0

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM BEST BOZ OF

2 BEST OF BOZ

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM 3 AANGENAAM BERGEN OP ZOOM EEUWENOUDE PAREL OP DE BRABANTSE WAL Bergen op Zoom is één van de oudste steden van Nederland. Smalle straatjes, oude pleintjes en monumenten vertellen het verhaal van een rijk en bewogen verleden, dat al meer dan achthonderd jaar terug gaat. Na de vele veldslagen die er plaats hebben gevonden, ontwikkelde de stad zich door de eeuwen heen tot een belangrijke handelsplaats en werd later een garnizoensstad waar de bestaande vestingwerken ingrijpend gemoderniseerd werden door vestingbouwer Menno van Coehoorn. Na onder andere de aanleg van het Schelde­Rijnkanaal kreeg de stad in het midden van de vorige eeuw een belangrijke economische impuls. Momenteel telt Bergen op Zoom ruim 66.000 inwoners. Gemeente, bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties werken samen aan het vitaal houden van de stad. Het verenigings leven bruist, zowel op sportief als cultureel gebied. Bergen op Zoom staat bekend om de mooie oude binnenstad met tal van monumenten en bezienswaardigheden. De Peperbus, het Markiezenhof en de Gevangenpoort zijn zomaar drie bekende voorbeelden van erfgoed uit de Bergse binnenstad. Een prachtig decor voor leuke winkeltjes, cafeetjes, gezellige terrassen en restaurants. Door de geografische ligging op de Brabantse Wal is Bergen op Zoom een groene gemeente die omringd is met de meest mooie natuur. Wat dacht je van de wereldberoemde Mozesbrug op Fort de Roovere? Het zachte heidezand op de Bergse Heide? Of kitesurfen op de Binnenschelde? Uniek is de centrale ligging van Bergen op Zoom. In ongeveer een half uurtje ben je op je bestemming in Antwerpen, Zeeland of Rotterdam. Dit maakt Bergen op Zoom tot ideale vestigingsplaats voor bedrijven en uitvalsbasis voor bezoekers. Steeds meer ondernemers zien daarom ontwikkel kansen in Bergen op Zoom. Ook is het er aangenaam wonen. Zowel in Bergen op Zoom als in de dorpskernen en wijken van Halsteren en Lepelstraat die ook bij de gemeente horen. De verschillende nieuwbouwprojecten bieden fraaie woningen in steeds een andere, karakteristieke setting met alle voorzieningen binnen handbereik. Behalve nieuwbouw is er veel aandacht voor ontwikkeling van de bestaande wijken. www.aangenaambergenopzoom.nl

4

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM 5 6 14 22 28 SHOPPEN UITGAAN EN EVENEMENTEN CULINAIR MONUMENTEN 32 WONEN WERKEN ACTIEF 36 42 50 54 58 ACCOMMO DATIES TOERISTISCH ABC AGENDA

6 KOOPZONDAGEN 29 APRIL FASHION EN LIFESTYLE 27 MEI JAZZ WEEKEIND 24 JUNI MARIA OMMEGANG 29 JULI KRABBENFOOR ZONDAG 26 AUGUSTUS JONG EN OUD 30 SEPTEMBER CULTUUR CARROUSEL 28 OKTOBER WIJN PROEVERIJEN 25 NOVEMBER SINTERKLAAS FEEST KOOPWEEKEND 15 EN 16 DECEMBER WINTERSE ACTIVITEITEN KOOPWEEKEND 22 EN 23 DECEMBER KERST SHOPPEN 30 DECEMBER EINDEJAARSKNALLERS!

SHOPPEN 7 JESSICA EN LOU OVER SUCCESVOL ONDERNEMEN IN DE BINNENSTAD ‘EEN GOEDE VIBE IN EEN WINKEL IS BELANGRIJK’ ZUIVELSTRAAT 11 WWW.JESSENLOU.COM Als we het hebben over mooie winkels in de binnenstad van Bergen op Zoom, kunnen we om Jess & Lou niet heen. Eigenaren Jessica Reemer en Lou van den Broek zijn hun gezamenlijke avontuur vorig jaar aangegaan: ze startten hun kledingwinkel voor dames en heren. Naast geliefdes, zijn ze nu ook zakenpartner. En met succes! Krachten bundelen Hoewel hun winkel Jess & Lou pas een klein jaar bestaat, is de weg ernaartoe een langere. Jessica runde jarenlang haar eigen kledingwinkel Jess, elders in het centrum van Bergen op Zoom. Lou had al een hele tijd zijn eigen kapperszaak in de binnenstad. Maar samen sta je sterker, is wat ze na al die jaren ineens dachten. Lou: “Twee zaken betekent twee keer huur, twee keer verzekeringen, twee keer een klantenkring… Na al die jaren dachten we: hoe ideaal zou het zijn om onze krachten te bundelen naar één onderneming?” Dat resulteerde in een winkel met damesen mannenmode én een mannenkapsalon ineen. “Mannen kunnen hier helemaal gestyled de deur uit.” Ondernemen is bewegen Ondanks de vele webshops op het internet, laten Jess en Lou zich niet tegenhouden een fysieke kledingwinkel te runnen. Jessica: “Ik weet nog goed hoe anders het er 25 jaar geleden aan toe ging: je hoefde je deur maar open te zetten en er kwam publiek. Dat werkte zo, totdat de crisis uitbrak en het internet opkwam. Anno nu moet je écht ondernemen. Je moet meer doen dan je deuren open zetten, je moet bewegen. En laten wij dat nou fantastisch leuk vinden!” Lou vult aan: “Zo organiseren we regelmatig modeshows voor iedereen die dat maar leuk vindt. En Jessica is heel actief op social media.” Jessica: “Het is zelfs zo erg dat ik setjes kleding uit de winkel meeneem als we op vakantie gaan. Om voor Instagram en Facebook mooie foto’s van de kleding te maken met sfeervolle achtergronden. Ik kan daar helemaal in opgaan.” Lou, lachend: “Soms zeg ik haar op zondagavond dat ze echt die telefoon eens weg moet leggen. Jessica kan eindeloos het internet afstruinen, op zoek naar de laatste trends, naar wat de modebloggers doen… Maar uiteindelijk is dat wel onze kracht. We zijn altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en doen net zo hard mee op social media. De trends veranderen tegenwoordig zó snel.” Passie voor de klant Allebei stralen ze wanneer ze mogen vertellen over hun winkel. Jessica: “Het klinkt misschien wat cliché, maar ik leef echt voor de winkel. We krijgen vaak van vrienden te horen: ‘zijn jullie nou nooit eens klaar?’. Nee, dat zijn wij inderdaad niet, maar juist daar worden we zo blij van. De klant ziet ook hoe actief wij bezig zijn. Klanten vinden dat leuk om te zien en zo keren zij weer bij je terug. En dat maakt ons weer gelukkig: klanten blij maken is ons uiteindelijke doel.”

8 BEST OF BOZ QUIST & CAFÉ HÉLÈNE —— FORTUINSTRAAT 24 WWW.LIBRIS.NL/QUISTBOEKEN WWW.HELENESKEUKEN.NL Met ruim 10.000 verschillende titels op voorraad en een breed assortiment tijdschriften, kranten en klassieke cd’s is het bij boekhandel Quist heerlijk ronddwalen. Neem de tijd, want op de bovenverdieping vind je café Hélène. Al lezend of pratend geniet je hier van zelfgebakken taarten, verse sappen, koffie, biologische thee en limonades! ‘T RONDJE —— De beste mannenzaak van Nederland? Die vind je in Bergen op Zoom! ‘t Rondje mocht begin 2018 deze titel in ontvangst nemen op de modebeurs Soul Salon. Geheel terecht, want de kledingcollectie die je hier vindt is met zorg uitgekozen door de enthousiaste eigenaren Dave en Charlotte. Niet helemaal vreemd dus, dat ook bekendheden als Danny Vera, Youp van ’t Hek, Tim Knol hun weg naar deze winkel inmiddels hebben gevonden. KORTEMEESTRAAT 30 WWW.TRONDJE-BOZ.NL

SHOPPEN 9 TAPAVINO —— Tapavino is dé winkel waar je heerlijke wijnen, bijzondere kazen, smakelijke tapas, mooie delicatessen, relatiegeschenken en nog veel meer lekkers kunt krijgen. Wil je graag eens proeven? Dat kan! Wat er in de winkel staat, kun je proeven van de proeftafel. Zo maak je kennis met het heerlijke en uitgebreide assortiment. Tapavino organiseert regelmatig proeverijen, eventueel ook op locatie. BOSSTRAAT 7 WWW.TAPAVINO.NL PRACHT —— De wortels van Pracht liggen bij Electronica. In de jaren ’40 begonnen als ‘Van Vliet’, heeft Pracht alle ontwikkelingen op het gebied van elektronica meegemaakt. Tegenwoordig is Pracht een uniek winkelconcept waar sfeer, beleving en elektronica elkaar ontmoeten. De combinatie van techniek met lifestyle geeft een realistisch beeld van wat je in je eigen woonkamer kunt verwachten. BOSSTRAAT 3 WWW.PRACHTELECTRONICA.NL

10 BEST OF BOZ RODE PILAREN —— ZUIVELSTRAAT 37 WWW.DERODEPILAREN.NL Volgens Kruiderij en Drogisterij De Rode Pilaren zijn er meerdere wegen die naar een gezond leven leiden. Bewust omgaan met voeding en bewegen is een belangrijke boodschap van De Rode Pilaren. Hoe je dat doet, bepaal je geheel zelf. Vul je leven in zoals jij denkt dat het goed is en maak je eigen keuzes. Bij de Rode Pilaren geven de medewerkers je hulp bij dit proces door informatie te geven en diverse producten aan te bieden. RODE LAARSJE —— Al sinds jaar en dag zit de mooie schoenenwinkel het Rode Laarsje in de binnenstad van Bergen op Zoom. Met een gedurfde collectie schoenen voor eigentijdse vrouwen en mannen zoeken zij graag de grens op voor hun klanten. Kwaliteit staat voor de eigenaren van het Rode Laarsje voorop, want hun liefde voor schoenen én klanten is groot! WOUWSESTRAAT 27 WWW.HETRODELAARSJE.NL BOHEMI —— Word jij ook zo blij van vrolijke kleding, schoenen, sieraden, geuren en accessoires afkomstig uit Spanje, Frankrijk, Mexico of Marrakech? Dan is een bezoek aan lifestyle winkel Bohemi onvermijdelijk! Wie hier binnenstapt, waant zich echt even in een warm vakantieland… Kernwoorden voor deze leuke winkel zijn Mediterraanse invloeden, feel good, vrouwelijk, onderscheidend en fun. ZUIVELSTRAAT 21 WWW.BOHEMISHOP.NL

SHOPPEN 11 NUL TOT 16 —— Zoals de naam al zegt, is Nul tot 16 een ruim opgezette en overzichtelijke winkel met kleding voor kinderen van 0 tot 16 jaar. Naast de vele bijzondere merken die zij voeren zijn er ook allerlei accessoires zoals sjaaltjes, riempjes en zelfs zwemkleding. Nul tot 16 heeft ook een jonge tienerlijn die enorm aanslaat en steeds weer vernieuwd wordt. Doordat het aanbod zeer gevarieerd is, kun je in iedere prijsklasse wel iets van je gading vinden. FORTUINSTRAAT 1 WWW.NULTOT16.NL HOPMANS —— STEENBERGSESTRAAT 50 WWW.HOPMANSFIETSGIGANT.NL In deze ruim opgezette fietsenwinkel met drie verdiepingen vind je naast een uitgebreide collectie fietsen, ook een ruim assortiment onderdelen, accessoires en toebehoren van alle bekende merken. Daarnaast biedt Hopmans Europees grootste assortiment zomer­ en winterfietskleding voor racefietsers tot mountainbikers en voor jong tot oud. Ook voor fietsschoeisel ben je bij Hopmans aan het juiste adres. HERBERS EN JENNISKENS JUWELIERS —— In deze juwelierszaak vind je een toegewijd team, klaar om advies te geven en te helpen bij je keuze. Hun missie: proberen bij de top van de branche te komen. Natuurlijk kan dat alleen met een collectie sieraden en horloges die aansluit bij wat de moderne consument zoekt. Bij Herbers en Jenniskens mogen bezoekers niet alleen rekenen op persoonlijke service en een hoogwaardig assortiment, maar ook op prima garantievoorwaarden en aftersales. GROTE MARKT 5 WWW.HERBERS-JENNISKENS.NL

12 BEST OF BOZ DE MAKERS VAN BERGEN OP ZOOM BERGSE CREATIVITEIT GEBUNDELD OP ÉÉN PLEK Een winkel vol spullen die je alléén in Bergen op Zoom kunt kopen. Gemaakt door rasechte Bergenaren. Dat is het idee achter De Makers van Bergen op Zoom; een sfeervolle zaak gerund door 18 creatieve ondernemers in het hart van onze binnenstad. Een soort klein museumpje vol lokale artikelen. Dé plek om je Bergse souvenir of hippe interieur item te scoren! Leegstand? Kunst! Een stad met zoveel creativiteit vraagt om een gezamenlijke ruimte voor creatieve geesten. Dat is wat Margriet Foolen, het brein achter De Makers van Bergen op Zoom, dacht. Ze vond het zonde dat er in de huidige tijd meer leegstand is dan ooit in binnensteden. “Waarom zou je die ruimtes niet inzetten om werk van kunstenaars te tonen?”, vertelt ze enthousiast, zittend aan een tafel in de winkel, gemaakt door één van ‘de makers’. Zelf is Margriet een enthousiaste product designer. “Het idee om een leeg winkelpand te vullen met verschillende soorten kunst, opperde ik eigenlijk voor iemand anders. Maar er stond niemand op. Toen dacht ik: ik doe het zelf.” Kussens, schilderijen, kaarten, foto’s… Margriet deed een oproep op Facebook: ‘Wie is in de creatieve sector werkzaam en woont in Bergen op Zoom?’. De reacties stroomden binnen en in een mum van tijd werd er een groep van creatieve Bergse geesten gevormd. ‘De Makers van Bergen op Zoom’ was geboren: achttien creatieve ondernemers onder één dak in de binnenstad. En dat levert een winkel vol diverse, maar vooral originele spullen op voor de consument; van stijlvolle kussens en kleden tot schilderijen, blauwdruk prenten, kaarten en nog zo veel meer. En dat niet alleen: binnenkort worden er leuke acties in de winkel gehouden. Zoals ter plekke interieuradvies van ‘maker’ Jolanthe Krepel. Of het laten schieten van portretfoto’s door ‘maker’ en fotografe Jonna van Hesteren. Shoppen weer een beleving Met De Makers wordt shoppen weer een echte beleving, zoals het ooit is bedoeld. “Online shoppen is makkelijk”, vertelt ‘maker’ Jolanthe, “maar op het internet mis je de magie van het contact met de mensen achter een product. Hier, in de LOMBARDENSTRAAT 14 winkel, kun je gewoon ook even kletsen met iemand die jouw aankoop heeft gemaakt. Hoe leuk is dat?” Peet Bakx, ‘maker’ en tekenaar, vult aan: “Ikzelf maak en deel mijn digital art paintings. Ik vind het heerlijk om dit te delen met bezoekers, maar doe dit niet alleen. Mijn vrouw houdt ook van kunst en staat regelmatig in de winkel om mensen te helpen. Zo doen we samen mee met de Makers.” Margriet besluit: “Laatst waren er een paar Amerikanen in de winkel. Ze waren helemaal verbaasd; dit soort concepten kenden ze alleen uit New York. Hoe gaaf is het dat we dit nu in Bergen op Zoom ook hebben weten te realiseren?”

INSTAGRAM 13 #AANGENAAM BERGEN OP ZOOM

14

UITGAAN EN EVENEMENTEN 15 POPSPECIAALZAAK DE WATERPUT: EEN LEGENDE IN DE BERGSE BINNENSTAD Geen branche is zó in beweging als de muziekbranche. Van LP’s gingen we over op cassettebandjes, vervolgens op CD’s, illegale downloads, Spotify… En inmiddels weer terug op LP’s. Gilly Verrest, eigenaar van popspeciaalzaak De Waterput, zag het allemaal gebeuren in de 30 jaar dat hij in de platenzaak werkt. Gepassioneerd vertelt hij over zijn onderneming en alle ontwikkelingen. EEN ONTPLOFTE CD-HANDEL Even terug naar het allereerste begin. Het is 1988 als de 24­jarige Gilly een briefje op het raam van de platenzaak ziet hangen. ‘Parttimers met passie voor muziek gezocht.’ Gilly: “Ik was toen al verzot op muziek, dus ik solliciteerde. En ik mocht komen. Mijn baas was enthousiast over me. Zo enthousiast dat ik de zaak niet veel later van hem mocht overnemen. Als ik daaraan terugdenk… Dat waren compleet andere tijden dan nu. De CD­handel was op dat moment ontplóft. Tijdens koopavond kon je over de koppen lopen, in alle muziekwinkels. En dan heb ik het nog niet eens over het moment van nieuwe releases. Wie lag er niet ooit voor de deur van een muziekwinkel, te wachten op die ene nieuwe plaat of op de voorverkoop van concertkaartjes? SPECIAALZAAK VOOR DE LIEFHEBBER In Bergen op Zoom alleen al zaten destijds zes muziekwinkels. Van de MusicStore tot Free Record Shop en zo nog wat namen. Inmiddels zijn wij de enige nog. Hoe we dat doen? We richten ons op de liefhebber. De andere zaken waren teveel van hetzelfde, zij mikten op de massa. Toen de internetverkoop opkwam, gingen zij daaraan onderdoor. Onze doelgroep, die ‘liefhebber’, is zo betrokken met ons als platenzaak dat ze bewust de internetverkoop mijden om ons te steunen.” INSTORE: ARTIESTEN IN HUIS Om de verkoop in zijn fysieke winkel te stimuleren, haalt Gilly regelmatig artiesten in huis. Gilly: “Wat leuk is om te zien, is dat ik artiesten heb geholpen in het begin van hun carrière. Zo stond Racoon hier toen ze nog nauwelijks bekend waren, te spelen voor 25 man. Inmiddels verkopen ze de Ziggo Dome uit. En voor de Belgische zanger Milow was Bergen op Zoom zijn eerste internationale optreden. Na het optreden hebben we nog samen friet gegeten en bier gedronken bij Café de Locomotief. Inmiddels reist hij de wereld rond met zijn muziek. Het mooie is dat al deze artiesten De Waterput onthouden hebben, merk ik steeds als we jaren later weer contact hebben. Ik denk dat dat komt omdat juist die begi nfase voor artiesten zo belangrijk is. Het feit dat je in dat vroege stadium al vertrouwen in ze toont, is heel waardevol voor ze.” —————————— BOSSTRAAT 36 / WWW.WATERPUT.NL

16 BEST OF BOZ THEATER DE MAAGD —————————— ‘Theater van het goede leven!’ is wat gezegd wordt over Bergen op Zoom, dan kan een theater natuurlijk niet ontbreken. En wat voor theater. Tot 1990 was het een kerk en nu geven de glas­in­lood ramen, zuilen en fresco`s extra sfeer aan allerlei voorstellingen en events. Niet alleen bezoekers, maar ook artiesten komen hier graag naartoe. Wat we dit jaar kunnen verwachten: in ieder geval Guido Weijers, Marco Bakker, Dikkie Dik en Woezel & Pip. Ook biedt De Maagd het podium aan plaatselijk talent, zoals de award­winning musicals en CKB­producties. Heel wat Bergenaren zijn doorgebroken in de professionele artiestenwereld! —————————— GROTE MARKT 32 / WWW.DEMAAGD.NL GEBOUW-T —————————— Gebouw­T is inmiddels niet meer weg te denken uit Bergen op Zoom. Het podium aan het Wilhelminaveld heeft een flink aantal artiesten mogen ontvangen, waaronder Guus Meeuwis, Beth Hart, Racoon en Joe Bonamassa. Naast concerten en (dance)evenementen biedt Gebouw­T ook een podium aan opkomend talent via een bandwedstrijd en jamsessies. Bands kunnen terecht in de, in het pand aanwezige, opnamestudio en oefenruimtes. Maar niet alleen in Gebouw­T vinden activiteiten plaats, op Hemelvaartsdag vindt op het Wilhelminaveld jaarlijks het gratis toegankelijke Op De T festival plaats. Het tweede weekend van september organiseert Gebouw­T PopMonument, een muziekfestival wat voornamelijk plaats vindt in de monumenten van de stad. —————————— WILHELMINAVELD 96 / WWW.GEBOUW-T.NL VESTZAKTHEATER HET ZWIJNSHOOFD —————————— Het Zwijnshoofd is een eeuwenoud café aan de Moeregrebstraat in Bergen op Zoom. Sinds 1880 zwaait de familie Denissen er de scepter. Achter het café bevindt zich een sfeervol Vestzaktheater. Met behoud van de karakteristieke binnenplaats is er een fraai gebouw neergezet. Je kunt hier o.a. genieten van muziekoptredens, toneeluitvoeringen, Vastenavendactiviteiten en lezingen. Het bestaande gebouw, met het typisch bruin café, heeft volop ruimtes waar je kunt vergaderen en repeteren. —————————— MOEREGREBSTRAAT 18 / WWW.HETZWIJNSHOOFD.NL

UITGAAN EN EVENEMENTEN 17 GETIPT DOOR LOCALS ANDERE KOEK “Wat een lekkernij zijn de Flammkuchen van Andere Koek toch altijd weer! We zijn er dan ook regelmatig te vinden. Afhalen of gezellig daar eten in de prachtige, eeuwen oude kelder. De Flammkuchen worden vers bereid en gebakken. Gegarandeerd smullen van de meest heerlijke combinaties en elk seizoen weer anders!” Coen (30) —————————— LIEVEVROUWESTRAAT 36 WWW.ANDEREKOEKBOZ.NL BROWNIES & DOWNIES “Lunchen doe ik in Bergen op Zoom het liefst bij Brownies & Downies. Het is fantastisch om te zien hoe deze mensen met een verstandelijke beperking hun best doen iets lekkers voor te schotelen. En dat alles in een prachtige setting. Mijn favoriete gerecht? Het broodje pulled makreel dat ik laatst bestelde, smaakte verrukkelijk!” Simone (28) —————————— ZUIVELSTRAAT 22D WWW.BROWNIESANDDOWNIES.NL LES VEDETTES “Deze kroeg blijft toch wel één van mijn favorieten. En je kunt er tegenwoordig ook nog eens heerlijk eten! Elke vrijdag serveert de Thaise chef Tic Tuc weer een andere Thaise maaltijd voor maar 10 Euro. Niet vergeten even te reserveren van tevoren!” Sander (35) —————————— LIEVEVROUWESTRAAT 27 WWW.LESVEDETTES.NL STAYOKAY “Een betere setting dan die van Stayokay in Bergen op Zoom ken ik eigenlijk niet. Deze horecagelegenheid ligt prachtig, te midden van de bossen van landgoed Lievensberg. Ik kom hier graag om wat te drinken met vriendinnen, maar soms ook om te vergaderen. Deze locatie is eigenlijk perfect voor verschillende doeleinden!” Annemarie (44) —————————— BOSLUSTWEG 1 WWW.STAYOKAY.COM/BERGENOPZOOM OP DE T “Elk jaar ga ik met vrienden naar het festival Op de T. En steeds weer schijnt de zon, alsof het zo hoort! Dit festival behoort inmiddels dan ook tot mijn favorieten van Bergen op Zoom. De sfeer is relaxed, de bandjes die spelen zijn altijd goed en het is leuk voor zowel jong als oud.” Maartje (19) —————————— WILHELMINAVELD WWW.OPDE-T.NL

18 BEST OF BOZ DE ZEELAND VAN SUIKERFABRIEK NAAR WINKEL CENTRUM EN TRENDY UITGAANSPLEK Het imposante gebouw De Zeeland deed tussen 1917 en 1929 dienst als suikerfabriek. Een aantal jaren geleden zijn de fabriekshallen gerenoveerd en is er een overdekt winkelcentrum gerealiseerd. Met in totaal drie verdiepingen biedt het gebouw ruimte voor een tiental winkels en horecagelegenheden. BOWLING & RESTO LOUNGE Op de bovenste verdieping van De Zeeland is een bowlingcentrum met eetgelegenheid gevestigd. Met twaalf witte automatische wedstrijd bowlingbanen voorzien van LED­verlichting, audio en video faciliteiten is het een van de modernste bowlinghuizen van Nederland. Wie niet van bowlen houdt, is welkom in het grandcafé, restaurant of de loungehoek waar je kunt darten, poolen, tafelvoetballen of gewoon op je gemak een drankje kunt drinken. —————————— WWW.BOWLINGBERGENOPZOOM.NL RESTAURANT WATERTUIN Op de tweede verdieping van het gebouw vind je restaurant Watertuin met haar succesvolle all­inclusive concept. Bergen op Zoom is de 5e locatie waar Watertuin is gevestigd en is met zo’n 440 zitplaatsen een van de grotere locaties. Ontbijten, lunchen of dineren; je kan er de hele dag terecht. Of je nu vegetariër, zoetekauw, vlees­ of visliefhebber bent, het buffet biedt een uitgebreide keuze. —————————— WWW.WATERTUIN.NU CINEMA KIEK IN DE POT Naast De Zeeland is in 2016 een gloednieuwe bioscoop geopend. De strakke uitstraling en moderne verlichting maken het gebouw een heuse eyecatcher. Met grote schermen, luxe stoelen, volop parkeergelegenheid en het aller belangrijkste; de beste films, behoort ‘het filmpje pakken’ in Antwerpen tot de verleden tijd. —————————— WWW.CINE-SERVICE.NL VERSMARKT Bakkerij Van Ravels, Visgilde Oosterschelde, Keurslager Peter Krijnen, Slijterij de Zeeland en Berry’s Bloemenshop zijn te vinden in Versmarkt De Zeeland. Je vindt hier alles onder één dak, dus voor de dagelijkse boodschappen hoef je niet verder te kijken. Bij het winkelcentrum is het gratis parkeren en je kunt er de auto recht voor de deur kwijt. —————————— MARKIEZAATSWEG 25

UITGAAN EN EVENEMENTEN 19 KUNSTEN IN DE MONUMENTEN & POPMONUMENT UNIEKE LOCATIES, BIJZONDERE ACTS, PRACHTIGE VERHALEN EN OVERWELDIGENDE KUNSTVORMEN! KUNSTEN IN DE MONUMENTEN 8 EN 9 SEPTEMBER 2018 De Brabantse Wal gemeenten (Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht) organiseren de landelijke Open Monumentendagen onder de noemer ‘Kunsten in de Monumenten’. Een jaarlijks terugkerend evenement dat bol staat van historie, hedendaagse kunst en cultuur. Zoals elk jaar is er weer een speciaal thema. Dit jaar is dat ‘’In Europa’’. Cultuurhistorische verenigingen, koren, harmonieën en kunstenaars zorgen tijdens Kunsten in de Monumenten voor een levendig programma vol cultuur en vermaak dat jong en oud zal aanspreken. Enthousiaste gidsen geven toelichting in en over de vele historische monumenten. Ze laten je de geschiedenis van deze monumenten proeven. Daarnaast laten de Brabantse Wal gemeenten de meest uiteenlopende kunstvormen in hun prachtige erfgoed tot leven komen. Erfgoed, muziek, ambacht, theater, dans en kunst! En het is dé kans om een plek te bezoeken waar je normaal niet zo snel komt, of om mee te doen aan een eenmalige activiteit. POPMONUMENT 8 SEPTEMBER 2018 PopMonument samengevat in een zin: bijzondere artiesten op bijzondere locaties in Bergen op Zoom. Van een intiem optreden in een eeuwenoud monument tot een opkomend bandje in een bruine kroeg dat het publiek van z’n sokken blaast. PopMonument combineert bekende namen met local heroes. PopMonument is een festival dat op een innovatieve manier verrast met haar programma en de locaties, de historische plekken en monumenten in Bergen op Zoom, het bijbehorende verhaal en een line­up van bekende artiesten en onbekendere acts. Tijdens PopMonument wordt op unieke locaties, zoals de Gevangenpoort, Heerenkamer, Synagoge en het Markiezenhof, een podium geboden aan beginnende en gevestigde (inter)nationale popacts. Door middel van deze acts, rondleidingen en storytelling wordt beleving en sfeer gecreëerd op plekken waar de bezoeker normaal niet komt. INFORMATIE Kijk voor het programma en meer informatie op: www.kunstenindemonumenten.nl en www.popmonument.nl

20 BEST OF BOZ PROEFMEI Van 31 mei t/m 3 juni 2018 kun je op de binnenpleinen van stadspaleis het Markiezenhof genieten van culinaire hoogstandjes van toprestaurateurs uit de omgeving. Ze laten je proeven van verschillende streekproducten zoals aardbeien, asperges en ansjovis. Verder kun je dit weekend volop genieten van muzikale optredens, culinaire tours, kookwedstrijden, fietstochten en meer. Proef, beleef en geniet van de Brabantse Wal tijdens de 11e editie van dit culinaire festival. Jaarlijks mei/juni www.proefmei.nl NK WEGWIELRENNEN Het NK Wegwielrennen 2018 vindt plaats op de Brabantse Wal. De KNWU, de Regio West­Brabant, organisator Golazo en de UCI WorldTour ploegen slaan de handen ineen om een mooi wielerfeest te creëren in de wielergekke Brabantse streek. Centraal in het NK liggen de West Brabantse gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen en Woensdrecht. Het NK Wegwielrennen wordt op drie dagen verreden: 27 & 30 juni en 1 juli. Op 27 juni is de Grote Markt in Bergen op Zoom het decor voor de individuele tijdritten voor Beloften, Vrouwen en Mannen. www.nk2018.nl BRABANTSE WAL DAG Proeven, beleven en genieten tijdens de Brabantse Wal Dag 2018 op het unieke Landgoed Mattemburgh op zondag 9 september! Laat je verrassen door het aanbod van toeristisch en recreatief Zuidwest Brabant want op de Brabantse Wal is altijd wat te doen en heeft alles een verhaal. Ontdek de Brabantse Wal en geniet van het gulle leven en de ongekende gastvrijheid. Een uitje voor het hele gezin. We zien je op Landgoed Mattemburgh die zondag waar het borrelt en bruist. Dat mag je niet missen, daar moet je bij zijn. www.vvvbrabantsewal.nl JAZZBOZ Tal van topartiesten zijn weer vastgelegd om op te treden op diverse locaties in het centrum. Tijdens een streetparade geniet zelfs het winkelend publiek van vrolijke jazzklanken. Van 25 t/m 27 mei 2018 barst het feest weer los. Gospelmuziek, jazzbattles, imposante orkestklanken; kortom een muzikaal weekend vol soul en jazz. Jaarlijks weekend na Pinksteren www.jazzboz.nl

UITGAAN EN EVENEMENTEN 21 KIJK VOOR ALLE EVENEMENTEN OP WWW.VVVBRABANTSEWAL.NL ROVERSRUN Op 23 juni 2018 vindt deze uitdagende obstakel run plaats op het terrein van Fort de Roovere. Aan de deelnemers de taak om het fort als ware rovers te veroveren. Je trotseert het parcours wat voor 95 % bestaat uit bospaden, mul zand en andere natuurlijke obstakels met de nodige hoogteverschillen. Onderweg word je verrast door uitdagende hindernissen zoals hoge trappen, steile hellingen, obstakels van autobanden en schuttingen. Zowel kleine rovertjes als volwassen rovers kunnen individueel of in teamverband deelnemen. www.roversrun.nl MARIA OMMEGANG Traditiegetrouw op de laatste zondag in juni trekt de Maria Ommegang door de straten van Bergen op Zoom. Deze religieuze dankstoet ter ere van Maria wordt jaarlijks uitgevoerd omdat Bergen op Zoom tijdens de Tweede Wereldoorlog groot oorlogsleed bespaard is gebleven. Op 24 juni 2018 wisselen historische groepen, bijbelse taferelen, praalwagens en zang­ en dansgroepen elkaar af tijdens dit prachtig en typisch Bergs schouwspel. Jaarlijks laatste zondag in juni www.mariaommegang.nl OPENLUCHTSPEKTAKEL SHAKESPEARE VERLIEFD Shakespeare Verliefd op herhaling! Stichting De Vierschaar organiseert jaarlijks een groot openluchtspektakel op een markante locatie in Bergen op Zoom. Van 30 augustus t/m 9 september 2018 wordt, na het succes in 2017, het spektakel Shakespeare Verliefd weer opgevoerd in stadspaleis het Markiezenhof. De Vierschaar zet tijdens de uitvoeringen zowel het lokale en regionale theatertalent als de historische binnenstad van Bergen op Zoom centraal. www.vierschaar.nl KRABBENFOOR Van 26 t/m 29 juli 2018 kan iedere levensgenieter vier dagen lang, zijn of haar hart ophalen in de vrolijke drukte van de pleinen en winkelstraten. Slenter langs kramen, profiteer van kortingen, bezoek de marktjes, waan je in Oosterse sferen en geniet van afwisselde muziek. Voor lekker eten kun je werkelijk overal terecht en voor de kids zijn tal van leuke attracties. Eten, drinken, swingen van ’s middags tot in de kleine uurtjes…het kan allemaal tijdens de Krabbenfoor! Jaarlijks laatste do t/m zo in juli www.dekrabbenfoor.nl

22

CULINAIR 23 DE HELDEN VAN CULINAIR BERGEN OP ZOOM CEES VAN TIGGELEN & RIAN VAN DORT Aardbeien, Asperges en Ansjovis: samen vormen ze de drie A’s van Bergen op Zoom. De drie pareltjes uit onze lokale culinaire keuken. Aspergeboer Cees van Tiggelen en Rian van Dort van de weervisserij vertellen aan tafel bij restaurant ‘t Spuihuis - trouw afnemer van deze lokale producten - over hun passie voor de asperges en ansjovis. En over hun werkzaamheden binnen de familiebedrijven waar ze onderdeel van zijn. BIJZONDER OF HEEL GEWOON? Dag in, dag uit staat Rian van Dort in de winkel aan de Artilleriestraat, waar ze de verse visvangst van de weervissers verkoopt. Twee keer per dag komt een verse vangst binnen. Haar vader, Cor van Dort, is de laatste echte weervisser van Nederland en zelfs van Europa. Inmiddels is hij de 86 gepasseerd, maar nog altijd is hij eigenaar van het familiebedrijf dat zich inzet voor het behoud van de Bergse ansjovis. Rian: “Door alle aandacht omtrent onze ansjovis en de weervisserij, weet ik dat ons product bijzonder is. Toch voelt het voor mij als iets heel normaals. Als ik vroeger uit school kwam, ging ik helpen in het bedrijf. Studeren? Daar heb ik nooit aan gedacht. Ik zou in de weervisserij gaan werken.” Datzelfde geldt voor Cees. “Ik ben de vierde generatie die op dezelfde plek asperges teelt. Het zit in de genen, denk ik. En hoewel het voor Rian en mij als iets heel vanzelfsprekends voelt, vind ik het wel leuk te zien dat onze producten steeds populairder worden. In Bergen op Zoom, maar ook elders in het land. Soms krijg ik klanten vanuit Den Haag of Amsterdam over de vloer.” ARMOEDE Rian: “Vroeger at men in Bergen op Zoom asperges en ansjovis omdat er zoveel van was en het dus niets kostte. Eigenlijk een beetje uit armoede. Nu zie je dat deze producten weer echt een delicatesse zijn. Dat is leuk om te zien.” Cees: “Bergen op Zoom stond voor de Tweede Wereldoorlog zelfs bekend als aspergehoofdstad. Daar zijn we een aantal jaar geleden weer op ingesprongen. Sinds 2016 is de Brabantse Wal Asperge zelfs officieel erkend als Europees streekproduct.” EEN NIEUWE GENERATIE Zulke pareltjes van producten zouden niet verloren mogen gaan. Maar hoe zit het met de toekomst van hun familiebedrijven? Zijn er mogelijke opvolgers? Rian: “Mijn man en ik hebben geen kinderen, dus voor ons is het de vraag wat het bedrijf gaat doen in de toekomst. Hopelijk staat er iemand op om het na ons over te nemen. Maar ik besef ook dat het wel financieel aantrekkelijk moet zijn. Dat is in ons geval heel lastig te voorspellen; elk jaar is de opbrengst anders, afhankelijk van het weer. Vorig jaar was een slecht jaar, het jaar daarvoor een goed jaar. Dat houdt het spannend en uitdagend, maar je moet geen drie slechte jaren achter elkaar hebben…” Cees heeft goede hoop voor de overname van zijn bedrijf, door zijn dochter. “Onze zoon heeft gekozen voor een opleiding tot leraar, daar reken ik dus niet op. Maar onze dochter volgt de Agrarische Hogeschool en heeft de wens uitgesproken het bedrijf later voort te zetten.” Lachend: “Nu maar hopen dat ze geen vriendje treft in Amsterdam of elders…”

24 RESTAURA BEST OF BOZ ‘T SPUIHUIS Koffie met gebak, een smakelijke lunch, gezellige borrel of een verrassend diner met de lekkerste burgers, vis­ of vleesgerechten. Eerlijke ingrediënten zonder fratsen. Oh..! En met een beetje geluk zingt één van de medewerkers live de mooiste songs achter de piano terwijl je geniet van even niets… Dat alles maakt eten bij de Stadsburger zo leuk. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het fantastische uitzicht op de Peperbus én de prachtige muurschildering van de Peperbus in het restaurant zelf. Jong of oud, eten of drinken, dansen of borrelen, alles kan bij de Stadsburger. Niets is te gek in dit restaurant. — ZUIVELSTRAAT 3 WWW.BISTROCLUBDESTADS BURGER.NL 0164 745 492 Restaurant ’t Spuihuis is sinds 1996 een begrip in Bergen op Zoom. Op de prachtige locatie kun je genieten van de gemoedelijke sfeer, kwalitatief hoogstaande gerechten en perfect gekozen wijnen. Er wordt gewerkt met streekproducten rechtstreeks van de Brabantse Wal. Niet voor niets staat ’t Spuihuis vermeld in de ‘Lekker 500’, in de ‘Gault Millau’ en de ‘Michelin’ gids. Chef­kok René Vermeulen en gastvrouw Astrid van de Par namen sinds vorig jaar het stokje over van voormalig eigenaar Marco Musters. Zowel René als Astrid begonnen ongeveer twaalf jaar geleden bij het ’t Spuihuis. René als leerling­kok en Astrid als leerling­gastvrouw. Het succes van ’t Spuihuis blijft ook onder hun hoede bewaard, uiteraard met een eigen ‘sausje’. — SPUI 1 WWW.SPUIHUIS.NL 0164 233 196 DE BLOEMKOOL De Bloemkool was ooit dé plek voor een uitsmijter of een halve haan. De laatste decennia is de Bloemkool uitgegroeid tot een in de verre omgeving bekend en geliefd specialiteitenrestaurant, waar het altijd Bourgondisch genieten is. Het café straalt de sfeer uit van een echte, ouderwetse en oergezellige Brabantse herberg, met krukken om de tapkast. De keuze van, dikwijls zeer streekgebonden gerechten, de vakkundig geselecteerde voorraad in de wijnkelder en de gemoedelijke bediening zijn volledig in overeenstemming met de Bourgondische opvattingen van waard en waardin. Het restaurant stamt al uit 1797 en is daarom een echte naam in Bergen op Zoom en omgeving. — WOUWSESTRAATWEG 146 WWW.DEBLOEMKOOL.NL 0164 233 045 ’T ZUSJE Bij 't Zusje staat de behoefte van de gast centraal. Het gaat niet alleen om lekker eten, maar ook om de beleving daarbij. De aantrekkelijke entourage die kenmerkend is voor 't Zusje en de bourgondische sfeer maken het plaatje compleet! Gasten kunnen voor een vaste prijs gedurende de hele avond van alles proeven. Het tapasconcept maakt eten tot een sociale happening. De doelgroep is breed, zowel groepen als stelletjes kunnen zich hier uitstekend vermaken. En begin je liever met een toetje dan met een voorgerecht? Echt alles mag in dit gezellige restaurant… — BLOKSTALLEN 2 WWW.ZUSJE.NL 0900 987 53 PROEF, RUIK VAN AL DIT L DE STADSBURGER

K AL CULINAIR 25 K EN GENIET LEKKERS AMIGO Voor de liefhebbers van sappig en mals vlees van de Argentijnse pampas en overheerlijke wijnen is er Amigo. Maar ook verse vis, gamba’s, groenten en vegetarische gerechten staan op het menu. Het vlees wordt boven een houtskool grill bereid en is uitsluitend afkomstig van jonge stierkalveren uit Argentinië. De dieren voeden zich dagelijks in alle vrijheid met het malse gras van de Argentijnse pampas. Het heeft daardoor niet alleen een betere smaak, maar bevat ook minder cholesterol en minder vet. Het restaurant is deels gevestigd op de begane grond en deels in de kelder. Ook bij mooi weer is het heerlijk toeven op het terras. De typisch Argentijnse ambiance en gastvrijheid maken de avond compleet. — GROTE MARKT 17 WWW.RESTAURANT-AMIGO.NL 0164 652 411 ’T GEHEIM VAN BERGEN Voor hun gerechten maakt restaurant ’t Geheim van Bergen uitsluitend gebruik van kwaliteitsproducten met de focus op beter leven vlees. Varkens die nog echt in de grond wroeten; dat is wat ’t Geheim van Bergen belangrijk vindt. Sinds april 2017 fokken ze zelfs hun eigen varkens. Niet zomaar een varken, maar het Berkshire varken. Het vlees van dit ras staat bekend om zijn superieure kwaliteit, donkerrode kleur en iets zoetige smaak. Dit vlees wordt dan ook gezien als het Wagyu onder de varkens. Heerlijk! Bij hun filosofie van eerlijk vlees past ook dat ze niets weggooien. Ze gebruiken het varken dus van kop tot kont. — BOSSTRAAT 20 WWW.GEHEIMVANBERGEN.NL 0164 653 943 DE BERK Brasserie de Berk is een bijzonder restaurant. De fantastische ligging op de Bergse Heide, middenin de Bergse natuur, maakt dat je even helemaal ontspant. Bij de Berk serveren ze heerlijk zuurdesembrood, salades, vis­ en vleesgerechten. Maar je kunt er ook gewoon lekker borrelen met wat fingerfood, in een van de heerlijke loungesets. Ze schenken verschil lende prachtige wijnen en hebben ook een ruime keuze uit verschillende bieren. En voor wie echt uitgebreid wil genieten, is er ook de mogelijkheid voor een high tea of high wine. Oh, en grote kans dat je een mooie witte jurk voorbij ziet komen; trouwen bij de Berk is ook helemaal hip! — BEMMELENBERG 21 WWW.BRASSERIEDEBERK.NL 0164 238 751 IL MACCHERONE Restaurant Il Maccherone, in de volksmond ‘de kleine Italiaan’, is al meer dan 35 jaar specialist in de Italiaanse keuken. Je kunt bij dit Italiaantje terecht voor heerlijke verse pizza’s, pasta’s, vlees­ en visgerechten volgens traditioneel recept. De chef van Il Maccherone voegt regelmatig een eigentijdse swing toe aan deze gerechten. Daarnaast hebben ze steeds nieuwe gerechten voor je in petto, die in het restaurant op het 'specialiteitenbord' worden aangeprezen. De koks bereiden met passie en liefde de heerlijkste Italiaanse gerechten voor jou en je gezelschap. Voor ieder wat wils bij de kleine Italiaan in Bergen op Zoom! — KORTE BOSSTRAAT 9 WWW.ILMACCHERONE.NL 0164 244 157 ANTS

26 BEST OF BOZ CULINAIRE EVENEMENTEN BUITENGEWOON BERGEN OP ZOOM Buitengewoon Bergen op Zoom is een pop­up foodmarkt op het Korenbeursplein in Bergen op Zoom. Met een diversiteit aan deelnemers is er voor ieder wat wils! Op een aantal zaterdagen vanaf 16.00 uur geniet je van fantastisch eten en drinken, (hopelijk!) heerlijk weer en de juiste klanken. Samen met de gezellige bezoekers is Buitengewoon Bergen op Zoom een evenement waar je bij moet zijn. Houd de facebookpagina van Buitengewoon Bergen op Zoom in de gaten voor de data. PROEFMEI Genieten van culinaire hoogstandjes van toprestaurateurs, de lekkerste streekproducten, muziek, fietstochten en meer. Dit zijn de ingrediënten voor een geslaagd bezoek aan hét culinaire evenement van het jaar: ProefMei. In 2018 vindt het evenement plaats van 31 mei t/m 3 juni. Voor het eerst vindt in 2018 een najaarseditie van ProefMei plaats onder de noemer We are Seafood. Dus ook van 5 t/m 7 oktober culinair genieten! www.proefmei.nl De Europese Unie heeft in 2016 de Brabantse Wal Asperges op haar lijst met beschermde producten geplaatst. De “witte asperge met een licht zoute en niet­bittere smaak’’ is toegevoegd aan een register dat streekproducten beschermt tegen namaak. Kijk op www.vvvbrabantsewal.nl waar je dit heerlijke en unieke streekproduct kunt kopen.

Illustratie: Petra Kwaadgras CULINAIR 27 FOODSTOET EN FOODSTOET ‘KERST OP DE KAAI’ Van 31 augustus t/m 2 september 2018 vormen tientallen foodtrucks in Stadspark Kijk in de Pot een bonte stoet aan wereldse smaken. Vleesliefhebbers, visliefhebbers, vegetariërs, zoetekauwen; tijdens de Foodstoet gaat de wondere wereld van Street & Soulfood voor iedereen open! Daarnaast is er nog veel meer te beleven: het Foodstoet College, The BlackBox, The Kidszone, de Foodstoetshop, Het Foodstoetpodium en fantastisch (food)entertainment. Mis het niet! In navolging op de succesvolle zomereditie volgt dit jaar op 15 en 16 december 2018 de eerste wintereditie. De Foodstoet presenteert een frenzy foodexperencie “Kerst op de Kaai”; een foodtruckfestival op de Gedempte Haven geheel in winterse sferen. Twintig foodtrucks staan voor jullie klaar met de meest heerlijke, winterse gerechten. Maar daar blijft het niet bij! Zo geniet je ook tijdens de wintereditie van de tofste bandjes, vind je jouw (culinaire) kerstcadeaus op de Foodstoet kerstmarkt, doe je inspiratie op bij een van de workshops en nog veel meer. Ook nu worden de kids niet vergeten, want voor hen is er genoeg te beleven in de winterse kidszone! www.defoodstoet.nl

28

MONUMENTEN 29 HET MARKIEZENHOF EEN STADSPALEIS VOL GEHEIMEN Geheimen: we hebben ze allemaal. Maar wat is de waarde van geheimen en waarom hebben we geheimen? Een universeel thema dat een mooie basis vormt voor een museumconcept. Een thema waarmee het oudste stadspaleis van Nederland, het Markiezenhof, de verhalen van Bergen op Zoom en omgeving de komende jaren gaat vertellen. Oftewel: een stadspaleis vol geheimen! TE VOLLE BOEKENKAST Het Markiezenhof is een attractie op zich. De historie, die teruggaat naar 1485, is voelbaar in dit stadspaleis. Zowel binnen als buiten kijkt men zijn ogen uit. En toch werd het tijd voor een frisse wind, volgens Cees Meijer en Jesse van Tetterode, initiatiefnemers van het nieuwe museumconcept. “Een prachtig gebouw als dit verdient de aandacht”, vertelt Cees. “Maar het werd de laatste jaren ervaren als een te volle boekenkast. Daarom werd het tijd voor iets nieuws. Vanaf nu gaan we in het Markiezenhof de mooiste verhalen en collectiestukken er meer uit laten springen. En het museum spannender en actiever maken. Met steeds als rode draad ‘geheimen’.” Waarom geheimen? Cees licht toe: “De stad Bergen op Zoom kent talloze geheimen die ontrafeld mogen worden. De vaste tentoonstelling gaan we daarop aanpassen. Maar eerst richten we ons op de expositie van de Lage Landen vanaf februari 2019 met topstukken uit het Rijksmuseum. Daar gieten we ons eigen Bergse sausje over door de invalshoek van geheimen te gebruiken. Voor de bezoekers valt veel te ontdekken in de speciale ‘schatkamers’ die dit jaar gerealiseerd worden.” RENOVATIE Hoewel het stadspaleis het komende anderhalf jaar regelmatig in de steigers staat, nodigt het nog altijd uit voor bezoek vinden Cees en Jesse. “Ook die renovatie zal weer nieuwe geheimen en verhalen opleveren; alleen maar mooi dus. Ons doel is de beleving van het Markiezenhof naar een nog hoger niveau te tillen. We werken aan een totaalbeleving waardoor het Markiezenhof in de komende jaren steeds meer het karakter krijgt van een geheimenpaleis. We kunnen helaas nog niet alles vertellen, maar zeker is dat er dit jaar meer geheimen onthuld zullen worden. Daarom is het interessant om regelmatig terug te komen, om die ontwikkeling mee te maken. Steenbergsestraat 8 0164 277 077 www.markiezenhof.nl OPEN Dinsdag tot en met zondag van 11.00 uur - 17.00 uur TOEGANKELIJK VOOR IEDEREEN Jesse: “Niet alleen het museum, maar ook het monument zelf biedt vanaf nu meer mogelijkheden. Voorheen moest men bij de entree van het Markiezenhof al betalen voor binnenkomst. Dat hoeft nu niet meer. We willen het stadspaleis toegankelijker maken voor iedereen. Voor toeristen, maar ook voor de Bergenaren zelf. De gehele beneden verdieping is vanaf nu gratis te bezoeken. Een boekje lezen in de Franse tuin? Vooral doen. Een rondje Hofzaal? Wees welkom.”

30 BEST OF BOZ DE GREBBE SPANNEND ÉN INTERESSANT! Stadsriool de Grebbe dateert uit de dertiende eeuw en is het grootste monument van Bergen op Zoom. Het vier meter brede riool is 780 meter lang en loopt vanaf het Ravelijn via de Geweldigerstraat, Markiezenhof, Moeregrebstraat naar de Gedempte Haven. Het gedeelte tussen de Gevangenpoortstraat en het Markiezenhof is toegankelijk voor publiek. DE GEVANGENPOORT EEN BELEVING VOOR JONG EN OUD De Lievevrouwepoort (1350) is de enige bewaard gebleven middeleeuwse stadspoort van Bergen op Zoom. Het is zelfs één van de oudste bestaande stadspoorten in Nederland. Nadat het zijn functie verloor als toegangspoort werden de statige torens omgedoopt tot de Gevangenpoort. Een plek waar dronkenlappen, dieven, een heks en overig gespuis moesten wachten op hun uiteindelijke (lijf)straf. De poort werd grondig gerestaureerd en maakt nu onderdeel uit van het Stadspaleis en museum het Markiezenhof. Tijdens een bezoek aan de Gevangenpoort ontvouwen zich de ‘geheimen’ van de stad. Zo fluistert de gids ons toe dat prins Durf jij een uur down under Bergen op Zoom? We kunnen je geruststellen: het stinkt er beneden niet en je hoeft jezelf ook niet in regenkleding en kaplaarzen te hijsen. Een warme jas of trui, zowel in de winter als hoogzomer, komt van pas. Het wordt er namelijk niet warmer dan 13 °C. Tijdens de rondleiding vertelt de gids je alles over het ontstaan van de Grebbe, de restauratie die in totaal zeven jaar duurde, het ‘Sjagerijn’ dat tussen het wegdek en de Grebbe opgesloten zit en over de vele functies van de Grebbe nu en in het verleden. Want wist je dat de Grebbe nog steeds deel uitmaakt van het Bergse rioleringsstelsel, dient als bergbezinkbassin tijdens zware regenval en dat de brandweer vanuit de Grebbe water pompt om branden in de binnenstad te blussen? Kaarten via de balie van VVV Brabantse Wal of online www.vvvbrabantsewal.nl. Hendrik – de echtgenoot van koningin Wilhelmina – vanwege dronkenschap vast zat in de Gevangenpoort. Of wat dacht je van Cornelia Simons, een kruidenvrouwtje dat werd beticht van tovenarij. Al haar spullen werden verbrand, maar de magie hield niet op…. ze werd maar liefst 96 jaar. Behalve de prachtige verhalen maken de eeuwenoude massief houten gevangenisdeuren, de steile ronde torentrappetjes en de origineel in hout gesneden namen van gedetineerden de beleving compleet. SPEKTAKEL Maar er is ook van alles te doen en dat maakt een bezoek aan de Gevangenpoort extra leuk. Publiekstrekker is Escape the Gate: een spel waarbij je met een groep van maximaal vijf personen binnen een uur de kelder van een van de torens moet zien te verlaten. Het verhaal van Escape the Gate is gebaseerd op de verhalen die te maken hebben met de Gevangenpoort. Dat maakt deze activiteit spannend, maar ook heel leerzaam. Kijk voor info en reserveringen op www.gevangenpoortboz.nl

MONUMENTEN 31 NOG MEER PARELTJES Bergen op Zoom is met ruim 800 jaar geschiedenis een levend monument. Vele veldslagen vonden hier plaats. Meer dan 800 monumenten, waarvan er ruim 200 op de rijksmonumentenlijst staan, leveren het bewijs voor dit bewogen verleden. Wij hebben er een aantal voor je uitgelicht. De Synagoge, Gevangenpoort, Stadhuis, Sint Gertrudiskerk en de Peperbus kun je tegen betaling van eind april t/m oktober bezoeken. Van dinsdag t/m zondag ben je welkom tussen 13.00 en 16.30 uur. Rondleidingen in de Grebbe vinden plaats van 28 april t/m 27 oktober 2018 op zaterdag om 13.00 en 15.00 uur. Reser ­ veringen via www.vvvbrabantsewal.nl. Groepen kunnen op afspraak met VVV Brabantse Wal de monumenten ook buiten genoemde tijden bezoeken. HET STADHUIS GROTE MARKT Het Stadhuis is een samenvoeging van drie afzonderlijke panden. De spreuk op de gevel ‘Mille Periculis Supersum’ – duizend gevaren kom ik te boven – herinnert aan de rol van de stad in de Tachtigjarige Oorlog. Het Stadhuis wordt tegenwoordig gebruikt voor raads­ en commissievergaderingen en er wordt nog steeds getrouwd. SINT GERTRUDISKERK GROTE MARKT Een kerk met een veelbewogen geschiedenis. Bij binnenkomst valt de indrukwekkende inrichting op. De kunstwerken, monumentale orgels en 17e eeuwse biechtstoelen met prachtig Mechels houtsnijwerk, maken een bezoek aan deze kerk meer dan waard. En hou je van een uitdaging? Beklim dan de Peperbus, de toren van de kerk. Je wordt beloond met een prachtig uitzicht over de stad. RAVELIJN OP DEN ZOOM KORNEEL SLOOTMANSLAAN De vesting ‘Het Ravelijn’ is een ontwerp van Menno van Coehoorn en dateert uit 1702. Het eiland wordt omringd door aarden wallen en stenen muren en is door een gracht met water omgeven. Dit laatste restant van het uitgebreide vestingstelsel bleek een ingenieus staaltje werk. Niet te trotseren, dacht men toen. Helaas werd in 1747 Bergen op Zoom toch door Franse troepen ingenomen. Vanaf 2018 is het binnenterrein na een restauratie weer te betreden. DE GREBBE LIEVEVROUWESTRAAT Na Parijs en Antwerpen is het nu ook mogelijk het voormalige riool de Grebbe te bezoeken. De Grebbe is een gerestaureerde watergang en stadsriool. Het verbindt de historische stad met het omliggende water en is een uniek ondergronds monument. Je zal er geen afvalwater meer in aantreffen want dat wordt via een modern systeem afgevoerd. In de Grebbe komt nog wel regenwater terecht en is daarom bij zware regenval niet toegankelijk. SYNAGOGE KOEVOETSTRAAT De synagoge stamt uit 1832 en de middeleeuwse kelders met het mikwe (het rituele bad), het waterbassin en de twee waterputten behoren tot de mooiste in Nederland. Op de vrouwengalerij vind je een aantal originele documenten van Walter Süskind. Hij was een Joodse verzetsheld die honderden Joodse kinderen uit de crèche van de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam wist te redden.

32

WONEN 33 VAN SERVIË EN TWENTE NAAR HET EINDPUNT: BERGEN OP ZOOM Dragana (34 jaar) uit Belgrado en Mike (33 jaar) uit Oldenzaal vonden samen hun geluk in Bergen op Zoom, waar zoon Max (1 jaar) werd geboren. We spraken met het stel over hun ‘nieuwe’ leven in onze stad. VANUIT SERVIË EN TWENTE NAAR BERGEN OP ZOOM… WE ZIJN RAZEND BENIEUWD! WAT BRACHT JULLIE HIER? Mike: “Heel kort door de bocht: werk. Maar aan de komst van Dragana naar Nederland ging nog wel het een en ander vooraf…” Dragana: “Ik kwam in 2011 voor de bruiloft van een vriendin naar Nederland, zij trouwde met een vriend van Mike. Dat was mijn eerste keer in dit land, vier dagen was ik hier. Op die bruiloft in Oldenzaal ontmoetten Mike en ik elkaar.” Mike: “We hebben die dag gezellig gekletst, verder is er niet meteen iets gebeurd.” Lachend: “Maar ik wist wel meteen dat deze vrouw voor mij meer was dan de gemiddelde vrouw. Na die ontmoeting hebben we online veel contact gehad. Niet veel later vroeg ik haar verkering via Skype. Ik wilde er zeker van zijn dat ze de mijne zou worden.” Dragana: “Tweeënhalf jaar hebben we een relatie op afstand gehad. Daarna heb ik Servië achter me gelaten om voor altijd bij Mike te kunnen zijn, die toen nog in Oldenzaal woonde. Het was wel even pittig om vrienden en familie achter te laten en met hooguit twee koffers mijn leven te verplaatsen naar een ander land, maar voor mij geldt: liever dicht bij mijn ware liefde en de rest op afstand, dan andersom.” EN TOEN NAAR BERGEN OP ZOOM… Dragana, lachend: “Gelukkig wel! Zonder gekheid, ik vond het helemaal niet erg. Oldenzaal was voor mij persoonlijk wel érg klein. Ik had jarenlang in Belgrado gewoond, een stad van formaat. Niet dat Bergen op Zoom nou zo enorm groot is, maar het is groter dan Oldenzaal. En er is hier in de omgeving best wat te beleven. Je zit zo in Rotterdam, Antwerpen of Breda.” Mike: “De reden van onze verhuizing naar Bergen op Zoom was mijn werk bij de luchtmacht. Ik kwam door een reorganisatie te werken op de vliegbasis in Woensdrecht. Ik ben niet heel erg gebonden aan een bepaalde plek, dus voor mij was de stap ook niet zo groot. Wat dat betreft ben ik eigenlijk ook maar een nuchtere, praktische Tukker. Ik heb een tijdlang met plezier op de vliegbasis in Woensdrecht gewerkt, maar zeg binnenkort na zestien jaar defensie vaarwel. Ik heb een nieuwe uitdaging gevonden in Middelburg.” Dragana: “Wij zijn allebei niet bang voor verandering. Het belangrijkste in het leven vind ik dat je ergens woont waar je gelukkig bent en dat je werk doet waar je plezier uithaalt. En zolang je maar gelooft in jezelf, denk ik dat alles wat je wil mogelijk is.”

34 BEST OF BOZ BERGEN OP ZOOM: WAAR VOOR IEDEREEN EEN ´ AANGENAAM´ HUIS IS Bergen op Zoom heeft haar inwoners veel te bieden. Uitgestrekte natuurgebieden, een mooie oude binnenstad, tal van monumenten, een breed winkelaanbod, gezellige café’s, restaurants en een theater. Je vindt het er allemaal. Het verenigingsleven bruist, zowel op sportief als cultureel gebied. Sinds de komst van de A4 sta je binnen 30 minuten in het centrum van Antwerpen of Rotterdam. STADSMAKELAAR Op zoek naar een woning, (bedrijfs)kavel of winkelpand? Stadsmakelaar Bergen op Zoom helpt u graag verder. Stadsmakelaar geeft informatie over nieuwbouwprojecten, woningbouw­ en bedrijfskavels en de beschikbare winkelpanden in het centrum. Ook verkoopt en verhuurt Stadsmakelaar het vastgoed en gronden van de gemeente Bergen op Zoom. Door nauw contact met makelaars, projectontwikkelaars en overige partijen weet Stadsmakelaar als geen ander wat er in Bergen op Zoom op vastgoedgebied speelt en wat de mogelijkheden zijn. AANGENAAM WONEN De verschillende nieuwbouwprojecten in de gemeente Bergen op Zoom bieden fraaie woningen in steeds een andere karakteristieke setting met alle voorzieningen binnen hardbereik. Behalve nieuwbouw is er ook veel aandacht voor de ontwikkeling van bestaande wijken. Er worden op dit moment verschillende nieuwbouw projecten gerealiseerd. Deze bevinden zich in de wijken “de Markiezaten”, “de Schans”, ‘’Gageldonk” en “ScheldeVesting”. Het aanbod is divers en varieert van eengezinswoningen, herenhuizen, appartementen, villa’s tot vrije kavels om je eigen droomhuis te realiseren. Een actueel en compleet aanbod vind je op de website www.stadsmakelaarboz.nl SCHELDEVESTING Het grote nieuwbouwproject ScheldeVesting is volop in beweging. De afgelopen jaren werden er al veel nieuwe huiseigenaren blij gemaakt met de oplevering van hun nieuwbouwwoning binnen dit project. Maar klaar is het overkoepelende project ScheldeVesting nog zeker niet. Er wordt nog volop gebouwd. Het oude havenkanaal wordt meer vorm gegeven en de kademuren worden gerealiseerd. Binnen ScheldeVesting worden verschillende appartementencomplexen gebouwd. In de reeds gerealiseerde woonwijk Nieuwe Vesting komen de appartementencomplexen Smitsvest en het Hamhuis. In deelgebied Kijk in de Pot wordt gebouwd aan appartementencomplex Havenstaete met 25 luxe appartementen. En tussen het Groot Arsenaal en Nieuwe Vesting komt een appartementencomplex voor o.a. jongvolwassenen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Naast appartementen worden er in de woonwijk Nieuwe Vesting ook nog steeds nieuwe rijwoningen en herenhuizen gerealiseerd. En om een eigen droomhuis te realiseren zijn in het duurdere segment nog een aantal kavels beschikbaar in de villawijk Kijk in de Pot. www.stadsmakelaarboz.nl

WONEN 35

36

WERKEN 37 VAN 6 NAAR 150 WERKNEMERS HET VERHAAL VAN MEPAVEX LOGISTICSDIRECTEUR ARN VAN DER VORST Iedere Bergenaar kent ze wel: de honderden containers van het bedrijf Markiezaat Container Terminal en de immense magazijnen van Mepavex Logistics op het Bergse bedrijventerrein Noordland. Maar wat gebeurt daar eigenlijk? De baas zijn over al deze containers en magazijnen klinkt voor velen niet direct als een droombaan, maar de directeur van Mepavex, Arn van der Vorst, is stellig: hij heeft het leukste werk ter wereld! WE KENNEN HET BEDRIJF ALLEMAAL WEL VAN DE VELE MAGAZIJNEN DIE WE ZIEN, MAAR WAT DOEN JULLIE EIGENLIJK? “In een notendop: wij slaan producten op, van en voor klanten over de hele wereld. Zeventig procent van alle producten die wij opslaan in de magazijnen komt uit Europa, dertig procent uit overzeese landen. Alles wat bij ons binnenkomt, wordt met zorg gecontroleerd, uitgezocht en weer klaargemaakt of herverpakt voor de volgende bestemming. Dat is meteen ook waar onze kracht ligt: de nauwkeurigheid waarmee wij werken. Een bedrijf dat groeit van zes naar 150 werknemers moet wel ergens goed in zijn. In ons geval is dat met name de voorraadnauwkeurigheid respectievelijk de automatiseringsgraad. De lat ligt hoog; er mag hier niets fout gaan, en als dat onverhoopt wel gebeurt, kijken we naar de oorzaak, nemen we onze verantwoordelijkheid en herstellen we direct onze fout. Er zijn bedrijven die daar minder direct in zijn.” WAT MAAKT HET WERK ALS DIRECTEUR VAN DIT BEDRIJF ZO LEUK? “Mijn rol als directeur is alles in goede banen te leiden, het overzicht bewaren en vooral bezig te zijn met de dag van morgen. De dag van vandaag is verleden tijd. Dat maakt mijn werk zo uitdagend. De ontwikkelingen stoppen nooit. Op dit moment zijn we bezig met een nieuw opslaggebouw voor chemische stoffen, goed voor de opslag van 20.000 pallets. Daarmee groeit Mepavex naar 180.000 vierkante meter opslagruimte. De uitdaging zit hem voor de toekomst vooral in het vinden van voldoende gekwalificeerd personeel in de logistiek nu en in de toekomst. Het is lastig om mensen op te leiden voor onze werkvloer omdat er constant nieuwe ontwikkelingen zijn en de lat steeds hoger ligt. Wij werken veel met gevaarlijke stoffen waarvoor precisie en vakmanschap wordt vereist. Daarnaast is de logistiek geen ‘fancy’ beroepstak. Laatst mocht ik spreken op de beroepenavond op een middelbare school in Bergen op Zoom. Je raadt het al: de politie en de landmacht trokken volle zalen, ik moest het doen met een handjevol leerlingen. Het imago van de logistiek kan wat dat betreft nog wel een duwtje in de goede richting gebruiken. We hebben tenslotte een heel mooi beroep middenin de logistieke hotspot van Nederland!”

38 BEST OF BOZ AGRO MEETS CHEMISTRY BIOBASED ECONOMY GEEN TOEKOMSTMUZIEK MAAR WERKELIJKHEID Open een tijdschrift, bezoek een willekeurige website, zet de tv of radio aan en termen als duurzaam, eco, energie - besparend, biologisch en biobased vliegen je om de oren. Ook in dit magazine. Want wist je dat het bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen in Zuidwest-Nederland onder de noemer Biobased Delta nauw samenwerken aan een biobased economy? Met de slogan ‘Agro meets Chemistry’ profileren we de Delta als de biobased economy hotspot van Europa. De Green Chemistry Campus, gelegen op het terrein van SABIC in Bergen op Zoom, vormt daarvan een belangrijk onderdeel. WAT IS EEN BIOBASED ECONOMY In een biobased economy wordt alleen nog gebruik gemaakt van groene grondstoffen. Fossiele grondstoffen, zoals olie en gas, raken namelijk op en worden steeds duurder. Daarom zijn bedrijven als SABIC dat plastic produceert, naarstig op zoek naar alternatieven. Biomassa zoals suikerbietenloof, aardappelschillen of maïsafval blijken namelijk uitermate geschikt als grondstof voor de productie van (afbreekbaar) plastic. Het afval van het ene productieproces, dient als grondstof voor het andere. Afval behoort dus tot de verleden tijd. GREEN CHEMISTRY CAMPUS Op de Green Chemistry Campus kunnen biobased ondernemers en starters gebruik maken van de faciliteiten, kennis, netwerk en business development programma’s, die nodig zijn om een innovatie­, producten procesontwikkelingstraject te doorlopen. De campus vergroot de slagingskans van deze vaak kleine startende ondernemingen. WIN-WIN In Zuidwest­Nederland is er een conce n tratie van agrarische en chemische bedrijven die meetelt in Europa. In Bergen op Zoom zie je dat terug. Voor de onder nemingen die zich nu toeleggen op productie processen met groene gron d stoffen, liggen de kansen voor het oprapen. De Biobased Delta en de Green Chemistry Campus fungeren daarbij als belangrijke motor. Wanneer we de regio (inter)nationaal op de kaart zetten als centrum van topkennis en bedrijvigheid, trekt dit ook weer andere bedrijven aan. En dat heeft vanzelfsprekend een gunstig effect op bestaande en nieuwe werkgelegenheid. INITIATIEFNEMERS Partners en initiatiefnemers van de Green Chemistry Campus zijn de Provincie Noord­Brabant, de gemeente Bergen op Zoom, SABIC en de regionale ontwikkelings ­ maatschappij NV REWIN West­Brabant. Ook Avans Hogeschool en de HZ University of Applied Sciences en TNO zijn nauw betrokken.

WERKEN 39 RUBIA 100% NATURAL COLOURS MAAKT VANUIT BERGEN OP ZOOM DE WERELD EEN BEETJE MOOIER Wie benieuwd is waarom Bergen op Zoom in tijden van carnaval de carnavaleske naam Krabbegat draagt, komt na een zoektocht uit bij het bedrijf Rubia 100% Natural Colours. Hoe dat precies zit, legt directeur Rudolph de Jong maar al te graag uit. Zijn missie? De wereld een beetje mooier maken. KRABBEGAT? EEN ‘GAT’ VOL VERFPLANTEN! Sinds het begin van 2018 heeft het bedrijf, dat duurzame verf produceert, zich gevestigd in Bergen op Zoom. De keuze voor onze stad is niet helemaal vreemd; de geschiedenis van verf in Bergen op Zoom gaat ver terug in de tijd. Naar de middeleeuwen om precies te zijn. In die jaren was Bergen op Zoom zelfs één van weinige plekken in Europa die over de meekrap beschikte, een plant die gebruikt wordt als grondstof voor de rode kleurstoffen. Talloze mensen trokken naar Bergen op Zoom, alleen al om deze plant te bewonderen. De meekrap was hét pronkstuk van onze stad. En dan nu het hoge woord: achter het oude stadhuis lag jarenlang een grote, open ruimte vol met deze bloemen. Die ruimte werd ook wel het ‘Krabbegat’ genoemd. ONZE MISSIE? DE WERELD EEN BEETJE MOOIER MAKEN Die geschiedenis vindt De Jong maar wat interessant. Al jarenlang verdiept hij zich in duurzame stoffen. Hij spreekt erover met mensen, leest er talloze verhalen over… In 2016 besloot hij erin te investeren en werd Rubia 100% geboren. “Mijn missie: de wereld een beetje mooier maken. Door geen vieze stoffen meer in verf te gebruiken, maar enkel natuurlijke stoffen. De verf die we daarvan produceren, slijten we inmiddels aan grote merken als Adidas, Tommy Hilfiger en Benetton. Het kost ze net wat extra, maar levert de wereld op de lange termijn veel op. Het is schrijnend om te zien dat er nog altijd merken zijn die niet met duurzame verf werken. Grote merken, die in Bangladesh of Thailand hun producten laten kleuren. In grote fabrieken waar kinderen van 10 jaar achter tralies met vieze stoffen werken, achttien uur per dag. Dat alles proberen wij tegen te gaan met onze natuurlijke verf.” STEEDS DUURZAMER De Jong is blij dat bovenstaande gevallen aan het inkrimpen zijn, al zijn we nog niet waar we moeten staan. “Mensen worden gelukkig steeds bewuster van hoe we met de wereld om moeten gaan. Waar wij tien jaar geleden nog werden weggestuurd bij C&A toen we over onze ideeën vertelden, kwamen zij onlangs bij ons terug: er was interesse in onze duurzame uitvoering. Kinderen die nu op de lagere school zitten, worden bewuster opgevoed dan hun ouders jaren geleden. Ik ben blij dat te zien. Het wordt echt allemaal beter, alleen het heeft tijd nodig. Wij dragen met Rubia 100% Natural Colours heel graag ons steentje bij aan een mooiere wereld.”

40 BEST OF BOZ BERGEN OP ZOOM ONTPOPT ZICH TOT KINDERSTAD Kinderen zijn de toekomst van Bergen op Zoom. Niet alleen figuurlijk gezien, maar ook heel erg letterlijk: in 2018 wordt er namelijk hard gewerkt om van de binnenstad van Bergen op Zoom de leukste binnenstad voor kinderen te maken! Daarin zal onze stad zich onderscheiden van andere steden in Nederland, want een kinderstad op deze manier bestaat nog nergens anders. BEROEPENSPEELPLAATS Eén van de grote projecten binnen deze ontwikkeling tot kinderstad, is een beroepenspeelplaats. Oftewel: een grote ruimte in het hart van de stad, helemaal ingericht voor kinderen en daarmee ook voor de ouders en oppassers: zij hebben er een nieuwe ontmoetingsplek bij. Voor de kinderen wordt het een speelwalhalla zoals je niet vaak ziet in Nederland. Er mag met drones worden gevlogen, er is een plek waar kinderen het DJ­vak mogen uitoefenen, sport en spel staan centraal, er worden beroepen nagespeeld... Alles in het teken van educatie op een speelse manier. En de ambassadeur van dit hele concept? DJ Hardwell! Hij steunt dit idee in Bergen op Zoom. Het plan is om rond de zomer van 2018 te openen. GEHEIMENPALEIS Nog zo’n nieuw project binnen het kader van Bergen op Zoom als kinderstad: het geheimenpaleis. Oftewel: stadspaleis het Markiezenhof in haar nieuwe vorm. Op dit moment wordt er hard gewerkt aan de nieuwe invulling van het museum in dit oudste stadspaleis van Nederland (zie pag. 29). Voor kinderen wordt dit vanaf 2019 een fantastische plek waar ze op zoek zullen gaan naar geheimen in de breedste zin van het woord. Kinderen gaan geheimen ontrafelen over Bergen op Zoom, maar mogen ook anoniem hun eigen geheimen delen… Een hele belevenis!

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM 41 NOG MEER KINDERPLEZIER De beroepenspeelplaats en het ‘geheimenpaleis’ worden twee grote trekkers voor kinderen in Bergen op Zoom, maar daar blijft het niet bij! Zo zijn er ook twaalf pratende Big Belly vuilnisbakken in de binnenstad geplaatst, geheel voorzien van een vrolijke uitstraling. Om deze prullenbakken heen is een speurtocht uitgezet door de stad. En wat dacht je van het beklimmen van de Peperbus, waarvoor kinderen een diploma in ontvangst nemen? Daarnaast zullen er verschillende speelmomenten op straat worden gecreëerd, zoals twister of puzzeltjes. Een bordspelwinkel, waar je binnen gezellig bordspellen kunt spelen, is er al. En ook de horecaondernemers en winkeliers zijn momenteel druk in beraad over hun rol binnen deze ontwikkeling tot kinderstad. Want er is genoeg mogelijk. Laat kinderen bijvoorbeeld eens een eigen zeepje maken in een cosmeticawinkel. De creativiteit vloeit inmiddels in de hoofden van menig Bergenaar die aan deze ontwikkeling meewerkt. Nog héél even geduld... BIG BELLY ROUTE KOREN MARKT 1 4 2 LIEVEVROUWESTRAAT 5 3 10 9 7 8 6 12 1. MINSTREEL 2. STADSOMROEPER 3. KNUTSELMEISJE 11 4. FREULE 5. PROFESSOR 6. TROL 7. NAR 8. HEKS 9. BIG BELLY 10. KABOUTER 11. STRAATKAT 12. PRINCES GOUVERNEMENTS PLEIN ZUIVELSTRAAT GROTE MARKT TRAAT BOSSTR. KORT SCHOOLSTRAAT ST.JOSEPHSTRAAT ARNOLDUS ASSELBERGSSTRAAT EENBERGSESTRAAT HOFSTRAAT LINDEBAAN OUTERSHEM PENSTRAAT LOMBARDENSTRAAT KLEINE KERKSTRAAT RSTRAAT B WASSENAARSTRAAT NIEUWSTR. KOEVOETSTRAAT MOEREGREBSTRAAT BEURS PLEIN THALIA PLEIN WOUWSESTRAAT T KERKSTRAAT VAN DER RIJTSTRAAT KORENBEURSSTRAAT FLUWELENBROEK STRAAT STRAAT HOOGSTRAAT ST. JOSEPH PLEIN KREMERSTRAAT ST. ANNASTRAAT POTTERSTRAAT FORTUINSTRAAT ZUIDMOLENSTRAAT BLAUWEHANDSTRAAT ENGELSESTRAAT GEWELDIGERSTRAAT ENGELSESTRAAT ST. CATHARINA PLEIN LONDON Illustratie: Bureau Snor / Femke van Oevelen

42

ACTIEF 43 HET KLIMBOS AVONTUUR IN DE BERGSE BOSSEN Zeven klimroutes, waarvan de hoogste op 18 meter... Durf jij? Bij het Klimbos in de bossen van Bergen op Zoom kan het! Margriet van de Wijdeven draait dit jaar haar vierde seizoen als locatiemanager bij dit Klimbos. Ze vertelt: “Deze plek is écht voor jong en oud. Er komen hier mensen van 9 tot zelfs 80 jaar klimmen.” SENSATIE Het Klimbos is gemaakt voor iedereen die op zoek is naar wat avontuur. En wat voor jou avontuur is, bepaal je helemaal zelf. In de zeven klimroutes zitten verschillende hoogtes en obstakels, waardoor je zo ver kunt gaan als voor jou fijn voelt. Margriet: “Het gebeurt dagelijks dat iemand boven staat en uiteindelijk toch niet verder durft. Dat is niet erg, daar hebben wij onze eigen instructeurs voor. Zij kunnen diegene of verder helpen, of weer naar beneden halen. Zelfs de stoerste mannen kunnen ineens met knikkende knietjes boven staan. Terwijl een ander helemaal geen angst voelt op de bomen.” PUUR NATUUR Voor de organisatie van het Klimbos is het behoud van de Bergse natuur een belangrijk punt. Margriet: “Het parcours is uitgezet tussen de bomen van Landgoed Lievensberg. Er zijn geen palen geplaatst, het is dus echt klimmen in de natuur! Daarnaast worden de bomen elk jaar goed verzorgd en nagekeken en zorgen we er zorgvuldig voor dat we ze niet beschadigen. Hoe het parcours eruit ziet? Denk aan bruggen, netten en zelfs tokkelen is mogelijk.” ––––––––––––– BOSLUSTWEG 1 WWW.KLIMBOSBRABANTSEWAL.NL

44 BEST OF BOZ FORT DE ROOVERE WERELDWIJDE TREKPLEISTER Mozesbrug & Pompejustoren, Halsteren OUDE TIJDEN HERLEVEN OP DE WEST BRABANTSE WATERLINIE De verdedigingslinie West Brabantse Waterlinie bestrijkt een gebied van 34 km lang en loopt van Benedensas in Steenbergen tot de Waterschans in Bergen op Zoom. De typisch Nederlandse verdedigingslinie is uniek in zijn soort: het is de oudste gevonden linie en de enige die daadwerkelijk ‘strijd’ leverde tegen de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De forten worden vakkundig gerestaureerd en hersteld in oude staat. Het erfgoed wordt met architectonische hoogstandjes van Ro&Ad Architecten op de kaart gezet en hiermee worden de verbindingen tussen de locaties gelegd. Ze ontwierpen prachtige bruggen, uitkijktorens, observatiehutten en steigers. Ga op stap met de WBWL-Explorer app en ontdek het gebied op een leuke, interactieve manier.

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM 45 Ook de andere locaties van de West Brabantse Water linie zijn een bezoek waard. We hebben er een paar voor je uitgelicht. Meer informatie op www.westbrabantsewaterlinie.eu ’T RAVELIJN / CENTRUM BERGEN OP ZOOM Het fort betreed je via een vier meter brede in het water gelegen loopbrug. Door de aanwezigheid van een kiosk met sanitair is het de ideale plek voor kleine evenementen. Het binnenterrein is na restauratie vanaf juni weer te bezoeken. WATERSCHANS / BERGEN OP ZOOM Op de kop van Noord wordt het fort compleet opnieuw aangelegd. Er komt een gedeeltelijke onderwater brug naar de wal en een doorgang die onder de wal doorloopt. Realisatie in 2018. FORT HENRICUS / STEENBERGEN Bij het fort komt ook een bijzondere brug door het water en moet je door de wal heen om toegang te krijgen tot het fort. Realisatie in 2018. INUNDATIEGEBIEDEN / KRUISLAND Bij de Blauwe Sluis kun je wandelen, fietsen, vissen en kanoën. Er is een uitkijkpunt en een picknickgelegenheid met twee houten tafels van ieder 100 meter lang. Bunkertreppe, Benedensas RECREATIEVE POORT BENEDENSAS / DE HEEN Op het fort bestijg je een trap die letterlijk hangt op een imposante bunker – de Bunkertreppe. Daarnaast kun je het informatiecentrum bezoeken. Ravelijnbrug, Bergen op Zoom

46 BEST OF BOZ RONDJE BINNENSCHELDE GENIETEN AAN HET WATER De mooie ligging van Bergen op Zoom aan het water blijft de komende jaren niet onbenut. In 2018 wordt er hard gewerkt aan een tal van nieuwe initiatieven rondom de Bergse Binnenschelde. Eén van die initiatieven is een popup watersportcentrum: een plek aan het water waar mensen kunnen waterfietsen, roeien en windsurfen op de Binnenschelde. Maar dat is niet alles. Zwembad De Schelp, het grote binnenzwembad dat al heel wat jaren aan de boulevard ligt, wordt meer dan een zwembad alleen. Sport en spel gaan centraal staan in en rondom dit zwembad, dat in de toekomst ‘beweegboulevard’ zal gaan heten. Zo wordt er op dit stukje boulevard een beweegtuin (skills garden) gerealiseerd, die iedereen uitdaagt om op een leuke en plezierige wijze te bewegen. Ook voor de wat minder sportieve bezoeker wordt dit stukje Bergen op Zoom een genot: naast het strandje dat er al is, komt er een extra strand aan de andere kant van het zwembad. Voor ieder wat wils in de toekomst, dus! ERIK DE JONGE Erik de Jonge is boswachter voor Brabants Landschap in, zoals hij het zelf noemt, het wilde westen van Brabant. Met regelmaat weet hij de natuur op zijn puurst vast te leggen. Hij deelt enkele foto’s van zijn hand, genomen in de omgeving van Bergen op Zoom! Een van de eerste echte voorjaarsbroeders zijn de ganzen. Meestal zijn de eerste nesten die ik vind van grauwe ganzen, al snel volgen de Canadese ganzen. Daarvan is dit donzige kuikentje. In de waterrijke gebieden rondom Bergen op Zoom broeden er vele tientallen. De ouders zijn in de broedperiode uiterst behoedzaam. Als er onraad dreigt in de buurt van het nest gaan ze plat op de grond liggen en in het water zwemmen ze heel voorzichtig weg met de kop op het water. De kuikens zijn een stuk minder voorzichtig; deze kwam brutaal aanwaggelen om de man achter die lens eens even te inspecteren! Jonge vosjes worden kaal en blind geboren in een hol onder de grond. Na enkele weken komen ze elke dag even buiten kijken. In die periode zijn ze nauwelijks schuw en zien hun blauwige oogjes nog lang niet zo scherp. Ze liggen dan vaak in de lentezon te slapen en ravotten met broertjes en zusjes rondom het hol. Zodra het jachtinstinct ontwaakt worden ze alert en achterdochtig en is een enkele klik van de camera voldoende om ze te laten verdwijnen.

ACTIEF 47 De omgeving van hoeve Hildernisse is wel één van de mooiste landschappen van de Brabantse Wal. De overgang van hoog naar laag, zand naar klei en ooit zoet naar zout is fascinerend. Het wordt helemaal mooi als de fleurige akkerranden fel gaan afsteken tegen de donkere koppen van een aanstormende onweersbui. Alles houdt even z'n adem in terwijl boven de Oosterschelde de eerste bliksemschichten oplichten. Op de warme zomerdagen is het in de droge bossen dringen bij de resterende waterplasjes. Alle vogels willen drinken en liefst ook een bad nemen om het verenpak in optimale conditie te houden. Gehaaide rovers weten dat ook en niet zelden schiet een havik of sperwer bliksemsnel vanuit de hoge bomen naar beneden. Vandaar dat deze gaai na elke duik even de omgeving afspeurt terwijl hij de druppels uit zijn kleurrijke jas schudt. Een echt fotogeniek seizoen is de herfst. De vroege ochtenden zijn vaak in nevels gehuld en het bos is een mix van heerlijke geuren en prachtige kleuren. In de statige oude lanen van landgoederen als Zoomland, Lievensberg en Mattemburgh vormen zich schitterende zonneharpen waardoor een boswandeling betoverend mooi wordt. Eén van de allermooiste paddenstoelen is de porseleinzwam. De glanzende en hagelwitte zwammen groeien op dood beukenhout en komen hartje herfst tevoorschijn. Beschenen door de zon zijn in de fragiele hoed tientallen plaatjes zichtbaar waartussen de miljoenen sporen (zaden) gevormd worden. Zodra ze rijp zijn neemt de wind ze mee om elders voor opvolgers te zorgen. In de wintermaanden stijgt het aantal ganzen in Brabant met vele duizenden in aantal. Een van de provinciale rustgebieden is het Markiezaat waar ze massaal komen om te slapen en eten. Het gaat met name om Grauwe ganzen, kolganzen en deze zwart witte brandganzen. In grote groepen zijn ze goed herkenbaar door het keffende geluid wat ze onderling maken. Als het echt koud wordt en zeker bij sneeuw moeten de vossen ook overdag jagen om voldoende voedsel te vinden. Maar ze zijn vooral vaker te spotten omdat de ranstijd (paartijd) van vossen in december tot februari valt. De rekels (mannetjes) zijn dagelijks op zoek naar de moeren (vrouwtjes) en daardoor zeker in het witte landschap beter zichtbaar.

48 BEST OF BOZ KIDS ACTIEF In Bergen op Zoom hoeven kinderen zich absoluut niet te vervelen. Zij kunnen overdekt spelen, naar de kinderboerderij, fruit plukken, zwemmen of een spannende speurtocht door de stad of in het Markiezenhof maken. Bergen op Zoom biedt allerlei leuke activiteiten het hele jaar door! STADSSTENENSPEURTOCHT Met het gezin de stad in? Ga dan even langs de VVV voor de Stadsstenen Familie Speurtocht en ontdek op een leuke manier de bijzondere plekjes van de stad. De Stadsstenen Speurtocht bestaat uit een routebeschrijving en een opdrachtkaart met grappige doe­, denk­, en zoekopdrachten. De route loopt dwars door het centrum van Bergen op Zoom, dus je komt ook langs alle leuke winkeltjes, speelfonteinen, terrassen én twee ijssalons! Uiteraard kun je ook de monumenten bewonderen, die je herkent aan de Stadsstenenbordjes. Na het lopen van de route en het beantwoorden van de vragen, ontvangen de kinderen bij VVV Brabantse Wal het Stadsstenen Doe­boek! ––––––––––––– STEENBERGSESTRAAT 6 (IN STADSPALEIS HET MARKIEZENHOF) 0164 277 482 WWW.VVVBRABANTSEWAL.NL SINT ANTONIUSMOLEN Net buiten de dorpskern aan de Halsterseweg torent een witte ronde stenen bergkorenmolen boven de bebouwing uit. De molen en het molenwinkeltje zijn elke woensdag­ en zondagmiddag open van 13.00 tot 17.30 uur. Hier kun je allerlei bakmixen en ­benodigdheden kopen om thuis het lekkerste brood of de lekkerste cake te bakken. De molen is ook te bezichtigen en de molenaar vertelt je alles over de werking van de molen. ––––––––––––– HALSTERSEWEG 57, HALSTEREN 0164 684 237 WWW.ANTONIUSMOLEN.NL FRUIT PLUKKEN BIJ FRANKEN FRUIT Net buiten het centrum, tussen de bossen van Landgoed Lievensberg, vind je het tuindersbedrijf van de familie Franken. In het fruitwinkeltje kun je tijdens het seizoen veel verschillende soorten groenten en fruit kopen. Het grootste deel wordt zelf gekweekt en bijna dagelijks geplukt, zodat je altijd verse producten koopt. Het allerleukste is dat je verschillende producten zelf mag plukken. Dit maakt een bezoekje aan het bedrijf wel heel bijzonder! ––––––––––––– BALSEDREEF 1 0164 244 451 WWW.FRANKENFRUIT.NL

ACTIEF 49 WBWL EXPLORER APP Wil je op avontuur op de West Brabantse Waterlinie? Download dan de gratis WBWL­Explorer App en ontdek alle ins en outs! Wanneer je de WBWL­Explorer voor het eerst opent, staat het hele gebied 'onder water'. Met elk bezoek aan het gebied speel je meer delen droog. Speel jij als eerste het hele gebied droog? Met de app beleef je de West Brabantse Waterlinie. Leuk om te doen met papa, mama, oma, opa en vriendjes en vriendinnetjes. Bij de VVV kun je Kinderquiz vragen ophalen. Beantwoord de vragen en wordt een echte WBWL Explorer. ––––––––––––– STEENBERGSESTRAAT 6 (IN STADSPALEIS HET MARKIEZENHOF) 0164 277 482 WWW.WESTBRABANTSEWATERLINIE.EU SPEURTOCHTEN IN STADSPALEIS HET MARKIEZENHOF Voor kinderen is er van alles te doen en te beleven in stadspaleis het Markiezenhof. Er zijn leuke en spannende speurtochten zoals ‘Een koffer vol’ en ‘Geheimen aan het Hof’. Ook op de kermiszolder van het Markiezenhof is een leuke speurtocht mogelijk ‘Zwieren zwaaien en rondjes draaien’. Daarnaast kunnen ze er spelletjes spelen op de kermisautomaten en de kermisminiaturen laten draaien. Vanaf 17 februari ’19 zijn er toffe speurtochten bij de tentoonstelling ‘Lage Landen, Schatten uit het Rijksmuseum’. ––––––––––––– STEENBERGSESTRAAT 8 0164 277 077 WWW.MARKIEZENHOF.NL KLIMBOS Met zeven verschillende klimroutes met bruggen, netten, lianen en tokkelbanen is Klimbos Brabantse Wal een fantastische belevenis in een prachtig bosgebied. Voor kinderen vanaf 7 jaar is het Junior Klimbos een echte uitdaging. Het is geschikt voor iedereen die met gestrekte armen 1.30 meter haalt. Kinderachtig? Zeker niet! Je gaat met beide benen van de grond op 3 tot 5 meter hoogte en komt meer dan 35 overspanningen tegen. ––––––––––––– BOSLUSTWEG 1 088 554 66 36 WWW.KLIMBOSBRABANTSEWAL.NL BEKLIM DE PEPERBUS Beklim de 183 treden van de Peperbus, de kerktoren van de Sint Gertrudiskerk aan de Grote Markt in Bergen op Zoom. Eenmaal boven geniet je van het prachtige uitzicht! Bij helder weer kun je zelfs tot Antwerpen kijken. De gidsen van Stichting Bezichtiging Monumenten wijzen je de weg en weten alles over de Sint Gertrudiskerk. Weer terug beneden krijgen de kinderen een officieel ‘Ger van de Gertrudis’ beklimmingsdiploma! ––––––––––––– GROTE MARKT 10 0164 277 482 WWW.VVVBRABANTSEWAL.NL

50

ACCOMMODATIES 51 HOTEL DE DRAAK HET OUDSTE HOTEL VAN NEDERLAND, IN BERGEN OP ZOOM Bergenaar Frans Hazen (66) runt al 33 jaar het oudste hotel van Nederland: Hotel de Draak op de Grote Markt van Bergen op Zoom. Een hotel dat inmiddels bomvol bijzondere verhalen zit. Wist je bijvoorbeeld dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog mensen onder gedoken waren in het hotel? Of dat Youp van ’t Hek hier graag logeert? En dat er een paar keer een flinke brand woedde in het hotel? Frans vertelt graag over wat voor hem inmiddels zijn kindje is: hotel De Draak. Jaren geleden kwam hij er voor het eerst binnen als stagiair. En toen hij al even het bedrijf verlaten had, was het zijn baas die perse Frans terug wilde in het hotel. Dertig jaar geleden. Inmiddels zit Frans er tevreden bij in de lobby. Hij beseft goed van wat voor pand hij eigenaar is. De Draak overleefde eerder al een grote stadsbrand, in 1397, en is dus minstens zo oud als dat jaar. In al die jaren gebeurde er veel in het hotel. Willem Drees en Johan van Oldenbarnevelt zijn zomaar een greep uit de beroemde historische personen die er logeerden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten de Duitsers het pand. “Zo gaat dat”, grinnikt Frans als hij daarover vertelt, “de machtigsten kiezen de mooiste plek om te verblijven. Er vonden op dat moment bizarre dingen plaats in De Draak. Destijds was het plafond van het hotel nog vele malen lager, er zat als het ware een ruimte tussen het plafond en de eerste verdieping. In die smalle ruimte schuilden Joden en andere mensen die onderdoken, terwijl de Duitsers beneden zaten. ‘s Nachts konden ze erin en eruit. Zij leefden echt in het hol van de leeuw. Bizar toch, als je daarover nadenkt?” Inmiddels heel wat jaren verder zijn er ook heel wat bekende gasten bijgekomen. “Youp van ‘t Hek logeert hier als hij in Bergen op Zoom is, Herman Brood heeft hier vaak geslapen en de Britse zangeres Kim Wilde komt ook altijd bij ons overnachten. Zelfs al heeft ze een optreden in Groningen. Hier voelt ze zich thuis, vertelde ze me eens. Dat is natuurlijk fantastisch om te horen.” En ondanks het plezier dat Frans nog altijd beleeft aan zijn hotel, is de tijd aangebroken om binnenkort een stapje terug te doen. “Eindelijk ga ik van negen dagen per week werken, naar zes dagen”, grapt hij. “Het is tijd om, samen met mijn vrouw, eens wat andere dingen te gaan doen. Binnenkort begin ik aan een studie geschiedenis aan de universiteit. We willen nog veel mooie reizen maken samen. En het lijkt mij leuk om andere, beginnende ondernemers te helpen met de kennis die ik in al die jaren heb vergaard.” GROTE MARKT 30-36+38 / BERGEN OP ZOOM 0164 252 050 / WWW.HOTELDEDRAAK.NL

52 BEST OF BOZ Tulip Inn *** Overnachten in een rijksmonument Tulip Inn Bergen op Zoom is gevestigd aan de rand van de oude vestingstad. Het hotel is gebouwd in 1930 en staat mede door haar karakteristieke uitstraling te boek als rijksmonument. Met 95 kamers, variërend van eenpersoons kamers tot ruime suites en appartementen, is het een uitermate geschikte locatie voor zowel een weekendje weg als voor een aangenaam langdurig verblijf. Voor een drankje en een praatje kun je terecht in de gezellige hotelbar, de sfeervolle lounge of bij mooi weer op het terras. ANTWERPSESTRAAT 56 / BERGEN OP ZOOM 0164 820 000 / WWW.TULIPINNBERGENZOOM.NL Villa Heidetuin Een paradijsje in Bergen op Zoom Op het prachtige landgoed Lievensberg ligt, omgeven door een park met een vijver en eeuwenoude bomen, de mooie Villa Heidetuin. In dit stukje Brabant met een vleugje Frankrijk kun je helemaal tot rust komen in de bed & breakfast, de brasserie of op het terras. Deze bed & breakfast beschikt over vijf kamers ingericht in verschillende stijlen zoals Chocolat en Azur. Daarnaast beschikt zij ook over een bibliotheek en geniet je hier van streekproducten. BALSEDREEF 4 / BERGEN OP ZOOM 0164 655 094 / WWW.VILLAHEIDETUIN.EU Fletcher Hotel-Restaurant Stadspark **** Hotel aan de Schelde Voor een prachtig uitzicht over de Binnenschelde moet je in dit hotel verblijven. Vanaf hier is Bergen op Zoom en omgeving goed te ontdekken. Het historische stadscentrum is op loopafstand en de nabij gelegen recreatieplas biedt mogelijkheden voor zwemmen, surfen, wandelen en fietsen. Wil je liever van een relaxed verblijf genieten, dan heeft het hotel een volledig uitgerust wellness center. Dit hotel beschikt over 87 kamers. Alle kamers beschikken over airconditioning. GERTRUDISBOULEVARD 200 / BERGEN OP ZOOM 0164 260 202 / WWW.FLETCHERSTADSPARKHOTEL.NL

ACCOMMODATIES 53 B&B Op de Brabantse Wal Genieten van de prachtigste zonsondergangen op de Brabantse Wal B&B Op de Brabantse Wal biedt twee mooie ruime kamers welke beiden beschikken over een eigen entree en badkamer. Wil je even lekker ontspannen in de sauna of je juist uitleven in de fitness? Het kan hier allemaal! Uiteraard wordt er iedere ochtend een heerlijk ontbijt voor je geserveerd in de woonkamer of op het terras met een fantastisch uitzicht op de Brabantse Wal. KANNEWIELSEWEG 16b / HALSTEREN 0164 687 617 / WWW.OPDEBRABANTSEWAL.NL Stayokay Bergen op Zoom Waar duurzaamheid hoog in het vaandel staat Wie van een bosrijke omgeving houdt, voelt zich helemaal op z’n plek bij Stayokay. Het aan de Natuurpoort gelegen hostel is het startpunt voor menig buitenactiviteit. Wanneer het om eten en drinken gaat is de Stayokay erg duurzaam bezig, alles is biologisch of fairtrade. Groente en fruit komen van Nederlandse boeren. Dit hostel beschikt zowel over gedeelde als privékamers, maar ook kleine appartementen. BOSLUSTWEG 1 / BERGEN OP ZOOM 0164 233 261 / WWW.STAYOKAY.COM/BERGENOPZOOM B&B De Stadspoort Overnachten onder de historische toegang tot de stad Boek je een overnachting bij B&B De Stadspoort dan slaap je bijna onder de enige overgebleven historische toegang tot de stad. Een heerlijk verblijf in hartje centrum, pal naast de Gevangenpoort. Het is een luxe en comfortabel gastenverblijf met eigen keuken. Je kunt hier heerlijk tot rust komen, maar ook de bruisende drukte van de stad opzoeken. GEVANGENPOORTSTRAAT 2a / BERGEN OP ZOOM 0164 250 035 / WWW.BBSTADSPOORT.NL

54 BEST OF BOZ TOERISTISCH ABC STEENBERGSESTRAAT 6 (in stadspaleis het Markiezenhof) 4611 TE BERGEN OP ZOOM T. 0164 277 482 E. INFO@VVVBRABANTSEWAL.NL I. WWW.VVVBRABANTSEWAL.NL VOLG ONS OOK OP BEZOEKERSCENTRA Bezoekerscentrum de Kraaijenberg Fianestraat 21, 0164 235 210, www.brabantslandschap.nl Natuurpodium Brabantse Wal Boslustweg 1, 0164 256 387, www.natuurpodium.nl BIOSCOOP Cinema Kiek in de Pot Burg. Van de Laarstraat 25, 0164 254 886, www.c-cinema.nl BOWLING Bowling & Resto-Lounge Markiezaatsweg 25, 0164 657 572, www.bowlingbergenopzoom.nl BROM-FIETSENSTALLING FIETSEN/BROMFIETSEN Pastoor Joorenplein Camerabewaking / gratis NS Fietsenstalling Stationsplein 2 Bewaakt / niet gratis FIETSEN Sint Annastraat 12 Bewaakt / gratis. Tevens verhuur van buggy’s, gratis gebruik van kluisjes en openbaar toilet. ESCAPEROOM Escape the Gate Lievevrouwestraat 60, 0164 277 482, www.gevangenpoortboz.nl FIETSVERHUUR Hermes Fietsen Antwerpsestraatweg 25/27, 0164 241 844, www.hermespassievoorfietsen.nl Kees de Mooij Fiets & Fitness Zuid-Oostsingel 43, 0164 240 964, www.keesdemooij.nl Stayokay Bergen op Zoom Boslustweg 1, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Het Poortje Fietsen Dorpsstraat 47, Halsteren, 0164 683 405, www.hetpoortjefietsen.nl Multi-Bikes Kerkstraat 59, Lepelstraat, 0164 681 328, www.multi-bikes.nl NS Stationsplein 2 Klimbos Brabantse Wal Boslustweg 1, 088 554 6636 www.klimbosbrabantsewal.nl GALERIEËN Alles over actuele exposities lees je op www.vvvbrabantsewal.nl GOLF Golfbaan Wouwse Plantage (18 holes) Zoomvlietweg 66, 0165 377 100, www.golfwouwseplantage.nl Bosgolf Stayokay Boslustweg 1, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Midgetgolf Meilust Heesterbos 2, 06 826 247 60, www.midgetgolf-meilust.nl Midgetgolfbaan Halsteren Langstraat 5, 0164 851 888, www.eeterijdemelanen.nl INDOORSKI / KLIMMEN Ego Indoor Ski Oude Wouwsebaan 14, 0164 211 495, www.egoindoorski.nl KINDERBOERDERIJ De Nieuwe Drenck Zuidgeest 17, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl KLIMBOS Klimbos Brabantse Wal Boslustweg 1, 088 554 6636, www.klimbosbrabantsewal.nl LANDGOEDEREN/TUINEN Landgoed Lievensberg & Heidetuin Balsedreef Landgoed De Beek De Beeklaan, Halsteren Landgoed De Hertgang Klaverblokken 18, Halsteren, 0164 683 801, www.dehertgang.nl MANEGES Manege Molenzicht Boslustweg 15a, 0164 236 081, www.manegemolenzicht.nl Manege De Paardenhoeve Verlengde Zandstraat 7, 0164 236 339, www.manegedepaardenhoeve.nl

TOERISTISCH ABC 55 MARKTEN Algemene Warenmarkt Wouwsestraat, Van der Rijtstraat, Stationsstraat, Korenbeursplein donderdag 08.00 – 17.00 Kaas- & groentemarkt Parade, zaterdag 09.00 – 16.00 MOLENS Molen De Twee Vrienden Oude Huijbergsebaan 227, 0164 683 560 Sint Antoniusmolen Halsterseweg 57, Halsteren, 0164 684 237, www.antoniusmolen.nl MUSEA De Gevangenpoort Lievevrouwestraat 60, 0164 277 077, www.gevangenpoortboz.nl Het Markiezenhof Steenbergsestraat 8, 0164 277 077, www.markiezenhof.nl OPLAADPUNTEN E-BIKES Check www.vvvbrabantsewal.nl POPPODIUM Gebouw-T Wilhelminaveld 96, 0164 253 122, www.gebouw-t.nl SNOOKER/POOL/BILJART ’t Provoosthuis Potterstraat 36, 0164 257 978 SPEELTUINEN Stadsspeeltuin van Glymes Gertrudisboulevard 225, 0164 235 665, www.stadsspeeltuin.nl Partycentrum ’t Appeltje Balsedreef 5, 0164 257 949, www.hetappeltje.nl De Nieuwe Drenck Zuidgeest 17, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl Monkey Town (indoor) Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888, www.monkeytown.eu/bergenopzoom STADSWANDELING Op eigen gelegenheid aan de hand van het boekje Historische Stadswandeling of een van de themawandelingen verkrijgbaar aan de balie van VVV Brabantse Wal. Groepen onder leiding van een gids van Stichting Bezichtiging Monumenten (SBM), op aanvraag via VVV Brabantse Wal. THEATER Theater De Maagd Grote Markt 32, 0164 280 555, www.demaagd.nl Vestzaktheater Het Zwijnshoofd Moeregrebstraat 18, 0164 234 301, www.hetzwijnshoofd.nl TENNIS Sportcentrum De Karmel Karmel 4, 0164 254 777, www.sportcentrumdekarmel.nl WELLNESS Fonteyn Thermen (gevestigd in het Fletcher Hotel Stadspark) Gertrudisboulevard 200, 0164 242 520, www.fonteynthermen.nl ZWEMMEN Zwembad De Schelp (overdekt) De Boulevard Noord 45, 0164 230 799, www.zwembaddeschelp.nl Zwembad De Melanen (openlucht) Langstraat 7, Halsteren, 0164 683 553, www.zwembaddeschelp.nl OVERNACHTEN HOTELS EN B&B’S Hotel De Draak Grote Markt 30+36-38, 0164 252 050, www.hoteldedraak.nl De Bourgondiër Grote Markt 2-3, 0164 254 000, www.grandcafehoteldebourgondier.nl Van Ee Beursplein 5, 0164 299 500, www.hoteleetcafevanee.nl Hotel Old Dutch Stationsstraat 29-31, 0164 271 888, www.hotel-olddutch.nl Fletcher Hotel Stadspark Gertrudisboulevard 200, 0164 260 202, www.fletcherstadsparkhotel.nl Tulip Inn Bergen op Zoom Antwerpsestraat 56, 0164 820 000, www.tulipinnbergenopzoom.nl Hotel De Blauwe Vogel Stationsplein 5-7, 0164 237 772, www.hoteldeblauwevogel.nl Meerie’s B&B Balsedreef 29, 06 553 022 80, www.meeriesbb.nl B&B Burghvliet Antwerpsestraatweg 500, 0164 254 436, www.burghvliet.nl B&B De Stadspoort Gevangenpoortstraat 2a, 0164 250 035, www.bbstadspoort.nl B&B Suite De Noordt Noordzijde Haven 6, 06 301 863 32, www.suitedenoordt.nl B&B van Elewout Halsterseweg 308, 0164 210 155, www.bnbvanelewout.nl B&B Stad en Wal Canadalaan 1, 06 340 113 12, www.stadenwal.nl Villa Heidetuin Balsedreef 4, 06 547 385 45, www.villaheidetuin.eu B&B De Grote Leeuwerik Gareelweg 1, 06 812 318 45, www.brabantsewal-boshuisje.com

56 BEST OF BOZ B&B Stadshart Auvergnestraat 41, 06 122 761 44, www.bbstadshart.nl B&B de Vijver Vijverdonk 19, Halsteren, 06 838 331 18, www.bbdevijver.nl HCR De Ram Steenbergseweg 1, Halsteren, 0164 682 350, www.hotelderam.nl B&B Op de Brabantse Wal Kannewielseweg 16b, Halsteren, 0164 687 617, www.opdebrabantsewal.nl B&B Van Harte Moeregrebstraat 33, 06 481 198 63, www.dehemelboz.nl B&B ’t Koetshuys Polderweg 3a, Lepelstraat, 0164 745 100, www.benbtkoetshuys.nl B&B Hoeve Hildernisse Hildernisse 1, 0164 655 868, www.hoevehildernisse.com B&B Het Groene Gordijn Copernicusstraat 22, 0164 252 663 Slapen op 11 Bredasestraat 11, 06 144 765 97, www.slapenop11.nl HOSTEL Stayokay Bergen op Zoom Boslustweg 1, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom GROEPSACCOMMODATIES Stayokay Bergen op Zoom Boslustweg 1, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Molenzicht Boslustweg 15a, 0164 236 081, www.manegemolenzicht.nl Vakantieboerderij Zomerhof Groenewoudseweg 22, 0164 256 376, www.zomerhof.eu CAMPINGS Camping de Dassenplas Laagweg 6, 0165 307 774, www.dassenplas.nl Camping De Bergse Hoeve Bergsebaan 44, 0164 240 830, www.bergsehoeve.nl Minicamping De Nieuwe Drenck Zuidgeest 17, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl Camping Zoomland Weststraat 8, 0165 379 279, www.camping-zoomland.nl Camping Ons Buiten Vredenburg 4, 0164 210 165 Camping Uit en Thuis Heimolen 56, 0164 233 391, www.campinguitenthuis.nl Camperplaats (openbaar) Boulevard Noord JACHTHAVEN W.V. De Schelde Vermuidenweg 6, 0164 237 472, www.wvdeschelde.nl EETGELEGENHEDEN A Indiaas Tandoori Handi Antwerpsestraat 1, 0164 855 118 A Jasmijn Antwerpsestraatweg 211, 0164 245 201 A Lotus Dorpsstraat 172, Halsteren, 0164 682 940 A Suki Yaki Moeregrebstraat 8, 0164 265 000 A Tai Tin Casper Fagellaan 71, 0164 260 089 A/FF De Kombuis Vogelaar 31-32, 0164 630 566 AF Maza Koepeldwarsstraat 4, 0164 253 097 B De Burgermakerij Bosstraat 17, 0164 751 671 B Bistroclub De Stadsburger Zuivelstraat 3, 0164 745 492 BR De Berk Bemmelenberg 21, 0164 238 751 BR Brasserie Leijnse Grote Markt 4, 0164 245 822 BR ’t Geheim van Bergen Bosstraat 20, 0164 653 943 BR In de Dikke Daan / Canise Meeussenstraat 13, 0164 281 020 BR Saus De Boulevard 65, 0164 856 779 BR Streek Eet- & Drinklokaal Steenbergsestraat 3, 0164 266 333 BR Restaurant In De Zeeland Markiezaatsweg 25, 0164 657 572 BR Villa Heidetuin Balsedreef 4, 06 547 385 45 BR Brasserie Intermezzo Stationsstraat 33, 0164 237 772 BR La Pucelle Hofstraat 2, 0164 266 445 BR Het Ministerie van Eten en Drinken Zuidzijde Haven 39, 0164 820 391 BR La Place Wouwse Tol Mastendreef 85, 0165 301 710 BR Restaurant Oase Fortuinstraat 3, 06 524 110 10 E Van Ee Beursplein 5, 0164 299 500 E Stadscafé Thalia Koevoetstraat 31, 0164 239 679

TOERISTISCH ABC 57 E Eetwinkel De Hollandsche Tuyn Huijbergsestraat 14, 0164 266 011 E Stayokay Bergen op Zoom Boslustweg 1, 0164 233 261 E/GR Fort Smakelijk Bernadettestraat 4, 0164 854 433 F ’t Spuihuis Spui 1, 0164 233 196 F De Bloemkool Wouwsestraatweg 146, 0164 233 045 F Le Bouleau Bemmelenberg 16, 0164 258 782 F Hemingway Grote Markt 36, 0164 252 050 F Moerstede Vogelenzang 5, 0164 258 800 F De Hemel Moeregrebstraat 35, 0164 210 108 F Hotel De Ram Steenbergseweg 1, Halsteren, 0164 682 350 F De Drempel Oudeweg 3, Halsteren, 0164 685 988 F Fletcher Hotel Stadspark Gertrudisboulevard 200, 0164 260 202 FF ’t Strandhuys De Boulevard 55, 0164 260 222 FF Broodjeszaak Het 4de Fortuinstraat 13, 0164 255 745 FF De Zalm Bosstraat 11-13, 0164 242 983 FF McDonald’s De Boulevard Noord 8, 0164 263 720 FF Volkan Potterstraat 45, 0164 257 717 FF ‘t Singeltje Noordsingel 188, 0164 251 849 FF Showboat Zuivelstraat 51, 0164 238 635 FF Willy’s Steenbergsestraat 5, 0164 247 971 FF ’t Luifeltje Williamstraat 33, 0164 249 526 FF De Ruif Blokstallen 2f, 0164 657 584 G Athene Fortuinstraat 18, 0164 266 604 G Delphi Grote Markt 25, 0164 258 387 G Knossos Lievevrouwestraat 4, 0164 242 607 GC De Bourgondiër Grote Markt 2-3, 0164 254 000 GC Stadscafé De Teerkamer Grote Markt 13, 0164 239 345 GC Gastrobar De Moor Grote Markt 29, 0164 211 119 GR Bellevue Antwerpsestraatweg 188, 0164 240 247 GR Natuurlijk!Kloof Zurenhoek 5, 0164 256 579 GR De Raayberg Antwerpsestraatweg 267, 0164 233 675 GR Party Restaurant Rozenoord Beukenlaan 14, 0164 234 210 I Amore Mio Kremerstraat 5, 0164 248 127 I Il Maccherone Korte Bosstraat 9, 0164 244 157 I Napoli Kerkstraat 10, 0164 243 704 I Ristorante La Grotta Grote Markt 30a, 0164 855 665 L Brasserie Bernard Sint-Josephstraat 18, 0164 234 442 L Differance Van Konijnenburgweg 11, 0164 657 636 L Delifrance Zuivelstraat 13, 0164 265 037 L Café Hélène Fortuinstraat 24, 0164 240 232 L The Old Bakery Bosstraat 9, 0164 211 924 L De Kleine Vlaming Grote Markt 33, 0164 652 252 L Brownies & Downies Zuivelstraat 22d, 0164 315 974 L De Colweghe Dorpsstraat 30, Halsteren, 088 259 33 65 L Kaldi Koffie & Thee Kremerstraat 14, 0164 201 248 L Panos Wouwsestraat 12, 0164 769 027 L Inspire Coffee Company Zuivelstraat 9, 0164 653 004 L Hema Restaurant Sint-Josephstraat 72, 0164 241 454 L Leonidas Kremerstraat 11, 0164 750 803 L Bakker Bart Wouwsestraat 26, 0164 262 921 L De Sprenge (Landgoed Vrederust) Hoofdlaan 8, 0164 289 100 L Gewoon bij Sjuul Kortemeestraat 14, 0164 314 690 L De Eetbare Tuin Halsterseweg 65a, Halsteren, 0164 650 050 L De Schaft (op Fort de Roovere) Ligneweg 3a, Halsteren, 06 100 584 61 L Eeterij De Melanen Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888 L Zoomlanderij Weststraat 8b, 088 255 55 52 P Partycentrum ’t Appeltje Balsedreef 5, 0164 257 949 P De Nieuwe Drenck Zuidgeest 17, 0164 265 745 S Amigo Grote Markt 17, 0164 652 411 T Truva Korte Bosstraat 5, 0164 299 280 TA Tapasbar 0164 Steenbergsestraat 1, 0164 233 844 TA Brasserie`t Zusje Blokstallen 2, 0900 98753 TA/M El Mundo de Carlita Beursplein 7, 0164 234 760 V Bergsdiep Blokstallen 2e, 0164 858 243 W De Watertuin Markiezaatsweg 29, 0164 657 640 W Kook. Plus Grote Markt 26, 0164 256 908 IJ IJssalon Emma’s Boulevard De Boulevard 75, 0164 657 009 IJ IJssalon Emma’s stad Fortuinstraat 7, 0164 741 152 IJ IJssalon Crusio Wouwsestraat 10, 0164 233 239 A Aziatisch AF Afghaans B Burger BR Brasserie E Eetcafé F Frans FF Fast Food G Grieks GC Grand Café GR Groepsrestaurant I Italiaans L Lunchroom M Mexicaans P Pannenkoeken S Steaks T Turks TA Tapas V Vis W Wereldkeuken IJ IJs

58 BEST OF BOZ ZET IN JE AGENDA VOOR 2018! MEI MEI – SEPTEMBER / ZOMERSTADSWANDELINGEN Op stap met een gids door het historisch centrum van de stad. (woensdag en zondag) MEI – SEPTEMBER / FORT DE ROOVERE WANDELINGEN Op avontuur op Fort de Roovere met een gids. 5 MEI / HAPPY DAYS Bevrijdingsfeest met verschillende activiteiten. 10 MEI / FESTIVAL OP DE T Muziekfestival met optredens van verschillende regionale en nationale bands. 10 T/M 12 MEI / CONCOURS HIPPIQUE HALSTEREN Zowel de basissport van de dressuur als het springen komen aan bod voor paarden en pony’s. 12 MEI / 90’S NO LIMITS! Jaarlijks terugkerend muziekevenement met muziek uit de jaren 90. 18 T/M 21 MEI / CONCOURS HIPPIQUE Paardenevenement met een gevarieerd wedstrijdprogramma. 21 MEI / DOORKOMST ROPARUN Kom de deelnemers een extra steuntje in de rug geven voor het laatste stukje. 25 T/M 27 MEI / JAZZBOZ Jazzmuziek op verschillende locaties met o.a. luisterconcerten en een oecumenische jazzdienst. 26 MEI / LANDMACHTDAGEN De landmacht laat zien wat zij in huis heeft en je kunt meedoen met uitdagende activiteiten. 31 MEI T/M 3 JUNI / PROEFMEI Een culinair evenement waarbij de 3A's (Aardbeien, Asperges, Ansjovis) centraal staan. JUNI 3 JUN / BRABANTSE WAL MARATHON Hét hardloopevenement van de Brabantse Wal over een geaccidenteerd terrein en met diverse parcoursen. 5 T/M 8 JUN / AVONDWANDELVIERDAAGSE Vier avonden wandelen met keuze uit 6 of 10 kilometer. 16 JUN / BERGEN OP ZOOM NL Een muziekfeest met sterren van Nederlandse bodem. 17 JUN / TRIPLE TOERTOCHT Een evenement voor de autoliefhebber met drie verschillende klassementen. 23 JUN / ROVERSRUN Obstakel run met een uitdagend parcours. 24 JUN / MARIA OMMEGANG Jaarlijkse dankstoet aan Maria met honderden vrijwilligers verkleed in historische kledij. 27, 30 JUN & 1 JUL / NK WEGWIELRENNEN Vanaf de Grote Markt worden verschillende ritten verreden door de beloften en elite. 29 JUN T/M 1 JUL / BEACHWEEK Allerlei sportieve activiteiten op het zand waaronder een beachvolleybaltoernooi. 30 JUN T/M 1 JUL / SAMENLOOP VOOR HOOP 24 uur durend wandelevenement waarbij (ex)kankerpatiënten in het zonnetje worden gezet. JULI 2 JUL / KLAPSTOELENCONCERT Openluchtrepetitie van Harmonie Kolping’s Zonen traditiegetrouw voor het Markiezenhof. 12, 19 & 26 JUL / PALM PARKIES Openluchtconcert voor iedereen die wilt genieten van goede muziek. 21 JUL / DANCE BOULEVARD Muziekfestival met drie podia met hardstyle, house en jaren 90 acts. 26 T/M 29 JUL / KRABBENFOOR Grootschalige jaarmarkt met leuke kraampjes, demonstraties, een kunstmarkt, muziek en veel meer. AUGUSTUS 2, 9, 16 & 23 AUG / PALM PARKIES Zie juli. 5 AUG / OLDTIMERSHOW LEPELSTRAAT Het Kerkplein is gevuld met oude brommers, tractoren, auto's en motoren.

AANGENAAM BERGEN OP ZOOM 19 AUG / SPELEN BIJ DE PEPERBUS Een grote speeltuin voor kinderen met springkussens, trampoline's en meer. 16 SEPT / AMERIKANENDAG LEPELSTRAAT Voor liefhebbers en eigenaren van Amerikaanse voertuigen. 24 T/M 26 AUG / MOLENFEESTEN Volop activiteiten en muziek. 26 AUG / JEUGDWIELERRONDE Jonge renners met een KNWU licentie komen strijden om de punten. 26 AUG / CARS & CHARITY Activiteiten en een rondrit voor oldtimers, cabrio's en andere bijzondere auto's. 30 AUG T/M 9 SEPT / SHAKESPEARE VERLIEFD Groot openluchtspektakel met lokaal en regionaal theatertalent in stadspaleis het Markiezenhof. 31 AUG T/M 2 SEPT / FOODSTOET Culinair evenement met tientallen Foodtrucks. SEPTEMBER 4 T/M 7 SEPT / WANDELAVONDVIERDAAGSE HALSTEREN Vier avonden wandelen op een prachtig stukje Brabantse Wal. 8 SEPT / POPMONUMENT Optredens van bijzondere artiesten op bijzondere (erfgoed) locaties. 8 & 9 SEPT / KUNSTEN IN DE MONUMENTEN Een festival vol historie en hedendaagse cultuur waarbij diverse monumenten hun deuren openen. 9 SEPT / ZILVEREN PIJL VERSCHIETING Spannende kruisboogwedstrijden tussen verschillende handbooggilden. 15 SEPT / BARRIER RUN Een obstacle run aan de Binnenschelde. 15 SEPT / BERGS BIERFESTIVAL Proef en geniet van bekende en minder bekende speciaal bieren. 15 SEPT / BERGS KRABBENFESTIVAL Blaaskappelenfestival met diverse bands. 15 SEPT / BERGEN OP ZICHT Verenigingen, groepen en instellingen presenteren zich om vrijwilligers en leden te kunnen werven. 15 & 16 SEPT / BRADERIE HALSTEREN De Dorpsstraat staat vol met kramen waar je leuke koopjes kunt scoren. Kijk voor alle info op www.vvvbrabantswal.nl 22 & 23 SEPT / POWERHORSE COMPETITION Internationale wedstrijd voor Belgische en Zeeuwse trekpaarden. 30 SEPT / CULTUUR CARROUSEL Een uitmarkt voor artiesten en gezelschappen uit de gemeente. OKTOBER 5 T/M 7 OKT / PROEFMEI NAJAARSEDITIE Een culinair evenement waarbij Seafood centraal staat. 6 OKT / BERGS BLUESFESTIVAL Optredens van diverse blues artiesten. 13 T/M 20 OKT / NAJAARSKERMIS Allerlei attracties voor jong en oud. 26 T/M 28 OKT / BOZTOBERFEST De Lederhosen worden weer aangetrokken voor een groot festijn in Duitse sferen. NOVEMBER 3 NOV / NACHT VAN HET LEVENSLIED In de deelnemende horecazaken staat het levenslied centraal. 17 NOV / INTOCHT SINT NICOLAAS Feestelijk onthaal van de Sint en zijn Pieten. 30 NOV / SINTERKLAASLAMPIONNENOPTOCHT Een grote lampionnenoptocht met muziek onderweg. DECEMBER 8 DEC T/M 6 JAN / IJSBAAN Schaatsplezier voor jong en oud op de Grote Markt. 15 DEC / SANTA RUN Een ongeveer 3 kilometer lange Fun­Kerstloop. 15 T/M 16 DEC / FOODSTOET KERST OP DE KAAI Culinair evenement in heerlijke winterse sferen.

BEST OF BOZ COLOFON Uitgave Eindredactie Ontwerp Tekst Fotografie Drukwerk Aangenaam Bergen op Zoom en VVV Brabantse Wal, april 2018 Aangenaam Bergen op Zoom en VVV Brabantse Wal FraaieDingen, Concept & Ontwerp Aangenaam Bergen op Zoom en VVV Brabantse Wal Nick Franken, Dick Vermaas, Don van Rooy, VVV Brabantse Wal, Merijn Sitsen, Gijs Proost, Erik de Jonge, Aangenaam Bergen op Zoom e.a. Grafimedia Drukkerij Hertogs Niets van deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie. Bij de samenstelling van dit magazine is uiterste zorgvuldigheid betracht. De redactie kan geen verantwoordelijkheid nemen voor eventuele onjuistheden.

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60

Home