De Ingeneer 2020 Geothermie luidt eeuw van De Verlichting in Ingenieurs uit het verleden: Thomas Edison & Nikola Tesla 24 jaar voorbereiding om te starten in de techniek Circulaire economie met vernuft van 20-jarige voor en door engineers & ingenieurs
Colofon De Ingeneer is een uitgave van Acutec B.V. info@acutec.nl | 088 090 90 50 Tekst en vormgeving – Maurits de Bruin, Ikarus Marketing maurits@ikarusmarketing.nl Drukker – Multicopy - The Communication Company apeldoorn@multicopy.nl Dit magazine is gedrukt op papier dat vervaardigd is uit agrarisch afval.
En eindelijk hebben we de moed bijeengeraapt om ons verstand te gebruiken! Daardoor is er nu meer aandacht voor CO2 uitstoot, opwarming van de aarde en het eindig zijn van fossiele brandstoffen. Ook het belang van geothermie neemt hierdoor toe. De afgelopen tien jaar ontplooiden er op grote schaal initiatieven om dit technisch en economisch rendabel te maken. Vanaf 2007 zijn er ongeveer twintig aardwarmtebronnen in Nederland. Wereldwijd zijn we nog aan het pionieren. Met een diepte van 2,4 kilometer is de bron Van Trias Westland niet de diepste in Nederland, dat is die in Honselerdijk met 2,9 kilometer. Wel is dit het initiatief met de meeste deelnemers, zesentwintig ondernemers in de glastuinbouw, en zal het hierdoor snel economisch rendabel zijn. De verwachting is dat de investeringen na vijftien jaar zijn terugverdiend. Wat overblijft zijn ‘enkel’ onderhoudskosten, want aardwarmte zelf is gratis! “Eigenlijk staat geothermie halen en te benutten.” Terwijl Bart dit zegt, kijkt hij achterom naar de enorme installatie die het gebruik van aardwarmte mogelijk maakt. Het water is namelijk niet direct geschikt voor verspreiding van warmte. Er zit methaangas in dat eruit moet. Het is tien keer zouter dan de oceanen en er zitten bacteriën, gesteenteresten en mineralen in die direct gebruik onmogelijk maken. Daarnaast is er een zeer krachtige pomp nodig om het water uit het gesteente ‘te zuigen’ en via een tweede boring weer terug te pompen. “We hebben leidingen en pompen aangelegd van hier glastuinbouwers.” In een cirkel gaat het water naar hen toe en komt het bij de bron terug. Bij terugkomst heeft het zijn warmte afgegeven en wordt het kouder teruggepompt in de aarde, waarna het daar weer wordt opgewarmd. “We maken een groei door qua projecten en hebben dus meer goede, technische mensen nodig. Acutec levert ons deze al járen.” nog in de kinderschoenen. Het is uitdagend en mooi om aan deze energiebron van de toekomst mee te mogen werken.” Gevangen water houdt ons warm na bevrijding Op 2,5 kilometer diepte wordt water ‘gevangen’ tussen kiezels en poreus gesteente. Met een temperatuur van 85 graden vormt het daarmee een potentiële bron voor energie en directe warmte. “Je hoeft het alleen maar naar boven te 6 Zijn er risico’s verbonden aan geothermie? “Er is geen enkel gevaar voor de omgeving, het milieu of de aarde”, verzekert Bart. Hij voegt daar snel aan toe dat er statistisch gezien altijd gevaren zijn, zoals dat ook het geval is bij pijnstillers of de tram in stappen. Het bassin, de aquifer, waar de productiepomp, die het water omhoog pompt, en de retourpomp, welke het terug de aarde in leidt, naar alle 26 deelnemende
Unieke recycling met fantastisch restproduct In de tussentijd maakt fantastische start met hun nog te bouwen fabriek. Ze starten met de recycling van het restmateriaal dat achterblijft twee losse processen van recyclingprocessen van de auto-industrie. Vanuit worden Het idee is dat deze man-made obsidiaan in wegen gebruikt kan worden, in cement en beton. Team CORE een de op mechanische wijze materialen gescheiden. Wat er achterblijft na de twee rondes, is afval waar tot nu toe niemand iets mee kan. Door een samenwerking met schappen, is de fabriek gegarandeerd twee watervan voldoende slib dat als brandstof kan dienen. Zo is er verbranding en daarmee terugwinning van materialen aan de ene kant en verhitting en versmelting van metalen aan de andere kant. De toepassingen zijn praktisch eindeloos, maar het product is nog te nieuw (feitelijk nog niet bestaand) om alle mogelijke toepassingen nu al voor ogen te hebben. De eerste fabriek voor de ‘simpele’ verwerking van reststromen uit de autorecycling, de tweede fabriek om lithium batterijen te verwerken en een derde fabriek in China of India. Als je één ambitieus plan hebt, kan je er net zo goed meerdere hebben. Het mooie én geruststellende is, dat het geen dromerij is van Dirk en zijn team. Ze zijn hard bezig de ideeën te realiseren en dat is goed voor ons en de wereld. Ze zijn hard bezig de ideeën te realiseren en dat is goed voor ons en de wereld. “Als we willen blijven leven zoals we dat nu doen, met mobiele telefoon, laptop, auto etc., dan móeten we toe naar een volledig circulaire economie, zonder downcycling.” Het restproduct dat wordt achterblijft, vertoont gelijkenissen met obsidiaan; een gesteente dat geproduceerd tijdens een vulkaaneruptie. Door de eigenschappen (opname van CO2, warmte-absorberend, hard en goed te vermengen) hebben bouwbedrijven als NTP interesse. 16
Door wetgeving de wereld op zijn kop: wat een kansen! Wetgeving kan voor een bedrijf de wereld op zijn kop zetten. Een organisatie die zich kan aanpassen aan een veranderende omgeving, vindt echter ook snel kansen. Het is zoals Darwin al zei: “Het zijn niet de sterkste soorten die overleven. Het is het soort dat het beste reageert op veranderingen.” Splitsen, afstoten en Anexo was geboren Wetgeving verplichtte Westland Energie in 2007 haar rol als energieleverancier op te geven en deze tak te verkopen. Hierdoor was de geboorte van Westland Infra een feit en ontstond er een scheiding tussen energieleverancier en netbeheerder. Jaren later verplichtte aangescherpte wetgeving Westland Infra een dienst af te stoten. Het bedrijf zette haar kennis en kunde op het gebied van netbeheer in bij commerciële partijen. Hieruit ontstond Anexo die als commerciële dochter sinds 2016 actief is in Nederland. Anexo ontwerpt gas- en elektriciteitsnetwerken, legt deze aan, beheert ze en meet de energie. Niet voor overheden, maar commerciële partijen zoals grootverbruikers van KPN, landbouwclusters en bijvoorbeeld het Botlekgebied. Netbeheer bij commerciële partijen Een belangrijk deel van de kosten van bijvoorbeeld kastelers bestaat uit kosten. Het levert besparingen op om zelf vanaf de hoogspanning de energie te regelen. Daarbij heb je als ondernemer meer inzicht in energieverbruik en kun je daar dan weer beter op sturen. De dienstverlening van Anexo maakt dit mogelijk. Veel is hetzelfde en toch is alles anders De wereld is voor de medewerkers van Anexo energieEr is een wereld van verschil, nu we een commerciële organisatie zijn. Veel is hetzelfde en toch is alles anders De wereld is voor de medewerkers van Anexo veranderd. De dienstverlening is nagenoeg gelijk aan die van niet-commerciële netbeheerders. Ze hebben dezelfde klanten als toen ze onderdeel van Westland Infra waren, en toch: “Er is een wereld van verschil nu we een commerciële organisatie zijn. Doelstellingen zijn anders, we gaan anders om met klanten, de klantvraag en projecten. Het spel is echt veranderd.” Het is een lastige omslag, want een commerciële organisatie handelt anders en klanten verwachten dit ook. Nu is iedere gedragsverandering lastig, maar met de juiste wil niet onmogelijk. En deze wil is er zéker bij Anexo. 20
Ingenieurs uit het verleden Een kleine geschiedenisles over ingenieurs met veel invloed toen én nu Thomas Edison, zijn vele kanten en successen Als uitvinder van de gloeilamp, de batterij, elektrische motor, filmcamera, fonograaf etc. etc. heeft Thomas Edison in zijn 55 jaar durende carrière bepaald niet stilgezeten. Iedere twee weken deden hij en zijn medewerkers een uitvinding waarop ze patent aanvroegen. Een unieke man die één van de aartsvaders werd van de explosieve economische groei van eind 19e eeuw, de industrialisatie en daarmee van de wereld zoals we hem nu kennen. ADHD en geen scholing Thomas’ overgrootvader vertrok rond 1700 van Nederland naar New Jersey om daar als landbouwer te werken. Het is dus ‘Neerlands bloed dat door zijn aderen vloeit’. Thomas was de jongste van zeven broers en zussen, van wie er drie overleden in hun jeugd. Hij was geen makkelijke jongen. Hij was hyperactief, had geen concentratieboog en had moeite met luisteren. Door heftige oorontstekingen en roodvonk was hij daarbij ook nog hardhorend. ADHD was als functiebeperking nog niet onderkend en dus werd hij bestempeld als een moeilijke en lastige scholier. Na drie maanden werd de situatie op school onhoudbaar en besloot zijn moeder hem thuis te onderwijzen. Deze ruimte en aandacht deed hem goed. Ondernemer vanaf zijn twaalfde Op zijn twaalfde overtuigde hij zijn ouders om krantenverkoper te mogen worden langs de Grand Trunk Railroadline. Hij benutte zijn toegang tot het nieuws, dat iedere dag via de telegraaf van het station binnenkwam, om een eigen kleine krant te starten: ‘The Grand Trunk Herald’. De korte en up-to-date artikelen sloegen aan bij de reizigers en zijn krant werd een hit. Hij leek de tijdsgeest goed door te hebben en de behoeften van mensen scherp te doorzien; toen en ruim honderdvijftig jaar de toekomst in. Want de hang naar kortere teksten en snelle up-to-date informatie van soms niet al te veel belang, is ook nu nog te vertalen naar alle vormen van media. 26
Veertienhonderd uitvindingen Edison gewonnen, dan zaten we nu niet in de lastige transitie van benzine naar elektra. De volgende vijftig jaar zou hij met zijn team van tweehonderdvijftig man werken aan de meer dan veertienhonderd uitvindingen waarvan hij het patent hield. Denk hierbij aan: Quadruplex telegraph Deze verbetering van de bestaande telegraaf was een van de eerste uitvindingen die hij deed als zelfstandig ondernemer en leverde hem meteen honderdduizend dollar op. (Huidige tijd vijfentwintig miljoen.) Fonograaf Vibraties van geluid werden middels een naald real life als sporen gegraveerd in een loden rol. Dit eerste middel om geluid op te nemen en af te spelen was geen commercieel succes, maar maakte Thomas wel in één klap wereldberoemd. Bewegende plaatjes camera Door foto’s van een steeds iets veranderde setting snel achter elkaar te tonen, leek er een bewegend beeld te zijn. Deze eerste vorm van de film werd een succes en de Edison filmhuizen waren snel een feit. Telefoon Hij perfectioneerde de telefoon van Graham Bell die zijn apparaat een bereik had weten te geven van tien kilometer. Hierdoor was de telefoon commercieel niet levensvatbaar. Thomas wist in afzienbare tijd het bereik te vergroten tot trans-Atlantisch. Elektrische motor In de beginjaren van de auto-industrie had de elektrische motor het kunnen winnen van de motor op benzine/diesel. Had de motor van “If we all did the things we are really capable of doing, we would literally astound ourselves …” Alkaline batterij Voor zijn vriend en bewonderaar Henry Ford ontwikkelde hij een batterij voor de startmotor van de T-Ford. Decennialang zou deze batterij leidend zijn in de industrie. Gloeilamp Hij was niet de eerste die de gloeilamp uitvond, maar wel de eerste die hem lang genoeg wist te laten branden (later geperfectioneerd door Philips). Door op eerste kerstdag 1879 in Menlo Park New Jersey een streng lampen te laten branden, genereerde hij voldoende publiciteit om van zijn gloeilamp een succes te maken. Tijdens de presentatie van zijn gloeilamp zei hij: “We will make electricity so cheap that only the rich will burn candles.” Elektriciteit netwerk Om zijn gloeilamp een werkelijk succes te laten zijn (en eventuele toekomstige elektrische uitvinden), moesten zoveel mogelijk huishoudens en bedrijven beschikken over elektriciteit. Hij bedacht een boven- en ondergronds netwerk van elektriciteitskabels door de stad New York. Het werk bleek intensiever en kostbaarder dan gedacht, maar investeerders waren tevreden. In 1897 waren er meerdere Edisoncentrales in Amerika en brandde in Buffalo voor het eerst elektrische straatverlichting. 28
omgesprongen en worden veel energiebesparende technieken rendabel. Vooral in woningen en kantoren zullen hierdoor een breed scala aan energietechnieken worden toegepast. Naast goede isolatie ook warmtepompen, warmtenetten op geschikte locaties, geen gasaansluiting meer en op andere plaatsen waterstof in het aardgasnet. Meerkosten schone energie De duurdere CO2-loze brandstoffen werken dus als een hefboom om de hele energievoorziening duurzaam te maken. Energiebesparing en waar mogelijk overschakelen op duurzame elektriciteit, komen via deze hefboom van de grond, zonder dat hiervoor subsidies nodig zijn. Voorwaarde is wel dat we politiek accepteren dat schone energie duurder is. Het bestaande taboe op duurdere energie moet van tafel. Dit kan alleen als mensen met een laag inkomen worden gecompenseerd door de inkomstenbelasting sterker afhankelijk te maken van de hoogte van het inkomen. En de energie-intensieve industrie kan alleen concurrerend blijven met correcties aan de buitengrenzen van de EU, voor invoer en uitvoer van een tiental producten zoals staal, cement en kunststoffen. We moeten beseffen dat de meerkosten van schone energie opwegen tegen de economische en maatschappelijke schade veroorzaakt door klimaatverandering. De overgang naar voorziening betekent een CO2-loze energieveel werk en forse investeringen. Dit geldt ook voor fabrieken voor elektrische auto’s en accu’s, voor ombouw van scheepsmotoren en overschakeling op energiezuinige installaties. In tegenstelling tot de digitale innovaties van decennia, is voor het afgelopen de groene technische vernieuwing veel investeringsgeld nodig. De lage rente komt nu goed uit, maar als gevolg van de groene investeringsgolf zal die gaan stijgen. Hiermee verdwijnt het macro-economisch risico van de te lage rente. Naast geld zijn er veel technici nodig. Deze moeten nu al worden klaargestoomd op mbo’s, hbo’s en universiteiten. Arie Bleijenberg - Koios strategy “Accepteer dat schonere energie duurder is.” 36
Veel spelers hebben invloed op het slagen van een project TenneT en netbeheerders TenneT (beheerder van het hoogspanningsnet) geeft samen met lokale netbeheerders aan of teruggave van energie mogelijk is. Er zijn namelijk gebieden productie van energie relatief hoog is opzichte van de afname. Onze energienetten kunnen deze teruggaven niet altijd aan. Grondeigenaren Eigenaren van grond of daken waarop de zonneparken worden gebouwd, zullen in eerste instantie overgehaald moeten worden mee te werken. “Dit lukt vaak wel omdat het rendement van een zonnepark op je land tot vijf keer hoger is dan hetzelfde stuk grond te verpachten voor bijvoorbeeld het verbouwen van mais.” Aldus Bert. Omwonenden Omwonenden hebben inspraak omdat een zonnepark hun uitzicht kan veranderen. Met een juiste inpassing in de omgeving hoeft een zonnepark echter niet storend te zijn. Een ander beproefd middel om omwonenden gunstig te stemmen, is het aanbod om energie gratis te leveren. Gemeenten Toestemming van de betreffende gemeente is de volgende stap. Vaak dienen bestemmingsplannen te wijzigen, met het nodige papierwerk en het naleven van processen tot gevolg. in Nederland waar de ten Nog vijf jaar uitdaging in zonneparken … en daarna? Het ontwikkelen van zonneparken is tijdrovend en vergt grote initiële investeringen. De toenemende energiebehoefte en stijgende energieprijzen maken het echter de moeite waard. Bert zal zeker nog vijf jaar uitdagingen hebben met het ontwikkelen van zonneparken. Daarna zijn alle geschikte ruimten benut, is zijn inschatting. En dan? “Er zijn altijd uitdagingen te vinden die een mooie bijdrage leveren aan de samenleving. Hier blijf ik naar opzoek. Maar voor nu is mijn persoonlijke missie bestendig te maken in haar energiebehoefte.” Nederland toekomst38
Ingenieurs uit het verleden Een kleine geschiedenisles over ingenieurs met veel invloed toen én nu Nikola Tesla, een vergeten ingenieur van wereldformaat Nikola Tesla, naamgever van Tesla auto’s en voorvechter en ontwikkelaar van ons huidige energiesysteem. Een elektrotechnicus met bijzondere gaven en een lastig leven. Feilloos als ingenieur, feilbaar als mens Nikola werd geboren als zoon van En de smetvrees die hem meermalen het werk belemmerde, lijkt ook al vroeg aanwezig te zijn. Hij is geniaal als ingenieur en belabberd als zakenman, complex als mens en duidelijk als wetenschapper. Hij startte succesvol en eindigt als een parodistische schim van zichzelf. een orthodoxe priester in huidig Kroatië, een deel van het toenmalig Oostenrijkse keizerrijk. Er is weinig bekend over Nikola als kind. Zijn neuroses en excentrieke eigenschappen komen echter op latere leeftijd duidelijk naar voren. Maar hoe vroeg hij zijn extreme verlegenheid naar vrouwen toe ontwikkeld heeft, dat is lastig te zeggen. Zijn obsessie voor het getal drie komt wellicht van zijn vader af, die immers als priester beroepsmatig bezig was met ‘het getal drie’. In oorlog met Thomas Edison Na het afronden van zijn studie en een aantal korte banen in Frankrijk en Duitsland, vertrekt hij in 1884 naar de Verenigde Staten. Hij begint bij het snel groeiende en invloedrijke bedrijf van Thomas Edison. Binnen afzienbare tijd worden de twee ingenieurs elkaars vijand. Van slechts wedijver of elkaar niet mogen is geen sprake. Ze doen hard hun best elkaar op ieder vlak ten gronde te richten. Hoogbegaafd, excentriek en niet toegerust tot het leiden van een prettig leven. De oorlog bouwt zich uit rondom de gelijkstroom van Edison en de wisselstroom van Tesla. Alles wordt uit de kast getrokken tot aan het elektrocuteren van een circusolifant aan toe. Dit om het publiek te bewijzen dat de ene vorm van stroom goed is en de andere slecht. 39
Ondanks dat het niet persoonlijk was en niet gericht op zijn prestaties of kwaliteiten, voelde het voor Fikret wel heel persoonlijk. “Mijn vrouw had er alle vertrouwen in dat het goed zou komen, maar ikzelf heb me nog nooit zo onzeker gevoeld. Wat een rot gevoel is dat!” Acutec werd een lichtpuntje in een moment van somberheid De oude wens om te werken in de techniek begon weer aan hem te knagen. Ondanks zijn grote onzekerheid of hij wel zou kunnen slagen in deze sector, probeerde Fikret het. Een dapper besluit, want het is veel eenvoudiger om te blijven ‘hangen’ in hetgeen je kent en waarmee je vertrouwd bent. “Juist in de week dat ik down was en somber dacht over mijn mogelijkheden, belde Coen me. Het klinkt misschien wat overdreven, maar het eerste gesprek met hem bracht weer licht in mijn werkbare leven. Hij heeft het vertrouwen in mezelf hersteld.” Coen (directeur Acutec- detacheerder): “Fikret is een man met goede capaciteiten en de juiste instelling. Iedere werkgever wil medewerkers zoals hij. Ik twijfelde er dan ook niet aan dat ik binnen afzienbare tijd een geschikte werkplek voor hem zou vinden.” Ik ben te lang uit het vak, wat weet ik eigenlijk nog van techniek. Iemand die zeker in het leven staat, kan dit ineens verliezen als zijn comfortzone wegvalt. Fikret is er altijd van overtuigd geweest dat als hij zich ergens voor inzet, het hem ook lukt. “Het gat tussen mijn verouderde kennis van de techniek en de huidige praktijk leek me te groot. Ik wist niet of ik dit zou kunnen overbruggen.” Coen ging daarom opzoek naar een functie die met Fikrets capaciteiten geen grote uitdaging zou zijn. Zo kan hij wennen aan de wereld van de techniek en zijn zekerheid terugwinnen. Vanuit daar kan hij verder groeien. De startersfunctie van werkvoorbereider bij Westland Infra bevalt Fikret bijzonder goed. “Alle twijfel en onzekerheid van het moment van boventallig stelling was na een maand al weg. Ik was zo blij!” En zo is dat negatieve moment een heel mooi moment geworden. Het heeft Fikret namelijk na twintig jaar dwaling teruggebracht naar de techniek. Ambitie Ambitie is wat een man drijft (dat geldt uiteraard ook voor vrouwen). De eerste ambitie van Fikret is waargemaakt. Hij werkt in de techniek … en nu verder! Zijn huidige opdrachtgever, Westland Infra, verzorgt als netbeheerder de distributie van gas en elektra. Als het aan Fikret ligt blijft hij hier, want de sfeer bevalt hem uitstekend. Er respect is voor elkaar, hij heeft behulpzame collega’s en er heerst een gedreven maar ongedwongen werkhouding. “Ik wil hier zelfstandig werken, zonder hulp van collega’s mijn werk kunnen doen. Het lijkt me mooi om daarna in mijn huidige functie een brug te zijn tussen medewerkers en management.” 42
1 Online Touch