetmelk Adresgegevens Café-restaurant Heidezicht, Randweg 203, 1403 XT Bussum T. 035 – 303 81 98 www.heidezicht.com U kunt reserveren via de website. Openingstijden Heidezicht is iedere dag geopend van 10.00 tot 20.00 uur. Ook honden zijn er welkom. Muziek Geen Exterieur Zowel aan de voor- als achterzijde een ruim terras, met aan de achterzijde een mooi aangelegde speeltuin voor jonge kinderen. Parasols en bomen bieden voldoende beschutting. Er is een grote parkeerplaats. Interieur Een sobere, witte, maar lichte ruimte met hoog plafond en industrieel meubilair. De glazen wanden bieden enerzijds uitzicht op de speeltuin, anderzijds op de prachtige heide, die zich uitstrekt tot aan Laren en Hilversum. Bediening Jong, verzorgd, vriendelijk en toegankelijk Prijzen koffie € 2,20, cappuccino € 2,50, biologische elderflowerlimonade € 3,00, verschillende soorten bier tussen de € 3,00 en € 5,00, macaron € 2,70, wortel-dadelcake (gluten- en lactose vrij en suikerarm) € 4,00, soep van de week € 7,00, koude of warme borrelplank € 12,00. Prijs-kwaliteit Uitstekend. Verse producten, mooi geserveerd, voor betaalbare prijzen Hygiëne Goed. Het toilet is schoon en netjes. Wandelmogelijkheden De zestiende en laatste etappe van het Noordhollandpad voert langs de Bussumerheide. Verder zijn er nog bijvoorbeeld de NaardenVesting wandelroute van 3,3 km, de Ankeveense Plassen NS route van 20,3 km en de Bussumer- en Westerheide wandelroute van 8,1 km. Zie voor de routes: www.routeyou.com Beoordeling Locatie: Toiletten: Bediening: 9 Consumpties: 8 Inrichting: 7,5 8 8 Eindcijfer: 8,1 Tekst: Simone Arts / Foto: Nienke van der Veer 20 Langs Nederlandse wandelroutes zijn vele pleisterplaatsen te vinden. Herbergen met roodwit geblokte kleedjes op tafel, waar de tweede kop koffi e gratis is. Of chique restaurants waar de gastheer je de keuze biedt uit tientallen verschillende soorten thee. ‘te voet’ beoordeelt pauzeplekken voor wandelaars. We bevinden ons dit keer in caférestaurant Heidezicht in Bussum. Café-restaurant Heidezicht Aan de rand van de Bussumse bebouwde kom, tussen de huizen en heide in, ligt café-restaurant Heidezicht. Op de zondag van ons bezoek schijnt de zon volop en lonkt de natuur voor een wandeling. Op de hei heerst een heerlijke rust. De enigen die we tegenkomen zijn de loom grazende, bruine, Schotse Hooglanders, een enkele fietser en wandelaar. Ruiters zijn er nu niet en dus kunnen we naar hartenlust slingeren over alle prachtig aangelegde paden en genieten van de weidsheid van dit gebied. We beloven elkaar dat we in de nazomer teruggaan, als de heide bloeit. Als we Heidezicht weer in het vizier krijgen, valt op dat het terras bezet wordt door mensen van alle leeftijden: er zit een groep volwassenen te borrelen, twee tieners kletsen bij met een kop thee en ook kinderen hebben de grootste lol. Waar rennen zij toch steeds naartoe en hoe komen ze zo heerlijk onder de modder te zitten? Heidezicht blijkt zowel aan de voor- als achterkant een terras te hebben. Op het terras aan de achterkant bevinden zich vooral veel jonge ouders: hun kroost leeft zich uit op de houten toestellen in de speeltuin waar - aha! - óók met water gespeeld kan worden. Heidezicht mag van buiten dan een landelijke uitstraling hebben vanwege het rieten dak, van binnen is het modern en eerder industrieel dan landelijk ingericht. Er is veel glas, dus veel licht en zicht op beide terrassen. Er zijn zowel hoge als lage tafels met comfortabele, moderne stoelen. Er blijkt de hele dag door veel lekkers om uit te kiezen, van yoghurt met granola als ontbijt, dikke, dubbele boterhammen voor de lunch, een macaron als tussendoortje tot boerenhoendijfilet bij het diner. Voor de kinderen zijn er allerlei lekkernijen, er zijn verse smoothies en ‘sapjes’ (een understatement: ze worden vers geperst) en voor wie nog wandelen gaat en proviand wil meenemen: je kunt er een appel of banaan kopen voor in je knapzak! Wij kiezen voor koffie, uiteraard, die ons goed smaakt. De doperwtensoep daarna vinden we wat aan de romige kant, maar toch fijn dat we hem genomen hebben. Omdat het écht goed toeven is bij Heidezicht, nemen we daarna een koude borrelplank. Even is er onduidelijkheid over wat daar ook alweer op hoort, maar dat duurt niet lang: lekkere stukjes pittige kaas met stroop en mosterd, verschillende soorten ham en worst, vers gebakken wit en bruin brood en een bakje olijventapenade. Het smaakt ons goed, net als het wit bier van brouwerij ’t IJ en de biologische elderflowerlimonade. Bij Heidezicht is het elke dag een feestje, staat op de homepage van de website te lezen. Vandaag is dat zeker het geval! 8.1

Routes uitgelicht Pivitker Wasserweg Als aftakking van de welbekende Hermannshöhen verbindt de Pivitker Wasserweg drie bezienswaardige stuwmeren met elkaar. De vijf kilometer lange route start vanaf het Donoper Teich, een beschermd natuurgebied dat bekend staat om de forellen die al eeuwenlang in het gelijknamige stuwmeer zwemmen. Onderweg wandel je langs heldere beken en meren en passeer je de Blauer See met kraakhelder water en de roestig gekleurde Eisenquelle, ofwel ijzerbron. De bekroonde routes van het Teutoburgerwoud Voor veel natuurliefhebbers en rustzoekers is het Teuto burgerwoud het wandelparadijs bij uitstek. Binnen twee uur vanaf Utrecht sta je midden in een schitterend natuurgebied met talloze bekroonde wandelroutes. Al jarenlang zorgt de Duitse wandelbond dat de kwaliteit van vele wandelroutes goed is én blijft. Aan de zogeheten kwaliteitswandelroutes zitten strenge voorwaarden verbonden. Niet alleen de wandelpaden en de bewegwijzering moeten op orde zijn, ook moeten er voor de wandelaars voldoende goede eet- en slaapgelegenheden aanwezig zijn. Als je eenmaal over een bekroonde route hebt gewandeld, wil je nooit meer anders. Het Teutoburgerwoud is sinds vorig jaar maar liefst tien nieuwe kwaliteitswandelroutes rijker. Nieheimer Kunstpfad Het Nieheimer Kunstpfad mag zich nu terecht een kwaliteitsroute noemen. Deze eigenzinnige kunstroute brengt je over smalle paadjes langs verborgen kunstwerken en fraaie uitzichten. Het plaatsje Nieheim gold jarenlang als inspiratiebron voor internationale kunstenaars. Geheel in harmonie met de natuur schiepen zij acht objecten zoals de ‘verlovingsring’ en het ‘strijkorkest’ met vijftig stalen muziekinstrumenten. Viadukt-Wanderweg Wie van treinen houdt, kan niet om deze bijzondere wandel route heen. Vlak voor het Eggegebergte start midden in het stadje Altenbeken de 30 kilometer lange Viadukt-Wanderweg. Deze wandelroute staat volledig in het teken van dit kolossale viaduct, de grootste stenen spoor wegbrug van Europa. Na een korte wandeling heb je vanaf het uitkijkplatform een schitterend uitzicht over het viaduct. Ook tijdens de wandeltocht kijk je steeds opnieuw uit over dit machtige bouwwerk. In de avond worden de bogen van het viaduct verlicht, een spectaculair gezicht. Hermannshöhen De Hermannshöhen bestaan uit twee lange wandelroutes en zijn een van de ‘Top Trails of Germany’. De 156 kilometer lange Hermannsweg start in Rheine en loopt over de heuvelrug van het Teuto burgerwoud. Onderweg maak je via de vele bezienswaardigheden kennis met Hermann, de Germaan aan wie de route zijn naam dankt. Omdat de route zo hoog ligt, heb je onderweg non-stop fantastische uitzichten. Vanaf de wereld beroemde Externsteine gaat de Hermannsweg over in de Eggeweg. Hansaweg Ook de Hansaweg is een spannende route vol spectaculaire uitzichten en historische bezienswaardigheden. Het is een van de oudste wandelroutes van het Teutoburgerwoud en verbindt over 75 kilometer de oude handels steden Lemgo, Herford en rattenvangersstad Hamelen met elkaar. Deze drie Hanzesteden delen een eeuwenlange historie met elkaar. Ontdek het zelf te voet via de Hansaweg. Op de website nl.teutoburgerwald.de vind je informatie over verschillende routes en kun je brochures gratis downloaden en bestellen. 21 © Teutoburger Wald Tourismus, A. Hub © Themenmanagement Wandern Teutoburger Wald, F. Grawe

Op smulreis in de Gaume Proef het België achter de Ardennen Fijnproeven, wandelen, natuurschoon en historische hoogstandjes op slechts vier uur rijden van Nederland. Dat is de Gaume. “Als het verderop regent, is het hier gewoon droog,” vertelt gids Carl Rausenberger. Torgny Tialda Hoogeveen Foto’s: Koen van wijk Laat de Ardennen voor wat ze zijn, rijd door naar het zuiden en maak kennis met de Gaume. Een heuvelachtig landschap met de treffende bijnaam ‘petite Provence’. Niet alleen het milde klimaat staat aan de basis van die naam, maar ook de Romeinse dak pannen, de karakteristieke huizenbouw met geelrode zandsteen en rode dakpannen, Romeinse ruïnes en… wijn gaarden. Torgny, het meest zuidelijke plaatsje van België, is een goede uitvalsbasis voor de Gaume. De knusse, blauwe luiken voor de ramen geven een meer zuidelijk dan Ardense uitstraling. Niet voor niets heeft het dorp het predicaat ‘één van de mooiste dorpen van Wallonië.’ Carl Rausenberger is werkzaam bij het toeristenbureau van Torgny, de wijnstreek van de Gaume. Deze van oorsprong Antwerpenaar weet veel, zo niet alles, te vertellen over de streek. “De Gaume heeft een microklimaat. En Torgny heeft een micro microklimaat. Het is hier warmer en droger. De zuidhellingen op de flanken van de vallei van de Chiers en de kalk- en leemgrond zorgen ervoor dat al sinds de Romeinse tijd wijnbouw plaatsvindt in Torgny.” Wolf in de perenboom Maar liefst veertig vrijwilligers verzorgen de 1,6 hectare grote wijngaard Vignoble le Poirier du Loup. Met als smakelijk resultaat: jaarlijks zo’n 17.000 flessen wijn in alle soorten: rosé, rode, witte, mousserende wijn, of op zijn Vlaams: schuimwijn. En als kers op de taart strowijn: een dikke, zoete dessertwijn, waarvan de druiven hebben liggen rijpen op een bed van stro. Vrijwilliger Michel Crucifix: “Het verhaal gaat dat vroeger de gedode wolven hier in de perenboom werden opgehangen, vandaar de naam Poirier du Loup.” Hoewel de wijnproeverij om de hoek lonkt, bewaren we de verleidingen van wijn voor ná het wandelen. Want wandelen, dat kan volop in de Gaume. Ook vanaf de wijngaard loopt een pad omhoog naar het natuurreservaat “Raymond Mayné” dat in 1942 werd opgericht in en om een steengroeve. De doordringbare kalkgrond, droog en Ambachts- en kunstenaarsfeest Torgny Op 19 juli 2020 presenteren 120 kraampjes lekkernijen uit de streek, wijn proeve rijen, voorstellingen en muziek in het dit zuidelijkste dorpje van België. Jaarlijks komen 10.000 mensen af op dit festival. Paté Gaumais Je kunt niet heen om deze Gaumse, hartige taart, gemaakt van gistdeeg, gevuld met gemarineerd varkensvlees. Stevige wandel brandstof. 22

warm, laat een uitzonderlijke plantengroei en fauna toe. Een oranjetipje fladdert langs. Het is slechts één van de vele en een erg ‘gewone’ vlinder soort die het gebied herbergt. “Het is de noordelijkste grens voor veel plant- en diersoorten,” vertelt Carl Rausen berger trots. “Zo leven hier bergcicades en bidsprink hanen. In mei bloeien in het gebied wel twaalf soorten orchideeën. En gentianen en helleborussen groeien hier in het wild.” Maar ook verderop in de Gaume, vooral rondom Virton, de hoofdstad van de streek, is een keur aan goed gemarkeerde wande lingen te vinden. Blokjes om van 1,5 kilometer, maar ook Lange Afstand Wandelingen. De Gaumeroute bijvoorbeeld is een zesdaagse wandeling langs de ‘Transgaumaise’. 140 kilometer aan afwisselende wegen en paden leiden door de valleien van het Belgische en Franse Lotharingen. Twintig topografische kaarten in een brochure, gemaakt door de hartstochtelijke wandelaar André Pierlot, leiden in etappes van 20 à 27 kilometer door verschillende dorpjes en stadjes. Voor wie er niet genoeg van kan krijgen is er een 206 kilometer lange wandeling in het groene “la Gaume buissonière” (de Gaume buiten de perken). De route loopt grotendeels langs landweggetjes en door de bossen. Zigzaggend van Frankrijk naar België voert ‘deze omloop’ langs statige loofbossen en glooiende weiden. Langs de route ontvouwt zich de geschiedenis, de oude ijzersmelterijen met hun heldere vijvers, het plattelandsmuseum van Montquintin en de opgravingen in Montauban. Doordat de Gaume niet bekleed is met naaldbossen, zoals de Ardennen, maar vooral met loofbos, zijn de opgravingen in Montauban goed zichtbaar in het landschap. De loofbomen geven een hoop lucht en licht aan de paden en laten de jonge ondergroei de ruimte. De goed bewaarde overblijfselen van een oude watermolen staan langs de rivier en behoren tot het hoofderfgoed van Wallonië. Vanaf deze archeologische opgraving gaat een korte, steile wandeling omhoog naar nog meer historie. Op bijna het hoogste punt word je beloond met een onbemand museum, Musée Lapidaire, dat achter glas archeologische vondsten tentoonstelt. Rondom ontwaar je in het groene terrein de wallen van deze Romeinse rustplaats. Even verderop doemt het volgende historische hoogstandje op; de versterkte vluchtplaats van Montauban, waar de lokale bevolking sinds de Keltische periode meerdere keren haar toevlucht heeft gezocht. Doen Het Museum van de Gaume Met een rijke archeologische collectie, in Virton: www.museesgaumais.be. Abdij Op het domein van de abdij is een winkel waar Orvalbier te koop is. Voor publiek is de brouwerij gesloten, maar het brouwerijmuseum is toegankelijk. Ook kun je het bier in de buurt van de abdij proeven in Auberge À l’Ange Gardien. www.orval.be Van kaas tot ijs Schapenboerderij Bergerie d’Acremont in Acremont. www.bergerie-acremont.be Boerenmarkt Elke vrijdag van 17.00 tot 20.00 uur is een boerenmarkt met biologische kaas, brood, wijn, sappen, vlees etcetera in Tintigny. Iedereen eet bij een van de 20 tot 45 kraampjes en heft er het glas. www.halledehan.be Chocola In Florenville www.leschocolatsdedouard.com Uit het zicht, zo’n 25 kilometer verderop, slingerend over rustige wegen met overal brocante-bordjes, lokt de verleiding van trappistenbier in de Abdij van Orval. Een heerlijke beloning na een forse wandeling. Als je beseft dat er wereldwijd maar twaalf (3 Vlaanderen/ 3 Wallonië) trappistenbrouwerijen zijn, smaakt het bier nog beter. Vooral Orval vert, een prettig bitter biertje met maar 4% alcohol, dat de broeders zelf ook drinken in de abdij, smaakt goed. Zeker met een plankje lokale hammen en trappistenkaas. Enigszins troebel is dan ook de volgende etappe, een bezoekje aan het klooster. Hoewel de abdij zelf haar poorten gesloten houdt, mogen bezoekers door de grote ruïnes en de medicinale kruidentuin van het cisterciënzer klooster lopen, de resten van een abdij die in de twaalfde eeuw één van de rijkste van Europa was. Het valt niet mee om lange wandeltochten te maken, als je ook zwicht voor de verleidingen van bier en wijn in deze streek. Hoewel, als je het alcoholische bewaart als beloning en het eten gebruikt als pitstop bij elke etappe, dan is het prima te doen. Elke wandelaar heeft brandstof nodig immers. En laat de Gaume nou beschikken over talloze wandelroutes én een keur aan culinaire hoogstandjes. Een uitstekende combinatie. Een bezoekje aan de Gaume is een snoepreis, nee een smulreis! Met alle ingredienten voor minstens een lang weekend ontspanning. Praktische Informatie Websites www.soleildegaume.be www.torgny.be www.walloniebelgie toerisme.be Klimaat De Gaume heet vanwege zijn milde klimaat ook wel petite Provence. Auto Deze dunbevolkte streek is het best te bereiken per auto. De afstand vanaf Utrecht is 367 kilometer. Openbaar vervoer Virton, de hoofdstad van De Gaume, is te bereiken per trein. Een treinreis van Utrecht naar Virton duurt vijf à zes uur. Overnachten Torgny telt slechts 220 inwoners, maar ook een boerderijcamping, verschillende hotels, appartementen en B&B’s, waaronder het charmante l‘Escofiette waar madame Paridans u in het Nederlands of Frans verwelkomt in een gezellig ingericht knus pand. De prijs per nacht is vanaf € 55,-. www.lescofiette.be Eten Schuin tegenover l‘Escofiette zit het betaalbare toprestaurant l‘ Empreinte du Temps www.lempreintedutemps. be. Daarnaast zijn nog vier eetgelegenheden in Torgny. Wijnproeven Torngy kent twee wijnproeverijen. In de gemeentelijke wijnkelder “Le poirier du Loup’ en ‘Cave vin de Torgny’ Het terras van Vignoble le Poirier du Loup is in juli en augustus elke namiddag geopend. In de andere maanden is het op afspraak te bezoeken. Bier Orval bier drinken kan bij restaurant l’Ange gardien bij de abdij van Orval. www.alangegardien.be Chocolade met bier Jean le Chocolatier in Habay- la-Neuve serveert bier bij zijn chocolade. www.jeanlechocolatier.com Wandelkaarten en reisgidsen Op www.torgny.be en www.soleildegaume.be staan verschillende wandelingen inclusief kaartjes. Wandelgids De Gaumeroute - Wandelgids door de Gaume Een beschrijving van een afwisselende tocht in zes etappes en tien korte luswandelingen van een halve dag. Prijs: € 14,90, ISBN 9789086791040. Uitgever: Roularta books. 23

Wandelen in waterrijk Wallonië Dichtbij Nederland, net over de grens ligt Wallonië. In de bosrijke heuvels van de Ardennen kun je er heerlijk op uittrekken en ontkoppelen van de waan van alledag. In de bossen ruisen beekjes en meanderen riviertjes, een mooie leidraad voor een wandeling. In de gids Wandeltochten in de Ardennen: 26 wandelingen in de Ardennen vind je drie wandelingen in het spoor van water: langs het bruisende water van Spa, de meanderende Ourthe en de mini-canyons in de Viroinval. Spa Waterplezier in Spa De Romeinen vestigden zich al in de streek van Spa vanwege het water. Maar in de 16e eeuw nam de populariteit van Spa een vlucht. In 1764 opende de eerste badinrichting zijn deuren en kreeg de stad bekendheid als kuuroord. Aan het ijzer- en koolzuurhoudend water werd een geneeskrachtige werking toegedicht. Spa werd een centrum voor de Europese beau monde die zich overdag als ‘bobelins’ aan het bruisende water laafde en zich in de avonduren in het casino liet vermaken. In het gebouw waar de toeristische dienst is gehuisvest, hangt een imposant 24 schilderij met illustere bezoekers, zoals tsaar Peter de Grote en Casanova. Hier vinden we ook een bron, vernoemd naar de tsaar. Het water smaakt naar ijzer. Het oppervlak waar het water langsstroomt, laat een oranje-bruine aanslag achter. Als moderne ‘bobelin’ kun je nog steeds het water proeven. Op de beboste hellingen van Spa leidt een wandeling langs drie bronnen: de Géronstère, Pia en Barisart. Tip Kom meer te weten over de geschiedenis van het wassen van kleding en linnengoed in het Wasmuseum. Met de komst van de rijke badgasten ontstond er ook een berg was. Hierdoor bloeide er in Spa een economie op het gebied van textiel wassen, www.wallonie belgietoerisme.be. De wilde Ourthe Tussen het stuwmeer van Nisramont en het stadje La Roche-en-Ardenne meandert de Ourthe langs hellingen met eikenbossen en zware Douglas sparren die steil uit de rivier omhoog rijzen. De wandeling start bij de Belvédère van Nadrin en volgt de Ourthe langs een klein steenpad. Onderweg word je getrakteerd op mooie panorama’s over de Ardennen. Als je geluk hebt, zie je omgeknaagde stammetjes langs de © WBT - SPRL Cernix - Pierre Pauquay © WBT - David Samyn

oever liggen, beverdammen. Deze route loopt langs Le Hérou, een rotsachtige uitloper van 90 meter hoog, dat een fantastisch uitzicht over de Ourthe en zijn vele meanders in het bos biedt. Het vergt enige inspanning om er te komen maar het spectaculaire vergezicht is het meer dan waard. Ook de hoog gelegen ringwal van de Keltische versterking ‘Le Cheslé’ biedt een mooi uitzicht op het landschap van de Ourthe. Het laatste gedeelte van de route volgt de Eisleck Trail of GR57 die je bij het vertrekpunt bij de Belvédère terugbrengt. Na de wandeling zijn een lekkere Belgische friet en een Chouffe van de nabij gelegen brouwerij welverdiend. Tip Ga onder begeleiding van een gids op wandeltocht met in je rugzak, een lichte opblaasbare raft. Aan de oever van de Ourthe blaas je de raft op en peddel je terug naar het punt waar je vandaan kwam, www.packandraft.be. De Viroinval, vallei van de stroom Bij Nismes, in het zuiden van de provincie Namen, komen de rivieren, de Eau blanche en de Eau noire, bij elkaar en vanaf dat moment vormen zij samen de Viroin. Dit riviertje doorsnijdt de hele streek, de Viroinval. ‘Viroin’ komt van het keltist ‘Virua’, wat ‘stroom’ betekent. ‘Val’ verwijst naar de vallei. Onderweg word je getrakteerd op mooie panorama’s over de Ardennen Het gebied is een goed bewaard geheim voor echte wandelliefhebbers want er zijn zeer veel bewegwijzerde wandelroutes. De Viroinval strekt zich uit over drie geologische regio’s en wordt gekenmerkt door een afwisselende flora en fauna: het veen van de Fagne schisteuse, de kalkgronden van de Calestienne en de uitlopers van de bosrijke Ardennen. Het is een schatkamer van zeldzame planten. Zo bloeit in de zomer de wilde orchidee. Net buiten Nismes ligt een bijzonder natuurverschijnsel, de Fondry des Chiens. Door het miljoenen jaren durende spel van water is in het harde kalkgesteente een enorme kuil uitgesleten die plaatselijk tot 20 meter diep is. In de kuil liggen gigantische glad afgesleten rotsblokken. Meerdere paadjes lopen naar beneden om de kuil vanuit een ander perspectief te bewonderen. Deze natuurlijke kuilen komen in België uitsluitend in de Viroinval voor en worden ‘fondrys’ of ‘dolines’ genoemd. Twee bewegwijzerde routes lopen langs deze fondry, een van 3 kilometer en een van 12 kilometer. Tip Maak een tocht met een bootje over de ondergrondse rivier in de grotten van Neptunus, www. grottesdeneptune.be. informatie Op de website van Wallonië België Toerisme, www.walloniebelgietoerisme.be, vind je de gids Wandeltochten in de Ardennen: 26 wandelingen in de Ardennen waaruit deze drie wandelingen geselecteerd zijn. De routes zijn ook op de website te downloaden. Daarnaast vind je op de website ook allerlei praktische informatie en tips, bijvoorbeeld over diverse overnachtingsmogelijkheden en bezienswaardigheden in de regio. Hoe er te komen Vanuit Utrecht is 2,5 tot 3 uur rijden naar Spa (circa 250 km) en 3 uur naar Houffalize (circa 275 km) en de regio Viroinval (circa 280 km). Jacht Het jachtseizoen is van oktober t/m januari. Informeer voor je gaat wandelen bij de lokale toeristische dienst welke wandelroutes vanwege de jacht afgesloten zijn. 25 © WBT - David Samyn © WBT - SPRL Cernix-Pierre Pauquay

Tips over de Ardennen en Wallonië Als je van wandelen houdt, is de kans groot dat je een liefhebber bent van de Ardennen en Wallonië. Op slechts twee uur rijden vanaf Utrecht ligt een veelzijdige streek met een on gerepte natuur. We verzamelden bekende en minder bekende vertrekpunten voor je volgende wandelvakantie. Meer informatie over wandelgebieden en gratis routes: walloniebelgietoerisme.be/wandelen 75 jaar vrijheid in het Vredesbos In het jaar waarin we massaal stilstaan bij de bevrijding, 75 jaar geleden, bezoeken veel mensen oorlogsmusea, monumenten en begraafplaatsen. In het Bastogne War Museum staat de Slag om de Ardennen centraal, de cruciale strijd in de winter van 1944/1945. Ook de wandeling van de herinnering, langs het Mardasson monument en het Vredesbos, zal zeker indruk maken. In het landschap zijn er nog afdrukken van de gevechten zichtbaar. Maar vandaag de dag kenmerkt deze streek zich door een aantrekkelijke charme, waar de rust en de natuur overheersen. Bastognewarmuseum.be Erfgoedwandeling door de stad Mons De stad Mons kreeg internationale bekendheid doordat zij in 2015 werd uitgeroepen tot Culturele hoofdstad. Vijf jaar later wordt deze stad nog steeds ontdekt door kunst en cultuurliefhebbers. De erfgoedwandeling leidt langs enkele parels, zoals het door Unesco erkende Belfort, de collegiale kerk en de tuin van Mayeur met het museum van Doudou. Na een stadwandeling wacht de beloning op de gezellige grote markt waar u op de zonnige terrassen en in de restaurants kunt genieten van de Belgische gastronomie. www.pasar.be/erfgoedwandeling-mons Bijzondere overnachtingsadressen: voor elk wat wils De Ardennen is een aantrekkelijke bestemming voor een paar dagen vakantie. Je bent er echt even tussenuit en verblijft in een compleet andere omgeving. Naast lekker wandelen en proeven van Belgische specialiteiten, vormt een fijne over nachtingsplaats de basis van een geslaagde trip. Van een eeuwenoud kasteel, een camping aan de rivier of een piep kleine bed and breakfast: het aanbod is groot. Ook als je met een groep op pad wilt gaan, zijn er grote vakantiehuizen, bungalowparken en hotels. Laat je inspireren en vind de accommodatie die het beste bij je past. www.walloniebelgietoerisme.be/overnachten De bergrivier Ninglinspo In de Ardennen vind je immense bossen en snelstromende riviertjes. Ze vormen een prachtig decor voor een mooie wandeltocht. De vallei van de Ninglinspo volgt het bergriviertje dat weliswaar klein is, maar ook behoorlijk onstuimig kan zijn met stroomversnellingen en watervalletjes. Je loopt stroomopwaarts langs de rivier, die je via houten bruggetjes meerdere keren oversteekt, richting het uitzichtpunt Drouet. De Ninglinspo stroomt bij Aywaille, op slechts 40 minuten rijden vanaf Maastricht. ardennen.nl/wandelen/ninglinspo-een-uniekewandeling-in-de-ardennen De ruïnes van Villers-la-Ville De provincie Waals Brabant vertelt de geschiedenis van ingrijpende gebeurtenissen, zoals de Slag bij Waterloo. Minder bekend is de vernieling van de abdij van Villers-la-Ville tijdens de Franse revolutie in 1789. Deze abdij werd in de 13e eeuw gesticht door de orde van Citeaux en was een van de grootste abdijen van de christelijke wereld. Ruim twee eeuwen later kunnen de ruïnes van de abdij nog steeds bezocht worden. Het is ook het startpunt van een prachtige wandeling door het bos en langs weilanden. villers.be/nl 26 © FTLB - P. Willems © Pierre Pauquay © Abbaye de Villers-la Ville asbl © Mahaux © Visitmons - Gregory Mathelot

Ook leuk in Wallonië Center Parcs Les Ardennes, de perfecte mix tussen stoere actie en broodnodige rust Midden in de uitgestrekte, glooiende naaldbossen van de Ardennen, omgeven door pittoreske dorpjes en historische sites, bereik je over heuvelachtige wegen Center Parcs Les Ardennes. In deze natuurrijke omgeving ben je er even helemaal tussenuit om te ontspannen, herijken en resetten. Op een goede kilometer van Vielsalm is ons vakantiepark dé uitvalsbasis voor sportievelingen en natuurliefhebbers. Center Parcs Les Ardennes is de perfecte mix tussen adrenalineverhogende actie en broodnodige rust. Het is de vertrekplaats om mooie en uitdagende wandelingen te maken door de beboste heuvels van de Ardennen. Wij hebben voor jou de leukste familiewandelingen in de regio verzameld die bij een vakantie in de Ardennen zeker niet mogen ontbreken. Center Parcs Les Ardennes, Vielsalm www.centerparcs.nl/nl­nl/belgie/fp_AR_vakantiepark­les­ardennes The Best Value - In het hart van de Ardennen 1st Leading Quality Trail in Belgium - Eislektrail • Op stap in de Ardennen: van 2 tot 5 dagen wandelen 105 km tussen Clervaux – Houffalize – La-Roche-en-Ardenne Starwandeltochten van 105 km – 5 stervormige wandelingen van 16 tot 27 km Ontdek de valleien van de Ourthe en Laval in Sainte-Ode (15 min. van Saint-Hubert en Bastogne) • De Transardennaise of de Transardense Route: van 2 tot 7 dagen 160 km tussen La Roche-en-Ardenne – Saint-Hubert – Bouillon De ontdekking van de echte Ardennen * Enkele diensten: bagagetransport, gids, reservering van logies, kaarten, transfer naar het vertrekpunt etc. www.europaventure.be | contact@europaventure.be | T. +32 (0)479 245 180 Vakantie eiland in de Belgische Ardennen Gezellig kamperen net als vroeger… Eenmaal over de brug komt u op het eiland midden in de natuur, op een familie camping met ruime kampeerplaatsen, gezellig café met terras, frietkot, wasmachine en droger, verwarmd sanitair, kampvuurplaats en gratis wifi,... Voor de verhuur hebben wij, aan het water, een Tenthut, een eenvoudig verblijf voor max. 2 personen en luxe Tiny houses voor max. 4 personen. Vanaf het eiland loopt u direct de bewegwijzerde wandelpaden op, er zijn veel verschillende routes, ook de GR16 loop in de omgeving. Er is zelfs een spannende wandeling met ladders, deze is voor de echte avonturiers, hiervoor moet men geen hoogtevrees hebben. Er is een wandelkaart van de directe omgeving te verkrijgen bij de receptie op de camping. Camping Ile de faigneul | Rue de la Chérizelle 54, 6830 Poupehan België T. 0032 478 961 240 | www.iledefaigneul.com © Ile de faigneul © Europaventure SainteOde®IJusseret © Center Parcs Les Ardennes Vanaf € 95,- p.p.

Ook leuk in Wallonië FLOREAL La Roche-en-Ardenne aan het begin van de paden U bent alleen, als koppel, met familie of in groep? zin om de dagelijkse sleur te doorbreken, een frisse neus te halen of u te herbronnen? La Roche-en-Ardenne is Parel van de Belgische Ardennen met 250 kilometer uitgestippelde tochten voor wandelaars & fietsers. Floréal La Roche is gelegen in een groene omgeving, aan de rand van de rivier “Ourthe”. Ideaal als startpunt voor al uw boswandelingen. 76 kamers - 38 appartementen - restaurants - taverne - terrassen - biljartzaal - bowling - Park van 4ha met GRATIS toegang tot: mini-golf, tennis, multisport, petanque, outdoor fitness & openlucht zwembad (open in juli & augustus). • Aangepaste menu’s voor sportievelingen (op aanvraag) • Mogelijkheid voor een lunch pakket vzw.Ontspanning & Vakantie, “Toerisme voor allen” Avenue de Villez 6 | B-6980 La Roche-en-Ardenne | T. +32/84 219 446 reception.laroche@florealgroup.be | www.floreallaroche.be Ontdek het wonderschone zuiden van België In het zuiden van België vindt u een prachtige omgeving om te wandelen. De mogelijkheden zijn eindeloos: de Meren van l’Eau d’Heure, de bossen van Chimay, rondom de vervallen Abbaye d’Aulne of in en rond één van de mooiste dorpjes van Wallonië. Vergeet niet om te wandelen rondom de Fondry des Chiens, dit is de enige plek in België waar wilde orchideeën bloeien. Landal Village l’Eau d’Heure is centraal gelegen in deze omgeving. Binnen 20 minuten van het park vind u talloze wandelingen met ieder zijn eigen karakter. U kunt kiezen uit verschillende bungalows van 2 tot 10 personen waarvan sommige een prachtig zicht hebben over het meer La Plate Taille. Landal Village de l’Eau d’Heure www.landal.nl/villageleaudheure Bergen en omstreken, het bezoeken meer dan waard! De streek rond Bergen is met haar talrijke en gevarieerde landschappen het ideale terrein voor wandelaars. Wandelroutes van 1 tot 50 km lang door het stadscentrum of op het platteland en langs nieuwe ontdekkingen en schitterend mooie bezienswaardigheden. Ontdek daarnaast ook Vhello, ons nieuwe 880 km lange fietsnetwerk. Herbron in de adembenemend mooie natuur tussen waterlopen, moerasgebieden, parken en natuurreservaten. Flaneer in de bossen, beklim een terril of laat u verrassen door de panorama’s in de omgeving. Doorkruis een gebied dat door de geschiedenis werd getekend en geniet van het erfgoed van onze gemeentes en van de sublieme kunst in al haar vormen. Ten slotte kunt u ook de werken van onze kunstenaars bewonderen en genieten van de lokale gastronomie. De streek van Bergen, een bestemming naar uw hart. Bekijk onze tochten op de website www.visitmons.nl of op de mobiele app visitMons. Huis voor Toerisme van de Streek van Bergen | www.visitmons.nl © Stephane_Ducobu © Landal © Floréal

Adembenemende landschappen in de Maasvallei! De Maasvallei Namur-Dinant zal u imponeren en bekoren! De talloze uitkijkpunten bieden een sprookjesachtig en verbazingwekkend panorama. Ze is even gastvrij voor de fauna en flora als voor de wandelaars. Natuurliefhebbers kunnen hun hart ophalen aan een wandeling langs de beboste wegen. Ideaal voor wie de gezonde lucht van de natuur wil opsnuiven. Om daarvan te genieten, kun je te voet of met de mountainbike een van de vele wandelroutes volgen. De grandioze landschappen doen je de inspanning snel vergeten! Vergeet je fototoestel niet! Maison du Tourisme Vallée de la Meuse Namur – Dinant Avenue Colonel Cadoux, 8, 5500 Dinant | 0032 (0)82 222 870 www.valleedelameuse-tourisme.be | info@mtnamurdinant.be www.facebook.com/tourismedinant | www.instagram.com/mtnamurdinant NIEUW in de Oostkantons: Het wandelknooppuntensysteem Op de grens tussen de Eifel en de Ardennen loopt een netwerk van 900 kilometer aan wandelpaden door het zuiden van de Oostkantons. In dit deel van België genieten wandelaars van een betoverend landschap van heuvels en valleien, rivieren, beken en bossen. De uniforme bewegwijzering van het knooppuntensysteem heeft de oriëntatie veel eenvoudiger gemaakt. Het bestaande knooppuntensysteem in Vlaanderen diende als model. In het zuiden van de Oostkantons werden bijna 5.000 borden geplaatst. Daarnaast biedt het nieuwe bewegwijzeringssysteem nog een ander voordeel. In plaats van beperkt te worden door gedefinieerde wandelpaden, kan er nu individueel gepland worden. Een praktisch hulpmiddel voor de planning is de digitale routeplanner, die kan worden gebruikt op go.ostbelgien.eu. Wie de mooiste wandelingen wil ontdekken, vindt zeker inspiratie in de brochure: “Plezierwandelingen ­ Langs het water, in het bos en panorama’s”. Meer informatie op www.ostbelgien.eu Door betoverende bergen en dalen! Het land van Ourthe-Vesdre-Amblève is een heuvelachtige streek aan de rand van de Ardennen. Hier hebben water en steen het landschap en het leven van de plaatselijke bevolking bepaald. Keer terug in de tijd en ontdek de rijkdom van het bouwkundig erfgoed, van de steen groeven, de overblijfselen van het Ourthe-kanaal en de legenden van de rivier de Amblève. Meer dan 1.750km bewegwijzerde wandel-, fiets- en ruiterpaden door velden en uitgestrekte bossen. Ontdek schilderachtige gehuchtjes, valleien en prachtige uitzichten. Een gastvrije streek rijk aan toeristische attracties: grotten, musea, safaripark, middeleeuwse burcht, internationaal bedevaartsoord… Een land van gepassioneerde ambachtslieden, overheerlijke restaurants, gezellige rommelmarkten, folklore, tentoon stellingen, wijn- en bierfeesten, middeleeuwse feesten en tal van andere evenementen. De data en nog meer informatie vindt U op: www.ovatoerisme.be. Maison du Tourisme Ourthe-Vesdre-Amblève Rue de Louveigné 3, 4920 Remouchamps | T. 0032 4 384 3544 | info@ovatourisme.be Provincie Namen: Buitengewoon onderweg Kom in 2020 de evenementen bezoeken die de Toeristische Federatie van de Provincie Namen organiseert in het kader van Natuurlijk Wallonië 2020. De wandelingen van Pique-nique Balades voeren naar mooie historische of natuurrijke plekken voor een picknick met regionale lekkernijen. Tijdens de lunchpauze proef je van lekkere streekproducten en maak je kennis met lokale producenten en hun knowhow. Tweedaagse wandeltocht op de Sint-Jacobsroute in de omgeving van de Viroin-Fagnes. Op de fietsroutes van RAVeLs BBQ komt u bij restaurants waar de lokale producten op de barbecue worden klaargemaakt. Deze fietstochten met smulhaltes zijn ongeveer 25 kilometer lang. Toeristische Federatie Provincie Namen www.provincedenamurtourisme.be – Rubriek Wandelen © FTPN rando SJC © OPT-Joseph Jeanmart © Ostbelgien.eu_Dominik_Ketz © WBT-BrunoDAlimonte

Marskramerpad van oost naar west door Nederland route Afstand: Markering: 372 km wit rood Startpunt: Bad Bentheim (Duitsland) Eindpunt: Den Haag Het Nederlandse deel van de E11 (Van Den Haag naar de grens tussen Polen en Litouwen) start in de Duitse grensplaats Bad Bentheim. Het pad met een lengte van 372 km voert van oost naar west door een dwarsdoorsnede van de Nederlandse landschappen zoals Twente en Salland, de Veluwe en de Gelderse Vallei. Ondertussen doet de route de oude handelssteden Oldenzaal, Deventer en Amersfoort aan. Daarna dwars door het Groene Hart naar Leiden. De laatste etappes voeren langs de vele landgoederen tussen Wassenaar en Den Haag. Routetracks en informatie over de route: Gratis te downloaden via www.wandelnet.nl/wandelroute/231/ Marskramerpad-etappe-01/overzicht actie Speciale aanbieding gids Marskramerpad De gids van het Marskramerpad is voor lezers van te voet te bestellen in de webwinkel www.wandelnet.nl voor € 18,- incl. verzendkosten (normaal € 23,40) met de couponcode Marskramerpad. U kunt ook gebruik maken van onderstaande bon. Vul de bon in en stuur deze naar Wandelnet, Antwoordnummer 21, 3800 VB Amersfoort (een postzegel is niet nodig). Na ontvangst van uw bestelling wordt de gids naar u toe gezonden, een factuur wordt bijgesloten. Europese Wandelroutes Het Marskramerpad, LAW3 is het Nederlandse deel van de E11 (Den Haag tot aan de grens Polen Litouwen). Een aantal wandelroutes in ons land is onderdeel van het Europese wandelnetwerk (E-paden), zodat je in alle windrichtingen Europa kunt verkennen. De E-paden (E-1 t/m E-11) vormen een wijdvertakt netwerk, dat talloze mogelijkheden biedt voor langere reizen-te-voet. In de toekomst zullen nieuwe aansluitingen ontstaan in de voor malige Oostbloklanden en in Spanje en Portugal. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E-mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: Een viertal E-paden doet Nederland aan, zie het kaartje. De E-paden maken gebruik van LAW’s. Naast het Marskramerpad zijn dat ook het Nederlands Kustpad (E2 en E9) en het Grote Rivierenpad (E8). Deze bijdrage kwam tot stand door 30

Tocht om de Noord viert feest De Tocht om de Noord bestaat vijftien jaar! Net als vorige jaren staan de zintuigen centraal tijdens het wandelfestival. Maar waar bij vorige edities steeds één zintuig centraal stond, mogen ze nu alle vijf meedoen. De jubileumeditie van Tocht om de Noord (TodN) valt samen met 75 jaar bevrijding. Naast de Bevrijdingstocht op 5 mei viert de organisatie dit door alle zintuigen 75 keer aan Tocht om de Noord 26 en 27 september Vanaf half januari vind je meer informatie op www.tochtomdenoord.nl Opgeven voor het wandelfestival kan vanaf 1 maart om 18.00 uur. Per dag zijn er 6000 startbewijzen beschikbaar. Wees er snel bij, de tocht is snel uitverkocht. te spreken. TodN doet dit door vijftien keer vijf zintuigen aan te wakkeren. Zo doen de oren mee als de wandelaars onderweg 75 bands en koren passeren. De ogen worden aan het werk gezet met grote foto’s over de vrijheid langs de route. Er worden verhalen over de vrijheid verteld om het gevoel aan te spreken. Om de reuk te stimuleren mag je door bijzondere locaties wandelen. En je krijgt de smaak te pakken door op vele plekken iets te proeven dat te maken heeft met oorlog en vrijheid. Bevrijdingsroutes De Tocht om de Noord loopt in 2020 via twee bevrijdingsroutes die beide eindigen in Delfzijl, waar net als in Farmsum en Delfzijl de bezetter nog lang standhield. De eerste route (zaterdag 26 september) loopt globaal vanaf Uithuizen door de kop van Groningen naar Delfzijl. De tweede route (zondag 27 september) gaat vanaf de Stad Groningen langs het Damsterdiep naar Delfzijl. Vrijheidstocht en Kennedytocht Wie meer kilometers aandurft, kan meedoen aan de vrijheidstocht à 75 kilometer. Deze moet gelopen worden in maximaal 15 uur, waarmee een gemiddelde van 5 kilometer per uur nodig is. Lukt dat niet? Geen probleem! Dan kun je onderweg nog besluiten er een Kennedymars van te maken. Deze is weliswaar 5 kilometer langer, maar mag binnen 20 uur volbracht worden, waarmee een gemiddelde van vier kilometer per uur volstaat. Muziekfestival Delfzijl De boventoon bij TodN 2020 wordt gevoerd door 75 jaar vrijheidsfeest met veel muziek. Hierbij wordt nadrukkelijk samengewerkt met het (eveneens) jubilerende Muziekfestival Delfzijl. Het wandelfestival belooft daarmee weer een prachtig spektakel te worden. Samenwerking TodN werkt in het jaar 2020 nauw samen met de gastgemeente Delfzijl, waar het start- en eindpunt van de route is. Verder is er een samen werking met onder meer Provincie Groningen, Marketing Groningen, de Verhalen van Groningen, het Bevrijdingsfestival Groningen, Groninger Archieven en alle dorpen op de route. 31 Canadese militairen versieren een bren carrier met tulpen. © Public Archives Canada, Groninger Archieven.

doe je hier! Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dát vind je op prettigovernachten.nl. Je komt direct in contact met zelfstandig opererende aanbieders van kleinschalige accommodaties, waar je prettig overnacht. Je ontdekt hier logeeradressen waar je als gast veel service, gastvrijheid en persoonlijke aandacht zult vinden. NEDERLAND - NRD. HOLLAND NEDERLAND - NRD. HOLLAND NEDERLAND - FRIESLAND NEDERLAND - GELDERLAND Hotel Meyer Voor persoonlijke service en gastvrijheid Jacob Kalffweg 4 1865 AR Bergen aan Zee T. +31 72 5812488 www.hotelmeyer.nl BELGIE - ARDENNEN Strandhotel Camperduin Inclusief gratis wandel- en fietskaarten Heereweg 395, 1871 GL Schoorl T. +31 (0)72 509 14 36 info@strandhotel-camperduin.nl www.strandhotel-camperduin.nl BELGIE - LAND VAN HERVE Hotel Wymerts Familiehotel gelegen in 11-stedenstad Workum Noard 37, 8711AB Workum T. 0515 540004 info@hotelwymerts.nl www.hotelwymerts.nl BELGIE - WESTHOEK Hotel Vierhouten Het huiskamerhotel op de Veluwe! Tongerenseweg 1, 8076 PV Vierhouten T. 0577-411521 info@hotelvierhouten.nl www.hotelvierhouten.nl FRANKRIJK - LOT ET GARONNE Boda, groen paradijs Rust, wandelen, natuur en avontuur in een eco-huisje, tipi, hobbithuisje en een charmante hoeve voor 1 tot 25 personen. Rideu 18, 6941 Heyd | T. 0032 (0)86499928 boda@skynet.be | www.boda-ardennen.be WalktheKat Wandelvakanties met bagagevervoer! Standplaats: B&B Aux quatre bonniers Chinehotte 17, 4877 OLNE T. +32498457148 | info@walkthekat.be www.walkthekat.be B&B The Protea In de directe omgeving van verschillende wandelroutes Menenstraat 47, 8980 Geluveld Zonnebeke T. 0032 57 466339 | info@theprotea.be www.theprotea-ypres.be Villa Lafage Keuze uit 418 wandelroutes in de streek! Lafage, 47210 Bournel T. +33 (0)6 71 30 85 18 info@villalafage.com www.villalafage.com www.prettigovernachten.nl 32

Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken NEDERLAND - ZUID-HOLLAND NEDERLAND - OVERIJSSEL NEDERLAND - OVERIJSSEL NEDERLAND - OVERIJSSEL B&B Rodenburg Een plek om te genieten Bergweg Zuid 155, 2661 CT Bergschenhoek T. +31 (0)6 48789452 | info@benbrodenburg.nl 1e contact graag via email, sms of whatsapp www.benbrodenburg.nl NEDERLAND - GELDERLAND Hotel Erve Hulsbeek Bosrijk hotel met mooie wandelroutes Oude Almeloseweg 13, 7576 PE Oldenzaal T. 0541-513311 info@hulsbeek.nl www.hulsbeek.nl NEDERLAND - LIMBURG B&B Landgoed de Tol Heerlijk genieten op Landgoed de Tol! Hengelosestraat 704, 7521PB Enschede T. 06-25032962 info@landgoeddetol.nl www.landgoeddetol.nl DUITSLAND - THÜRINGEN Camping Scholtenhagen Ontdek vanuit hier het Twentse land Scholtenhagenweg 30, 7481 VP Haaksbergen T. 053-5722384 campingscholtenhagen@planet.nl www.campingscholtenhagen.nl DUITSLAND - EIFEL Hotel/rest. Oortjeshekken Gratis wandelroutes (bij Oortjeshekken of Ooijpolder), wandel langs rivier en heuvels! Erlecomsedam 4, 6576JW Ooij T. 024 663 1288 | info@oortjeshekken.nl www.oortjeshekken.nl Hotel en Grand Café De Pauw Ideale uitvalsbasis voor wandelaars Roerkade 2, 6041 KZ Roermond T. 0475 31 65 97 info@hoteldepauw.nl www.hoteldepauw.nl FRANKRIJK - BRETAGNE FRANKRIJK - AVEYRON Landferienhaus Linde Kom genieten in het Thüringer Wald! Straße am Berg 10, 98667 Langenbach T. +493687438584 info@landferienhaus-linde.net www.landferienhaus-linde.net SPANJE - ANDALUSIË Hotel-Restaurant Heidsmühle Weldadige rust, natuur, bijzonder wandelgebied in Vulkaaneifel Mosenbergstrasse 22, 54531 Manderscheid T. 0049 6572 747 | post@heidsmuehle.de www.heidsmuehle.de PORTUGAL - ALGARVE Le Cheval Rouge vacances Individueel wandelarr., VP, Bretagne GR34 LD Ruguezec Bras, 22140 Prat, La France T. +33(0)296470774 of +33(0)643030478 info@opvakantieinbretagne.nl www.opvakantieinbretagne.com Franse Valleientocht Geheel verzorgde wandeltrektocht Lidy Mommers, La Cazette, 12480 St Izaire T. 0033-(0)565994733 contact@franse-valleientocht.com www.franse-valleientocht.nl B&B Casa Agradable Toplocatie in een prachtig wandelgebied Camino de Velez s/n, 29753, Arenas T +34 690088472 info@casagradable.com www.casagradable.com Casa Porta Azul Stijlvol genieten in landelijk Algarve Apartado 2007, 8100-070 Boliqueime T. 00351-919981918 Info@casaportaazul.com www.casaportaazul.com www.prettigovernachten.nl 33

Wandelplezier in prachtige natuur: Sankt Wendeler Land Culinaire pitstops, historische ontmoetingen en grote hoogtes Water, bos en veel natuur zijn de onderscheidende kenmerken van het gevarieerde lage berglandschap van het Sankt Wendeler Land in het natuurpark Saar-Hunsrück en een deel van het nationale park Hunsrück-Hochwald. Het zijn daarmee de ideale omstandigheden om te wandelen in prachtige natuur. Sankt Wendeler Land Ongeveer 1.500 kilometer bewegwijzerde wandelpaden leiden door het Sankt Wendeler Land. Dankzij de goede bewegwijzering is de route goed te volgen en is verdwalen onmogelijk. De informatie borden onderweg bieden nuttige informatie over de regio, de premium paden, themapaden, pelgrimsroutes en tafelreizen. Elke wandelaar vindt veel tips voor spannende en gevarieerde tochten. De premium wandelpaden, gecertificeerd door het Duitse wandelinstituut, zijn tussen de zes en 19 kilometer lang. 34 Ze leiden je over mooie paden, door bossen en velden en slechts zelden over brede bospaden. De premium wandelpaden zijn rondwandelingen met verschillende startpunten met voldoende parkeergelegenheid. Een echte aanrader is het ‘Tiefenbach-pad’ in St. Wendel, schilderachtig en puur natuur. Op de 15 kilometer lange route passeer je eeuwenoude beuken, de kapel van de patroonheilige van de stad St. Wendel (Wendelinuskapelle) en kun je even uitrusten op de Wendelinushof waar regionale producten te koop zijn. Culinaire pitstop Na de wandeling moet je zeker tijd vrijmaken voor een sightseeingtour en even pauzeren in de middeleeuwse sfeer van de oude stad. Geen wonder dat het Tiefenbachpad is uitgeroepen tot een van de mooiste wandelpaden van Duitsland. Een speciale variant van de premium wandelpaden zijn de tafelreizen, een passende combinatie van wandelen, culinair genoegen en bezienswaardigheden. Zo’n wandeling begint of eindigt altijd met een pitstop in een van de restaurants met regionale delicatessen. De vier pelgrimsroutes - tussen acht en 15 kilometer lang - zijn ontworpen als bezinningspaden en brengen wandelen en bezinning in harmonie. De tekstpanelen op de route roepen op om even stil te staan en na te denken. Een deel van de Jacobsweg loopt door het Sankt Wendelland. Verschillende themapaden vertellen de geschiedenis van de regio en lopen langs interessante bezienswaardigheden. Een van deze paden is de Straße der Skulpturen, de straat van de sculpturen. Deze ongeveer 19 kilometer lange openluchtgalerie leidt van de basiliek in St. Wendel naar

de Bostalsee. Meer dan vijftig sculpturen van hedendaagse kunst, gemaakt door beeldhouwers van over de hele wereld, staan langs de paden opgesteld. Waterpret Op de Bostalsee, het grootste recreatiemeer in het zuidwesten van Duitsland, zijn verschillende activiteiten beschikbaar in, op of op het water. Van zeilen tot surfen tot zwemmen en waterfietsen. Wie met minder inspanning wil ontspannen, kan genieten van het uitzicht op de prachtige, zeven kilometer lange promenade en smullen van de lokale gastronomie. Het culturele aspect krijgt volop aandacht onderweg op de gevarieerde wandelpaden. Keltische geschiedenis bijvoorbeeld, zo liggen er sporen van een Keltische ringmuur en een Keltisch dorp. De sporen van de Romeinen zijn nog steeds te vinden rond Tholey. Ook de moeite waard is een bezoek aan het Hartholzwald, waar elk jaar talloze pelgrims naartoe komen om Maria te vereren die daar volgens overlevering is verschenen. Of wat te denken van een rondleiding door de oude binnenstad van St. Wendel? In het hart van de stad staat de Wendelinusbasiliek, omgeven door vele cafés en restaurants. Vanaf de 569 meter hoge Schaumberg, dé berg van Saarland, heb je een prachtig uitzicht over het Saarland tot aan de Hunsrück en bij goed weer zelfs tot Frankrijk. Sankt Wendeler Land heeft een keur aan accommodaties en restaurants, veel daarvan beschikken over het kwaliteitskeurmerk ‘Qualitätsgastgeber Wanderbares Deutschland’. Ze verwelkomen wandelaars en weten waar die behoefte aan heeft. Met de Saarland-kaart, die je ontvangt bij een verblijf van twee dagen of langer, kun je in heel Saarland gratis gebruik maken van bus en trein. Daarnaast vind je meer dan negentig bijzondere en opvallende attracties op de Saarland-kaart. Ook de moeite waard is het kleurrijke programma van evenementen, festivals en markten. De bekende kerstmarkt en de paasmarkt in St. Wendel trekken elk jaar veel bezoekers. Het hele jaar rond bieden gecertificeerde gidsen begeleidde wandelingen door het gebied. informatie Contact Toeristische informatie Sankt Wendeler Land In de zeehaven 1, 66625 Nohfelden-Bosen T: 0049 6852 90 11 0 tourist-info@bostalsee.de www.sankt-wendeler-land.de Virtuele rondleiding Sankt Wendeler Land Ga mee met een van de rondleidingen van de virtuele gids en ontdek interessante weetjes en feitjes langs de routes. Het enige dat je hoeft te doen, is de virtuele gids in de browser van je smartphone of tablet op te zoeken en de GPS-locatie van je browser inschakelen. Een app is niet nodig. Je kunt op de links van de tours klikken of de QR-code scannen van een van de vier tours. www.sankt-wendeler-land.de/virtueller-gaestefuehrer Doen in het Sankt Wendeler Land 26 t/m 29 maart: St. Wendeler Paasmarkt 02 en 03 mei: internationale markt voor aardewerk in Oberthal 18 en 19 juli: Middeleeuwse markt in Nohfelden 25 en 26 juli: Großer Seefest in Bostalsee 07 t/m 09 augustus: Zauberfestival Zauberhaftes St. Wendel 29 en 30 augustus: St. Wendeler LebensArt Markt 15 t/m 18 oktober: ADAC Deutschland Rally 05 t/m 13 december: St. Wendeler-kerstmarkt en middeleeuwse markt 35

26e Internationale Drents Friese Woud wandelvierdaagse DIever - 28, 29, 30 en 31 mei 2020 Start: Groepsaccommodatie ʻHet Kasteelʼ Kasteel 19, Diever 40 km 30 km 20 km 12 km Informatie: Jan Winters, tel. 0592-414764, b.g.g. 0521-592466 (beide na 18.00 uur) www.dieversportief.nl — sportpromdiever@planet.nl 14 - 17 juli 2020 67e Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn de Achterhoekse Wandelvierdaagse 20 - 23 mei 2020 Ook dagdeelname! Routes keuze uit: 12,20,30,40 of 50 km Ook deelname per dag mogelijk! WANDELDAGEN OP DE VELUWE www.4daagseapeldoorn.nl 36 Dag 1, 20 mei 2020 Dag van Doetinchem/Oude IJsselstreek, Etten - Terborg - Gaanderen - IJzevoorde Dag 2, 21 mei 2020 Dag van Hummelo, Wehl - Keppel - Drempt Dag 3, 22 mei 2020 Dag van Bronckhorst, Keijenborg - Hengelo - Zelhem Dag 4, 23 mei 2020 Dag van Montferland, Kilder - Beek - Zeddam - Braamt 12 km | 20 km | 30 km | 40 km Afstanden Wilt u geen vier dagen meewandelen, dan is het ook mogelijk om één of meerdere dagen mee te doen. Inschrijven via: www.aw4d.nl Wandelen? Natuurlijk in Apeldoorn

Egmond Wandel Marathon Mooie start van nieuw wandeljaar Traditioneel is de Egmond Wandel Marathon voor veel wandelaars hét begin van een nieuw wandeljaar. De 17e editie vindt plaats op zaterdag 25 en zondag 26 januari 2020. De weersomstandigheden zijn nooit hetzelfde: het kan sneeuwen, koud zijn, maar ook lenteachtig met een heerlijk zonnetje. Eén ding is in ieder geval altijd hetzelfde: het prachtige parcours langs het Noordzeestrand en door het Noordhollands Duinreservaat. De Egmond Wandel Marathon is het ultieme wandelevenement voor de natuurliefhebber. Deelnemers hebben de keuze uit twee afstanden: 10,5 of 21 km en of men een of twee dagen wil wandelen. Kiest men twee dagen voor de 21,1 km, de halve marathon afstand, dan leg je de volledige Wandel Marathon af. Het parcours van beide af standen gaat langs het Noordzeestrand en door het Noordhollands Duinreservaat. Er kan op zowel zaterdag als zondag voor de Noordroute richting Bergen en de Zuidroute richting Castricum worden ingeschreven. Na de finish staat een supergezellig feest te wachten. Inschrijven kan via de website van de Egmond Wandel Marathon: www.egmond wandelmarathon.nl Duurzaamheid Organisator Le Champion heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan en de Egmond Wandel Marathon is bij uitstek het evenement dat zich goed voor dit thema leent. Wandelaars uit binnen- en buitenland komen massaal naar Egmond aan Zee om van de prachtige natuur te genieten en dit moet gewaarborgd blijven. De afgelopen jaren heeft de Egmond Wandel Marathon al stappen gezet richting een duurzaam wandelevenement en dat wordt dit jaar doorgezet. Vorig jaar werden deelnemers aangespoord zwerfafval op te rapen en mee te nemen naar de finish en waren er watertappunten waar men een bidon kon vullen. De ‘Beach Clean Up’ is er in 2020 ook weer, alleen wordt het grootser aangepakt. ‘Gejut’ maakt van strandafval kunstwerken, die te koop zijn en dat geld wordt weer besteed aan duurzaamheidsprojecten. Le Champion wil verder zoveel mogelijk ‘single-use’ verpakkingen bannen en het gebruik van duurzame materialen stimuleren. De organisatie promoot zelf het evenement met flyers gemaakt van gerecycled papier (100% oud-papier). Wandelaars kunnen bij inschrijving een shirt bestellen dat gemaakt is van gerecyclede pet flessen. Het doel is uiteindelijk Egmond en haar omgeving schoner achter te laten dan hoe het werd aangetroffen. 37

Eibergen-Buurser Zand is één van de meest gewaardeerde etappes van het Trekvogelpad! Karakteristiek wandelen in de Achterhoek Wil je de Achterhoek in een notendop verkennen? Kom dan wandelen in gemeente Berkelland. Deze plattelands gemeente kent een karakteristiek coulisselandschap met oude landwegen, doorkruist door verschillende beken en rivier de Berkel. Laat je verrassen door het kasteel, de bossen en de landgoederen in Ruurlo, de glooiing en de afgravingen op de Needse berg, de prachtige dorpsgezichten op de esdorpen Geesteren en Gelselaar en de kalmte van rivier de Berkel in Eibergen. Sluit je wandeling af met een bezoek aan het Berkelstadje Borculo met de historische watermolens, sfeervolle straatjes en prachtige spiegelingen op het water. Berkelland Klompen aan en gaan! Ontdek het afwisselende buitengebied van Noordijk, Geesteren en Gelselaar met klompenpad ‘Boereneschpad’. Over de eeuwenoude es en nieuwe landgoederen en langs beken en karakteristieke boerderijen. De route voert je over oude boerenweggetjes, smalle paadjes en de randen van de weilanden. De wegen leiden je langs de boerderijen, prachtige dorpsgezichten en mooie doorkijkjes. Startpunt is Pannenkoekenboerderij Erve Brooks, Broekhuisdijk 5 in Gelselaar. Lengte: 12 kilometer. Markering: blauwe klomp. 38 Alternatieve afstanden: 4, 17 of 21 kilometer. klompenpaden.nl/ boereneschpad Kies je afstand De Achterhoek kent een groot netwerk aan wandelpaden. Vanaf diverse startpunten kun je je wandeling beginnen. Je volgt de kant-en-klare routes aan de hand van gekleurde paaltjes. Routes combineren is ook mogelijk vanaf de keuzepunten; te herkennen aan een paal met een rood bordje met een letter en nummer erop. Deze letters en nummers staan ook op de kaart. Wat te denken van de Kasteelwandeling in Ruurlo (5 kilometer), het Ommetje Eibergen (10 kilometer) of de Slingeroute in Beltrum (18 kilometer)? Alle routes van het Achterhoekse Wandelnetwerk zijn weergegeven op vouwkaarten, verkrijgbaar bij de VVV’s en Toeristische Informatiepunten in de regio. Ook is het mogelijk online een route te plannen. Achterhoek.nl/wandelen Stevig stappen Er lopen ook een aantal lange afstandswandelingen door Berkelland, te herkennen aan de rood-witte markeringen. Zo kun je vanaf Rekken aansluiten op het Noaberpad dat je voor een groot gedeelte meevoert over de NederlandsDuitse grens. Het Trekvogelpad (LAW 2), ook wel ‘PieterpadOverdwars’ genoemd, is het langste natuur pad van Nederland (414 kilometer) en gaat door een groot gedeelte De voornaamste startlocaties voor een wandelroute in Berkelland zijn de Toeristische Overstappunten (TOP’s): • Eibergen: TOP Mallumse Molen, Mallumse Molenweg 114 • Neede: TOP De Olde Mölle, Diepenheimseweg 21 • Borculo: TOP Berkelpalace, Hambroekweg 8 • Ruurlo: TOP De Heikamp, Hengeloseweg 2 • Haarlo: TOP Prinsen, Eibergseweg 20 • Rekken: TOP Rotering-Oldenkotte, Oldenkotseweg 11

tochten en wandelarrangementen georganiseerd. Ook is er een groot aanbod aan brochures met uitgezette wandelroutes door de ver schillende kernen. Wat te denken van Tegelroute Ruurlo, Fotoroute Borculo of de Kerkenpaden in Beltrum? Voor meer informatie over wandelroutes en arrangementen kun je terecht bij een lokale VVV of een Toeristisch Informatiepunt: • VVV Ruurlo, Kerkplein 20 in Ruurlo • TIP InEibergen, Grotestraat 59 in Eibergen • VVV/TI Borculo, Hofstraat 5 in Borculo • VVV/TIP Neede, Oudestraat 52c in Neede van Berkelland. Wandelende vogelliefhebbers halen hier hun hart op, want het Trekvogelpad loopt langs veel vogelnatuurgebieden. De etappe Eibergen-Buurser Zand is één van de meest gewaardeerde etappes van het Trekvogelpad! Opstappen kan bij de Mallumse Molen in Eibergen en De Heikamp in Ruurlo (TOP’s). Kuieren door de kernen Jaarrond worden er lokaal diverse thematische wandel - Meerdaags genieten In alle rust ontwaken, uitkijkend over de mist die wegtrekt over de weilanden en genieten van een heerlijk ontbijt? Grote kans dat je reeën, hazen of fazanten ongestoord ziet rondstruinen op de velden. Een uitnodigend decor voor opnieuw een prachtige wandeling! Van Ruurlo tot Eibergen en van Neede tot Borculo: in Berkelland vind je tal van overnachtingsmogelijkheden als perfecte uitvalsbasis voor een meerdaags verblijf. Zo vind je er vele karakteristieke B&B’s, vakantiewoningen, campings en bungalowparken. Achterhoek.nl/overnachten Instagram: Beleef Berkelland Facebook: Beleef Berkelland Achterhoek.nl/berkelland 39

ADVERTORIAL Hanwag vernieuwt klassieke ‘Banks’ Het Duitse schoenenmerk paste het ontwerp van de Banks aan, met als doel de pasvorm te optimaliseren en het pasbereik te vergroten. De nieuwe Banks is een zeer comfortabele trekkingschoen, gemaakt van hoogwaardig nubuckleer. De schoen is voorzien van extra ruimte in de voorvoet, voor een verbeterd loopcomfort. Het PU-foam in de tussenzool zorgt verder voor een voelbaar betere demping en een goede afrol van de voet. Zoals bekend is bij Hanwag de kwaliteit van alle materialen én de verwerking ervan volledig gericht op duurzaamheid en functionaliteit. De nieuwe Banks is verkrijgbaar in een specifieke dames- en herenleest, waarbij je ook nog eens de keuze hebt uit diverse leestuitvoeringen. Naast de standaard leest is de Banks nu ook verkrijgbaar in een vernieuwde ‘Straight Fit Extra’ uitvoering. Deze leest geeft aan beide zijden van de voorvoet meer ruimte. Het bovenwerk en de zool zijn tevens 4 millimeter breder. De vernieuwde ‘Straight Fit Extra’ uitvoering heeft een bredere zool en ook het bovenwerk is 4 mm breder 40

ADVERTORIAL En speciaal voor vrouwen met wat smallere voeten is de Banks ‘Narrow’ Lady GTX ontworpen. Banks Mocca/Tan Naast de waterdichte en ademende GORE-TEX uitvoering is het vernieuwde model ook verkrijgbaar in een volledig leren uitvoering. De nieuwe Banks is – uiteraard - verzoolbaar en wordt net als alle andere modellen van Hanwag volledig in Europa vervaardigd. De Banks leent zich voor tal van buitensportactiviteiten: van kortetot lange wandeltochten in het Nederlandse landschap tot uitdagende trekkingtochten in bergachtig gebied en alles wat daartussen zit. De vernieuwde Banks • Verkrijgbaar in verschillende leestuitvoeringen: standaard, Narrow en Straight Fit Extra • Voorzien van nieuwe, sterke veterogen en veterhaken • Met nieuwe Vibram Endurance Pro zelf reinigende slijtzool • Voorzien van nieuwe PU tussenzool. Daardoor is de zool 10% lichter in gewicht en biedt deze een betere demping • Gedeeltelijk voorzien van blind gestikte naden om zo beschadiging van de stiksels te voorkomen • Voorzien van een bovenwerk dat gemaakt is van hoogwaardig nubuckleer • Verkrijgbaar met een GORE-TEXof een leren voering www.hanwag.nl Banks Navy/Asphalt 41

Valkenburg aan de Geul Wandelen in 360 graden natuur Na een treinreis stap je uit bij het oudste, nog in gebruik zijnde station van Nederland. Je wandelschoenen staan al te trappelen om de eerste meters te maken. Als vanzelf loop je het historisch centrum binnen en voel je de aantrekkingskracht van Nederlands enige hoogteburcht, de kasteelruïne. Eenmaal boven ontvouwt zich vanuit dit strategische uitkijkpunt 360 graden natuur als een groene rode loper voor je uit. De wandel mogelijkheden lijken nu al eindeloos. De komende uren (en hopelijk dagen) volgt een aangename bevestiging… Welkom in de Wandelgemeente van het Jaar 2019! Valkenburg Met Valkenburg als startpunt van je wandeling zit je altijd goed. Welke richting je ook gaat, binnen enkele minuten ben je omgeven door de rust van de natuur. Rondom liggen vier natuurgebieden, met elk andere wandelpaden en andere uitzichten. De absolute speeltuin voor wandelaars is 365 dagen van het jaar geopend en is zowel geologisch, ecologisch als cultuurhistorisch ontzettend boeiend met om elke hoek een nieuwe verrassing. 360 graden natuur Valkenburg is omsloten door natuur. Maak kennis met de vier mooiste natuurgebieden 42 rondom Valkenburg met de Schaelsberg in het oosten, het glooiende Gerendal in het zuiden en Ingendael en de Geulhemmerberg beide ten westen van Valkenburg. De wandelroutes zijn goed bewegwijzerd en het heuvelachtige landschap staat vol herkenningspunten. De Schaelsberg: 1001 verrassingen onderweg Het Sprookjesbos tegenover dit natuurgebied heeft moeite om de betovering van de Schaelsberg te evenaren. Vanuit Valkenburg loop je langs Kasteel Oost, met haar goudgele gevel vol grandeur. Kijk ook even achterom in de kasteeltuin. De achterkant van dit kasteeltje mag er ook wezen. Weer op het brede pad langs de Geul loop je langs een trapje regelrecht het water in: de Sint Jansbron. Links van je doemt het Schaelsbergerbos op waar de verrassingen zich blijven opstapelen. Praktische informatie Laat Visit Zuid-Limburg je startpunt zijn. Voorpret en alle praktische informatie vind je op visitzuidlimburg.nl/ valkenburg. Hier vind je de aankomende evenementen, alle attracties en bezienswaardigheden, wandelroutes, accommodaties en waar je het best je auto kunt parkeren. Niets houdt je meer tegen om de Wandelgemeente van het Jaar 2019 te ontdekken! Bezoek eenmaal aangekomen de Visit ZuidLimburg Experience aan het Th. Dorrenplein in Valkenburg voor persoonlijk advies en informatie.

waar toegang over de paden zicht biedt op enkele prachtige soorten. Maar let op: dit kan alleen in de bloeitijd van mei tot en met half juni. Hoe aanlokkelijk de hellingen van het bos ook zijn, blijf de Geul nog even volgen tot je links een geologisch monument ziet en later een kleine calvariegroep ‘De Drie Beeldjes’. Het beeld rechts, met het bruggetje over de Geul, zul je herkennen als beroemd fotopunt. Met de imposante beukenlaan die volgt, snap je waarom. Deze leidt je naar een van de mooiste kastelen van Nederland, Kasteel Schaloen. Privébezit, maar de kasteeltuin en de brasserie zijn vrij te bezoeken. Terug naar het hellingbos ligt de Schaelsberg op je te wachten. Bospaadjes, uitzichten, mergelwanden en als hoogtepunt De Kluis. Het Gerendal en haar zeldzame flora Tussen Oud-Valkenburg en Schin op Geul bevindt zich de toegang tot een van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Dit is het Heuvelland in volle glorie, met hellingbossen afgewisseld door kalkgraslanden, waar hier en daar een kudde schapen graast. De zeldzame orchideeën die zich vaak alleen hier thuis voelen trekken jaarlijks duizenden natuurliefhebbers. Om de zeldzame flora te beschermen voor deze toestroom legde Staatsbosbeheer speciaal een wilde orchideeëntuin aan. Dit is een overwoekerd kalkgrasland Bergse heide en Ingendael Van Valkenburg tot aan Geulhem ligt nog een natuurgebied, de Bergse heide, doorsneden door de Geul. Ten zuiden van de Geul liggen uitgestrekte bossen vol wandelpaden en de verstopte Meertensgroeve bij Vilt. Dat verstopte is maar goed, want hier huist zeldzame fauna, zoals de beschermde vroedmeesterpad en de geelbuikvuurpad. Het gedeelte ten noorden van de Geul heet Ingendael. Dit is een vochtig grasland waar konikpaarden en gallowayrunderen grazen. Het is een broedplek voor zeldzame vogels. Aan de westkant van dit waardevolle ecosysteem ligt Château St. Gerlach, met haar gratis toegankelijke beelden tuin en oogverblindend mooie kerk vol fresco’s. De Kluis op de Schaelsberg Dit jachthuisje uit 1688 schonk de Heer van Schaloen aan een kluizenaar. Het zou tot 1930 bewoond worden door kluizenaars. De vierde kluizenaar, Arnoldus Haesen, bakte met kruiden speciale ‘Anthoniusbroodjes’ waarmee hij dieren genas. Dit veranderde ‘de kluis’ in een pelgrims oord voor dankbare veehouders. Hiertoe werd de bedevaart met de 14 staties aangelegd. Jaarlijks, op de laatste zondag van juni, vindt hier een hoogmis plaats in de openlucht, die wordt opgedragen in het Limburgs dialect. Deze Sjaasbergergaank staat op de lijst van Unesco als Immaterieel Cultureel Erfgoed. 43

Tijdens de beklimming overwin je het hoogteverschil tussen het Geuldal en het plateau van Margraten Geulhemmerberg De Geulhemmerberg is een pittige klim, zowel voor wandelaars als wielrenners. Onderaan ligt een monumentale molen met een nog draaiend waterrad. Je klim wordt onderweg al beloond, want hier liggen 18e-eeuwse rotswoningen. Deze uit mergel gehouwen woningen hebben de meest idyllische geveltjes. Van binnen zijn ze klein en sober, één woning heeft twee verdiepingen. In deze mergelwand ligt ook de Geulhemmergroeve, een ondergronds gangenstelsel met een schuilkapel uit de tijd van de Franse revolutie. Tijdens de beklimming van de Geulhemmerberg overwin je het hoogteverschil tussen het Geuldal en het plateau van Margraten. Eenmaal boven kom je uit in het dorpje Berg en Terblijt. De natuur ligt aan in je (wandel) voeten rondom Valken burg. Plan meteen je eerst volgende trip met de onderstaande tips. VAKANTIE IN VALKENBURG Aanrader in Limburgs Heuvelland Vilt - Valkenburg 6 - 9 augustus 2020 4 dagen wandelen en genieten in het 5 sterrenlandschap van Zuid-Limburg! Start dagelijks vanaf café-zaal ‘t Vöske in Berg en Terblijt Bij opgave vóór 15 juni 2020 korting op het inschrijfgeld. Info: +31 (0)43 6040885 www.heuvelland4daagse.nl 44 7 km • 14 km • 21 km • 28 km • 42 km © foto Shutterstock

Wandel4daagse Haarlem van 21 (Hemelvaartsdag) t/m 24 mei 2020 Variatie troef inen om Haarlem Tijdens de Wandel4daagse Haarlem kijk je je ogen uit. Vier dagen wandelen door verschillende landschappen. Door Spaarn woude, Spaarndam en Penningsveer, langs de Spaarne en de Mooie Nel. Maar ook door het duin- en bosgebied bij Overveen, Bloemendaal, Santpoort en landgoed Beeckestijn. Ook de Molenplas en omgeving en de Haarlemmerhout met het Provinciehuis ontbreken niet. En binnen de stadswallen biedt de hoofdstad van Noord-Holland heel veel moois. Informatie en aanmelden Op de website wandel 4daagsehaarlem.nl vind je meer infor matie en kun je je inschrijven. Je kunt ook het aanmeld formulier opvragen via telefoonnummer 0229-239447. De Wandel4daagse Haarlem wordt dit jaar georganiseerd van donderdag 21 mei t/m zondag 24 mei. Vier dagen achter elkaar, maar deelname per dag is ook mogelijk. Er is keuze uit 6 afstanden: 10 km, 15 km, 20 km, 25 km, 30 km en 40 km. De start- en finish locatie ligt op een steenworp afstand van het trein station Bloemendaal. Kom je met de auto? Bij het Kennemer sportcenter kun je gratis parkeren.

De Fiets en Wandelbeurs natuurlijk! Jaarbeurs Utrecht is op 28-29 februari en 1 maart 2020 het decor voor de 16e Fiets en Wandelbeurs. Inspirerende bestemmingen, nieuwe routes, juweeltjes van arrangementen en outdoormateriaal: het is er allemaal te vinden. Themaland van deze editie is Duitsland. Fiets en Wandelbeurs 28-29 februari, 1 maart 2020, Jaarbeurs Utrecht 10.00 – 17.00 uur www.fietsenwandelbeurs.nl Inclusief toegang tot E-bike Xperience en Bike MOTION Benelux Is duurzaamheid belangrijk voor je? Dan kun je dit event niet links laten liggen. Wandelaars en fietsers laten traditioneel een kleine ‘footprint’ achter, ze volbrengen hun tochten op eigen kracht. Maar op fiets- en wandelgebied kun je nog verder vergroenen. Op de beurs tref je tal van voorbeelden voor klimaatvriendelijke, duurzame accommodaties en vakantie-arrangementen. vr 28 feb za 29 feb zo 1 mrt b Jrs Utrecht 2020 b PROFITEER VAN 5 EURO ONLINE KORTING!* fi etsenwandelbeurs.nl/ticketshop/tevoet * t.o.v. de kassaprijs, alleen geldig in de voorverkoop (t/m 27 februari 2020) voor lezers wandelkrant ‘te voet’. fietsenwandelbeurs.nl INCLUSIEF TOEGANG TOT BIKE MOTION EN E-BIKE XPERIENCE 46 Themaland Duitsland Ook themaland Duitsland laat zich van zijn groene kant zien en presenteert de mooiste natuurgebieden over de grens. Zeer betaalbaar én dichtbij, waardoor je opnieuw je ecologische voetafdruk beperkt. Wist je dat maar liefst een derde van het landoppervlak beschermd natuurgebied is? Zestien nationale parken, 105 natuurparken en zestien UNESCO-biosfeerreservaten liggen klaar om ontdekt te worden. Dat kan perfect op de meer dan 200.000 kilometer aan wandelroutes. Volg bijvoorbeeld de ‘jonge Donau’ vanaf de bron in het Zwarte Woud tot aan Passau, op diverse wandelroutes zoals de Donau-Panoramaweg of de Donau-Zollernalb-Weg. Wandelavonturen Ook bij de 150 lezingen en workshops staat duurzaamheid centraal. Veel lezingen gaan over wandelavonturen en bestemmingen ‘om de hoek’. Zo neemt Wanda Catsman je mee naar wijnwandelingen door Nederland en geeft Wandelnet een impressie van de tocht over de Westfriese Omringdijk. Themaland Duitsland komt aan bod met onder meer een lezing van Joost Vermeulen die vertelt over ‘Wandelen langs de Limes’ (de Romeinse grens) en Rutger Burgers verhaalt over de Europese route E3, die deels door Duitsland loopt. Schrijver Herman Vuijsje is er om verslag te doen van zijn voettocht langs de Nederlandse Kust. Pelgrims Paviljoen, Infomarkt & Mountain Xperience Het Pelgrims Paviljoen vormt een mooie start voor een pelgrimsreis. Daar ontmoet je ervaren reizigers en aan bieders van pelgrimsreizen. Of krijg advies van collega-wandelaars bij de infomarkt Wandelaars informeren Wandelaars. Tot slot is er voor (aanstaande) bergwandelaars het paviljoen Mountain Xperience. Test, beleef & geniet van dit en nog veel meer! © Donau-Bergland-Weg / DZT © Fotoboom.nl

Vierdaagse Luxemburg van 29 april t/m zaterdag 2 mei Luxemburg: anders dan andere vierdaagsen De routes van de Wandel4daagse Luxemburg lopen grotendeels over de Mullerthal Trail in Luxemburgs ‘Petite Suisse (Klein Zwitserland). Dit gebied wordt zo genoemd, vanwege de talrijke zandstenen rotsformaties die je er vindt. Je wandelt door de fraaie bossen rondom het plateau van Beaufort, Consdorf, Berdorf en Bollendorf, door het befaamde Müllerthal en langs de Schiessentumpel (watervalletje). Maar ook door gedeelten van de Süd Eifel aan de andere kant van grensrivier Der Sauer, o.a. langs de Türkenkopf en door de Teufelsschlucht. Veel van deze eeuwenoude wandel routes stammen uit de Romeinse tijd! De start is elke dag vanuit het prachtige, moderne Centre Culturel ‘A Schmadds’ (smidse) in Berdorf. Je kunt kiezen uit 5 gemarkeerde afstanden. De 5-10-15-20 en 25km. De 35 en 50km kun je op GPS lopen. Op de 4e dag word je na je wandeling ontvangen door een muziekorkest, ’s avonds gevolgd door een onvervalste ‘Bayerische’ avond met diner. De Wandel4daagse Luxemburg wordt in 2020 voor de 5e keer georganiseerd, van woensdag 29 april t/m zaterdag 2 mei (tussen koningsdag en dodenherdenking). Er kunnen 1.000 deelnemers mee doen. Informatie en inschrijven voor de Vierdaagse Luxemburg: www.w4dlux.nl De Sportwandelschool organiseert i.s.m. ZDS-reizen van dinsdag 28 april t/m zondag 3 mei een 6-daagse busreis naar deze Luxemburgse Vier daagse. Handig want zo is vervoer en hotel in ieder geval geregeld. Meer informatie over deze busreis: www.w4dlux.nl/busreis/ Het gepelde land De Hoekse Lijn Stad en land hebben historie en toekomst. Daartussenin verandert er van alles. Dan gaat er van alles overhoop, dan wordt het land gepeld. Tussen Rotterdam en Hoek van Holland veranderde de spoorlijn in een metro, die het oosten van Rotterdam met het strand bij Hoek van Holland verbindt. Vanaf 1893 reden er tussen Hoek van Holland en Rotterdam treinen; het was zelfs een internationale verbinding die Oost- en West-Europa met elkaar verbond want in Hoek van Holland stapten reizigers uit Berlijn, Warschau, ja zelfs Moskou over op de boot die hen naar Londen bracht. Onder andere de opening van de Kanaaltunnel maakte een eind aan die verbinding. Van internationaal naar lokaal, zo kun je de omslag typeren die de Hoekse Lijn heeft gemaakt. Want nadat in 2017 de laatste keer een NS-trein op het traject reed is de lijn omgebouwd tot een metroverbinding tussen stad en zee: vanuit het oosten van Rotterdam (Nesselande) kun je via het centrum naar het strand in Hoek van Holland (al gaat het strandstation pas in 2022 open). De ombouw heeft veel vertraging gehad (vijf maanden werden er negentwintig) en ook de begrote 370 miljoen is ruim overschreden. Waarom zoveel geld uitgegeven? Niets belangrijker dan ervoor te zorgen dat de bereikbaarheid van de dichtbevolkte Rotterdamse agglomeratie goed blijft. Met de snel optrekkende en afremmende metrostellen kun je vaker en sneller rijden; bovendien krijgen Maassluis, Vlaardingen en Schiedam een rechtstreekse verbinding met het stadscentrum van Rotterdam. En, er kunnen extra haltes worden bijgebouwd, zoals in Maassluis is gedaan met station Steendijkpolder. Men verwacht een flinke toename van het aantal passagiers, net zoals is gebeurd na de ombouw van de Hofpleinlijn tussen Den Haag Centraal en Rotterdam; daar steeg het aantal van zo’n 7.000 naar meer dan 40.000 reizigers per dag. Met de nieuwe lijn krijgt de Rotterdamse metro steeds meer grootstedelijke allure – wat in 1968 begon met een lijn van zes kilometer is uitgebouwd tot een netwerk van iets meer dan honderd kilometer. Wandelen Op verschillende stations kun je van de metro overstappen op het wandelnetwerk van Midden-Delfland. Op www.wimtenbrinke.nl staat een route vanuit MaassluisCentrum langs historische stadjes, over onver harde jaagen kerkpaden (zompig, smal en eeuwen oud), door open weide gebieden en met zicht op zeeschepen op de Nieuwe Water weg. Ook LAW Het Grote Rivierenpad doorkruist het gebied en kan in Maassluis Centrum worden opgepakt (zie www.wandelnet.nl). Wim ten Brinke 47

WandelApps De wereld achter een wandelapp Ineens lijkt elke gemeente, natuur organisatie of uitgever ze te hebben: de wandelapp. Bits and bytes op een smart phone. Maar hoe handig is het eigenlijk? Heeft een app een toegevoegde waarde ten opzichte van een ouderwetse kaart? Kortom, welke wereld schuilt er achter de wandel-app? ‘te voet’ test er elke editie een. Schiermonnikoog – Tussen Kapenglop en Arnicaweide ROUTE Op Schiermonnikoog kun je met de app Crossbill Routes De Wadden twee routes lopen. Eén van 8,1 km en één van 6,5 km. De route ‘Tussen Kapenglop en Arnicaweide’ is 6,5 kilometer en een prettige afwisseling tussen bos, open duin en natte valleien. Een fijne, rustige mix van natuur en historie. Tussen Kapenglop en Arnicaweide Op struin op Waddeneiland Schiermonnikoog De route ‘Tussen Kapenglop en Arnicaweide’ start in het enige dorp dat het eiland kent: Schiermonnikoog. Vanuit de bebouwing wandel je echter al snel duinvallei Kapenglop in, met de metalige roep van fazanten naast je in het hoge gras en de grasbodem onder je voeten. De Kapenglop was vroeger een gebied vol orchideeën, die door het zuurder wordende grondwater niet meer zo talrijk aanwezig zijn. Desondanks zijn er nog veel andere planten te zien. Geluid van de barmsijs De route over Schiermonnikoog is afwisselend over verharde paden, bospaden, zandpaden en schelpenweggetjes. Je wandelt door duinvalleien met nieuwsgierige paarden en door het bossige hart van Schiermonnikoog met forse naaldbomen, populieren, berken en wilgen. Wie geluk heeft, hoort en ziet de kleine barmsijzen. Het leuke van de app is dat je op de plek waar ze het meest voorkomen, naar het vogelgeluid in de Veldgids kunt luisteren. Zodat je, als je wel iets hoort, maar de kleine vogel niet ziet, toch weet dat hij er is. Wie de barmsijzen met eigen ogen wil zien onder het genot van een drankje, kan op het terras van het restaurantje bij de Berkenplas neerstrijken. Deze recreatieplas ligt iets verderop in de wandeling. Het is een goede plek om kruisbekken en sijzen te spotten. Waddenzee en Noordzee Tijdens deze wandeling bezoek je onder andere Bunker Wasserman. Deze is in de Tweede Wereldoorlog gebouwd en onderdeel van de Atlantikwall. Er bovenop hoor je de zwarte Sayaguesa-runderen van Natuurmonumenten in de verte loeien en zie je zowel de Waddenzee als de Noordzee. Een prachtige plek om buiten de schoolvakanties even lekker tot jezelf te komen in het zonnetje. Willem Barends Eenmaal terug in het dorp vind je hotel Graaf Bernstorff, vernoemd naar de laatste eigenaar van Schiermonnikoog. Ernaast staat een boog, gemaakt van een kaak van een blauwe vinvis, ooit gevangen door de Schiermonnikoger walvisvaarder Willem Barends. Opschuivende grens Wie tijd over heeft, zou de Balgexpress van Natuurmonumenten kunnen pakken en naar de Balg afreizen. Dit stuk onaangetast en leeg strand (grenzend aan een geul) is de afgelopen twintig jaar twee kilometer gegroeid door natuurlijke zandafzetting. Het lag daardoor deels op Gronings grondgebied. In 2005 hebben Groningen en Friesland daarom besloten de grens tussen hun provincies (in zee) te verleggen, zodat het eiland weer bij Friesland hoort. Tessa Klooster 48 WANDELPLEZIER In deze app kun je kiezen voor wandel- en fietsroutes op de eilanden en op het ‘vasteland’ in Noord-Holland, Friesland en Groningen. De wandeling ‘Tussen Kapenglop en Arnicaweide’ is zeer aangenaam met verschillende ondergronden en veel afwisseling van natuur en dorpsgezichten. KAARTJE Het kaartje is helder. De route is duidelijk. Waar je links of rechts moet, staat een symbooltje van een wegwijsbordje én krijg je een pop-up. Verder geeft de kaart (met pop-ups en symbooltjes) aan waar de highlights zijn. EXTRA’S Zorg dat je de Veldgids vooraf downloadt. Hij geeft veel informatie over plant- en diersoorten. Zo krijg je foto’s te zien en geluiden te horen van vogels die, in het seizoen dat jij er bent, in de buurt kunnen zijn. Voor iPhone en/of Android? Gratis verkrijgbaar voor Apple IOS en Android.

Groningen viert 75 jaar met Bevrijdingstocht Op 5 mei viert heel Nederland dat we 75 jaar geleden werden bevrijd door de Geallieerden. Groningen viert dat met een speciale Bevrijdingstocht. Wandelaars zullen met een fakkel het bevrijdingsvuur naar ieder afzonderlijk Gronings dorp brengen. Ieder jaar verspreiden de fakkels zich van Wageningen – de plaats waar op 5 mei 1945 in hotel De Wereld de capitulatie werd getekend – als een lopend vuurtje over heel Nederland. Vanuit de binnenstad geeft de organisatie de vrijheid door en gaat de fakkel naar iedere provinciehoofdstad. De organisatoren van Tocht om de Noord willen nu vanwege het jubileumjaar de fakkels vanuit de hoofdstad Groningen in estafetteteams overbrengen naar alle ruim 220 dorpen in de Ommelanden en zo alle dorpen ‘bevrijden’. Het evenement start rond 11 uur ’s ochtends in het stadspark, vanwaar wandelaars, hardlopers, fiets ers, ruiters, skateboarders het vuur in estafettevorm naar de dorpen brengen. Daar worden ze gastvrij en feestelijk ontvangen door de fanfare, bewoners en hoogwaardigheids bekleders en wordt natuurlijk in elk dorp het bevrijdingsvuur ontstoken. Grunnens laid Eerder al organiseerde Tocht om de Noord een side event ter ere van het honderdjarige bestaan van het Gronings volkslied; het Grunnens laid. Toen riep de organisatie alle 220 dorpen op om mee te doen het Gronings volkslied te zingen. 128 dorpen gaven gehoor aan de oproep, waarmee het een wijdverbreid evenement werd in de hele provincie. Wil je het bevrijdingsvuur ook naar jouw dorp brengen? Geef je dan op via www.Bevrijdingstocht.nl. Verhuisbericht Tocht om de Noord is verhuisd van Loppersum naar Groningen. We hebben deze kans direct aangegrepen om hier ons nieuwe Wandelsportcentrum Nova Zembla te vestigen. De officiële opening van ons nieuwe wandelsportcentrum is op vrijdag 10 januari. Wees welkom! Bij ons vind je alles wat hoort bij wandelsportactiviteiten, zoals kleding, schoenen, sportarts, fysiotherapeut, sportmassage enzovoort. Je kunt op donderdag en vrijdag bij ons terecht. Regattaweg 5, 9731 AJ Groningen www.NovaZembla.gr 49

Koos Dijksterhuis studeerde biologie en sociologie in Groningen. Hij heeft een dagelijkse column over natuur in Trouw, is columnist van Bionieuws en Vroege Vogels, geeft vrolijke lezingen en schrijft vormvaste verzen op rijm. Hij publiceerde de boeken Een Groenlander in Afrika, Winnen van de Bierkaai, Akkervogels, De kiekendieven van het Oldambt, Jong&Wild, De spreeuw en Eilandgevoel. Zijn laatst verschenen boek is Handboek voor Natuurwandelingen. loopbaan Zachtlopen Veel mensen lopen regelmatig hard. Hardlopen schijnt een euforische stemming te kunnen veroorzaken, die in modieus sporterslatijn een runnershigh wordt genoemd. Ik voel me na inspannende beweging ook altijd lekker, of het nou een fietstocht, een uurtje trainen of werken in de tuin is. Maar een runnershigh heb ik nooit ervaren. Ik heb het een paar keer geprobeerd: hardlopen terwijl ik geen haast had. Maar hoewel ik me fit genoeg voelde, was ik altijd binnen de kortste keren buiten adem. Volhouden, dacht ik dan, ik moet het opbouwen, en na honderd meter stapvoets holde ik weer. Een hel vond ik het. Ik ben graag buiten, maar heb altijd een verrekijker bij me. In de natuur voel ik me zonder verrekijker alsof er een vertrouwd lichaamsdeel is geamputeerd. Hardlopend gaat zo’n ding hinderlijk slingeren en botsen. Die moest ik dus thuislaten. Veel hardlopers die ik ken, vooral de mannen onder hen, houden hun tijden, afstanden en tijden nauwkeurig bij, in de hoop op records. Zulke ego-strelende behoeften heb ik niet. Iedere hardloper die ik ken krijgt vroeg of laat langdurige blessures. Ook daaraan ontbreekt mij de behoefte en of die zo gezond zijn, betwijfel ik. Zoals Midas Dekkers zei: er is maar één reden om te sporten, en dat is dat je het leuk vindt. Hardlopen vind ik niet leuk, dus doe ik alleen nog als ik een trein moet halen of tikkertje speel. Zachtlopen daarentegen vind ik heerlijk; wandelen dus. Lekkere schoenen, een rugzakje met wat etenswaren, water en een regenjack, en een verrekijker om mijn nek. Ik ben een natuurfreak. Ik schrijf iedere werkdag over de natuur in dagblad Trouw, en voor die rubriek ga ik er vaak op uit. Of nee, ik ga er vaak te voet op uit en tijdens iedere wandeling worden mij verhalen uit de natuur gepresenteerd. De natuur zit vol met sterke en ontroerende verhalen over liefde en verraad, samenwerking en uitbuiting, leven en verval. En na afloop heel tevreden, laten we het een walkershigh noemen. Dit is mijn laatste bijdrage voor Te Voet. Het was me een waar genoegen. Mocht dat voor u ook gelden, kunt u me altijd opzoeken in Trouw, of in mijn boeken. En misschien komen we elkaar wel tegen in het veld, tevreden door- maar niet hardlopend. Een fijne wandeling gewenst! Koos Dijksterhuis Trek je wandelschoenen aan en Je kunt wekelijks deelnemen aan tal van wandel tochten in Nederland. Ga naar de wandelagenda op www.tevoetonline.nl en maak een keuze uit de vele wandeltochten die je daar kunt vinden. Veel wandelplezier! De actuele wandelagenda vind je op www.tevoetonline.nl 39 Foto: Marijke Wempe

Vier dagen wandelen in de natuur rond Apeldoorn Al wandelend genieten van de mooie Veluwse natuur. Dat kan van 14 tot en met 17 juli 2020 in Apeldoorn. Of je één, twee of drie dagen wilt wandelen of kiest voor de Vierdaagse, de keus is aan jou. Wandelen langs een kabbelend beekje, over licht glooiende heidevelden, door een zandverstuiving of door uitgestrekte bossen. Wandelen rond Apeldoorn is wandelen door pure natuur, met als extraatje de kans om een edelhert, ree of wild zwijn te spotten. Vanaf de tweede dinsdag in juli is de Veluwe weer het gebied waar vier dagen achtereen wandeltochten worden uitgezet van, naar vrije keuze, twaalf, twintig, dertig, veertig of vijftig kilometer lengte. Het is de week van de 67e Cantharel Internationale 4Daagse Apeldoorn, maar gelijktijdig en over dezelfde parkoersen als ‘de groenste vierdaagse van Nederland’, zijn er de vier Apeldoornse wandeldagen. ‘Losse’ wandeldagen voor wie geen vierdaagse wil wandelen, maar kiest voor één, twee of drie sportieve dagen. Dagen waarop volop kan worden genoten van de Veluwse natuur, de gezellige sfeer van het evenement, de rustplaatsen en de finishlocatie, waar de wandelaars elke dag met muziek worden onthaald. Zeker de wandelaar die kiest voor de kortere afstanden kan in alle rust genieten van al het moois dat de Veluwe te bieden heeft. Bosrand Het start- en finishterrein is gelegen aan de bosrand, zodat de wandelaars al direct na de start de natuur in gaan. Behalve bos en heide bieden de routes, afhankelijk van de gekozen afstand, ook passages door Natuurpark Berg en Bos, het paleispark van Kroondomein Het Loo en gezellige Veluwse dorpjes. Apeldoorn biedt echter meer dan natuur en wandelen. Genoeg om er een korte vakantie door te brengen. Wandel bijvoorbeeld één of enkele dagen en breng daarna, of ’s middags als je deelneemt aan de kortere afstanden, een bezoek aan bijvoorbeeld Apenheul, paleis Het Loo (dat wordt momenteel verbouwd, dus kijk tevoren op de website welke delen wel te bezoeken zijn), pretpark Julianatoren, of het winkelcentrum. Of iets verder weg bijvoorbeeld aan Burgers Zoo of Openluchtmuseum in Arnhem, Dolfinarium Harderwijk of de aloude Hanzesteden Deventer of Zutphen. Andere wandeltochten Je ziet, volop redenen om eens een bezoek aan Apeldoorn te brengen. En komt een bezoek in juli niet uit? Een werkgroep vanuit de Stichting Internationale Vierdaagse Apeldoorn verzorgt ook in andere seizoenen wandeltochten, eveneens volledig door de Veluwse natuur. In het voorjaar is dat de Midden-Veluwe wandeltocht, in november de Kootwijker Duin- en Veentocht en in december de Veluwse Midwienter kuiertoch, waar de wandelaar wordt begeleid door het geluid van midwinterhoorns. Deze tochten, en alles over de Vierdaagse en de wandel dagen, zijn te vinden op www.4daagseapeldoorn.nl Nuttig om te weten • Inschrijven kan via de website www.4daagseapeldoorn.nl • Startaccommodatie en finish zijn op het terrein van de vv Victoria Boys, Berghuizerweg 153, 7312 SN Apeldoorn. • In de directe omgeving van de startaccommodatie is in ruime mate gratis parkeergelegenheid voorhanden. • In Apeldoorn en omgeving zijn veel overnachtingsmogelijkheden: van luxe hotels tot natuurcampings en bungalowparken. • Deelnemers zijn zeer tevreden over het evenement: in 2019 gaf ruim 90 procent van hen een rapportcijfer 8 of hoger. • De wandelroutes worden duidelijk met pijlen aangegeven. • Op alle afstanden passeer je één of meer rustplaatsen. • Voor meer over de Apeldoornse Vierdaagse zie: www.4daagseapeldoorn.nl of www.facebook.com/ vierdaagseapeldoorn/ Of meld je via de website aan voor onze nieuwsbrief. 51 © St. Int. Vierdaagse Apeldoorn/Peter Donderwinkel

Op stap in de Achterhoek Een hoofdige boer en bijzondere bomen Nu het wildseizoen is aangebroken, is het extra verleidelijk om de Achterhoek te bezoeken. Wandelen door het herfstige landschap is heel goed in combinatie met een wildmaaltijd. Zo kun je op simpele wijze het sportieve en het Bourgondische met elkaar verenigen. Valkenburg Gerrit Jan Zwier De Achterhoek, vroeger ook Graafschap Zutphen genoemd, is nog steeds een streek van landhuizen en dorpen. Grote steden – Zutphen en Deventer – liggen aan de rand; kleinere steden – Doetinchem en Winters wijk – liggen verspreid over het landelijke gebied. Het feodale verleden kun je afleiden uit de vele kastelen en andere buitenplaatsen. Sommige worden nog particulier bewoond. Andere zijn overgegaan in handen van beschermers van natuur en cultuur. Het is aan die landeigenaars te danken dat het oude landschap niet 52 verloren is gegaan. In Drenthe en Overijssel, waar de adel op het platteland minder machtig was, is de schade aan het oude landschap veel groter. Van oudsher was de Achterhoek een venig, drassig land, waar de bewoning zich op zandruggen concentreerde. Dorpjes en boerderijen lagen er aan enken en kampen, de schrale akkers en weiden die de grondslag vormden van het gemengde bedrijf. Door vervening, drooglegging, kanalisatie van rivieren, mechanisatie en ruilverkaveling kreeg dit landschap in honderd jaar tijd een heel ander gezicht. Huis Verwolde De eerste pleisterplaats is het landgoed Verwolde. Vanaf de weg leidt een brede zichtlaan naar het huis, dat door een later gebouwd torentje asymmetrisch is geworden. Zo leek het landhuis meer op een kasteel, en dat was ook de bedoeling. Het schijnt dat de Achterhoekers er een handje van hebben elk buitenhuis een ‘kasteel’ te noemen. Nu baron en baronesse Van der Borch hier niet langer de scepter zwaaien, wordt het kasteel, dat nu een museum is geworden, beheerd door een stichting. Op een kwartier lopen vanaf het kasteel staat de dikste eik van Nederland. Het Dikke Bomenpad leidt ernaartoe. Een machtige bladerkroon rijst boven een stam uit die een omtrek heeft van 7,79 meter. De geschatte leeftijd is 400 tot 500 jaar. Aan het Bijzondere Bomenpad dat in de tuin en het park van Verwolde is aangelegd, zijn alle bomen keurig voorzien van nummers die verwijzen naar de bijpassende namen op een routebeschrijving. Helaas is dat niet gebeurd bij de tientallen soorten paddenstoelen die overal langs het pad te vinden zijn, jammer,

want het is altijd erg moeilijk die de juiste naam te geven. Aangezien de meeste mensen niet meer dan vijf of zes soorten in het zwammenrijk kunnen onderscheiden - van de circa achtduizend die we in Nederland kennen - zou een helpende hand welkom zijn. Ginkgo De wandeling voert eerst naar twee enorme beuken. De eerste is een ‘negenling’, een term die slaat op het aantal vertakkingen. Bij de vijver laat een moerascipres zijn dieprode bladeren vallen. Meteen over een bruggetje houdt het restant van een suikeresdoorn de wacht. In zijn thuisland wordt uit jongere exemplaren de populaire ahornsiroop gewonnen. Bij de naam judasboom denk je al gauw aan de boom waaraan de verrader Judas zich zou hebben opgeknoopt, maar het is uitgesloten dat het tengere boompje bij het landhuis dat gewicht had kunnen dragen. Het blijkt dat het oude, stevige exemplaar door een jongere is vervangen. Bovendien refereert de naam niet aan Judas, maar aan Judea. Voorbij het beukenhaagpoortje doemt de legendarische ginkgoboom op, die naald- noch loofboom is. Een boom uit de oertijd. Maar deze ginkgo is piepjong. In ons eigen Groningse dorp troont een boom die zeker honderd jaar oud is. Bij het pinetum – allerlei soorten naaldbomen – bevinden zich enige grafzerken. Duidelijk leesbaar is het opschrift: Baronesse van der Borch van VerwoldeVoûte, Vrouwe van Verwolde, 1887-1956. Waar de geest des Heeren is, aldaar is vrijheid. Zij gaf in 1926 opdracht om de zijtoren te bouwen. Andere exoten langs het pad zijn de gewone vleugelnoot, de zakdoekjesboom en de plataan. Na een bezoekje aan de thee tuin, leidt de route naar Almen waar het landhotel De Hoofdige Boer het diner serveert. Scholte Stuggink De naam van dit hotel bewijst alle eer aan de herenboer en dichter A.C.W. Staring (17671840). Nog steeds wordt hij als de grootste dichter van de Achterhoek beschouwd. In het gelijknamige gedicht wordt Scholte Stuggink opgevoerd, de koppige boer die door de beek bleef waden, ook toen er een brug overheen voerde: ‘Bouwt gij een brug om droog te gaan? Ik kom er ook met laarzen aan.’ De reden die hij daarvoor opgeeft is zeer interessant: ‘Een brug valt ligt in een te slaan; Onze ouders hebben ‘t nooit gedaan; Zij gingen, waar nu Stuggink gaat, Eeuw in eeuw uit, de modderstraat. Al weten wij de reden niet, ‘t Is vast op goeden grond geschied.’ Het gedicht staat afgedrukt op een paneel naast de bushalte, pal tegenover de sobere rechthoekige voorkant van het hotel en schuin tegenover een oud kerkje van rode baksteen. In het restaurant staat de tekst zelfs geborduurd op een lang lint dat aan de muur hangt. Stuggink is een man die gelooft in traditie, niet in vooruitgang. Wat dat betreft, lijkt hij op de mensen van Natuurmonumenten, die nu op de landgoederen wonen. Maar hij gelooft evenmin in technische vooruitgang, en dat is minder verstandig. Wildzwijnsham Het vers getapte Bronck horster bockbier past uitstekend bij het voorgerecht van hertenpaté en wildzwijnham. Na de wildbouillon volgt het hoofd gerecht van hert en eenden borst. Een speciale rode wild wijn maakt het diner compleet. informatie Ligging Huis Verwolde ligt aan Jonker Emilelaan 4 in Laren. Niet bereikbaar met het openbaar vervoer. Route Het Bijzondere Bomenpad is te downloaden op internet. De wandeling zelf beslaat circa een uur. Die kan aangevuld worden met bezoekjes aan de Dikke Boom of de theetuin. Eten Het wildmenu in De Hoofdige Boer in Almen (Dorpsstraat 38) is tot half januari 2020 verkrijgbaar. 53

uitgelezen Livingstone op de voet gevolgd Tandarts Ben de Ponti (1951) liep ruim 1300 kilometer door het hart van Malawi, in de voetsporen van ontdekkingsreiziger David Livingstone. U hebt eind jaren ’70 drie jaar als tandarts in Malawi gewerkt en gewoond. Hoe kwam u daar zo terecht? ‘Als kind riep ik al dat ik later naar Afrika zou gaan. Dat had te maken met Afrikaanse beeldjes van een heeroom van mij, die bij mijn oma op het dressoir stonden. Die fascineerden me. Na mijn tandheelkundestudie dook dat idee weer op. Ik was 23 en zag me niet in een praktijk zitten. In Malawi bleek plek te zijn en zo werd ik de tweede tandarts tot dan toe die naar Afrika werd uitgezonden. We werkten in een gebied zo groot als Nederland, met 800.000 inwoners. Terug in Nederland deed ik er drie jaar over om te wennen. We zijn als gezin nog drie keer teruggegaan. Afrika is voor mij elke keer thuiskomen.’ Waarom wilde u in de voetsporen van Livingstone treden? ‘Mijn fascinatie voor Livingstone begon toen ik het boek las van Livingstone’s laatste reis. Aan het einde van die reis stierf hij in Zambia. Wat mij trof, was het feit dat de Afrikaanse mensen die bij hem waren, besloten dat hij begraven moest worden in zijn thuisland. Hij was een witte man, op pad met Afrikanen, en een van de weinige ontdekkingsreizigers die mét de Afrikanen was. Voor hem waren het gewoon medemensen, geen slaven. Hij streed tegen de slavenhandel. Negen maanden hebben ze met zijn lijk gezeuld, voordat het bij de kust was. Toen ik dat las, dacht ik: daar wil ik iets mee doen.’ Hoe ging u te werk? ‘Livingstone liet gelukkig veel dagboeken en kaartmateriaal na, dus ik heb eerst veel research gedaan, waarna ik in 2007 de voettocht begon. Ik moet er eerlijk bij zeggen dat er een auto meereisde die mijn spullen vervoerde, zoals kaarten, boeken, eten en kampeerspullen. Die hoopte ik elke avond weer te zien, er waren geen wegen. Ik ging deels te voet, deels per boot, in totaal 1301 kilometer (die één is omdat ik het niet precies weet), waarvan een dikke 200 over water. Ik ben slechts een passant, ik probeer waar te nemen, niet te veel in te kleuren. Destijds was Livingstone natuurlijk ook een passant.’ Welke veranderingen sinds de tijd van Livingstone ontdekte u? ‘Kijk, wat hetzelfde is gebleven, dat zijn de heuvels, de rivieren en het meer. Ook de manier van landbouw bedrijven is niet veranderd, alles gaat nog met de hand. Wat er wel is veranderd: in de tijd van Livingstone leefden er een aantal honderdduizenden mensen, toen wij er woonden eind jaren zeventig 5 miljoen en nu leven er 19 miljoen mensen. Die mensen moeten eten. Dus wat je ziet, is dat heel veel bush is verdwenen. Kleinschalige landbouw kwam ervoor in de plaats. Akker aan akker. Die kaalkap, met als gevolg erosie, is erg. Maar: mensen kunnen niet anders. Ze móeten wel, om te overleven.’ U draagt uw voettocht en uw boek op aan de kinderen in Malawi. Waarom? ‘Net als in de tijd van Livingstone zijn er nog steeds veel weeskinderen. Destijds als gevolg van slavenhandel, tegenwoordig als gevolg van hiv en aids. Die weeskinderen worden in de dorpen opgevangen, maar in tijden van slechte oogst en gebrek aan voedsel gaan de eigen kinderen voor. Begrijpelijk. De gezinnen in de dorpen zijn nog steeds erg groot. De oplossing voor overbevolking ligt in economische groei, onderwijs en banen. Als mensen een stuk willen nalopen, een lezing erw stu willen regelen, kunnen ze contact met me opnemen, dan help ik ze op weg. Het verrijkt je leven.’ w Hij is voorzitter van de Stichting Vrienden van St. John’s: www.vriendenvanstjohns.nl En dan ook nog... De mooiste wijnwandelingen in Nederland - routes, proeven 10 wandelingen langs en door wijngaarden Na drieënhalf jaar plannen en voorbereiden ligt deze Nederlandse wijnwandelgids nu eindelijk in de boekhandel. De passie voor Nederlandse wijn van Mariëlla en de wandelpassie van Wanda komen in dit boekje samen. Tien routes van 10 tot 15 kilometer langs Nederlandse wijngaarden in Zeeland, Limburg, Gelderland en Overijssel. Mariëlla Beukers en Wanda Catsman, Gegarandeerd Onregelmatig, 120 pagina’s, € 16,95 Komen een Belg en een Hollander in het Meetjesland… - lezen, routes Twee journalisten trokken er voor dit boek samen op uit in het Oost-Vlaamse Meetjesland, tussen Brugge en Gent. Zij schreven vier verhalen en geven veertig tips, van culinaire toplocaties tot bijzondere logeeradresjes. Elf fiets- en wandelroutes langs prachtige natuur, musea en typische Meetjeslandse figuren met een verhaal. Gratis te bestellen bij Toerisme Meetjesland: www.toerismemeetjesland.be/meetjeslandboek Bas van Oort en Sebastiaan Bedaux, Toerisme Meetjesland Lopen langs de Linge – lezen, historie Wandelboek én tegelijkertijd een biografie van de rivier de Linge. De auteur wandelt honderd kilometer langs de rivier, van Doornenburg tot aan Gorinchem. Hij beschrijft wat hij ziet onderweg en verhaalt over de historie van plekken die hij doorkruist. Van oude landgoederen en een nieuw landschapspark, langs verdedigingslinies, door natuurgebieden, boerenland, vestingstadjes en dijkdorpjes. Harry Stegeman, KNNV Uitgeverij, 216 pagina’s, € 22,95 Door: Elvira Werkman Ben de Ponti, Elmar Uitgeverij, € 24,99 november 2019

Wandel4daagse Luxemburg 29 april t/m 2 mei 2020 Wandel4daagse Haarlem 21 mei t/m 24 mei 2020 (Hemelvaartweekend) WANDELTOCHTEN DOOR DE NATUURPARKEN VAN KLEIN ZWITSERLAND EN SUD-EIFEL Informatie: www.w4dlux.nl of www.sportwandelschool.nl Wandel4daagse Schoorlse Duinen 12 oktober t/m 15 oktober 2020 (herfstvakantie) VIER DAGEN WANDELEN DOOR HET NATUURRESERVAAT VAN DE SCHOORLSE DUINEN Informatie: www.w4dschoorl.nl of www.sportwandelschool.nl VIER DAGEN WANDELEN DOOR VERSCHILLENDE LANDSCHAPPEN. JE KIJKT JE OGEN UIT! Informatie: www.wandel4daagsehaarlem.nl of www.sportwandelschool.nl Wandelreizen Sportwandelschool WANDELREIZEN i.s.m. ZDS in 2020 o.a. naar: • diverse weekenden langs de Wilden Endert en De Lieser • 6-daagse reis naar Wandel4daagse Luxemburg Informatie: www.sportwandelschool.nl Wandel- en fi etsvakanties Bijzondere wandelvakanties in Zuid Europa Pure natuurwandelingen Culturele wandel rondreizen Beleef het authentieke Umbrië, het groene hart van Italië Laat je verrassen door het adembenemende Umbrië met zijn fascinerende en afwisselende landschappen, schilderachtige middeleeuwse dorpen en steden. Geniet van een echte Italiaanse ‘gelato’, spannende wijnen en smaak volle lokale gerechten op gezellige terrasjes en in de kleine sfeer volle restaurantjes. Onze wandel-, fi ets- en gourmetreizen zijn een ideale manier om het gastvrije en authentieke Umbrië te ontdekken. Al onze wandel- en fi etstochten hebben verschillende niveaus en zijn daardoor geschikt voor de recreatieve als de meer geoefende wandelaar en fi etser, voor jong en oud, echtparen en singles. Trektochten over de mooiste kustpaden Individuele wandelvakanties in Zuid Europa CANARISCHE EILANDEN SPANJE MALTA (GOZO) GRIEKENLAND PORTUGAL KROATIË ITALIË TURKIJE www.stapreizen.nl | tel. 030 - 230 25 03 Ecologico Tours & Meravigliosa Umbria T. +41 79 2457505 | +39 346 3254167 info@ecologicotours.eu | info@meravigliosaumbria.com www.ecologicotours.eu www.meravigliosaumbria.com

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert. 56

Wandel4daagse Schoorl van 12 t/m 15 oktober (herfstvakantie) AVONTUURLIJK WANDELEN IN PURE NATUUR SCHOORL De Wandel4daagse Schoorl biedt je iedere dag een bijzondere tocht door het natuur reservaat van de Schoorlse Duinen. Strand, branding, duinen, bossen, dijken en polder, met een grote diversiteit aan vogels, dieren en planten. Meer wandelevents en -reizen van de sportwandelschool: www.sportwandelschool.nl De uiterst groene Wandel4daagse Schoorl straalt met name puurheid en avontuur uit. Je wandelt overwegend door de ongerepte natuur van het Noordhollands Natuurreservaat. Je doet o.a. de Hondsbossche Zeewering aan. Maar ook Bergen, Groet, het klimduin van Schoorl, Petten en Camperduin liggen op de route. En horecagelegen heden - waaronder Bospaviljoen De Berenkuil en de strandpaviljoens - gaan speciaal open tijdens deze Wandel4daagse. De 4e Wandel4daagse ‘Schoorlse Duinen’ wordt tijdens de herfstvakantie gehouden, van maandag 12 t/m donderdag 15 oktober 2020. De etappes starten dagelijks vanuit Dorpshuis De Blinkerd in Schoorl. Online inschrijven is mogelijk via de website tot 5 oktober 2020. Daarna kun je je nog inschrijven bij de start. Je hebt de keus uit vier verschillende afstanden: 25, 20, 15 en 10 km. Deelname per dag is ook mogelijk. Kinderen (tot 16 jaar) mogen gratis meewandelen. Inschrijven of meer informatie over de Wandel4daagse Schoorl: www.sportwandelschool.nl/ wandel4daagse-schoorlseduinen/ Een speciaal arrangement (bushotel-reis) is ingezet om ook mensen uit Limburg, Brabant en Utrecht in gelegenheid te stellen mee te doen. Column Recht van overpad Pas weer een weekje in Engeland gewandeld en opnieuw viel ons daar de glorie van het ‘recht van overpad’ op. Overal voeren wandelpaden je dwars over weilanden en tussen akkers door, over golflinks soms ook – waar dan een bordje waarschuwt dat van rechts zo’n keihard valletje kan komen aanzeilen. Overal zijn voetgangerssluizen gemaakt en overstapjes om de wandelaar hekken te laten passeren. Het is blijkbaar een gekoesterde traditie. John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. Hoe anders is dat in Nederland! Wel zijn in de loop van mijn leven steeds meer oude voetpaden, kerkenpaden, dijkpaden, opnieuw opengesteld. Daarvoor schijnen routemakers eerst te moeten aantonen dat het pad in de zogenaamde ‘wegenlegger’ voorkomt, en minder dan vijftig jaar geleden nog in gebruik is geweest, maar als dat lukt geldt het recht van overpad. Al te vaak echter zwichten in ons land de autoriteiten voor grondeigenaren die in strijd met historische rechten geen wandelaars op hun land dulden. Ik kende een wandelpad bij Noord-Scharwoude waar daarvoor een typisch Hollands compromis was gevonden. Het voerde over een dijkje, maar verliet dat even en voerde dan door de tuin achterom een villa, zodat de bewoner vrij uitzicht op het water hield. Blijkbaar had hij dat voor elkaar gekregen. Alleen kwam hij naar buiten gesneld zo gauw een wandelaar in aantocht was om te schreeuwen dat je zijn tuin ook niet mocht betreden. Flink doorstappen en niet achterom kijken was dan de boodschap. Roemrucht is de passage in het Zuiderzeepad tussen Holysloot en Uitdam. Je liep er langs sloten en over witte houten bruggetjes die de omwonenden vroeger dienden voor hun kerkgang en via een boerenerf naar de IJsselmeerdijk. Alleen duldde die boer geen vreemd volk op zijn grond en barricadeerde hij de route. Jarenlang is daarover gebakkeleid en wat is het resultaat? Het Zuiderzeepad is verlegd, met een royale boog langs hoge rietkragen. Het is mooi daar, maar het komt er op neer dat de brutalen weer de zaken naar hun hand hebben gezet. En die boer woont daar niet eens! Dito bij Makkum. Langs de trekvaart bouwde iemand ooit een bungalow, omringd door hoge hekken en bewaakt door grimmige honden, over het Friese Kustpad heen, waarop de gemeente prompt besloot het wandelpad te verleggen naar de overzijde van het water. Dat kost publiek geld, maar erger is dat op die manier het recht van de sterkste zegeviert. Als de overheid ons voorhoudt dat we de regels moeten navolgen, moet ze zelf de regels handhaven. Inclusief het recht van overpad. John Jansen van Galen 57

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl 58 Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl

sfeervol overnachten 12 pagina’s met heerlijke adressen voor wandelaars 59

Wandelen en overnachten op sfeervolle locaties Wandelen over heide- of duinpaden. Door bossen of over glooiingen. Een klompenpad of pelgrimpad. De mogelijkheden zijn talloos, om de hoek of ver van huis. Maar of je nu een korte- of een lange wandeling maakt, alleen of met anderen; als je moe en voldaan bent, wil je maar één ding: sfeervol overnachten in een lekker bed. Maar waar begin je met zoeken in het oerwoud van mogelijkheden op internet? Wandelkrant ‘te voet’ maakt het overzichtelijk en zet de beste adressen alvast voor u op een rijtje. Welk adres je ook kiest, allemaal zijn ze voorzien van alles wat je wenst als wandelaar. Uiteraard is er een fi jne douche of zelfs een bad om de spieren na een dag inspanning lekker soepel te houden. En altijd begin je de dag met een lekker ontbijt om weer urenlang ‘de paden op, de lanen in’ te kunnen gaan. Eropuit om te wandelen begint met voorpret! Dus veel plezier bij het zoeken naar een sfeervolle bed en breakfast, guesthouse, charmehotel of gezellige camping! Allemaal plekken waar je voelt dat je er welkom bent als wandelaar… NEDERLAND - GELDERLAND Nederland NEDERLAND - ACHTERHOEK B&B Scharrelhof De Scharrelhof is een eigentijdse B&B met drie kamers allen met badkamer (adult only). Geniet van uw wandelingen in het prachtige Nationaal landschap van Winterswijk. Graag bereiden wij ook de warme maaltijd voor u, zodat u er echt even tussenuit bent. Wanneer u bij uw reservering ‘te voet’ vermeldt dan ontvangt u bij aankomst een heerlijk kopje koffie met wat lekkers van het huis. Vosseveldseweg 19, 7107 AD Winterswijk T. 06 22 68 05 82 | info@scharrelhof.nl www.scharrelhof.nl NEDERLAND - GELDERLAND Hof van Gelre Geniet in de omgeving van de Achterhoek van een ontspannen verblijf in het sfeervolle hotel, gelegen in het hart van Lochem en op loopafstand van het prachtige wandelgebied “De Lochemse Berg”. Het hotel beschikt over 46 kamers, een sfeervolle lounge met open haard, ruime ontbijtruimte, gezellige bar met biljart, 4 multifunctionele zalen, een verwarmd binnen zwembad en fietsverhuur. Nieuweweg 38, 7241 EW Lochem T. +31 (0)573-253351 | info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl NEDERLAND - MIDDEN DELFLAND Herberg De Gouden Leeuw Genieten in Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland. Bovenstraat 2, 7226 LM Bronkhorst T. 0575-451231 info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com B&B Rechthuis van Zouteveen Karakteristiek, sfeervol, landelijk, wandelen, monumentaal, horizon, waterrijk, fietsen Vlaardingsekade 57, 2636 BD Schipluiden T. 06 2540 2201 | info@benbrechthuis.nl www.benbrechthuis.nl Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken 60 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

NEDERLAND - FRIESLAND Camping en B&B Welgelegen Workum Bijzonder overnachten tijdens je wandeling door Friesland. Dat kan bij Camping en B&B Welgelegen Workum. Je kunt er overnachten in de stijlvol ingerichte B&B kamers of kiezen voor een pipowagen, vakantiehut, trekkershut, retrocaravan of vwbushut. Maar je bent ook “WOLKOM met je eigen tent, caravan of camper. Wie van alle gemakken wil worden voorzien kan een heerlijk Fries ontbijt nuttigen. ‘s Avonds kun je er pizza eten of op zaterdags ‘grillen en chillen’. Op de camping is een buitenkeuken voor algemeen gebruik. Je kunt er relaxen in het natuurzwembad of in de infrarood sauna. Welgelegen accommodatie ligt aan diverse wandelroutes: Elfstedenwandelroute, Grootfrieslandpad, Zuiderzeepad en Odulphuspad. Maar er zijn ook genoeg andere mogelijkheden en makkelijk te combineren met openbaarvervoer terug. We heten je dan ook graag “WOLKOM” om te genieten van het Friese platteland met een ‘GOOD VIBE’. T. 0031 (0)612153202 | info@welgelegen-workum.nl | www.welgelegen-workum.nl NEDERLAND - GELDERLAND NEDERLAND - OVERIJSSEL Vakantieoord het Caitwickerzand Genieten van de rust, ruimte en natuur op ons vakantieoord kan het gehele jaar door. Door de unieke ligging is het een klein rustig park met natuurschoon, wandel- en fiets en paardenroutes. Verblijven in een bungalow, trekkershut, tent of in de groepsaccommodatie is online te reserveren. Familie Lenderink Hennepstede 50, 3888NT Uddel/Nieuw-Milligen T. 0577- 456295 | info@caitwickerzand.nl www.caitwickerzand.nl Landgoed De Wilmersberg Prachtig gelegen temidden van het glooiende Twentse landschap. Direct vanuit het hotel kunt u prachtige wandelingen maken. Geniet na uw wandeling op het terras, het mooiste van Overijssel, of in de lounge voor de warme haard, terwijl onze keukenbrigade een lekker diner voor u bereidt. De vernieuwde Wellnessboutique met binnenzwembad, sauna’s en beautysalon staan garant voor de ultieme ontspanning na een lange wandeltocht. Rhododendronlaan 7, 7587NL De Lutte T. 0541-585555 | info@wilmersberg.nl www.wilmersberg.nl NEDERLAND - GELDERLAND Havezathe Carpe Diem Buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Havezathe Carpe Diem is gevestigd in een gemoderniseerde boerderij gesitueerd in Vethuizen. Een wijds uitzicht, landbouwgronden en op de achtergrond de Montferlandse bossen vormen het decor voor de ideale plek om tot rust te komen. Het landelijke hotel beschikt over zeventien sfeervol ingerichte kamers. Kies bijvoorbeeld voor het populaire 3-daags wandel- & fietsarrangement. Met dit arrangement kunt u al vanaf €169,- p.p. buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Het 3-daags wandel- & fietsarrangement is inclusief: Een kopje koffie/thee bij aankomst • Twee overnachtingen in een sfeervol ingerichte hotelkamer • Twee keer een uitgebreid ontbijtbuffet • Twee keer een driegangen verrassingsdiner in ons restaurant, gesitueerd op de oude deel • Verschillende routes om te voet of met de fiets het prachtige Achterhoek te verkennen. T. 0314-651424 | info@hotelcarpediem.nl | www.hotelcarpediem.nl www.prettigovernachten.nl 61

NEDERLAND - LIMBURG NEDERLAND - LIMBURG Groenpark Simpelveld ‘Stoomstadje Simpelveld’… daar begint het! De perfecte basis om te genieten met de Limburgse G. Groen, ruimte en rust, slechts af en toe doorbroken door de fluit van onze buren; de stoomtrein. Centraal tussen Parkstad met de Gaiazoo en cultuurrijke steden als Aken en Maastricht. Door de geriefelijke opzet van het park zijn bijna alle bungalows vrijstaand en omgeven door veel groen. Uw trouwe viervoeter is van harte welkom op het park. info@groenparksimpelveld.nl www.groenparksimpelveld.nl NEDERLAND - FRIESLAND B&B ’t Stalhoes Gastvrijdheid is ons vakwerk in het mooie Zuid-Limburg T. 043-8502693 bedenbreakfast@stalhoes.nl www.stalhoes.nl Hotel restaurant Wymerts Familiehotel in Friese 11-stedenstad Workum aan het IJsselmeer. Noard 37, 8711 AB Workum T. 0515 540004 | info@hotelwymerts.nl www.hotelwymerts.nl NEDERLAND - LIMBURG Abdij Rolduc, ervaar de historie! Was jij altijd al nieuwsgierig hoe het voelt om in een klooster te overnachten? In Abdij Rolduc, één van de top 100 UNESCO monumenten van Nederland, kun je dit ervaren! Midden in een natuurgebied, op de grens van Nederland en Duitsland, kun je talrijke prachtige wandelingen maken. Het Hertog Limburg Pad, de Abdijroute en ook enkele grensoverschrijdende routes. Maar vergeet vooral de abdij zelf niet! Wie door de eeuwenoude kruisgangen dwaalt, even rustig gaat zitten in de abdijkerk of afdaalt naar de meer dan 900 jaar oude crypte, beseft dat Rolduc een unieke beleving is. Neem deel aan een historische rondleiding, geniet van een hapje en een drankje in Kloosterbrasserie de Kanunnik of op het pittoreske terras. Een stukje buitenland in eigen land! T. 045-5466888 | info@rolduc.com | www.rolduc.com NEDERLAND - NOORDOOST TWENTE Camping & Chalets De Kuiperberg in Ootmarsum Onze authentieke, kleinschalige camping ligt op de flank van de Kuiperberg, op slechts 250m van het Noaberpad en direct aan het Hilligenpad. Gelegen, midden tussen vele wandelroutes én op loopafstand van het gezellige historische centrum van Ootmarsum, is De Kuiperberg een prima uitvalsbasis voor uw wandelvakantie. Vanaf uw kampeerplek, of vanuit een van onze stacaravans en chalets, kijkt u uit over de essen en het prachtige glooiende landschap van Noordoost Twente zodat u nog meer van de natuur, rust en ruimte kunt nagenieten. Na een dag wandelen kunt u in de sfeervolle Lounge even bijkomen bij de open haard en iets gemakkelijks eten of snacks afhalen. De bakker bezorgt iedere ochtend verse warme broodjes. T. +31 (0)541 291624 | info@kuiperberg.nl | www.kuiperberg.nl Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken 62 © foto Shutterstock

Luxemburg LUXEMBURG - MULLERTHAL Camping Neumuhle Genieten en kamperen midden in de natuur op camping Neumuhle. Camping Neumuhle, ook wel aangeduid als Neimillen, is een terrassencamping in het Mullerthal in Luxemburg. In het hoogseizoen een familiecamping met kinderanimatie, zwembad en frituur en bistro. In voor en naseizoen vind u rust en ruimte als op een minicamping, ’s avonds de gelegenheid voor een lekker hapje eten en een drankje in de bistro. En… elke morgen verse broodjes op bestelling. Wandel en fietsmogelijkheden direct vanaf de camping. De wandelroute GR5 op korte afstand. De camping is ideaal gelegen voor diverse uitstapjes in de omgeving, zoals een bezoek aan een van de kastelen in Beaufort, Vianden of Larochette, de Schiessentumpfel, Trier, stad Luxemburg enz. Geen eigen kampeermiddel? Wij hebben luxe mobilhomes voor de verhuur met twee of drie slaapkamers. Tevens 1 blokhut, hierin is ook uw huisdier welkom. T. 00352 879391 | info@camping-neumuhle.lu | www.camping-neumuhle.lu LUXEMBURG - KLEIN ZWITSERLAND Auberge Rustique; een begrip sinds 1790! Prachtig gelegen, direct aan de rand van het bos en op 300 meter van het kasteel van Beaufort vindt u ons kleine, gastvrije hotel. Tevens de toegangspoort van vele wandel- en mountainbikeroutes die deze omgeving rijk is. Niet voor niets wordt dit gebied ‘Klein-Zwitserland’ genoemd, met grillige, steile rotswanden, fraaie uitzichten, heuvels met bossen en weiden en - niet te vergeten - veel cultuurhistorisch erfgoed. Het bekende Müllerthal pad loopt op korte afstand van Beaufort voor eindeloos wandelen. In ons gezellige restaurant met eerlijke en verse producten kunt u behalve a la carte ook kiezen voor half pension. Ook honden zijn van harte welkom. Neem een kijkje op onze site www.aubergerustique.lu Wij verzorgen voor u graag een onvergetelijke vakantie! T. 00352 836086 | info@aubergerustique.lu | www.aubergerustique.lu www.prettigovernachten.nl 63 © foto Shutterstock

BELGIË – LIMBURG (VOERSTREEK) België Aparthotel ‘t Gulpdal Wandelen, wandelknooppuntensysteem, wandelingen in Limburg, eigen keuken op de kamer, met of zonder ontbijt Nurop 34, 3793 Teuven Voeren T. 0032 4 381 10 69 | info@devoerstreek.be www.devoerstreek.be FRANKRIJK - BRETAGNE Frankrijk Le Cheval Rouge Individueel wandelarrangement (VP), gelegen bij prachtige GR34 T. +33(0) 643030478 info@opvakantieinbretagne.nl www.opvakantieinbretagne.com FRANKRIJK - LES LANDES Sfeervolle Bed and Breakfast met panoramisch uitzicht U bent van harte welkom op Grand Tauzia, onze B&B. Gelegen op een heuvel en omgeven door de landelijke stilte. Niet ver van de Pyreneeën en de Atlantische Kust. Het afwisselende landschap met haar dromerige dorpjes heeft een netwerk van wandel-en fietsroutes, waarvan één direct vanuit huis start. Op 13 km afstand loopt het pelgrimspad naar Santiago de Compostella. Ons eeuwenoude huis heeft ruime 2-persoonskamers-en-suite, gezellige woonkamer, grote eetkamer. De prijs is incl onbijt. Ook bieden wij de mogelijkheid om te lunchen (of lunchpakket) en ’s avonds heerlijk te dineren. Buiten zijn diverse terrassen, een zwembad, een barretje en een boomgaard. Er zijn wandel-en fietskaarten aanwezig. Vervoer van en naar de routes is mogelijk. Moutainbikes zijn te huur. Groepen zijn van harte welkom. Er is ruimte voor 10 personen. T. +31 612384247 | lucieoltmans@yahoo.com | www.tauzia.net Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken 64 © foto Shutterstock © foto Shutterstock © foto Shutterstock

FRANKRIJK - AUVERGNE FRANKRIJK - AUVERGNE Les Deux Frères De Livradois Forez is een geweldig gebied om te wandelen, maar nog niet bekend bij het grote publiek. De natuur heeft een grote diversiteit aan flora en fauna; de vergezichten zijn prachtig en de dorpjes authentiek. Voor natuurliefhebbers en wandelaars is het een waar paradijs! Op deze prachtige plek kunt u logeren in onze groeps-accommodatie of kamperen op onze mini camping. Lieu-dit Les Deux Frères 63980 Échandelys T. 00334 73 72 15 92 | contact@deux-freres.fr www.deux-freres.fr FRANKRIJK - DORDOGNE Domaine La Charvière Boerderijcamping • Nederlandse eigenaren Gîte • B&B • safaritenten • wandelroutes 9 Lieu dit La Charvière 03390 St. Priest en Murat T. +33 (0)6 21 31 33 96 | www.lacharviere.nl domainelacharviere@gmail.com FRANKRIJK - HAUTE LOIRE FRANKRIJK - CORRÈZE La Verte Dordogne Rust, wandelen, natuur in een kamer, gite of safaritent met zwembad. Laschenaud, 24530 Villars T. 0033(0) 553 09 34 48 info@laverte-dordogne.com www.laverte-dordogne.com FRANKRIJK - HAUT-SAONE La Garnasette Al jaren een vertrouwd wandeladres. Rust en gezelligheid gegarandeerd. Vegetarisch/vegan. Kamers of yourt beschikbaar. T. 0033 0471574096 of 0033 630352386 lagarnasette@wanadoo.fr www.lagarnasette.net Le Domaine Vert Meer Frankrijk vindt u nergens! 3972 Route des Templiers Les Magnes, 19230 Troche T. +33555735989 ledomainevert@orange.fr www.ledomainevert.nl La Tourelle Een Bed & Breakfast/Chambres et Table d’Hôtes in de Haute-Saône, een heuvelachtige omgeving tussen de Vogezen en de Jura. Een verrassend mooi stukje Frankrijk op een kleine vijf uur rijden vanaf de Nederlandse grens. Een eeuwenoude kasteelboerderij, sfeervol verbouwd tot een ruime B&B met comfortabele kamers. Een prachtige plek voor een ontspannen of juist actieve vakantie. Wandelen, fietsen, op de motor. Kamers of kamperen, ook voor groepen. T. 0033 384787760 | M. +33 6 88 29 34 05 info@colombotte.nl | www.colombotte.nl FRANKRIJK - TEN ZUIDEN VAN DE VOGEZEN Gîtes / B&B / Mini-camping Le Creux Rust en ruimte op slechts 6 uur rijden van Utrecht, ten zuiden van de Vogezen in het bergdorpje Fresse, gelegen tussen het Duizendmerengebied en het natuurpark Ballons des Vosges. Een gebied bij uitstek voor de wandelaar en fietser die individueel of in groepsverband op zoek is naar een ontspannen vakantie in het groen. U kunt bij ons overnachten in één van onze appartementen, gastenkamers of op de mini-camping. Wij bieden de mogelijkheid om aan te schuiven voor het ontbijt en/of het diner (table d’hôtes) in onze gezellige Salle du Creux, waar u ook veel informatie vindt over de omgeving. Wij, Mechteld en Marcel, heten u van harte welkom! T. 0033 384 633159 | www.giteslecreux.com | bergmans@giteslecreux.com www.prettigovernachten.nl 65

Duitsland DUITSLAND - HESSEN Hotel Zur Igelstadt Hotel Zur Igelstadt aan de rand van de Edersee in Nationalpark Kellerwald is een ideale bestemming voor zowel individuele reizigers als voor groepen. Het familiebedrijf is bij vele wandelgroepen geliefd door o.a. de uitstekende keuken. In de directe omgeving van het hotel kun naar hartelust wandelen; liefst 250 km aan wandelpaden in de prachtige natuur staan tot je beschikking. En als je een dagje niet wilt wandelen, dan kun je interessante plaatsen in de directe omgeving bezoeken: Winterberg, Willingen, de Hanzestad Korbach, Bad Wildungen en Kassel zijn gemakkelijk te bereiken vanuit Hotel Zur Igelstadt. In het hotel is gratis WiFi en parkeren is geen probleem. Mittelstraße 2, 35104 Lichtenfels-Fürstenberg T. +49-5635-1689 | info@igelstadt.de | www.igelstadt.de DUITSLAND - VULKANEIFEL Hotel-Restaurant Heidsmühle, Vulkaneifel In de bosrijke omgeving van Manderscheid ligt een bijzondere, idyllische overnachtingsaccommodatie: Hotel-Restaurant Heidsmühle. Het vulkaanlandschap dat u hier aantreft is uitermate geschikt voor iedereen die van een weldadige rust in de natuur wil genieten, maar er ook als wandelaar of fietser op uit wil trekken. Heidsmühle is een ideale accommodatie voor zowel groepen als voor individuele natuurliefhebbers. Vers gevangen forellen zijn de specialiteit ‘van het huis’. De keuken van Heidsmühle gebruikt voor haar gerechten zoveel mogelijk de producten uit directe omgeving. En rond koffietijd zit hier iedereen heerlijk te smullen van de befaamde, versgebakken taartjes en koeken uit eigen bakkerij. Deze lekkernijen worden al meer dan 40 jaar dagelijks vers gemaakt! T. 0049-6572-747 | post@heidsmuehle.de | www.heidsmuehle.de Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken 66 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Zwitserland ZWITSERLAND - GRAUBÜNDEN La Randulina Ons gezellige pension met 14 kamers vind je in het uiterste zuid-oostelijke hoekje van Zwitserland, tussen Silvretta en Dolomieten, vlakbij het Nationaal Park aan de rand van het dorpje Ramosch. Een fantastische bergwandelomgeving. Vanaf ons terras heb je een schitterend uitzicht en een wandeltocht kunt u van huis uit beginnen. Drie maal per week - tegen een kleine vergoeding - vervoer naar en van de verschillende wandeltrajecten. Ook begeleide wandelingen, div. themaweken met Nederlandse deskundigen (vogelen, tekenen-schilderen, alpenflora, fotograferen, nationaal park met Ned. boswachter). We zijn ook partnerhuis van Naturfreunde Schweiz en te vinden op de kaart van natuurvriendenhuizen. Onze prijzen? Laag. De maaltijden bestaan altijd uit drie gangen. Ook vegetariers hebben het bij ons erg goed. T. 0041 81 8601200 | larandulina@bluewin.ch | www.larandulina.com ZWITSERLAND - GRAUBÜNDEN Val Sinestra Val Sinestra is midden in de hoge bergen van Zwitserland gelegen, in het prachtige Unterengadin, Ondanks het feit dat je er verblijft in een sprookjesachtige omgeving is Val Sinestra een zeer betaalbaar hotel. Een accomodatie met Nederlandse eigenaar en sinds 1978 een eigen busverbinding met Nederland. Ideaal voor families: kinderprogramma en speciaal programma voor jeugd van 12-18 tijdens de zomervakantie. Wandelingen starten voor de deur, maar er is ook een uitgebreid excursieprogramma naar mooie wandelplekken in de buurt. `s Avonds kan er meegedaan worden aan een gratis workshop, bijv. zang, dans, atelier, yoga of geluisterd worden naar interessante voordrachten. T. 41.81.8663105 | val@sinestra.ch | www.sinestra.ch www.prettigovernachten.nl 67 © foto Shutterstock

Oostenrijk OOSTENRIJK - TIROL/ ÖTZTAL Hotel Jägerhof*** Ondanks de centrale ligging van Hotel Jägerhof in Oetz, ontbreekt het zeker niet aan natuur en rust; dit heerlijke familiehotel is omgeven door uitgestrekte velden en bossen. Het Jägerhof is vanwege de geweldige locatie ideaal voor een verblijf van wandelaars en fietsers, skiers en wellnessliefhebbers. Het hotel en de regio bieden alles wat uw hartje begeert. Naast alle verschillende activiteiten die er te doen zijn, kunt u er genieten van vele culinaire hoogstandjes; het restaurant serveert heerlijke maaltijden uit het receptenboek van oma of geïnspireerd door Europese buurlanden. Voor de kinderen is er een speeltuin, waar ze lekker kunnen uitrazen, terwijl de ouders van het zonneterras genieten en vandaar een oogje in het zeil kunnen houden. Gezelligheid en gastvrijheid staan hier hoog in het vaandel. T. +43 (0)5252 6224 | info@der-jaegerhof.at | www.der-jaegerhof.at Ierland IERLAND - ARAN ISLANDS / INISHMORE Tigh Fitz Bed and Breakfast Tigh Fitz B&B is een ‘family run’ guesthouse op Inishmore, het grootste eiland van de drie Aran Islands in Galway Bay, Ierland. Het eiland is 12 mijlen lang en heeft een breedte van 3 mijl. Inishmore heeft 840 vaste bewoners. Het eiland is beroemd om haar Ierse cultuur, haar loyaliteit aan de Ierse taal en de enorme rijkdom aan archeologische overblijfselen, die zelfs uit de tijd van vóór Christus dateren. Dit is inclusief het ‘Dun Aengus’ fort, omschreven als het meest barbaarse monument in Europa. Vanuit de meeste kamers in Tigh Fitz kijkt u uit over de oceaan. Verder hebben alle kamers een eigen toilet en badkamer, een TV, een telefoon en thee- en koffiefaciliteiten. U kunt Inishmore het hele jaar per vliegtuig of per boot bezoeken. Het vliegveld is slechts 10 minuten lopen van Tigh Fitz en naar de haven loopt u in 30 minuten. Ook de pubs, restaurants en het strand liggen in de directe nabijheid van Tigh Fitz. BEL DIRECT voor de beste deals! T. 00353 99 61213 | info@tighfitz.com | www.tighfitz.com 68 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

SPANJE - ANDALUSIË Spanje SPANJE - COSTA BLANCA Guesthouse Casa Callas Kom genieten in ons Guesthouse Casa Callas in Moraira, Costa Blanca. Wij beschikken over 4 sfeervolle zelfvoorzienende appartementen met eigen balkon/terras en zwembad. Strand en centrum op 1500 meter. Wij hopen U te mogen verwelkomen. Willem en Martijn T. 0034-965749084 of 0034-647577274 www.casacallas.nl SPANJE - ANDALUSIË B&B Casa Claví, ontSPANJE in Andalusië B&B Casa Claví is een perfecte reisbestemming voor wandelaars. Enerzijds biedt Casa Claví ruime, comfortabele kamers, heerst er een gezellige sfeer en is de rust er hemels. Anderzijds vormt het bergachtige natuurgebied een ideaal decor voor een actieve vakantie. Ontdek zelf de ongerepte natuur en authentieke dorpjes waar de tijd lijkt stilgestaan te hebben. Kijk snel op de website om te ontdekken welke mooie acties er zijn voor de 15e verjaardag van Casa Claví. T. +34 667 09 77 40 | info@casaclavi.com www.casaclavi.com Casa Valle de Oro Casa Valle de Oro is een centraal gelegen (Malaga - Cordoba - Granada) en charmante B&B op een eco-domein temidden van eeuwenoude olijfbomen. Luxueuze uitvalsbasis. Rust- , ontspannings- en volop wandelmogelijkheden. Gelegen aan GR 7E, GR 249 en de Camino Mozarabe, ofwel de weg naar Santiago de Compostella. Culinair genieten kan van gezonde lunches tot gezellige table d’hôtes. Villanueva de Algaidas T. +34638840535 | info@casavalledeoro.com www.casavalledeoro.com PORTUGAL - ALGARVE Casa Bela Moura - Portugal PORTUGAL - ALCOBAÇA PORTUGAL - ALENTEJO PORTUGAL - ALENTEJO B&B Quinta da vida Serena Een klein paradijsje te midden van de Portugese groene heuvels en op 9km van het strand. Rue Principal 115, 2460-202 Macalhona M. +32/476.522.901 of +351/963.701.908 info@quinta-serena.com www.quinta-serena.com Portugal Nature Lodge Glamping, kleinschalig ecolodge, natuur, rust en ruimte, eigen sanitair, Rota Vicentina Monte Malhadins, Troviscais 7630-488 São Luis | T. 00351 914199671 info@portugalnaturelodge.com www.portugalnaturelodge.com Monte Maravilhas Monte Maravilhas is een 8,5 ha groot landgoed in de Alentejo. Het ligt in de omgeving van het Santa Clarameer, aan de voet van het Monchique gebergte in het zuiden van Portugal. Op het landgoed bevinden zich drie zonniggelegen vakantiehuizen, een kleinschalige camping en een zwembad. Monte Maravilhas biedt rust, privacy en ruimte en is een uitstekend vertrekpunt voor wandelaars. Welkom in ons paradijs voor een wonderbaarlijke vakantie! T. +351 283925397 of +351 964235864 info@maravilhas.nl | www.maravilhas.nl Boutique Hotel & Wine Het kleinste 4-sterren hotel van de Algarve Vlakbij de start van het bekende ‘7 Hanging Valleys’ wandelpad over de prachtige kustlijn. 15 sfeervolle kamers, verwarmd zwembad, heerlijk ontbijtbuffet, gratis koffie/thee en gebak in de namiddag, op 900m van het vissersstrandje van Senhora da Rocha, gratis prive parking, WiFi en fietsen. T. 00351 918031802 | info@casabelamoura.com facebook.com/hotelalgarve www.casabelamoura.com 69 © foto Shutterstock

PORTUGAL - ALGARVE Guesthouse Monte Rosa Weg van het massatoerisme, op 9 km van de Atlantische kust, vind je Monte Rosa in het prachtige boerenland. Vlakbij liggen het authentieke dorpje Barão (2km) en het historische stadje Lagos. Oude boerenwoningen (“montes”) zijn omgetoverd tot sfeervolle gastenkamers en huisjes, met kookgelegenheid. In de gezellige gemeenschappelijke ruimte, met selfservicebar, vind je spelletjes en een bibliotheek. Je kunt yogalessen volgen, gemasseerd worden en relaxen aan het zwembad. Dagelijks kun je heerlijk en gezond ontbijten en van april tot oktober kun je inschrijven voor verrukkelijke gemeenschappelijke maaltijden, met vegetarische optie. In de maanden dat er niet gekookt wordt een kostenloze transportservice geboden naar het dorpsrestaurant. Op Monte Rosa kun je vakantie combineren met persoonlijk ontwikkeling en andere activiteiten, zoals wandelen, fietsen, yoga, surf, paardrijden, coaching/wandelcoaching, massage, dans en schilderen. De sfeer is gemoedelijk en er is aandacht voor het milieu. T. +351 2826 87002 | M. +351 9185 52400 | info@monterosaportugal.com | www.monterosaportugal.com Italië ITALIË - TOSCANE ITALIË - TOSCANE ITALIË - VINSCHGAU Podere Cerale Rust, wandelen en prachtige omgeving in historisch Toscane Podere Cerale 9, Pomarance T. 0039 3469461447 | info@poderecerale.com www.poderecerale.com Agriturismo Tesorino Een geweldig verblijf in Massa Marittima in de Toscaanse Maremma! T. +49-0566-871012 / +49-3334758692 info@agriturismotesorino.it www.agriturismotesorino.it Hotel Traube Post**** Hotel Traube Post biedt een ‘feel-good’ concept waarbij ‘beleving’ en de gast centraal staan. Bijzondere nadruk wordt gelegd op duurzaamheid, natuurlijkheid en op de regio. En niet alleen in de keuken, maar ook in de 1.000 m2 Vivana spa met sauna, infinity sky pool en nog veel meer. Bij uw verblijf in Hotel Traube Post vind je vooral rust in een omgeving waar natuurlijke ontspanning de boventoon voert. T. +39 0473 633 131 info@traube-post.it www.traube-post.it ITALIË - TOSCANE Tenuta Il Cicalino Het prachtige landgoed Tenuta il Cicalino heeft haar gasten veel te bieden: je wordt er gastvrij ontvangen in zorgvuldig gerestaureerde appartementen met slaapkamers met eigen badkamer en is gelegen in een puur, ongerept landschap. Het is een ideale plek voor zowel gezinnen als voor sportieve, actieve vakantiegangers. Het landgoed heeft vijf zwembaden (waarvan één overdekt) en een goed ingerichte fitnessruimte, uitgerust met TRX-tools, twee Finse sauna’s en één infrarood sauna. Er zijn drie jacuzzi’s (waarvan één met kleurentherapie) en er is een massageservice. Verder zijn er plenty wandelmogelijkheden en en ook op de mountainbike kun je er goed uit de voeten; mountainbikes zijn op het landgoed te huur. Voor wie van lekker eten houdt heeft Tenuta il Cicolina een zeer goed restaurant, waar gasten kunnen genieten van heerlijke, lokale gerechten. Op het landgoed wordt extra vergine olijfolie en rode wijn geproduceerd. Kom en ontdek de schoonheden van het wilde landschap van de Maremma! T. 00390566902031 | info@ilcicalino.it | www.tenutacicalino.com 70 © foto Shutterstock

DICHTER BIJ DE NATUUR KUN JE NIET KOMEN Kom kamperen midden in de natuur! Er zijn zo’n 150 Natuurkampeerterreinen in Nederland en Frankrijk, waar rust, ruimte en vrijheid centraal staan. Wandelaars zijn bijzonder welkom! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kun je op alle terreinen terecht. Kijk voor meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl, of download de gratis Kamperen app. Bezoek op 28 en 29 februari en 1 maart onze stand op de Fiets en Wandelbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. te gast bij moeder natuur Maakt deel uit van De Groene Koepel ER EVEN OP UIT HUUR EEN TREKKERSHUT! Ontdek de 750 Trekkershutten in de Benelux en net over de grens in de Duitse Eifel. Je vindt ze op 250 diverse terreinen, van recreatieparken met grote zwembaden tot rustige campings met veel groen. Ideaal voor je fiets- en wandelvakantie! Kijk op www.trekkershutten.nl en boek de geschikte Trekkershut! Bezoek op 28 en 29 februari en 1 maart onze stand op de Fiets en Wandelbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. voor de rondreizende vakantieganger Maakt deel uit van De Groene Koepel ONTDEK ZE ALLEMAAL ONTDEK ZE ALLEMAAL

Wandel- en fi etsreizen ereldwi jd Vraag nu onze brochure aan djoser.nl of 071 - 512 64 00

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72

Home