Duurzaam Doorgaan 10 artikelen waar u energie van krijgt Lees ook de andere Feenstra e-zines! Het belang van ventilatie Verwarmen met de airco Cv-ketel ná 2026 Opmerkelijke, interessante en inspirerende informatie over duurzaam, gezond en comfortabel wonen. Feenstra brengt het samen in één digitaal magazine. Makkelijk om doorheen te bladeren, handig om te bewaren. Kou is gezond
De vakmensen van Feenstra wensen u een ijzersterk 2023!
Inhoud Gezonde lucht in huis: het belang van goede ventilatie Ook na 2026 is er nog toekomst voor uw cv-ketel Minder aardgas: goed voor uw gezondheid Koelen én verwarmen met de airco: kan dat wel? 4 Tips van onze vakmensen Hoe werkt een warmtepomp? Kunnen we warmte opslaan? Energietransitie…waarom eigenlijk? Wat doet een koudemiddel? De voordelen en nadelen van windenergie 4 6 10 12 14 16 18 21 22 24 3
Gezonde lucht in huis: het belang van goede ventilatie Sinds we met het coronavirus te maken hebben, zijn veel mensen zich gaan afvragen hoe het met de ventilatie in hun huis gesteld is. Maar ventileren was natuurlijk altijd al belangrijk. Schone en frisse lucht in uw huis is van levensbelang. Extra aandacht voor ventilatie Op de coronapandemie zat niemand te wachten, maar er is tóch iets goeds uit voortgekomen: extra aandacht voor ventilatie. Wanneer er geen verse lucht wordt aangevoerd, daalt de luchtkwaliteit in een woning al snel naar een bedenkelijk niveau. Frisse, zuurstofrijke lucht is bevorderlijk voor de concentratie én voor een goed humeur. Bovendien leidt vervuilde lucht met weinig zuurstof op den duur tot allerlei problemen, zoals vocht en schimmel. Ventileren in de winter In de winter haalt u door te ventileren natuurlijk lucht naar binnen die wat kouder is. Maar het voordeel is dat deze lucht droog is, zelfs als het buiten regent. Droge lucht is makkelijker te verwarmen dan vochtige lucht en zo bespaart u op uw stookkosten. Tijdens het koken maximaal ventileren Bakken en braden zorgen voor heerlijke etensgeuren, maar ook voor luchtvervuiling. Laat daarom zoveel mogelijk de deksels op de pannen tijdens het koken. (Dat is nog efficiënter ook.) Vergeet vooral niet de afzuigkap aan te zetten en na het koken nog een tijdje aan te laten. Wanneer ventileert u méér? Er zijn diverse situaties waarin het prettig en gezond is om méér te ventileren dan anders. Bijvoorbeeld wanneer er veel mensen in huis zijn. Mensen produceren veel vocht, gewoon door aanwezig te zijn en te ademen. Bij het klussen in huis is extra ventilatie ook een goed idee. Zo zijn verfdampen dan sneller verdwenen. Tijdens het douchen kunt u het ventilatiesysteem het beste op de hoogste stand zetten. Het vocht wordt dan snel afgevoerd. 4
Kaarsen en wierook: niet altijd gezellig Kaarsen en wierook brengen een bijzondere sfeer met zich mee, maar voor de luchtkwaliteit zijn ze minder prettig. Zo nu en dan een kaars aansteken is geen probleem, maar dag in dag uit is te veel van het goede. En zet in ieder geval na afloop even het raam open. Vervuilde buitenlucht De buitenlucht is in ons land helaas niet op alle plaatsen even schoon. Toch is zelfs vervuilde buitenlucht nog altijd rijker aan zuurstof dan de ‘oude’ lucht in een niet-geventileerde woning. Ventileren is dus ook gezond als u vlakbij een snelweg of een industrieterrein woont. Ventileren is ook ’s zomers belangrijk Ook in de zomermaanden is het belangrijk om goed te ventileren. Op hete dagen houdt u overdag waarschijnlijk het liefst zoveel mogelijk de warmte buiten. Zorg er dan in ieder geval voor dat de ventilatieroosters open blijven. Heeft u mechanische ventilatie of een warmte-terugwininstallatie (balansventilatie), laat die systemen dan gewoon hun werk doen. En ’s avonds, wanneer de zon onder is en het buiten wat afkoelt, zet u natuurlijk wél de ramen en deuren even tegen elkaar open. Houd bij het ventileren in de avond en in de nacht wel rekening met ongewenste bezoekers: zowel inbrekers als muggen zijn in de zomermaanden extra actief. Wilt u ’s avonds wat extra afkoeling, zet dan een ventilator voor het raam. De koele buitenlucht komt dan sneller de woning in. Check de ventilatie bij u thuis Hoe is het in uw huis gesteld met de frisse lucht? Daar kunt u makkelijk en snel achter komen met onze ventilatiecheck. 5
Ook na 2026 is er nog toekomst voor uw cv-ketel Wanneer uw cv-ketel aan vervanging toe is, moet u straks kiezen voor een duurzamer alternatief. Het kabinet wil die verplichting vanaf 2026 invoeren. De oplossing kan bijvoorbeeld een hybride warmtepomp zijn; een cv-ketel mét een warmtepomp ernaast. Waarom wil het kabinet van de cv-ketel af? Waarom wil het kabinet van de cv-ketel af? Het kabinet wil de uitstoot van CO2 zo snel mogelijk omlaag brengen. In de gebouwde omgeving betekent dat vooral: minder aardgas verbruiken. Om dat voor elkaar te krijgen, wordt de warmtepomp de nieuwe standaard voor het verwarmen van woningen. De maatregel om verplicht over te stappen op een duurzame verwarmingsinstallatie gaat volgens het kabinetsplan pas in 2026 in. En zelfs dan is het niet zo, dat uw cv-ketel onmiddellijk de deur uit moet. Waarom ziet het kabinet de hybride warmtepomp als de nieuwe standaard? In de plannen om de uitstoot van CO2 te verlagen heeft het kabinet het vaak over de hybride warmtepomp. Bij een hybride warmtepomp zorgt een (elektrische) warmtepomp het grootste deel van het jaar voor voldoende warmte in huis. Alleen op heel koude dagen springt de cv-ketel op aardgas nog even bij. Daardoor verbruikt u veel minder aardgas. Overigens heeft u bij een hybride warmtepomp de cv-ketel in de meeste gevallen ook nodig voor warm tapwater. Wat zijn de alternatieven voor de hybride warmtepomp? All-electric Woont u in een zeer goed geïsoleerde woning, dan is het mogelijk om uw huis te gaan verwarmen met een all-electric warmtepomp. Dat is een warmtepomp die het hele jaar door voor voldoende warmte zorgt. Warm water is afkomstig van een elektrische boiler of een zonneboiler. U heeft dan dus geen gasaansluiting meer nodig. Vooral voor wat oudere woningen is de all-electric warmtepomp in veel gevallen geen oplossing, omdat die (nog) niet voldoende geïsoleerd zijn. Warmtenet Bij een warmtenet zorgt een centrale warmtebron ervoor dat via een buizenstelsel warmte wordt getransporteerd naar een hele straat, een heel appartementengebouw of zelfs een heel stadsdeel. Sinds 2022 is elke gemeente verplicht een Transitievisie Warmte te hebben. Daarin staat per straat en wijk hoe de gemeente de warmtevoorziening de komende jaren duurzamer gaat maken. Voordat u uw cv-ketel vervangt, is het dus verstandig eens te informeren naar de plannen van uw gemeente. Wordt uw woning bijvoorbeeld binnenkort aangesloten op een warmtenet, dan heeft het geen zin om nu te investeren in een warmtepomp. Belangrijk om te weten: warmtepompen zijn nu niet leverbaar Feenstra is graag iedere dag aan de slag met het installeren van duurzame installaties. Helaas zijn warmtepompen op dit moment vrijwel niet verkrijgbaar. Ook bij de levering van zonnepanelen hebben we te maken met vertragingen. Jammer genoeg hebben we geen invloed op de verschillende oorzaken van het probleem. We informeren u altijd open en eerlijk en dat doen we ook in dit geval: overweegt u de aanschaf van een warmtepomp, dan krijgt u te maken met een lange levertijd. 6
7
Nieuwe technieken Het Nederlandse klimaatbeleid is erop gericht om in 2050 per saldo geen CO2 meer uit te stoten. Om dat doel te bereiken, beschikken we over veel technieken die zichzelf in de praktijk al hebben bewezen. Ongetwijfeld zullen daar de komende jaren nieuwe alternatieven bij komen. Zo maken we steeds meer gebruik van groen gas. Daarnaast zijn er bijvoorbeeld proefprojecten waarbij waterstof als alternatief voor aardgas wordt getest. In beide gevallen kunnen we gebruik maken van het bestaande netwerk van gasleidingen. Is de cv-ketel op aardgas vanaf 2026 verboden? Een verbod op cv-ketels is geen onderdeel van het kabinetsplan. Zo lang uw cv-ketel nog goed en veilig werkt, kunt u daar gewoon uw huis mee blijven verwarmen. Is de cv-ketel vóór 2026 aan vervanging toe? Dan is er niets op tegen om een nieuwe cv-ketel aan te schaffen en daar nog jarenlang gebruik van te maken. Uiteraard is het wél verstandig om dan in ieder geval te kiezen voor een zuinige hr-ketel. Steeds meer moderne cv-ketels zijn bovendien al voorbereid op de koppeling met een hybride warmtepomp. Overstappen op een duurzame installatie wordt volgens het kabinetsplan pas verplicht als uw cv-ketel aan vervanging toe is in 2026 of daarna. Moet u onmiddellijk in actie komen? Met de eventuele verplichting om uw cv-ketel te vervangen door een duurzame installatie krijgt u op z’n vroegst in 2026 te maken. Maar met energiebesparende maatregelen in en om uw huis kunt u nu al een flinke stap zetten op weg naar een duurzame toekomst. Een logisch begin is meestal het isoleren van het dak, de muren en de vloeren. Ook met dubbelglas of driedubbelglas bespaart u verrassend veel energie. Gebruikt u de komende jaren om ervoor te zorgen dat uw huis de warmte beter vasthoudt? Dan is de kans groot dat u straks moeiteloos kunt overstappen naar een (hybride) warmtepomp of een andere duurzame verwarmingsvorm. 8
Wat gebeurt er met het onderhoud aan mijn cv-ketel na 2026? Een cv-ketel die regelmatig een deskundige onderhouds- en inspectiebeurt krijgt, gaat langer mee, heeft minder kans op storingen en verbruikt minder energie. Feenstra blijft ook na 2026 uw cv-ketel gewoon onderhouden, volgens de voorwaarden die in uw contract staan. Heeft een warmtepomp ook onderhoud nodig? De elektrische warmtepomp én de cv-ketel hebben onderhoud nodig. Schaft u de komende jaren een hybride warmtepomp aan, dan zal uw installateur u ongetwijfeld de mogelijkheid bieden om een contract af te sluiten voor het onderhoud van uw nieuwe installatie. Is het plan van het kabinet wel realistisch? Wanneer een regering met nieuwe plannen komt, wordt daar altijd kritisch naar gekeken. En zo hoort het ook in een democratie. Ook bij het plan om vanaf 2026 de cv-ketel geleidelijk te gaan vervangen, zijn al de nodige vraagtekens gezet. Het vervangen van cv-ketels brengt veel werk met zich mee voor installatiebedrijven, die het nu al behoorlijk druk hebben. Daar komt bij dat het door diverse oorzaken al geruime tijd moeilijk is om warmtepompen en andere verwarmingsapparatuur op tijd te leveren. Gaat het lukken om de Nederlandse woningen binnen afzienbare tijd duurzamer te maken? De toekomst voorspellen kunnen we niet, maar we hebben er alle vertrouwen in dat de installatiebranche erin slaagt om de oplossingen te vinden die nodig zijn. Bewoners zijn kritisch over het plan Het plan van het kabinet om vanaf 2026 cv-ketels geleidelijk te gaan vervangen door meer duurzame verwarmingstechnieken hebben we voorgelegd aan ons Bewonerspanel. Veel respondenten zijn behoorlijk kritisch. Meer dan de helft van de mensen (56,2%) vindt het kabinetsplan ‘een slecht idee’. De bewoners vinden vooral dat ze zelf een keuze moeten kunnen maken, maar ze wijzen ook op een tekort aan warmtepompen en gekwalificeerde vakmensen. Ruim 30% van de deelnemers aan het onderzoek kan zich wél vinden in het plan van het kabinet.
Minder aardgas: goed voor uw gezondheid Er zijn heel wat redenen om zuinig te zijn met aardgas. Uw energierekening, uiteraard. De uitstoot van CO2, zeker. Onze afhankelijkheid van gas uit Rusland, ook iets om rekening mee te houden. Maar minder aardgas verbruiken voor verwarming en warm water heeft ook effect op onze prestaties, op hoe we ons voelen. Wat is de relatie tussen ons aardgasverbruik en onze gezondheid? En wat leveren de maatregelen die we nemen om aardgas te besparen nu écht op? Ons lichaam reageert op de temperatuur Hoewel we al lang niet meer ‘één met de natuur’ zijn, reageert ons lichaam wel nog altijd op onze omgevingstemperatuur. Zetten we de thermostaat lager, om aardgas te besparen, dan merken we dat direct. Wanneer we het koud krijgen, vernauwen de bloedvaten in onze huid zich. Volgens Wouter van Marken Lichtenbelt, hoogleraar Ecologische Energetica en Gezondheid aan de Universiteit van Maastricht, is het heel gezond om het zo nu en dan een beetje koud te hebben. Variatie in temperatuur zorgt onder meer voor een betere stofwisseling. 10
dat het lichaam meer bruin vet aanmaakt. Is het in de kamer 17 graden, dan verbruikt u direct meer energie en gaat de productie van bruin vet flink omhoog. Als u de verwarming wat lager zet, is dat dus goed voor uw hart en bloedvaten. Overigens: ook een koude douche stimuleert de aanmaak van bruin vet. Thermostaat omlaag: doe het rustig aan Wilt u de temperatuur in uw huis of op uw werk omlaag brengen, dan is het verstandig om dat stap voor stap te doen. In één keer terug van 21 graden naar 17 of 18 graden is te veel van het goede. Ons lichaam heeft tijd nodig om aan andere omstandigheden te wennen. Begin dus met één graad lager en wacht bijvoorbeeld een week met de volgende stap. Vrouwen hebben het sneller koud dan mannen Uit diverse onderzoeken blijkt dat vrouwen de temperatuur thuis en op het werk anders ervaren dan mannen. Dat heeft alles te maken met de verhouding tussen vet en spieren. In ons lichaam zijn het de spieren die warmte produceren. Omdat vrouwen relatief minder spierweefsel hebben, voelt hun lichaam zich prettiger bij een (iets) hogere omgevingstemperatuur. Maar vrouwen én mannen kunnen eraan wennen als de thermostaat een paar graden lager staat. En een warme trui is voor iederéén een effectief wapen tegen de kou. Bruin vet en wit vet In ons lichaam hebben we verschillende soorten vetweefsel. In ‘wit vet’ slaan we de calorieën op die we binnenkrijgen met ons voedsel. Wit vet hoopt zich vooral op onder de huid, in de omgeving van de buik en rondom verschillende organen. Een overschot aan wit vet levert gevaren op voor de gezondheid. Het kan onder meer hart- en vaatziekten en diabetes veroorzaken. Wél goed voor de gezondheid is de aanwezigheid van ‘bruin vet’. Dit type vetweefsel verbrandt juist calorieën en zet die om in warmte. Bruin vet is dus van harte welkom. Kou zorgt ervoor Kou is niet altijd en voor iedereen goed Wennen aan een lagere temperatuur in huis is op zichzelf een gezond en energiezuinig idee. Maar er zijn grenzen. Een temperatuur onder de 19 graden kan voor kleine kinderen en ouderen onaangenaam of zelfs ongezond zijn. Bij kou worden de bloedvaten nauwer en moet het hart harder werken. Voor mensen die gezond zijn is dat geen probleem. Maar heeft u een hart- of longziekte of een andere chronische aandoening, dan is het verstandig om de thermostaat niet al te laag te zetten. Vochtproblemen en kans op schimmels Overdrijven is nooit goed. Daalt de temperatuur in huis tot onder de 15 graden, dan kan het te vochtig worden en dat heeft allerlei nare gevolgen. Voor houten meubels bijvoorbeeld, die kunnen gaan uitzetten of rotten. Maar ook voor mensen met reuma of astma, die door vochtige lucht extra klachten kunnen krijgen. Is de luchtvochtigheid te hoog, dan kunnen zich schimmels ontwikkelen waarvan u ziek kunt worden. Als u wilt besparen op uw aardgasverbruik, is het dus belangrijk dat u de temperatuur in huis niet te ver laat dalen én dat u voldoende ventileert. Ventilatie en aardgasverbruik Ventileren is van levensbelang. Een gebrek aan frisse lucht kan tot gezondheidsklachten leiden. Bovendien draagt een goede ventilatie bij aan een lager aardgasverbruik. Droge, schone lucht laat zich namelijk sneller verwarmen dan vochtige lucht. Als u uw woning goed ventileert, hoeft de cv-ketel dus minder hard te werken. 11
Koelen én verwarmen met de airco: kan dat wel? De meeste mensen laten een airco installeren om op warme dagen het huis en het hoofd koel te houden. Toch kan het systeem ook een interessante en efficiënte tussenstap zijn op weg naar een aardgasloze woning. Want de meeste airco’s kunnen niet alleen koelen, maar ook verwarmen. Een airco is een warmtepomp In feite is een airco één van de vele soorten warmtepompen. Om precies te zijn: een luchtluchtwarmtepomp. Zo’n warmtepomp onttrekt warmte aan de ene ruimte en geeft die vervolgens ergens anders weer af. Een airco kan koelen én verwarmen Gebruikt u de lucht-luchtwarmtepomp (die wij dus meestal airco noemen) om uw woonkamer te koelen, dan zuigt de binnenunit uit die kamer warme lucht aan. Met behulp van een warmtewisselaar, een compressor en een vloeibaar koudemiddel wordt de aangezogen lucht afgekoeld. De binnenunit blaast de gekoelde lucht weer de kamer in. De buitenunit geeft de warmte af aan de buitenlucht. Gebruikt u de lucht-luchtwarmtepomp om te verwarmen, dan verloopt het proces precies andersom. De buitenunit onttrekt dan warmte aan de buitenlucht en geeft die warmte binnenshuis weer af. Vier redenen om om uw woning wél te gaan verwarmen met een airco 1. Verwarmen met een airco is elektrisch; u verbruikt dus geen (aard)gas. Combineert u de airco met zonnepanelen, dan wekt u (een deel van) de stroom duurzaam op en vermindert u per saldo uw CO2uitstoot. 2. Een airco kan een kamer sneller op temperatuur brengen dan een cv-installatie met radiatoren of vloerverwarming. 3. Bij een verbouwing of uitbreiding van uw woning kan een split airco ervoor zorgen dat er in het nieuwe woningdeel geen leidingen en radiatoren hoeven te worden aangelegd. 12 4. Een lucht-luchtwarmtepomp (airco) is in aanschaf goedkoper dan andere warmtepompen.
Vier redenen om uw woning niet te gaan verwarmen met een airco 1. Voor meer dan één kamer heeft u verschillende binnenunits nodig, die stuk voor stuk voldoende verwarmingsvermogen moeten hebben. 2. U moet de binnenunits in de diverse kamers afzonderlijk bedienen. 3. Als u de airco gebruikt om een kamer te koelen, is het systeem fluisterstil, maar bij het opwarmen van een kamer maakt de airco betrekkelijk veel geluid. 4. Een airco levert geen warm tapwater. Daarvoor heeft u dus een aanvullende voorziening nodig. Verwarmen met de airco: waarom? Zet u regelmatig de centrale verwarming aan om één of twee kamers in huis op te warmen? Dan kan het efficiënter zijn om een beroep te doen op de airco. Door daarmee een deel van het huis te verwarmen, bespaart u op het gasverbruik. Uiteraard staat daar wel een hoger elektriciteitsverbruik tegenover. Single split airco of multi split airco Een airco met één binnenunit en één buitenunit noemen we een single split airco. Bij een multi split airco is de buitenunit verbonden met twee of meer binnenunits. De mobiele airco, een handige oplossing? Een mobiele airco is een apparaat dat u overal in huis kunt neerzetten, zonder breek- en boorwerk. Er komt geen installateur aan te pas en de aanschafkosten zijn relatief laag. Helaas zijn er nogal wat nadelen. Zo is er een afvoerslang nodig om de warmte naar buiten af te voeren. Dat betekent dat er een raam of deur open moet blijven. Daardoor komt er ongewild warme lucht naar binnen wanneer u de airco laat koelen. En gebruikt u de mobiele airco als verwarming, dan zorgt die open deur of dat open raam juist voor onnodige kou in huis. Daar komt bij dat een mobiele airco nogal wat lawaai maakt en veel energie verbruikt. Op warme zomerdagen wordt het met een mobiele airco bovendien niet écht lekker koel. Let op het vermogen van uw airco Het vermogen van uw airco is bepalend voor wat u ermee kunt doen. Gaat u een airco aanschaffen, dan is het verstandig om uw installateur vooraf te vertellen dat u het systeem óók wilt gebruiken om mee te verwarmen. Hoe zit het met het koudemiddel? Om te kunnen koelen heeft een airco een koudemiddel nodig. De fluorkoolwaterstoffen (hfk’s) die daarvoor worden gebruikt, dragen -wanneer ze vrijkomen- bij aan de opwarming van het klimaat. Alleen een gecertificeerd installateur mag een airco onderhouden of verwijderen. Is de airco écht zo’n energieslurper? Een split airco die u 200 uren laat draaien, verbruikt ongeveer 150 kWh. Ter vergelijking: de jaaropbrengst van een zonnepaneel is heel wat hoger. En als de airco een kamer verwarmt in plaats van de cv-ketel, bespaart u daarmee aardgas. Maar of u de airco nu gebruikt om te koelen of te verwarmen, volledig duurzaam is het systeem natuurlijk niet. Airco’s zijn niet of zeer beperkt verkrijgbaar Door de grote vraag duurt het op dit moment (veel) langer dan normaal om een airco te leveren en te installeren. Daarom heeft Feenstra besloten om tijdelijk geen airco’s meer aan te bieden. We vertrouwen erop dat we vanaf het voorjaar van 2023 weer airco’s kunnen leveren. Wilt u een seintje krijgen wanneer u weer voor een airco bij ons terecht kunt? Laat hier uw gegevens achter.
4 Tips Janneke van der Linde Zuinig stoken is niet altijd slim Zuinig zijn met energie is bijna altijd verstandig. Dus laat u de verwarming niet branden in kamers waar niemand is. Of wel? Ja, soms is dat tóch een goed idee. Bij lage temperaturen is het verstandig om af en toe ook de radiatoren open te draaien die normaal gesproken uitstaan. Zo stroomt het systeem van de centrale verwarming goed door. Uw woning koelt dan niet te veel af. Bijkomend voordeel: door af en toe de radiatorknoppen van weinig gebruikte radiatoren open te zetten, voorkomt u dat ze vast gaan zitten. Danny van Eijk Twee tientjes kan het verschil zijn tussen leven en dood Jaarlijks gebeuren er nog (te) veel ongelukken met koolmonoxide (CO). Vaak is de oorzaak heel simpel: een defect in de afvoer van verwarmingsof warmwaterapparatuur, zoals een kachel, open haard, geiser, cv- of combiketel. Maar ook door een kleine brand in huis of een verstopte schoorsteen kan CO vrijkomen. En het komt zelfs voor dat mensen een koolmonoxidevergiftiging oplopen doordat ze binnenshuis barbecueën. van onze vakmensen Het afgiftesysteem van uw cv bestaat uit leidingen en radiatoren, waar water doorheen loopt. In de loop van de tijd neemt dat water ook wat vuil met zich mee. Vuil in de leidingen, de radiatoren en de cv-ketel zorgt ervoor dat uw centrale verwarming minder efficiënt is. Bovendien kunnen er onderdelen stuk gaan en op zulke kosten zit u vast niet te wachten. Daarom heb ik nóg een tip voor u: bent u aan een nieuwe cv-ketel toe of schaft u een warmtepomp aan, laat dan meteen een vuilfilter plaatsen. Als er dan toch wat vuil in het systeem komt, lopen de kwetsbare onderdelen dankzij het filter geen schade op. Koolmonoxide is verraderlijk. U kunt het niet zien of ruiken, maar het kan wél dodelijk zijn. Daarom vind ik dat iedereen een CO-melder zou moeten plaatsen. U heeft er al een voor twee tientjes. Voor zo’n bedrag zet u uw leven toch niet op het spel? Goed om te weten: Feenstra voorziet tegenwoordig iedere nieuwe cv-ketel van een veilige, concentrische rookgasafvoer. De kans op koolmonoxidevergiftiging als gevolg van uw cv-installatie is daardoor minimaal. 14
Wim Kosmeier Sidney Hermans Laat uw ventilatiesysteem met rust! In mijn werk kom ik veel creatieve oplossingen tegen, die mensen in hun huis hebben bedacht. Helaas zijn die verrassende ideeën niet altijd even veilig. Zo kwam ik onlangs bij een klant die de wasdroger op het ventilatiesysteem had aangesloten. Dat lijkt grappig, maar is het niet. Het belemmert niet alleen de ventilatie van de woning zelf, het brengt ook nog eens het risico van brand met zich mee. En áls er brand uitbreekt, keert de verzekering in zo’n geval niet uit. Geen heet water? Geef niet metéén de cv-ketel de schuld Misschien herkent u het probleem: u wilt het bad laten vollopen met heet water, maar het water dat uit de badkraan komt, is hooguit lauw. Waarschijnlijk is uw eerste vermoeden, dat er iets mis is met de cv-ketel.. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Het komt nogal eens voor dat bij het uitblijven van heet water niet de cv-ketel de boosdoener is, maar de thermostaatkraan in de badkamer. Of de mengkraan met hendel in de keuken. Als er in zo’n kraan iets defect is, kan er koud water in de warmwaterleiding komen. En dan komt er overal in huis lauw water uit de kranen. Als klanten mij vragen of een ventilatiesysteem gevaarlijk kan zijn, is mijn antwoord altijd: ‘Nee. Zolang u er zelf maar niet aan knutselt.’ Reinig de ventielen van uw ventilatiesysteem regelmatig, maar laat uw systeem verder met rust. Alle overige onderhouds- of schoonmaakwerkzaamheden kunt u beter aan de vakman of vakvrouw overlaten. Zit u zonder heet water, neem dan de proef op de som. Zet de thermostaatkraan (en eventueel de mengkraan) helemaal op de koude stand. Krijgt u nu uit een andere kraan wél heet water? Dan is de thermostaatkraan kapot en is het tijd om die te laten vervangen. Blijkt het na de test van de kranen tóch aan de cv-ketel te liggen, dan kunt u uiteraard alsnog met uw installateur bellen. Komt er geen warm water uit de kraan, maar stroomt er wél warm water in de radiatoren? Dat is een probleem dat u in de meeste gevallen zelf kunt oplossen. 15
16
Warmtepompen van Feenstra halen warmte uit de buitenlucht De meeste warmtepompen die in woningen worden gebruikt, zijn luchtwaterwarmtepompen. Zo’n warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en verwarmt er het water mee dat in de woning door de leidingen, de radiatoren en de vloerverwarming stroomt. Er zijn ook warmtepompen die warmte uit de bodem of uit het grondwater halen. Bij Feenstra leveren en installeren we voorlopig alleen de lucht-waterwarmtepomp. De aanschafprijs van dat type warmtepomp is het meest gunstig ten opzichte van het rendement. Belangrijk om te weten: op dit moment zijn warmtepompen zéér beperkt leverbaar. Het is verstandig om rekening te houden met een wachttijd. Hybride warmtepomp en all-electric warmtepomp De hybride warmtepomp en de all-electric warmtepomp werken allebei op elektriciteit. De hybride warmtepomp krijgt op heel koude dagen nog hulp van een cv-ketel die aardgas verbruikt. Een all-electric warmtepomp staat er alleen voor en is daarom uitsluitend geschikt voor woningen die heel goed geïsoleerd zijn. 17
Kunnen we warmte opslaan? Als het lukt om warmte op te slaan, kunnen we veel energie besparen. Welke technieken zijn er al om warmteopslag mogelijk te maken? Welke systemen zijn in ontwikkeling? Wordt warmteopslag al toegepast in woningen? En hoe zit het met de kosten? Een thuisbatterij, maar dan voor warmte Iedereen die ruimte heeft voor zonnepanelen kan elektriciteit opwekken. Een deel van die stroom gebruikt u zelf en wat u overhoudt levert u automatisch terug aan uw energieleverancier. Dat is heel voordelig, dankzij de salderingsregeling. Zoals het er nu uitziet, zal die regeling de komende jaren geleidelijk worden afgebouwd. Daarna wordt het (nog) interessanter om uw duurzaam geproduceerde elektriciteit op te slaan. Daar bestaan al thuisbatterijen voor en de verwachting is dat de techniek de komende jaren meer mogelijk gaat maken. Bij warmteopslag bewaart u de energie niet in de vorm van elektriciteit, zoals bij een thuisbatterij, maar in de vorm van warmte. Warmte bewaren voor later In de zomermaanden wordt alles om ons heen warmer. Het overschot aan warmte dat we in die periode hebben, zouden we juist in de koude wintermaanden goed kunnen gebruiken. Warmteopslag is de verzamelnaam voor technieken 18
die het mogelijk maken om warmte vast te houden en op een later moment toe te passen. Sommige van die technieken zijn vooral geschikt voor de industrie. Maar er zijn ook al diverse manieren waarop warmteopslag in woningen wordt toegepast. Alleen duurzaam opgewekte warmte Voor alle duidelijkheid: het buffervat van een cv-ketel is ook een manier om warmte te bewaren voor later. Maar die wamte wordt geproduceerd met behulp van aardgas. In dit artikel hebben we het alleen over technieken die het mogelijk maken om duurzaam opgewekte warmte op te slaan. Zonnecollector en zonneboiler Een bekende en populaire vorm van warmteopslag is de zonnecollector. Dat is een paneel op het dak, qua omvang vergelijkbaar met een zonnepaneel, dat de warmte van de zon opvangt. De zonnecollector zorgt ervoor dat een mengsel van water en glycol in een buizenstelsel warm wordt. De buizen warmen vervolgens water op dat wordt bewaard in een buffervat of een bufferzak in de kruipruimte. Dat kan een boiler zijn die voor warm tapwater zorgt, maar het kan ook de warmtebron zijn voor een warmtepomp. De combinatie van zonnecollector en buffervat zorgt op die manier voor (een deel van) de verwarming in de woning. Deze techniek is geschikt om warmte gedurende een aantal dagen vast te houden. Die warmte is goed te gebruiken voor lagetemperatuurverwarming. Vloerverwarming Beton en steen zijn goed in staat om warmte vast te houden. Het duurt relatief lang om de constructie van een huis (de muren en vloeren) op te warmen, maar als het zover is, heeft u er als bewoner nog lang plezier van. Vloerverwarming werkt ook volgens dit principe: is de vloer eenmaal opgewarmd, dan blijft die nog lange tijd warmte uitstralen. Zonnevriezer Wanneer water bevriest en verandert in ijs, komt er warmte vrij. De zonnevriezer slaat die warmte op en gebruikt ze voor het verwarmen van woningen. Het systeem werkt in combinatie met een zonnecollector en een warmtepomp. De zonnevriezer kan de warmte enkele dagen lang vasthouden. Warmte-koudeopslag (wko) Nieuwe woonwijken maken steeds vaker gebruik van warmte-koudeopslag (wko). Dat is een systeem, waarbij de warmtepompen in de woningen gebruik maken van een collectieve, ondergrondse bron voor warmte en koude. In de winter wordt de opgeslagen warmte gebruikt als warmtebron voor de warmtepompen. In de zomer onttrekken we koude aan de koude bron, terwijl we de warmte dan juist ondergronds opslaan. Een leidingnet zorgt ervoor dat de warmte of de koude in de woningen terechtkomt. In Nederland zijn wko-systemen al in tienduizenden woningen geïnstalleerd. Een wko kan voldoende warmte leveren voor lage-temperatuurverwarming (ltv). Dat betekent dat de woningen die erop zijn aangesloten, goed geïsoleerd moeten zijn en voorzien van zo’n ltv. Collectief buffervat Sommige woonblokken en woonwijken maken voor hun verwarming gebruik van een groot buffervat met water. Warmtewisselaars in de wanden warmen het water in de zomer op en een isolatielaag houdt die warmte maandenlang vast. Het buffervat kan in de winterperiode honderden huizen van warmte te voorzien. 19
Zoutkristallen Onderzoeksorganisatie TNO werkt samen met de Technische Universiteit Eindhoven al een tijdje aan een warmtebatterij die het mogelijk moet maken om warmte voor langere tijd en zonder verlies op te slaan. De batterij werkt op basis van een techniek die warmte opslaat in zoutkristallen. De zoutkristallen kunnen hun warmte vervolgens op iedere plaats en op elk moment weer afstaan. Het is de bedoeling dat de warmtebatterij binnen enkele jaren op diverse plaatsen en onder verschillende omstandigheden getest zal worden. Basaltsteen De kosten van warmteopslag Sommige technieken voor warmteopslag, zoals de vloerverwarming en de zonneboiler, hebben zichzelf al ruimschoots bewezen. De kosten van installatie en gebruik zijn overzichtelijk en snel terug te verdienen door een aanzienlijk lager energieverbruik. Veel andere technieken, zoals wko en aquathermie, zijn nog volop in ontwikkeling. Meestal zijn de benodigde investeringen zo hoog, dat het voor één enkele woning niet haalbaar is om aan zo’n systeem te beginnen. Alleen bij een collectieve aanpak is het op de lange termijn rendabel om een dergelijke techniek toe te passen. Aquathermie Het oppervlaktewater in onze meren en plassen is in de zomer aanzienlijk warmer dan in de winter. Met aquathermie kunnen we op een slimme manier gebruikmaken van die temperatuurverschillen. In de zomer wordt relatief warm oppervlaktewater ondergronds opgeslagen in een warmte-koudeopslag (wko). Net als bij de hierboven beschreven wko zorgt een leidingnet in de winter voor het transport van de warmte naar de woningen. Aquathermie is een techniek die nog in ontwikkeling is. Op dit moment zijn er nog maar weinig woningen die er voor hun verwarming gebruik van kunnen maken, maar de verwachtingen voor de toekomst zijn hooggespannen. Basalt In Noord-Brabant wordt een systeem getest dat warmte opslaat in basaltsteen. Zonnepanelen wekken elektriciteit op, die wordt omgezet in warmte. Een stelsel van buizen geleidt de warmte naar een metalen container vol met basalt. Geholpen door een isolatielaag van steenwol is dit gesteente in staat om warmte maandenlang vast te houden. 20
We komen eindelijk op snelheid De energietransitie is in volle gang. Ondertussen zouden we bijna vergeten waaróm we ook al weer bezig zijn met die overstap. Kort samengevat: klimaatverandering, afhankelijkheid en Groningen. Gelukkig verdiepen steeds meer mensen zich in de mogelijkheden om hun woning te verduurzamen en van het aardgas af te gaan. Wat zijn de redenen dat er nu eindelijk vaart in komt? 1. Er zijn méér duurzame technieken beschikbaar. 2. De energieprijzen zijn fors gestegen. 3. De overheid helpt mee met subsidies en wetgeving. 4. Steeds meer mensen realiseren zich dat er écht iets moet gebeuren.
Wat doet een koudemiddel? Airco’s en warmtepompen hebben een speciale vloeistof nodig om hun werk te kunnen doen: het koudemiddel. Wat doet een koudemiddel precies? En wat zijn de effecten op het milieu en het klimaat? Wat is een koudemiddel? Een koudemiddel of koelmiddel is een vloeistof die al bij een relatief lage temperatuur en onder lage druk verdampt. De vloeistof verandert in een gas en neemt daarbij warmte op uit de omgeving. De lucht in de omgeving van het koudemiddel koelt daardoor juist af. Voeren we het gas vervolgens door een compressor en voeren we daar de druk op, dan stijgt de temperatuur van het koudemiddel. Als we dit hete gas laten afkoelen condenseert het gas en wordt het weer een vloeistof. Daarbij staat het koudemiddel de warmte af. Een koudemiddel kunnen we dus gebruiken om een ruimte koeler te maken doordat het koudemiddel warmte opneemt. Andersom kan ook: door gebruik te maken van de fase waarin het koudemiddel juist warmte afstaat, kunnen we een ruimte verwarmen. 22
Waar worden koudemiddelen gebruikt? Ieder apparaat dat gebruik maakt van de cyclus van verdampen en condenseren, heeft een koudemiddel nodig. We komen koudemiddelen tegen in koelkasten en vriezers, maar ook in airco’s en warmtepompen. Natuurlijke koudemiddelen In 1902 ontwikkelde Willis Haviland Carrier de eerste moderne airco. Als koudemiddel gebruikte hij onder meer ammoniak. De airco’s die in de jaren daarna werden geproduceerd, maakten naast ammoniak onder meer gebruik van kooldioxide (CO2) en propaan. Dat zijn natuurlijke stoffen die goed werken als koudemiddel, maar ze hebben ook een groot nadeel: ze zijn giftig en brandgevaarlijk. Synthetische koudemiddelen In de jaren twintig van de vorige eeuw maakten de natuurlijke koudemiddelen plaats voor chloorfluorkoolwaterstoffen, ook bekend als (h)cfk’s. Zo’n vijftig jaar later ontdekten wetenschappers dat (h)cfk’s schadelijk zijn voor de ozonlaag. In Nederland is het sinds 2001 verboden om cfk’s toe te passen in nieuwe apparaten. Ook voor de hcfk’s gelden steeds strengere regels. De meeste fabrikanten van koelapparatuur en warmtepompen hebben de (h)cfk’s daarom vervangen door fluorkoolwaterstoffen (hfk’s). Die stoffen zijn minder schadelijk voor de ozonlaag, maar ze dragen wél bij aan de opwarming van de aarde. De nieuwste synthetische koudemiddelen zijn de hydrofluorolefinen (hfo’s), die een minder groot klimaateffect hebben. Het is de bedoeling dat ze op termijn de hfk’s in koelsystemen zullen vervangen. F-gassen De gefluoreerde koudemiddelen (cfk’s, hcfk’s én hfk’s) worden samen ook wel de F-gassen genoemd. Als deze stoffen in de atmosfeer komen, dragen ze flink bij aan de opwarming van de aarde. Om die reden mogen alleen gecertificeerde bedrijven en gediplomeerde monteurs werken aan apparaten met F-gassen. De Europese Commissie wil deze gassen zoveel mogelijk terugdringen, maar op dit moment bevatten nog bijna alle koelsystemen F-gassen. Terug naar de natuur De fabrikanten van airco’s en warmtepompen zijn naarstig op zoek naar alternatieven. Eén van de mogelijkheden is een terugkeer naar de natuurlijke koudemiddelen, maar dat zal de komende jaren nog niet op grote schaal gebeuren. Wat doet Feenstra? Feenstra levert en installeert warmtepompen als airco’s waarin R410a, R32 of propaan aanwezig is. R32 is op dit moment het synthetische koudemiddel met de laagste GWP-waarde. (Zie kader.) Om de schadelijke effecten en risico’s van koudemiddelen zoveel mogelijk te beperken, zullen we airco’s met R410a binnenkort niet meer aanbieden. Daarnaast houden we de ontwikkeling van natuurlijke koudemiddelen scherp in de gaten. Uiteraard beschikt Feenstra over een F-gassencertificaat. Bovendien zetten we alleen ervaren monteurs in die over de vereiste diploma’s beschikken. Elke twee jaar controleert een onafhankelijke instantie de kwaliteit van ons werk en de kennis van onze medewerkers. Wat is GWP? Global Warming Potential (GWP) geeft aan hoe groot het effect van een stof is op de opwarming van de aarde. De GWP van CO2 is vastgesteld op 1. Tot voor kort werd in veel airco’s en warmtepompen het koudemiddel R410a gebruikt. Dat middel heeft een GWP-waarde van 2.090. De opwarming door R410a is dus ruim 2.000 keer zo groot als die van CO2. Inmiddels hebben de meeste fabrikanten R410A vervangen door het koudemiddel R32. De GWP van dat middel is 650. Als het aan de Europese Commissie ligt, mogen split-airco’s met een vermogen tot 12 kW vanaf 2027 niet meer worden verkocht wanneer ze een GWP hebben van 150 of hoger.
De voordelen en nadelen van windenergie Het is een oer-Hollands vergezicht met een moderne vormgeving: windmolens aan de horizon. Windmolens zijn niet meer weg te denken uit ons landschap en ook niet uit onze energievoorziening. De windmolenparken op het land en in de zee dragen inmiddels flink bij aan de productie van duurzame elektriciteit. Stroom die geproduceerd wordt door windmolens zullen we hard nodig hebben om de energietransitie voor elkaar te krijgen. 24
Aan de wind komt geen eind, maar aan een windmolen wel Voordeel: windenergie raakt niet op Nederland is uitermate geschikt voor het opwekken van windenergie. De wind is in ons land een behoorlijk betrouwbare leverancier van elektriciteit. Al is de productie van windenergie (nog) niet helemaal CO2-neutraal, een windpark produceert binnen een jaar net zoveel energie als het tijdens zijn complete levenscyclus verbruikt. Nadeel: windmolens veranderen het landschap Sommige mensen zien windmolens als horizonvervuiling, anderen vinden dat ze juist een karakteristiek element aan het landschap toevoegen. De overheid heeft regels opgesteld, waardoor windmolens niet té nadrukkelijk aanwezig kunnen zijn in de directe omgeving van andere bebouwing. Voordeel: windmolens nemen relatief weinig plaats in Windmolens nemen in verhouding tot de stroomproductie relatief weinig ruimte in beslag. Nadeel: windmolens maken geluid Het geluid van de turbine en het draaien van de rotorbladen in de wind maakt geluid en dat kan voor omwonenden en voorbijgangers hinderlijk zijn. Door nieuwe materialen is het geluidsniveau van de moderne windmolens wel aanzienlijk lager dan tien of twintig jaar geleden. Voordeel: windmolens zijn rendabel De overheid geeft inderdaad subsidie op het bouwen en exploiteren van windmolens. Maar kritiek op de economische prestaties van de windmolens is er nauwelijks meer. De afgelopen tijd is het ontwerpen en bouwen van windmolens goedkoper geworden, terwijl de opbrengst steeds verder toeneemt. Door die ontwikkeling is het aandeel van de subsidie steeds kleiner geworden. En naarmate de kosten van gas, olie en andere fossiele brandstoffen stijgen, wordt windenergie nóg rendabeler. Voordeel: windenergie doet flink mee in de groei van duurzame energie Het aandeel van herwinbare energie in de totale Nederlandse energieproductie wordt jaar in jaar uit groter. In april 2022 konden we (opnieuw) een record noteren: bijna de helft van de energie was in die maand afkomstig uit duurzame energiebronnen (biomassa, zon, wind en waterkracht). De windmolens op land en op zee namen 20% van de totale productie voor hun rekening. De levensduur van een moderne windmolen is ruim twintig jaar. Daarna krijgt het grootste deel van de materialen een nieuwe bestemming. De fundering, de toren, de tandwielkast en de generator kunnen vrijwel volledig worden gerecycled. Tot voor kort was het nog niet mogelijk om dat ook te doen met de rotorbladen. Die zijn gemaakt van kunststoffen en vezels, die zó met elkaar versmolten zijn dat ze niet meer konden worden hergebruikt. In het voorjaar van 2022 heeft Vattenfall een van de oudste windparken van Nederland (uit 1998), langs de dijk bij Lelystad, ontmanteld. Daarbij experimenteert het bedrijf met nieuwe technologieën die het wél mogelijk moeten maken om de rotorbladen te recyclen. Nadeel: windmolens vormen een risico voor vogels Voor grote vogels is het soms moeilijk om de snelheid van de rotorbladen van een windmolen in te schatten. Daardoor komt het soms voor dat een vogel in botsing komt met een rotorblad. Exploitanten van windmolens, natuurbeschermers en de overheid proberen samen oplossingen voor het probleem te vinden. Zo is er een detectiesysteem ontwikkeld dat zeearenden en andere grote vogels met geluiden waarschuwt als ze in de buurt van een windmolen komen. In het uiterste geval kan het systeem de windmolen zelfs tijdelijk stilzetten. Ook het zwart verven van één van de rotorbladen zou in de toekomst misschien uitkomst kunnen bieden. Volgens Noorse onderzoekers vermindert die maatregel het aantal botsingen met vogels aanzienlijk. 25
Thuis, daar draait het om Duurzaam Doorgaan is een digitale uitgave van Feenstra. feenstra.com - 088 8455 000
1 Online Touch