IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN Impuls & WoortblInd, Voor mensen met AdHd, Add, dyslexIe en dyscAlculIe gerriAnne: bedenker én mAker VAn i&w mAgAzine podcAst-Versie (pag. 26) peter: dAnkzij mijn AdhddiAgnose ben ik wethouder (pag. 6) Vergoede dyslexiezorg blijft gemiste kAns (pag. 10) jaargang 10 • nummer 1 • maarT 2023 wmo-hulp bij Ad(h)d? zo werkt het! (pag. 14)
In dIt ArTiKelen 6 10 12 14 18 21 22 28 30 31 32 nuMMer VASTe ruBrieKen Interview – peter was een echte jobhopper. tot zijn AdHd-diagnose dyslexieprotocol 3.0 snapt niets van dyslexie deze podcasts moet je luisteren! praktische hulp bij AdHd nodig? dat kan via de Wmo cursus ‘ondernemen met Ad(H)d’: iets voor jou? AdHd en epilepsie gaan best vaak samen dyscalculie en rekenproblemen bij volwassenen onderzoek: ‘Hoe haal je het beste uit mensen met dyslexie?’ een netwerk van onbeperkte denkers Gender issues en neurodiversiteit In Kaart: voor meer kennis en begrip over AdHd en dyslexie 3 4 17 26 32 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: noor Zes vragen aan Gerrianne over haar AdHd over inclusie: Inclusief onderwijs – meer droom dan daad Verenigingsnieuws – online cursus lotgenotencontact is top! oVeriG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 pAg 28 pAg 22 pAg 32
Voor én door jullie m coloFon nr 1 - 2023 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal en als podcast. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk. medeWerkers marjolein bax, denise smeijers, susan sliep, Ingrid verheul, casper slachmuylders, joery stahlenhoef, melanie verdam, naomi huygen, naomi van loon, nel hofmeester, Francis herbers. beeld valerio vittorioso vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 40,75 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. et ontzag kijk ik ook dit keer weer naar de invulling van het magazine dat voor je ligt. Het bevat weer een enorme diversiteit aan onderwerpen, waarmee het recht doet aan de diversiteit van onze leden. Ik vind het heel bijzonder dat vanaf dit nummer het magazine ook via een podcast te beluisteren is. Gerrianne, één van onze actieve leden, kwam met dit idee. Zij is ook degene die de artikelen inspreekt. op pag. 26 lees je meer over Gerrianne. Als bestuur zijn we apetrots en blij dat we kunnen innoveren mede dankzij de hulp van onze creatieve en ondernemende leden. We blikken in dit nummer ook terug op ons succesvolle corpusevenement met een artikel over dyscalculie (pag. 22) een onderwerp dat nog wel eens onderbelicht blijft maar niet minder zwaarwegend is voor degenen met dyscalculie. Zelf heb ik me verdiept in een aantal podcasts (pag. 12). Grote kans dat je tussen mijn tips iets vindt dat je aanspreekt. nog iets waar ik echt blij van word: steeds meer leden en vrijwilligers leveren een bijdrage aan ons magazine. dat is ook precies wat we willen zijn: een vereniging voor en door leden. daar is ook deze editie weer een goed voorbeeld van. Voel je je geïnspireerd? laat het ons weten en schrijf (of illustreer!) mee aan ons volgende nummer! Annemarie van essen 3 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 pAg 26 pAg 18
nieuWS AdHd en ondernemerscHAp AdHd’ers zijn ondernemend. Ze hebben eigenschappen die perfect passen bij het ‘eigen baas’ zijn. maar ze hebben (soms) ook eigenschappen die hen in de weg zitten om een onderneming goed draaiend te houden. op 25 mei start er een training speciaal voor beginnende ondernemers met AdHd. opgezet door het erasmus centre for entrepreneurship i.s.m. rotterdam school of management en experts en/of coaches op het gebied van AdHd. Lees meer op pag 18 en meld je aan als het iets voor jou is! Maar geen arbeidsongeschiktheidsverzekering… AdHd en ondernemen mogen een mooie match zijn, zonder ‘evidence based’ data die deze match als recept voor succes aantonen, krijgen AdHd’ers geen volwaardige arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV). In een notendop was dit de uitkomst van een meeting met het Verbond van Verzekeraars op 23 februari. meer nieuws volgt. Hierbij dus weer eens onze oproep: meld jouw ervaring als ondernemer met Ad(H)d en/of de aanvraag van een AoV! info@impulsenwoortblind.nl jouw fAVoriete mAgAzine: nu ook Als podcAst Impuls & Woortblind magazine is vanaf nu ook als podcast te beluisteren! Geen gedoe meer met een moeilijke app maar gewoon deze podcastlink die je meteen naar het magazine brengt. en wat extra leuk is: de artikelen worden ingesproken door een lid van ons, Gerrianne Groen. Zij is al twee edities onze voorlezer nadat ze zich bij ons had gemeld als alternatieve stem voor de cbb-dame. Haar stem sprak ons meer aan. maar daarvoor reed ze wel elke keer een dik uur naar de cbb-studio en moest daar dan alles achter elkaar inspreken. bovendien was het inplannen ervan best ingewikkeld in haar volle agenda. met als resultaat een mooi ingesproken magazine, maar in 4 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 een bijzonder ontoegankelijke app. dat moest toch beter kunnen?! Gerrianne dook daarom in de wereld van de podcastplatforms en vond er eentje die perfect werkt voor ons én voor haar. Zij spreekt de artikelen lekker thuis in en zet ze online, wij sturen jullie alleen maar de link, waarmee jullie nu zonder gedoe dit magazine en de volgende edities kunnen beluisteren. We zijn je dankbaar Gerrianne! nieuwsgierig geworden naar deze doortastende dame? Lees de Zes Vragen aan gerrianne op pag 26.
7 meI: specIAl brAIns GrAVel toertocHt buiten zijn is altijd fijn. en op de fiets kun je al je energie kwijt, zeker als je ook nog eens AdHd hebt. om meer bewustzijn te creëren over AdHd, slaan specialized en Impuls & Woortblind de handen ineen. Voor wie geen fietser is: specialized is hét topmerk voor o.a. mountainbikes. op 7 mei organiseert specialized de Special Brains gravel Toertocht in en rond Arnhem. lekker buiten zijn en genieten van de mooie natuur die Arnhem en omgeving te bieden heeft. de inschrijfgelden en donaties, voorafgaand en op deze dag, komen ten goede aan Impuls & Woortblind. Van de opbrengst organiseren wij, samen met oudervereniging balans, een mooi evenement voor kinderen met AdHd en hun ouders, later dit jaar. Meld je nu aan en/of doneer! Wil jij je ook inzetten voor kinderen met AdHd en een mooie rit maken op je gravelbike of mountainbike? schrijf je dan nu in via deze link. Je kunt kiezen uit twee verschillende afstanden: 50 en 80 kilometer. deelname kost € 25,-. na afloop zorgt specialized voor een drankje en wat lekkers te eten. onZe WerKGroep onderWIJs: Iets Voor Jou? tijdens de laatste Algemene ledenvergadering deden we een oproep om je aan te sluiten bij de Werkgroep onderwijs. drie mensen meldden zich toen aan, maar helaas zijn de namen niet allemaal in de notulen terechtgekomen. Van twee van hen weten we niet wie ze waren. Jammer! laat dus nog even van je horen. of lees je dit nu voor het eerst en heb je goede thema's of suggesties die helemaal thuishoren in de Werkgroep onderwijs, neem dan snel contact op. bel met Karin Jahromi 06- 53 356 712 of mail naar info@praktijkrepetitio.nl. elke mAAnd een webinAr, grAtis Voor jou! lekker vanuit je luie stoel kennis opdoen over Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie. en dat elke maand en ook nog helemaal voor niks? dat kan! omdat je lid bent van Impuls & Woortblind. Komende maanden hebben we de volgende webinars voor je: 15 maart: Zo werkt werken met dyslexie wél 22 maart: AdHd-medicatie Q & A met rob pereira 18 april: Aan het werk met (o.a.) AdHd? soms is hulp fijn 10 mei: eHbo-kit dyslexie op de basisschool 13 juni: AdHd en emotieregulatie meer info en aanmelden per webinar? Klik op de titel in onze online webinar-agenda. 5 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
interview Dit kan ik echt goed 6
I n een jaar tijd is het leven van wethouder Peter Duvekot (45) compleet veranderd. De omslag is een bijzonder moment. Een vriendin met de diagnose ADHD raadt hem aan om het medicijn Ritalin uit te proberen. “Dat was een bijna magische ervaring.” tekst: marjolein bax In eerste instantie verwerpt peter het idee. “Ik kon me echt niet voorstellen dat ik AdHd had, ik zag mezelf niet als het klassieke springerige jongetje.” maar naarmate meerdere mensen hem zeggen dat ze vermoeden dat hij AdHd heeft, probeert hij het toch. met een onverwachts effect. “opeens was er ruimte in mijn hoofd. Ik had dit nog nooit eerder gevoeld.” I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 stip op de horizon peter gaat naar AdHdcentraal en krijgt daar de diagnose AdHd. “Ik ben inmiddels een jaar officieel AdHd’er en dit heeft een enorme impact op mijn leven. er is achterlijk veel gebeurd in een jaar tijd. dat is niet te onderschatten. 44 jaar lang was ik gewend om dingen anders dan de rest en voor mijn gevoel fout te doen. Ik dacht dat het nou eenmaal zo was, dat ik dingen blijkbaar gewoon niet kon.” de belangrijkste verandering voor peter is dat hij tegenwoordig een stip op de horizon kan zetten en daarnaartoe kan werken. tot een jaar geleden viel hij van de ene in de andere relatie en was hij een echte baan-hopper. “Ik was altijd ad hoc bezig en het leek alsof dingen mij overkwamen. Alsof ik niet zelf de keuze maakte, maar van de ene in de andere situatie terecht kwam.” 7
sinds zijn diagnose kan peter veel beter bedenken wat hij zelf wil. en hoe hij een planning kan maken om dat doel te bereiken. de medicatie helpt hem daarbij. “Het geeft me veel ruimte in mijn hoofd. Het helpt met orde scheppen en overzicht houden.” ook de cognitieve gedragstherapie die hij na zijn diagnose kreeg, hielp hem hierbij. problemen met plannen een belangrijke stap daarbij is dat hij door de diagnose erkent én accepteert dat hij een probleem heeft met planning. een stagebegeleider zei ooit tegen peter dat het plannen van zijn agenda vast wel goed zou komen, ‘want dat kan echt iedereen’. “maar vaardigheden die voor andere mensen zo vanzelfsprekend zijn, krijg ik niet onder de knie. dat is een veelvoorkomend probleem bij mensen met een neurodivers brein. daardoor heb ik lang gedacht dat ik laks ben en anders dan de rest. nu weet ik dat ik het gewoon echt niet kan en dat ik het niet expres verkeerd doe.” jobhoppen tot zijn diagnose heeft peter veel verschillende beroepen gehad. Al die banen koos hij nooit echt heel bewust. Hij rolde er voor zijn gevoel altijd maar een beetje in. Grappend zegt hij daarover: ‘ik heb van alles gedaan en ben alleen geen kapper geweest’. “Ik ben begonnen bij het maatschappelijke werk, was woonbegeleider, acteur, docent en manager bij een praktijk voor fysiotherapie. Ik heb lang gedacht dat ik van die afwisseling hield. maar je moet uiteindelijk ook langere tijd 8 presteren en werkervaring hebben om verder te kunnen groeien. op een gegeven moment was het wel genoeg geweest met al dat jobhoppen en realiseerde ik me dat ik dat eigenlijk niet meer leuk vond. bovendien waren al die wisselingen ook niet altijd mijn eigen keuze. Zo gaf ik vijf jaar lang les bij een mbo-school en daar moest ik een didactisch getuigschrift voor hebben. de opleiding daarvoor heb ik nooit voltooid, omdat ik de opdrachten niet maakte. daardoor kon ik niet langer als docent blijven werken.” wethouder Het enige constante in peters leven is dat hij al twintig jaar actief is in de politiek. Van die hobby heeft hij inmiddels zijn werk gemaakt, want sinds mei 2022 jaar is peter wethouder in dronten (Flevoland). “Ik ben heel blij dat ik iets gevonden heb wat ik volgens mij echt goed kan. Ik vond de politiek altijd al leuk maar zag me daar niet mijn werk van maken. door mijn diagnose voelde ik mij minder onzeker en durfde ik die stap wel te zetten.” Vanaf het begin is peter erg open over zijn diagnose. “Ik was nog maar net wethouder toen ik in een interview vertelde over mijn AdHd. Ik kreeg een mail van een andere AdHd’er die het fijn vond om te lezen dat je dit kunt bereiken. daarom blijf ik het overal benoemen.” negatieve reacties krijgt hij eigenlijk nooit, al vraagt er weleens iemand of hij het label wel nodig heeft. “dan leg ik uit dat ik het echt nodig heb gehad. Het heeft me geholpen dingen te verklaren. en om eerlijk te kunnen zeggen dat ik iets niet kan en daar hulp bij te vragen.”
Ik was altijd ad hoc bezig tijdens zijn werk ondervindt hij ook de positieve kanten van AdHd. “Van collega’s hoor ik dat ik onderwerpen op een positieve manier ter discussie stel. niets is vanzelfsprekend voor mij en ik denk vaak out-of-the-box. Ik ben een echte non-conformist en dat komt ook door mijn AdHd.” peter heeft het sociale domein in zijn portefeuille en is dus veel bezig met sociaal beleid. daarbij hecht hij veel waarde aan ervaringsdeskundigen. Vooral bij maatschappelijke dienstverlening vindt hij het belangrijk hun mening te horen. “In de ideale wereld luisteren we als politici eerst naar ervaringsdeskundigen en gaan we daarna denken hoe we dingen aanpakken.” focus op wat je wel kunt tijdens de coalitieonderhandelingen heeft peter wel eens gekscherend gezegd ‘Ze krijgen subsidie I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 voor mij, daarom mag ik hier werken’. maar hij hoopt oprecht dat hij andere mensen kan laten zien dat dit mogelijk is. “dat ze denken ‘die gast heeft gestoeid en worstelingen gehad tijdens zijn leven, maar is eruit gekomen’.” Hij hoopt andere mensen te inspireren met zijn verhaal. “Je kunt zo vastzitten in je eigen stiekeme wereldje. Je denkt dat je alles fout doet en je probeert het stil te houden. dat is echt doodzonde. Veel mensen geven zichzelf de schuld van dingen die ze niet kunnen. Als je weet dat AdHd daar een rol in speelt, kun je die gedachten overboord zetten. Ik hoop dat iedereen het zichzelf gunt om uit zo’n situatie te komen. om in te zien dat je iets kunt bereiken, ook al heb je AdHd. Focus op wat je wel kan en niet op wat je niet kan. dan word je nog beter in waar je nu al goed in bent.” 9
VerGoede dySlexiezorG SlAAT de plAnK Weer MiS In het programma Kassa kwam onlangs zeer terecht de zorgwekkende stand van zaken rond de vergoede dyslexiezorg aan de orde. Het zogenoemde dyslexieprotocol 3.0 doet op veel fronten geen recht aan de dyslect. daarnaast blijft de toegang tot hulp voor kinderen die net geen dyslexie hebben een groot probleem. teKst: KArIn JAHromI W 10 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 ie heeft er verzonnen dat dyslexie alleen een leesprobleem is en geen spellingsprobleem? dat is namelijk het hoofdcriterium van Dyslexieprotocol 3.0. maar wie bekend is met dyslexie, weet dat het een veelkleurige waaier is van talrijke zwakkere kanten én talenten. Het gaat niet alleen over moeite met lezen. ook over problemen met automatiseren van spellingsregels en soms rekenregels. daarnaast zijn er kwaliteiten. Zo kijken dyslecten vaak net even anders naar dingen. Ze zien uitdagingen waar anderen een probleem zien, denken vaak out-of-the-box en komen met het ‘ping’ idee. Ze schrijven boeken (ja!) en stampen als neurodiverse ondernemer een multinational uit de grond. Zowel met het huidig lineaire onderwijssysteem als met de beperkte en achterhaalde dyslexie-opvatting hebben de meeste (neurodiverse) ouders en hun dyslectische kinderen niets, is onze ervaring. gebutst en gedeukt dan is daar dus het nieuwe dyslexieprotocol 3.0, dat bovengenoemde kinderen moet helpen. met alleen vergoeding voor wie zeer zwak scoort op het lezen. een leerling die net goed genoeg leest maar wel grote moeite heeft met spellen, heeft pech. de school moet van het spellingsprobleem overigens wel een aantekening maken in het leerling Volg systeem. of en hoe het kind hiervoor ook extra hulp krijgt, is per school verschillend. los van wat we vinden over de inhoudelijk beperkte dyslexieopvatting van het protocol is er met de verwijzing meestal ook veel tijd gemoeid. te veel. soms neemt het enkele schooljaren in beslag. en blijkt uiteindelijk een leerling niet dyslectisch, dan is het terug bij af. met alle narigheid van dien. sommige ouders laten het er dan niet bij zitten en gaan zelf verder op zoek. op die manier krijgen dyslexiecoaches zoals ik deze kinderen in hun praktijk. Veel te laat natuurlijk. Gebutst en gedeukt maar wel in de gelukkige omstandigheid dat de ouders het traject bekostigen. Wat er gebeurt met kinderen van ouders die dit niet kunnen betalen, laat zich raden. Vergoede zorg ≠ goede zorg Het moet dus echt anders. ook de - goedbedoelde - motie van cdA-Kamerlid rené peters om scholen de leerlingen te laten screenen en begeleiden kan me niet echt verwarmen. en waarom niet? omdat veel dyslectische kinderen vaak helemaal niet gebaat zijn bij de aanpak van het huidige vergoe
dingsmodel en de bijbehorende behandeltrajecten. Gezien de vaak creatieve en sensitieve aard van deze kinderen zou er ook een goede keuze moeten zijn voor trajecten die nu nog buiten de vergoedingssfeer liggen. omdat die vaak beter aansluiten bij hun leer- en ondersteuningsbehoefte. tijd voor kennisupdate over dyslexie Vergoeding van ‘niet evidence based’ dyslexiebehandelingen vraagt wel om een grote ongemakkelijke draai in de kijk op dyslexie en ‘bewezen effectiviteit’ van de aanpak. Wat nu wetenschappelijk de norm en leidend is, moet dan inschikken ten gunste van meer holistisch gerichte kennis en ervaring. ook over de effectiviteit van bepaalde behandelingen. Het wordt tijd dat bredere kennis over dyslexie als vorm van neurodiversiteit en nIet puur als leesprobleem verplichte kost wordt op pabo’s en aanverwante onderwijsinstellingen. Wat mij betreft ook bij de huisartsenopleiding. Huisartsen zijn vaak de verwijzers naar vergoedingstrajecten, zeker als er ook AdHd, autisme of ernstige faalangst meespeelt. Zij zijn doorgaans onvoldoende op de hoogte over dyslexie en neurodivergente eigenschappen. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 Ze komen daarmee kennis te kort om een goed gesprek met ouders te voeren over waar het kind mee zit en wat de beste hulp is. Het stoornisdenken is ook bij (huis)artsen nog de norm. deze – in onze ogen- beperkte én beperkende blik kan de eigenlijke hulpvraag vertroebelen en verkleint daarmee de kans op een passend hulptraject. doe met ons mee! We zijn blij met de reuring rondom het onderwerp dyslexiezorg. er moet nog veel gebeuren voordat de zorg op de juiste en rechtvaardige manier plaatsvindt. er moeten nog veel mensen en instanties wakker gemaakt en overtuigd worden. maar er zijn óók al veel signalen dat er verandering op komst is. We zien het als onze taak om ons hiervoor in te zetten en hierin het voortouw nemen. maar dit kunnen we niet alleen. dit is dus ook een oproep om van je te laten horen. Zodat we als vereniging met een evenwichtig alternatief kunnen komen. dan komt de stip aan de horizon vanzelf binnen bereik. bekijk de Kassa-uitzending van 21 januari 2023 meer over de Motie van René peters, de mogelijke uitvoering en gevolgen 11
Bij ieder dekseltje N Ik luister graag naar podcasts. Het is voor mij een ontspannen manier om onderweg het nuttige met het aangename te verenigen. Helaas verzuip je gemakkelijk in het immense aanbod van podcasts en de wisselende kwaliteit ervan. daarom geef ik hierbij een korte aanzet voor je eigen ontdekkingstocht. tekst: AnnemArie VAn essen 12 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 aast de podcasts die ik hieronder noem over bijvoorbeeld AdHd en neurodiversiteit is het soms lastig om iets te vinden dat past bij jouw eigen specifieke situatie. daarom wil ik beginnen om www.podcastzoeker.nl onder je aandacht te brengen. op deze website kun je heel gemakkelijk met een zoekwoord in (bijna) alle opgenomen nederlandstalige podcasts zoeken. Zo komen er soms ook verrassende en voor jou nog onbekende podcasts naar voren. over over bijvoorbeeld dyscalculie. dynamika conceptuele denkers podcast sjan Verhoeven van dynamika heeft zelf AdHd en dyslexie en is hier openhartig over in haar gesprekken met mede-conceptuele denkers. elke aflevering van ‘Wat is jouw verhaal’ zet me aan tot denken of verbreedt mijn kennis over dyslexie, Ad(H)d, dyscalculie, autisme of hoogbegaafdheid. sjan geeft veel informatie over het conceptuele denken en in elke podcast zitten bruikbare tips en tools. de kracht van de gesprekken zit wat mij betreft in de verschillende invalshoeken waarmee het conceptuele denken (en ook neurodiversiteit) wordt belicht. daarnaast in zoveel verschillende gasten met allerhande ervaringen en hun reflectie erop. de podcasts zijn onder andere te vinden op https://www.geniaaloprechts.nl/nieuws-media/ podcasts-met-conceptuele-denkers.html studio brein podcast In studio brein, een podcast van het Vlaamse breinwijzer, brengen eva moeraert en maaike Verstraete je boeiende verhalen over ons unieke brein, neurodiversiteit en de wondere wendingen van onze hersenen. Het eerste seizoen bestaat uit zes ervaringsverhalen, waaronder eentje over Add. seizoen twee duikt in de diverse facetten van het brein. ook vind je er een reeks over verslaving en het brein. Ik vond de aflevering over linkshandigheid ook buitengewoon boeiend. https://www.breinwijzer.be/studio-brein/ Adhd dingen In de podcast AdHd dingen voert nirma Haggenburg (zelf AdHd) persoonlijke en informatieve gesprekken over het leven met AdHd en alles wat daarbij komt kijken. Ze spreekt met
past een podcast! verschillende deskundigen over AdHd-gerelateerde onderwerpen, zoals lopende onderzoeken over AdHd en medicijngebruik. Zo zijn er twee afleveringen met rob pereira over wat AdHd nu eigenlijk is en over medicatie en alternatieve geneesmiddelen. Zelf werd ik ook erg geïnspireerd door de aflevering met Anne-marie Hartmann over snellezen, de techniek en het hoe en waarom ervan. op de website www.adhddingen.nl worden alle afleveringen kort ingeleid en krijg je directe links naar genoemde informatie in de aflevering. minpuntje: soms is het geluid wat slecht. Adhd bij vrouwen Jorna postma is AdHd-coach en -zoals ze dat zelf schrijft- ‘ook zo’n AdHd vrouw’. Haar podcasts barsten van de energie en informatie. Ze heeft podcasts opgenomen over onder andere executieve functies, emotieregulatie, financiën en allerhande AdHd-gerelateerde onderwerpen. Heel interessant zijn haar podcasts met vragen van luisteraars. daarnaast vind ik haar afleveringen waarin ze de positieve aspecten benadrukt en hoe je een kracht als hyperfocus kunt inzetten heel inspirerend. Via https://www.jorjoy. nl/category/podcast/ kun je alle afleveringen vinden en beluisteren. Add something special deze podcast wordt gemaakt door carola de Wit (zelf Add). Ze heeft nu een -hopelijk- tijdelijke break vanwege een opleiding, schrijft ze. dat geeft ons de gelegenheid om de 37 al gemaakte podcasts te beluisteren. Via haar website heb je een mooie ingang naar alle delen: https://www.addsomethingspecial. nl/podcast/. Zelf vond ik de link https://www.podcastzoeker.nl/ podcast/add-something-special met een korte inhoudsomschrijving per aflevering nóg iets fijner doorzoekbaar. natuurlijk heb ik aflevering 9, over de Ad(H)d cafés van Impuls & Woortblind, maar eens op de speaker gezet. Wat een herkenning! https://www.podcastzoeker.nl/podcast/add-somethingspecial/09-adhd-cafes-van-vereniging-impuls-&-woortblind?q=9 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 de hersenbrekers mijn bonustip is de podcast 'de Hersenbrekers'. Zoals ze zelf schrijven: “met humor en een nuchtere blik ontrafelen wij samen op een gezellige manier hoe ons brein en ons gedrag werkt. We nemen je mee met echte voorbeelden en geven je zelfs experimenten om zelf ook te werken aan een gelukkiger leven.” Waarbij het leuk is om bijvoorbeeld in aflevering 28 nirma Haggenburg weer tegen te komen. https://www. podcastzoeker.nl/podcast/hersenbrekers-podcast impuls & woortblind magazine – luisterversie natuurlijk mag deze ook niet ontbreken in dit overzicht! Vanaf nu kun je ons magazine ook via een podcast beluisteren: de Impuls & Woortblind magazine podcast. Klik op een artikel dat je wilt beluisteren of beluister gewoon het hele magazine van voor tot achteren. dat kan via deze link. Zo zie je maar: er valt nog genoeg te bespreken én te beluisteren. 13
Heb je ADHD? op 17 maart 2020 kreeg ik Het Verlossende telefoontje. met vlag en wimpel ‘geslaagd’ voor mijn diagnostisch AdHdonderzoek! Geen verrassing, wel enorme opluchting en het gevoel dat ik vanaf nu echt een andere koers ging inzetten. ondanks de berg van obstakels waar ik me nu des te bewuster van was. Het ontbrekende puzzelstukje was gelegd, mijn leven 2.0 kon beginnen. tekst: denise smeijers 14 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 V oor veel laat gediagnosticeerde volwassenen is mijn verhaal herkenbaar, denk ik. Helaas weten we ook allemaal dat een AdHddiagnose niet alleen opluchting en (h)erkenning brengt. Het legt ook de druk op je om er iets mee te doen, je verantwoordelijkheid te nemen en je niet te verschuilen achter dat ‘label’. Het echte werk begint pas als je eenmaal weet dat je AdHd hebt, en het leven 2.0 is niet zomaar opgestart. je kunt het niet alleen doorgaans moet je dit ook niet in je eentje willen proberen. maar ondertussen moet je wel netjes (inmiddels tot wel 1,5 jaar!) op je beurt wachten om aan hulp via je lokale GGZ-instelling te komen. Zelf sneller hulp regelen kan ook, maar de meesten van ons hebben met de huidige astronomische inflatie geen losse honderdjes liggen voor een coach (algauw gemiddeld 90 euro per uur). en de wereld van ‘moeten’ en ‘gewoon doen’ draait vrolijk door. Het voelt ondoenlijk om dan met jezelf aan de slag te gaan. Zeker als externe omstandigheden (blijven) tegenwerken en je je misschien al slecht voelt. geen passende hulp Zelf bouw ik nu bijna drie jaar aan mijn leven 2.0 en sinds vorig jaar ben ik vrijwillig contactpersoon voor Impuls & Woortblind. Verreweg de meeste vragen in mijn mailbox gaan over passende hulp. met een standaard diagnose- en behandeltraject binnen de GGZ, lopen de meesten tegen deze dingen aan: • last blijven houden van niet-helpende gedragingen en
Regel hulp via de Wmo! denise smeijers patronen, ook na (intensieve) hulpverlening • blijvende gevoelens van angst en/of depressie, tot wel jarenlang • Gemis van daadwerkelijk begrip en (h)erkenning • Gemis van een persoonlijke klik met hulpverlener, het gevoel hebben niet te kunnen levelen • te weinig beschikbare tijd en onduidelijkheid rondom afspraken • Geen of weinig expertise op het gebied van AdHd Het valt me op dat zij overkoepelend vaak het verlangen uitspreken om gezien te worden als persoon in totaliteit, niet als patiënt met AdHd. Hulpzoekers spreken vaak ook van meer ‘praktische hulp’. Vaak kunnen zij niet helemaal benoemen hoe dit er dan uit moet zien voor ze. maar wat ze aangereikt krijgen in reguliere therapie en behandeling, slaat veelal niet aan en is niet toe te passen in het dagelijks leven. mijn redding: de wmo Voor mij zijn dit soort hulpvragen een wereld van herkenning! Zelf had ik er na een jaartje GGZ ook schoon genoeg van. uiteraard omdat het me allemaal te langzaam ging en het zonder geduld algauw uitzichtloos lijkt. maar ik wilde vooral geen patiënt meer zijn, daar voelde ik me niet mee geholpen. daarom deed ik een beroep op de Wmo, via een persoonsgebonden budget (pGb). op die manier kruiste mijn pad zich met dat van een fantastische vrouw die wél aan de juiste knoppen wist te draaien en met veel toewijding, liefde en geduld het allerbeste in mij naar boven haalde. Ik heb het echt allemaal zelf gedaan, maar zonder haar hulp had ik er nu nog heel anders bijgezeten. en voor mij I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 zeker niet de eerste prioriteit maar toch heel fijn: haar hulp betaalde ik volledig vanuit mijn pGb. hulp aanvragen via de gemeente Als ik dit soort vragen krijg, wijs ik dan ook altijd op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). deze is erop gericht dat iedereen kan meedoen in de maatschappij en zelfredzaamheid behoudt. met een diagnose AdHd, maatschappelijk bezien een beperking, kun je een beroep doen op de Wmo om passende hulp in te schakelen bij jouw hulpvragen. bijvoorbeeld een coach, gedragsdeskundige of een ambulant begeleider. Hiervoor kun je je melden bij het Wmo-loket in jouw gemeente. In een persoonlijk gesprek met iemand van(uit) de gemeente bespreek je vervolgens waarmee je vastloopt en samen formuleer je ondersteuningsdoelen 15 jules August
om zelfredzaam te blijven of (weer) te worden. Als je voldoet aan de criteria (bijv.: wat jij nodig hebt, kan ‘jouw eigen netwerk’ echt niet bieden, wat vaak zo is bij Ad(H)d), krijg je een indicatie. daarbij wordt meteen bepaald hoe lang je recht hebt op deze zorg. meestal 6 maanden tot een jaar, met de optie tot verlenging. pgb of zorg in natura Vervolgens is het de vraag of je die ondersteuning ‘in natura’ (Zorg in natura=ZIn) krijgt of via een persoonsgebonden budget (pGb). Veel gemeenten hebben contracten met deskundige hulpverleners. Zit daar iemand bij die geschikt is voor jou, dan krijg je hulp via ZIn. Als er geen contracten met geschikte hulpverleners zijn en/of je hebt zelf een betere optie gevonden, kun je ook een pGb toegewezen krijgen. In dit geval koop je met je beschikbare budget zelf je zorg in. Je houdt ook zelf de financiële administratie hiervoor bij. Klinkt als iets wat je totaal niet moet willen als AdHd’er, maar een geruststelling: afhankelijk van welke afspraken je precies maakt, verloopt uitbe16 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 taling uit je pGb doorgaans automatisch en hoef je alleen maandelijks te checken hoeveel budget je nog over hebt. Afhankelijk van jouw thuissituatie betaal je een kleine maandelijkse bijdrage via het cAK, nooit meer dan €19. Het kan ook minder zijn, of er wordt helemaal geen bijdrage gevraagd. maak er gebruik van Veel mensen met AdHd blijken totaal niet op de hoogte te zijn van deze vorm van ondersteuning. terwijl je hier toch echt aanspraak op kunt maken door die vier lettertjes die je hebt. Ze hebben geen flauw benul van de mogelijkheden die de Wmo biedt. dat gold ook voor mijzelf. en dat terwijl die mogelijkheden er niet voor niets zijn! blijf jij dus ook ondanks je goede wil vastlopen en/of je slecht voelen? Voel je je van het kastje naar de muur gestuurd? durf een beroep te doen op de hulpmiddelen waar je gebruik van mag maken met AdHd. Hulp vanuit de Wmo kan echt het verschil maken. Het is weliswaar zo dat je het toch zelf moet doen, maar dat betekent niet dat je het helemaal alleen hoeft te doen!
NOOR column: susAn slIep M ijn dochter en ik zitten in het kleine kantoortje van de psycholoog. Ze heeft zelf al twee gesprekken over haar aandachts- en concentratieproblemen gehad en nu ben ik met haar mee om meer te vertellen over haar gedrag in haar vroege jeugd en het verloop van haar ontwikkeling. Het is een gesprek vol herinneringen aan tijden waarin ze ons nog dagelijks nodig had. Aan de hand van de psychologe lopen we in anderhalf uur samen door haar jonge leven. soms sta ik even stil, een andere keer houdt zij de pas in en zo rijgen we de herinneringen van haar jeugd aan elkaar. Het is confronterend om te merken hoe we haar gedrag, onbewust, altijd hebben vergeleken met dat van haar broer, waardoor haar symptomen verwaarloosbaar leken. Vermoeid en hongerig van het gesprek duiken we samen een café binnen voor koffie en lunch. Zonder de psycholoog erbij praten we over betekenisvolle momenten die indruk op haar hebben gemaakt. over zorgen die ik heb gehad en soms nog steeds heb. over gezien en erkend worden en over accepteren dat je goed bent zoals je bent. bij mij resoneert vooral de vraag of we dit traject niet eerder hadden moeten inzetten. We hebben haar altijd ondersteund en zo goed mogelijk proberen te helpen maar is het genoeg geweest? na anderhalf uur vertrek ik naar huis en zij gaat nog even met vrienden op pad. We nemen afscheid en ik kijk hoe zij de drukte van de stad in fietst en al snel opgaat in de menigte. daar fietst een jonge vrouw, een hardwerkende studente, een trouwe vriendin en een onderwijs-assistente die het afgelopen jaar op de proef is gesteld voor een drukke groep 8 maar niet heeft opgegeven. Ze worstelt nog steeds met het vinden van een balans tussen enerzijds veel uitgaan en met vrienden afspreken en anderzijds rust nemen. tussen uitstellen en plannen en al die andere zaken waar AdHd je flink bij kan uitdagen. maar één ding is heel duidelijk: als iemand klaar is voor het leven dan is zij het wel. 17 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
CurSuS onBeperKT onderneMen MeT AdHd Als je AdHd hebt, kom je soms niet tot je recht in loondienst. dus start je je eigen bedrijf. Jouw bijzondere brein biedt jou zeker kansen als ondernemer. maar het zorgt ook voor specifieke uitdagingen. speciaal voor ondernemende mensen met AdHd start op 25 mei a.s. de cursus onbeperkt ondernemen met AdHd. Iets voor jou? teKst: InGrId VerHeul - AssocIAte proFessor strAteGIc entrepreneursHIp erAsmus unIVersIteIt I 18 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 nclusiviteit is een modewoord geworden, en niet zonder reden. er is een groeiend besef dat ‘andersdenkenden’ (niet-conventionele mensen, die ‘afwijken’ van de norm) aanjagers zijn van innovatieve en creatieve oplossingen voor urgente problemen. en daarmee dus een belangrijke rol spelen in het stimuleren van economische, sociale en maatschappelijke vooruitgang. steeds meer bedrijven zetten in op een (neuro-)divergent personeelsbestand. een bekend voorbeeld is microsoft’s Autism Hiring programma. ook het nederlandse hightech bedrijf Asml meldde recentelijk nog dat hun innovatiekracht drijft op neurodiverse medewerkers, o.a. met AdHd en autisme. omdat zij “bovengemiddeld presteren in analytisch denken, logica, creativiteit en out-of-the-box-denken” (mt/sprout, 31 aug. 2022). Vaak weinig waardering dit betekent niet per se dat je als “buitenbeentje” ook daadwerkelijk wordt gewaardeerd voor je onconventionele kijk op zaken. In veruit de meeste organisaties betekent diversiteit nog niet automatisch inclusiviteit, ookal hebben we daar allemaal de mond vol van. daarnaast is het nog maar de vraag of je als niet-conventionele werknemer überhaupt de ruimte krijgt om te doen waar je goed in bent. behoefte aan autonomie om talent goed te benutten is het belangrijk dat er een match is tussen een persoon en zijn/ haar werkomgeving. In loondienst worden vaak verschillende eisen gesteld waar niet-conventionele medewerkers moeite mee hebben. Zo kan iemand met AdHd moeite hebben met het afronden van een project, deadlines missen of afspraken vergeten. daarnaast zien we dat niet-conventionele werknemers vaak meer behoefte hebben aan autonomie en flexibiliteit om hun werk in te richten zoals zij dit zelf willen en/of nodig hebben. Het is
ingrid verheul dan ook zinvol om te zien hoe ondernemerschap (of het hebben van een eigen bedrijf) bijdraagt aan het welzijn en het optimaal benutten van de talenten van deze groep. talent voor opstarten We weten inmiddels dat mensen met AdHd (en dan met name de hyperactieve variant) vaker kiezen voor een eigen bedrijf dan voor een baan in loondienst. mensen met AdHd zijn vaak op zoek naar prikkels. Het ondernemerschap biedt hun een mooie uitdaging en afwisselend werk. daarnaast zijn mensen met AdHd vaak creatief, ze hebben (in goeden doen) veel energie, durven risico’s te nemen en zijn actiegericht. Allemaal hard nodig om een eigen bedrijf van de grond te krijgen. maar AdHd is niet alleen positief voor het hebben van een eigen bedrijf. Zeker in de start- en overlevingsfase van een bedrijf zijn ondernemende skills nodig die matchen met AdHd, zoals kansen zien, innoveren, I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 risico nemen, en proactief zijn. maar na de opstartfase zijn juist meer administratieve en organisatorische skills nodig, zoals plannen, structureren, focus op details, en routinematig werken. Vaardigheden waar personen met AdHd doorgaans minder goed in zijn. niet-conventionaliteit, zoals het hebben van AdHd, gaat dus niet alleen gepaard met unieke talenten, maar heeft vaak ook een keerzijde. ‘eigen baas’ is relatief In het algemeen biedt het hebben van een eigen bedrijf niet-conventionele ondernemers1 de flexibiliteit om eigen keuzes te maken en het werk op een manier te structureren die aansluit bij hun behoeften en ‘lifestyle’. toch is het belangrijk om te beseffen dat ‘niet-conventionaliteit’ zowel in loondienst als binnen het ondernemerschap positieve en negatieve kanten heeft. de mogelijkheid om eigen baas te zijn is een belangrijke motivatie om ondernemer te worden. maar in de praktijk blijkt vaak dat 19
1ondernemers kunnen op verschillende manieren niet-conventioneel zijn. bakker & mcmullen (2022) maken hiervoor onderscheid naar 5 belangrijke dimensies, waaronder de fysieke dimensie (bijv. gender, leeftijd & handicaps), mentale of cognitieve dimensie (bijv. AdHd, IQ, trauma), culturele dimensie (bijv. religie, etniciteit, vluchteling), economische dimensie (bijv. armoede, toegang tot onderwijs), en gedragsdimensie (bijv. ex-criminelen). er een grens is aan het ‘eigen baas zijn’. Je hebt ook als ondernemer te maken met tal van stakeholders van wie je afhankelijk bent en met wie je moet samenwerken. Altijd een tandje bijzetten Helaas gaat niet-conventionaliteit bovendien nog vaak gepaard met stigma. dit kan een belangrijke uitdaging vormen in de interactie met, en bij het overtuigen van, relevante stakeholders. Zoals investeerders, medewerkers, klanten, en andere partners. onconventionele ondernemers krijgen vaak te maken met structurele barrières die samenhangen met het feit dat ze anders denken, anders handelen, of er anders uitzien. dit betekent dat zij vaak meer gedreven moeten zijn en meer energie moeten stoppen in het overtuigen van anderen ‘dat ze het in zich hebben’ om een succesvol eigen bedrijf te runnen. Ze moeten altijd net dat tandje bijzetten. ook als de energie even op is. doen ze dit niet, dan lopen ze het risico dat potentiële investeerders, partners en klanten hen als minder capabel zien. daarmee is de kans groot dat ze steun mislopen die nodig is om hun bedrijf tot een succes te maken. 20 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 cursus onbeperkt ondernemen een onderneming starten en runnen als je AdHd hebt, vraagt soms meer van je dan je aanvankelijk dacht. tegelijkertijd biedt het kansen om je talenten optimaal te benutten. beide kanten komen aan bod in de cursus onbeperkt ondernemen. • doel: de cursus biedt kennis en advies over het omgaan met AdHd bij het starten en runnen van je eigen bedrijf, en brengt deelnemers in contact met andere ondernemers met AdHd. de cursus richt zich op de bewustwording, acceptatie en (waar mogelijk) het benutten van de rol die AdHd speelt binnen de verschillende facetten van het ondernemerschap, om zo de kans op succes te vergroten. • formAt: Interactief programma voor en door ondernemers met AdHd, in een veilige leeromgeving die neurodiversiteit waardeert en erkent. • WAAr en door wie: erasmus centre for entrepreneur ship i.s.m. rotterdam school of management en experts/coaches op het gebied van AdHd. • Voor wie: startende ondernemers met AdHd die actief bezig zijn met het opzetten van hun bedrijf of die dit op korte termijn willen doen en al een bedrijfsidee hebben. ook ondernemers met AdHd die al even bezig zijn maar zijn vastgelopen, zijn van harte welkom. • wAnneer: Vanaf 25 mei 2023 Voor meer informatie en inschrijving, ga naar: https://ece.nl/ onbeperkt-ondernemen. meer weten? bekijk deze presentatie over aDHD en ondernemerschap van Ingrid Verheul.
ADHD en epilepsie tekst: cAsper slAcHmuylders – student GeneesKunde met Interesse Voor AdHd AdHd komt relatief veel voor bij mensen met epilepsie: tot wel 40% heeft naast epilepsie ook AdHd. Hoe dit komt, is nog onduidelijk. Voor de behandeling van zowel de epilepsie als de AdHd, is het wel goed om dit te weten. W el of niet doorgaan met Adhd-medicatie? Vaak zijn AdHd-behandelaren huiverig om met AdHd-medicatie door te gaan als er sprake blijkt van epilepsie. Ze zijn bang dat dit bijvoorbeeld aanvallen kan triggeren of verergeren. uit de huidige medisch wetenschappelijke literatuur blijkt deze angst veelal ongegrond. Voor methylfenidaat, de huidige standaardbehandeling van AdHd onder jongeren, staat vast dat deze medicatie niet wordt geassocieerd met een hogere aanvalsfrequentie van epilepsie. en vergeet niet: AdHd heeft een groot effect op de kwaliteit van leven. AdHd-medicatie slik je niet zomaar. Goed om te weten dat dit dus prima kan, ook als je epilepsie hebt. Andere anti-epileptica voor mensen met Adhd? Voor de behandeling van epilepsie zijn er verschillende medicijnen, zogenaamde anti-epileptica. Welk anti-epilepticum een arts voorschrijft, is bijvoorbeeld afhankelijk van het type epilepsie, maar ook dan zijn er vaak nog meerdere opties. Als er naast epilepsie ook AdHd speelt, is het goed om dit mee te nemen in de keuze voor een anti-epilepticum. uit onderzoek blijkt dat anti-epileptica impact kunnen hebben op AdHd-symptomen. de uitwerking kan per anti-epilepticum verschillen. bepaalde anti-epileptica lijken AdHd-symptomen te versterken, sommige lijken geen effect te hebben, en weer andere I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 cAsper slAcHmuylders varianten hebben misschien zelfs een positief effect op AdHd-symptomen. onderzoek hiernaar is nog te beperkt om hier het beleid op aan te passen. Verschillende onderzoekers, artsen en ervaringsdeskundigen pleiten om AdHd bij de behandeling van de epilepsie meer naar de voorgrond te trekken. te vaak nog wordt AdHd namelijk in de huidige behandeling van epilepsie over het hoofd gezien. Andersom is het voor AdHd-behandelaren ook goed om meer kennis over epilepsie te hebben. bovenstaande informatie is gebaseerd op een systematisch literatuuronderzoek met behulp van pubmed. daarnaast op gesprekken met medisch behandelaren en ervaringsdeskundigen, die epilepsie in combinatie met AdHd hebben (gehad). Vragen? mail naar info@impulsenwoortblind.nl. Wij sturen je vraag door naar casper. Hij kan je ook de geraadpleegde literatuur mailen. 21
reKenproBleMen en dySCAlCulie Bij VolWASSenen Het is 19 november 2022. We zijn in oegstgeest bij corpus. onze dyscalculietafel is ingericht, de middag ‘mijn brein mag er zijn’ van Impuls & Woortblind begint. We zien vooral (jong) volwassenen en we vragen ons hardop af of we niet beter andere materialen mee hadden kunnen nemen. diagnostiekmateriaal bijvoorbeeld in plaats van een maatbeker, speelgoedkassa en spelletjes zoals regenwormen? teKst: melAnIe VerdAm & Joery stAlenHoeF – ortHopedAGoGen prAKtIJK de enGH n 22 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 iets blijkt minder waar, het zijn de ware publiekstrekkers van onze tafel! mensen die zich herkennen in het liever niet spelen van spelletjes met geld, dobbelstenen en andere vormen van getallen komen bij ons langs. sommigen erkennen ‘zomaar wat te doen’ of de meest gekke trucjes te verzinnen om het spelletje toch mee te kunnen spelen. dat is wat een rekenprobleem met mensen doet. Het zit in zoveel verschillende aspecten van het dagelijks leven verborgen, dat je er ook bijna dagelijks tegenaan loopt. Voor mensen met rekenproblemen zorgt dat vaak voor een toename van (extra) hard werken, (creatief) compenseren, maar ook voor stress en onzekerheid. beperkte automatisering mensen die van zichzelf weten dat ze de tafels vroeger ‘verschrikkelijk’ vonden, koppelen dat niet meteen aan moeite met het spelen van Halli Galli, monopoly, Qwixx of regenwormen. beperkte automatisering, zoals het snel paraat hebben van de tafels in je hoofd, is een onderdeel van rekenproblemen. dit heeft wel degelijk invloed op het vermogen om deze spelletjes te spelen. Versneld tellen, getallen herkennen, combineren en snel reageren, ze zijn allemaal van belang bij het spelen van deze spelletjes. bovendien doen dit soort spellen niet alleen een beroep op het ‘technische rekenvermogen’, maar ook op het emotionele vermogen. Het is niet fijn om te merken dat zo’n ogenschijnlijk eenvoudig spel jou zoveel meer moeite kost dan je medespelers. onzekerheid en stress Forse rekenproblemen en dyscalculie hangen sterk samen met het ervaren van stress en spanning in het dagelijks leven. denk bijvoorbeeld aan het ergens ‘op tijd moeten zijn’. dat doet een groot beroep op gevoel voor tijd, maar ook plannen, organiseren en het vasthouden van alle stapjes die je moet zetten om uiteindelijk -op tijd- op de gewenste eindlocatie te komen. bij zo’n ogenschijnlijk simpele handeling spelen verschillende neuropsychologische factoren mee, die allemaal op een eigen manier kunnen bijdragen aan de moeite om dit technisch voor elkaar te krijgen. beperkt functioneren op één of meerdere van die factoren zorgt ervoor dat, terwijl je ermee bezig bent, je heel hard aan het werk bent. Zonder dat het gevoel van grip en controle toeneemt. dat zorgt vaak voor een toename van onzekerheid en stress, zeker wanneer het uiteindelijk alsnog ‘mislukt’ door te laat te komen of iets te vergeten.
joery en melAnie overlap met Ad(h)d en dyslexie met onze tafel tijdens de corpus-bijeenkomst hebben we vooral geprobeerd deze bewustwording een beetje te vergroten. de invloed van rekenproblemen op een breed scala van dagelijkse activiteiten is groot, zonder dat mensen zich daarvan bewust zijn. Het gevaar om jezelf vervolgens ‘dom’ of ‘niet hard genoeg werkend’ te noemen is daarmee eveneens groot. dat is zonde. Want rekenproblemen en dyscalculie bestaan echt. en net als bij dyslexie, kun je hier onderzoek naar laten doen. Helaas wordt dit (net als bij dyslexie) bij volwassenen veelal niet vergoed. Krijg je de diagnose? dan kun je ook een dyscalculieverklaring krijgen, die zowel inhoudelijk als emotioneel (erkenning) ondersteunend kan zijn. Gedegen dyscalculieonderzoek geeft daarnaast meer inzicht in het volledige neuropsychologische profiel. Hoe komt het dat je last hebt van aanhoudende rekenproblemen? Heb je tekorten op het gebied van het (werk)geheugen, aandacht, benoemsnelheid, planning en/of organisatie? deze gebieden hebben overigens overlap met bijvoorbeeld Ad(H)d en dyslexie. Heb je Ad(H)d of dyslexie, dan herken je wellicht ook een deel van de genoemde rekenproblemen. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 wel of geen onderzoek? In hoeverre is een dyscalculie-onderzoek op latere leeftijd nog zinvol? dat verschilt per individu. een dyscalculieverklaring kan soms handig zijn om een vrijstelling te krijgen van taken binnen het werk of een opleiding. daarnaast geeft onderzoek natuurlijk meer inzicht in jezelf en jouw sterkte- en zwakteprofiel. dat kan bijdragen aan een stukje zelfacceptatie en gevoel van competentie. Hoe hard je ook werkt en welke wondertherapieën er eventueel ook worden aangeboden, dyscalculie blijft. maar dit hoeft niet te betekenen dat je er de rest van je leven (emotioneel) last van houdt. Het gaat om herkennen, erkennen, accepteren en compenseren. daar kunnen diagnostisch onderzoek en eventuele psycho-educatie sterk aan bijdragen. We hopen dat we, met onze aanwezigheid tijdens de bijeenkomst, zoekenden een beetje op weg hebben geholpen. We komen graag terug om dit te blijven doen. op de website www.kwaliteitsinstituutdyscalculie. nl/ vind je een register met postacademisch geschoolde diagnostici en behandelaren op het gebied van dyscalculie. 23
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: kArin jAhromi – bestuurslid en werkgroep onderwijs Inclusief Onderwijs – Meer droom dan daad binnen onze vereniging is belangenbehartiging en lobby een belangrijke pijler. We doen ons best om erkenning en bewustzijn over neurodiversiteit te vergroten. om ons te voeden met kennis en inspiratie bezoeken we ook activiteiten en events die onze visie ondersteunen. Zoals het jaarlijkse congres van ecIo. O 24 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 p 28 november nam ik deel aan het congres ‘de staat van Inclusief onderwijs’ van ecIo (expertisecentrum Inclusief onderwijs). Inclusief onderwijs betekent volgens de definitie van ecIo dat elke student zich thuis voelt op de universiteit, hogeschool of mbo-instelling en dat er een veilig studieklimaat heerst. Inclusief onderwijs is onderwijs dat zich aanpast aan de student in plaats van dat de student zich aanpast aan het ‘one size fits all’ systeem. bij inclusief onderwijs horen termen als: • studentenwelzijn • studentenparticipatie • toegankelijk toetsen en examineren • studeren met neurodiversiteit en/of (functie)beperking • genderdiversiteit • udl (universal design of learning) Al deze onderwerpen en nog veel meer meanderden door de hele dag tijdens de gezamenlijke ochtend- en middagsessies en in de workshops. intentieverklaring Vn-verdrag In de plenaire sessies met deelnemers uit diverse domeinen was er vooral aandacht voor wat er al goed gaat. Wat er al gebeurt bij de diverse onderwijsinstellingen, ‘in de geest’ van het VN-verdrag Handicap. nederland ratificeerde dit Verdrag in 2016. Van de 37 hogescholen en 14 universiteiten in nederland hebben 23 onderwijsinstellingen inmiddels de Intentieverklaring VN-verdrag ondertekend. bij het mbo, met maar liefst 61 onderwijsinstellingen, begint er ook langzamerhand beweging te komen. eén school heeft ondertekend, twee volgen binnenkort. onderwijsinstellingen die de Intentieverklaring ondertekenen, onderschrijven hiermee dat zij zich inspannen om in de geest van het Vn-verdrag zorg te dragen voor inclusief onderwijs. inclusie is wettelijke plicht onlangs is ‘handicap’ (daaronder vallen ook AdHd, dyslexie en dyscalculie in dit geval) zelfs opgenomen in artikel 1 van de Grondwet: discriminatie op grond van handicap is nu officieel bij wet verboden. Inclusie is dus een wettelijke plicht en leeft gelukkig ook steeds meer. In ieder geval onder de deelnemers van dit congres. dat zijn
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE pAnel ochtendsessie ecio udl hoofdzakelijk onderwijsprofessionals van hogescholen en universiteiten. maar ook opvallend veel studenten doen mee. Als dagvoorzitters, tafelgasten en met presentaties in de vele workshops. studenten denken mee Wat zijn dan de concrete opbrengsten bij onderwijsinstellingen die met inclusie aan de slag gaan? Veel ervan is te lezen in ‘De staat van inclusief onderwijs 2022’. een mooi voorbeeld is de universiteit utrecht. In het kader van ‘niet over ons maar met ons’ denken er in elke organisatielaag van de universiteit medewerkers én studenten mee over het beleid en geven ze adviezen aan de verschillende bestuurlijke organen. dat gebeurt ook heel formeel door deelname aan de medezeggenschapsraad. geen dyslexieverklaring tegelijkertijd kwam er ook een wat somberder beeld naar voren over hoe het de studenten vanuit diverse onderwijsinstellingen nu werkelijk vergaat tijdens de studie, colleges en toetsen. Feit is dat ze nog erg moeten opboksen tegen bepaalde wet- en regelgeving. Zo moet bijvoorbeeld een dyslexieverklaring voldoen aan de normen van de stichting dyslexie nederland, ze moet zijn afgegeven door een erkend bureau en ondertekend door een geregistreerd orthopedagoog nVo/bbr of GZ-psycholoog. Veel studenten met dyslexie hebben zo’n dyslexieverklaring niet, omdat ze pas na de basisschool echt vastliepen met hun taalproblemen. een dyslexie-onderzoek is heel prijzig en wordt na de basisschool niet meer vergoed. een pijnlijke regeling in ons land, want zonder zo’n papiertje heb je geen recht op ondersteuning bij toetsen en tentamens. ook werd duidelijk dat je het als student (burger) nog vaak verliest van de staat als je jouw ervaring over ‘verboden onderscheid op grond van chronische ziekte of functiebeperking’ voor de rechter brengt. Wat opmerkelijk is, want de overheid heeft hierin een voorbeeldfunctie. weerbarstige praktijk de zwakste schakel in dit geheel I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 is nog steeds de samenleving zelf. en dat is opvallend want ondanks het feit dat we ons op papier druk maken over tolerantie en acceptie, wil het met die echte inclusie toch niet erg lukken. reacties in de trant van ‘moet dit allemaal nu echt?’, ‘gaat dit niet een beetje te ver?’ zijn relatief veel gehoorde geluiden. ook op veel onderwijsinstellingen is dit sentiment nog steeds sterk aanwezig. dit gaat vaak gepaard met een weerstand om af te wijken van de ‘standaardkaders’. misschien moet je eerst zelf ervaringsdeskundig zijn om de noodzaak van inclusie te zien. en dat is zonde, want het werd vaak genoemd: inclusieve oplossingen zijn meestal niet alleen heel fijn voor die specifieke persoon met de ondersteuningsvraag. maar voor het hele collectief. Voor iedereen. meer lezen? • https://ecio.nl/webinars/ congres-2022-de-staat-vaninclusief-onderwijs/ • https://ecio.nl • https://www.mensenrechten.nl 25
6 VrAGen AAn GerriAnne Gerrianne is de vaste inspreekstem van de voorleesversie van Impuls & Woortblind magazine. Ze geeft les op een basisschool en ze runt haar AdHd+ gezin met drie kinderen in haar eentje. ook is ze een trouwe bezoeker van het online Vragenuurtje Ad(H)d op donderdagavond. naomi Huygen stelt haar zes vragen over haar AdHd. teKst: nAomI HuyGen V . 1 2 26 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 oor je verder leest…ben je nieuwsgierig naar de vrouw achter die fijne voorleesstem? Vanaf nu beluister je het magazine heel simpel via onze eigen podcast! dankzij Gerrianne, die met dit superidee kwam. Geniet ervan tijdens het koken, (af)wassen of autorijden! Je kunt dit artikel dus ook beluisteren in plaats van lezen wAt Vind je het Allerfijnst VAn jouw Adhd? spontaniteit en overal wel de humor van in zien. Ik flap er van alles uit en ben vaak een gangmaker. Heel enthousiast iets toezeggen wat ik nog nooit heb gedaan. de hoofdrol in een schoolvoorstelling bijvoorbeeld. wAt erVAAr je Als het meest belemmerend? moeilijk mezelf kunnen activeren en moeite met taken afmaken. ook schakelen blijft lastig. Als ik in een bepaald ritme zit van werk, heb ik moeite om dan weer aan de vakantie te wennen. Het onderhouden van sociale contacten gaat ook niet vanzelf. een afspraak plannen is voor mij echt een ding (vaak afzeggen, er tegenop zien) en uiteindelijk valt het vaak mee. 3 wAt helpt jou om met je Adhd om te gAAn? medicatie met stip op 1. Vóór de medicatie deed ik altijd maar wat. door de medicatie kon ik een bepaalde structuur aanbrengen en nu gaat het vanzelf. op mijn werk heb ik sindsdien veel meer overzicht en belangrijke papieren blijven niet meer in de tas zitten, zoals voorheen. mijn executieve functies werken echt beter. dat merk ik ook in het runnen van het huishouden en bijvoorbeeld bij het koken. met medicatie kan ik ook beter voor mezelf zorgen op het gebied van slaap en gezonder eten. Het lukt ook beter om de volgende stap te zetten en niet te blijven hangen in gedachten en ideeën. mijn hoofd is minder druk en ik sta minder ‘aan’. ook in de opvoeding ben ik veel consequenter. de wekker reminders worden niet meer eindeloos genegeerd. Ik voel me een betere moeder. Wat daarbij helpt is dat de medicatie ook veel invloed heeft op mijn emotieregulatie. daardoor heb ik meer oog voor de ander. oja, en er is
gerriAnne groen minder rommel in huis. sporten, mediteren en muziek luisteren helpen trouwens ook. 4 5 hoe houd jij in jouw gezin Alle bAllen in de lucht? Wat bij mij werkt: vraag om hulp. en als je de juiste hulp niet krijgt, zet door tot je die wel krijgt. dat je een klik hebt met de betreffende hulpverlener. niet opgeven en goed voor jezelf blijven zorgen. samen delen met andere ouders en open zijn over waar je mee worstelt. Als het een tijdje moeilijk gaat, probeer je schaamte eruit te gooien. Als jouw signaal naar de buitenwereld is ‘niks aan de hand, ik kan het allemaal wel alleen’, dan verandert er niks. blijf delen met ruimdenkende andere ouders die niet oordelen! wAt kAn er op werkVlAk beter Voor mensen met Adhd? Als ik kijk naar mijn wereld, het onderwijs: meer kennis en expertise, zodat kinderen met Ad(H)d echt passende hulp kunnen krijgen. meer experts in het neurodiverse brein op het gebied van o.a. rekenen. Gedragsdeskundigen die niet alleen de beperkingen van labels zien maar ook de positieve kanten. daarnaast pleit ik voor meer aandacht voor emoties op school. dat helpt kinderen enorm om zichzelf beter te leren kennen. Het helpt hen ook om open te zijn over hun AdHd, zonder angst voor de eventuele gevolgen. op mijn werk is het algemeen bekend dat ik AdHd heb. Ik draag ook actief de boodschap uit aan kinderen: ‘Je staat er niet alleen voor. Zelfs de juf heeft AdHd’. 6 wAt wil je de lezers en luisterAArs nog meegeVen? Kennis is macht. Hoe meer je over AdHd weet en met name over jezelf, hoe beter je voor jezelf kunt opkomen en kunt uitleggen hoe jouw AdHd werkt of niet. daarnaast: acceptatie, ontdekken waar je wel of niet goed in bent. en dat ook uitspreken naar de buitenwereld. Vergeet daarbij je sterke kanten niet te benoemen! Herkenning en erkenning, die je vindt tijdens (online) uitwisselingsavonden. de lat soms lager leggen dan je eigenlijk wil. Je eigen neurodiversiteit leren accepteren, zodat de wereld er ook openlijk van kan genieten! 27 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 Foto: vAlerio vittorioso
Het volle potentieel Als de oplossingen van het verleden, ontoereikend zijn in het stormachtige heden, dan is vernieuwing in ons denken en handelen nodig. ongeveer die woorden sprak Abraham lincoln al in 1862. ook nu zoeken bedrijven naar manieren om de uitdagingen van deze tijd het hoofd te bieden en kansen te benutten. en neemt de roep om andere denkstijlen, zoals die van dyslectici, toe. Als het potentieel van dyslectici zo’n kans is, wat kunnen bedrijven dan nog meer doen om hen te helpen zich te ontplooien? tekst: nAomi VAn loon 28 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 L eerstijlen van mensen met dyslexie Uit eerder onderzoek blijkt dat de leerstijlen van mensen met dyslexie vaak anders zijn dan die van niet-dyslectici. Veel dyslectici hebben baat bij: • visuele informatie boven verbale informatie • feiten, observaties en praktische zintuigelijke ervaringen, boven abstracte concepten en theorie • het relateren van informatie aan een groter geheel in plaats van een stapsgewijze opbouw leervoorkeuren en -behoeftes In mijn onderzoek onder 76 werkende dyslectici, gaf het grootste deel aan zich het liefst te ontwikkelen door hun werk te doen, eventueel ondersteund door een coach of een buddy. ‘learning on the job’ dus. daarna scoorden video’s en klassikale trainingen het hoogst als middel om zich nieuwe kennis en vaardigheden eigen te maken. leren maak je volgens de deelnemers aantrekkelijker door materialen vooraf te delen, leren over de tijd te verspreiden, stof voldoende te herhalen en referentiemateriaal in een kennisbank beschikbaar te stellen, in plaats van losse e-mails. bij toetsen zijn korte en duidelijke vraagstellingen en eenduidige antwoordopties van belang. de inzet van digitale en fysieke hulpmiddelen maakt dat leren minder tijd en moeite kost. tot slot: keuzevrijheid uit verschillende leervormen en een brede opleidingscatalogus vergroten volgens de deelnemers gemak voor en betrokkenheid van dyslectische werknemers. dyslexie erkennen en herkennen uit de resultaten blijkt verder dat meer dan de helft van de respondenten worstelt met onzekerheid en faalangst. dit remt niet alleen hun ontwikkeling, maar heeft ook invloed op hun welzijn en prestaties. ook zegt 23% van de deelnemers dat hun dyslexie niet erkend wordt binnen de organisatie. doordat er onvoldoende kennis is over en aandacht voor dyslexie, ervaren ze dat er weinig rekening met hen gehouden wordt.
van dyslectici benutten nAomI VAn loon doet Voor HAAr opleIdInG leArnInG & deVelopment leAdersHIp AAn nyenrode busIness unIVersIteIt onderZoeK nAAr de leerstIJlen, VoorKeuren en beHoeFtes VAn dyslectIcI. doel Is om orGAnIsAtIes te Helpen meer GelIJKe en InclusIeVe ontWIKKelmoGelIJKHeden Voor dyslectIcI AAn te bIeden. In dIt ArtIKel deelt Ze HAAr eerste beVIndInGen. nAomi vAn loon Ze voelen de druk om zich aan het systeem te moeten aanpassen. deze groep mensen zou willen dat leidinggevenden zich in dyslexie verdiepen, het gesprek aangaan over (leer)behoeftes en eventuele ondersteuning. dit helpt om een veilige en begripvolle omgeving te creëren. een kleiner deel van de deelnemers geeft aan zelf een sleutelrol te spelen in het creëren van acceptatie van (hun) dyslexie, door collega’s te informeren, verwachtingen af te stemmen en behoeftes te delen. digitaal leren een risico? sinds de pandemie zetten steeds meer organisaties in op digitaal leren. uit de reacties blijkt dat e-learnings de minst favoriete leervormen zijn voor mensen met dyslexie. belangrijkste redenen die deelnemers hiervoor geven: de hoeveelheid leeswerk, de tijdsdruk en het ontbreken van interactie over de leerstof. Vermoedelijk sluit digitaal leren ook onvoldoende aan bij de zintuigelijke, visuele en conceptuele leerstijl van dyslectici. Vraag is of de trend van digitaal leren dyslectici niet verder op achterstand zet. uitkomsten van dit onderzoek wijzen wel in die richting. samen naar inclusie Het inzetten op een inclusief opleidingsbeleid, met erkenning van de leerstijlen en -behoeftes van dyslectici, is cruciaal voor medewerkers met dyslexie. dit kan uiteraard alleen in een inclusieve werkomgeving, waarin dyslexie geaccepteerd wordt en er voldoende kennis over I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 is. Zowel over de beperkende als over de sterke kanten van dyslexie. pas dan kunnen medewerkers met dyslexie ten volle zijn wie ze zijn. en hun talenten ontplooien. dan ook kunnen bedrijven het potentieel van dyslectici maximaal benutten. om dit te bereiken moeten alle partijen aan de slag: dyslectici zelf, leidinggevenden, Hr en learning & development. dit onderzoek wordt vervolgd met kwalitatieve gesprekken met dyslectici en bedrijven. Als je als persoon of bedrijf wil deelnemen aan deze vervolgstappen, dan kom ik graag met je in contact. stuur een mail via info@impulsenwoortblind.nl of bel mij: 06-51262967 (naomi van loon). 29
Talenten moeten voor moeilijkheden gaan tekst: nel HoFmeester ‘We moeten het van talenten hebben, moeilijkheden zijn er om op te lossen’. dat is de kernboodschap van Joost de beer in zijn presentatie voor de league of extraordinary people van het rijk, eind 2022. D 30 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 e league en joost de beer Joost de beer doet promotieonderzoek naar arbeidsparticipatie van werkenden met dyslexie aan de tilburg university. (Zie ook deze video) de league is een personeelsnetwerk voor en door rijksambtenaren met een bijzonderheid. doel van dit ‘onbeperkte denkers’-netwerk is ontmoeting, kennisdeling en elkaar versterken in het creëren van werksituaties waarin kwaliteiten tot hun recht komen en moeilijkheden worden opgelost. en het werkt. Inmiddels kunnen dyslectische rijksambtenaren het woordvoorspellingsprogramma Wody en het voorleesprogramma Alinea App aanvragen. ook dyslexie coaching behoort tot de mogelijkheden. wat vertel je aan wie? Joost zette in sneltreinvaart op een rij welke aspecten van belang zijn bij de overgang naar een arbeidscultuur waarin neurodiverse medewerkers hun talenten beter kunnen inzetten. de eerste barrière die je daarbij tegenkomt is openheid geven. Zowel over de mogelijkheden als de moeilijkheden. door negatieve ervaringen uit het verleden houden veel medewerkers hun mond over hun dyslexie of AdHd. een hulpmiddel om duidelijk te krijgen wat je wel en niet wilt vertellen, aan wie en hoe, vind je op de website Samen Sterk zonder Stigma. werk als waarde ook belangrijk: weet wat jouw werknemers waardevol vinden aan hun werk. Als een bedrijf hier zicht op heeft, kan het werknemers duurzamer inzetten. dit kan met de tool Werk als Waarde. joost de beer nodig voor een inclusieve bedrijfscultuur Investeren in neurodiverse talenten is een investering in het succes van de organisatie. Aspecten daarvan zijn: • Een goede vertrouwensrelatie tussen de medewerker en de leidinggevende met als uitgangspunt de vraag: hoe kunnen we je talenten zo goed mogelijk inzetten? Welk werk sluit daar het beste op aan en welke hulpmiddelen heb je daarbij nodig? • Aandacht voor risicofactoren als burn-out en reorganisaties. • Sociale steun van de collega’s. Lees hier meer over het werk van Joost de beer. ben je rijksambtenaar en wil je je aanmelden bij de league en/of de nieuwsbrief ontvangen, meld je dan aan via dit formulier.
Gender iSSueS en neurodiVerSiTeiT er wordt steeds meer over gender issues gesproken en geschreven. een signaal dat er onder de oppervlakte nog veel meer speelt. daarom werken we aan een inhoudelijk artikel waarbij we diverse kanten van het onderwerp willen belichten. teKst: AnnemArIe VAn essen G ender gaat over kenmerken die door de meeste mensen worden gezien als mannelijk of vrouwelijk. Genderidentiteit, genderexpressie en biologisch geslacht hebben allemaal met gender te maken. maar het zijn drie verschillende dingen. Hoe je lichaam eruitziet en biologisch ‘in elkaar zit’ (geslacht) kan anders zijn dan hoe je je voelt (genderidentiteit) of hoezeer je jezelf mannelijk of vrouwelijk uit (genderexpressie). Je kunt je ook mannelijk én vrouwelijk voelen, of daarmee spelen. (bron: seksualiteit.nl door de rutgers stichting) In vergelijking met 1993 was er in 2015 een 20-voudige toename van transvrouwen en transmannen. Hoe zit dat eigenlijk bij neurodiverse kinderen en volwassenen? Hebben die net zo vaak ‘gender issues’ als niet-neurodiverse mensen? Volgens dit artikel ervaren mensen met AdHd bovengemiddeld vaak problemen met hun genderidentiteit: https://psychcentral.com/adhd/peoplewith-adhd-more-likely-to-question-genderidentity#gender-dysphoria Wat lijkt mee te spelen, zo staat in het artikel, is dat mensen met AdHd in hun leven op verschillende manieren tegen sociale normen en waarden zijn aangelopen. over hoe je je ‘hoort’ te gedragen. Ze voelen zich anders en moeten op zoek naar wie zijn. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 misschien wil jij vanuit je eigen ervaring een bijdrage leveren aan ons artikel. stuur een mail naar info@impulsenwoortblind.nl. dan nemen we contact met je op. dit mag uiteraard anoniem. 31 Het is voor hen daarmee bijna een soort ‘tweede natuur’ om sociale normen niet voor waar aan te nemen. Het denken in termen van ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ is ook nog steeds zo’n sociale norm. misschien dat mensen met AdHd dat soort ‘knellende m/v-normen’ ook eerder onderzoeken en/of loslaten bij zichzelf. ook in de zoektocht naar ‘Wie ben ik met mijn Ad(H)d’ kunnen gender issues opkomen. neem het clichébeeld van het ‘jongensachtig drukke gedrag’ en ‘dromerig meisjesachtig gedrag’ binnen veel AdHd- en Add-beschrijvingen. dit roept bij sommige kinderen met Ad(H)d misschien vragen op zoals: ‘ben ik dan wel een meisje als ik me jongensachtig gedraag volgens iedereen?’ ‘Hoe voel ik me eigenlijk zelf?’
Samen aan de slag actueel A nnabel hilders is student pedagogiek en ondersteunt In Kaart in haar masterstage. Zij is ook deelnemer van In Kaart. marjolein luman is universitair docent aan de Vu en als onderzoeker betrokken bij In Kaart. Verder kijken dan een diagnose Annabel had het vermoeden dat ze AdHd had. ‘Ik wijfelde lang of ik dit wilde laten onderzoeken. maar ik liep steeds tegen zaken aan waardoor het vermoeden groeide. daarnaast kreeg ik door mijn opleiding pedagogiek meer kennis en leerde ik reflecteren op mijzelf. Het kostte veel doorverwijzingen maar uiteindelijk kwam ik bij AdHdcentraal terecht. daar kreeg ik in november 2022 de diagnose AdHd.’ In Kaart is een register voor mensen die bij zichzelf en/of hun kinderen met o.a AdHd en dyslexie problemen ervaren in de ontwikkeling. Het project is opgezet door onderzoekers en ervaringsdeskundigen. twee medewerkers vertellen je er meer over. tekst: frAncis herbers 32 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 marjolein: ‘Annabels verhaal is helaas exemplarisch, vooral voor vrouwen die uiteindelijk de diagnose AdHd krijgen. met In Kaart willen we helder krijgen hoe dit - vaak veel te lange - zorgpad verloopt. deze input helpt om de kwaliteit van de hulpverlening te verbeteren en de invloed en autonomie van mensen binnen de zorgpraktijk te vergroten.’ Ze is blij te horen dat Annabel nu goede zorg krijgt. Annabel kwam via haar masterstage in contact met In Kaart en was meteen geïnteresseerd. ‘Al voordat ik de diagnose kreeg, besloot ik mee te doen aan In Kaart. Want je kunt ook deelnemen als je vermoedens hebt van.’ marjolein: ’bij In Kaart kijken we verder dan een diagnose. door het samenbrengen van verschillende klachten en ervaringen kunnen we in kaart brengen wat de overeenkomsten tussen mensenen zijn. ook krijgen we op deze manier meer kennis over specifieke kenmerken van verschillende diagnoses. Zo dragen we niet
voor meer kennis en begrip alleen bij aan wetenschappelijke kennis maar ook aan meer begrip in de maatschappij.’ positieve ervaringen In Kaart brengt in beeld welke klachten mensen met AdHd hebben en in hoeverre dit hun functioneren beïnvloedt. er is bij In Kaart veel samenwerking met ervaringsdeskundigen en zorgprofessionals. Zij zien graag meer aandacht voor en onderzoek naar de positieve ervaringen en eigenschappen. daarom vraagt In Kaart ook hiernaar bij de deelnemers. momenteel werkt In Kaart samen met het radboudumc om meer kennis over deze positieve aspecten van AdHd te krijgen. een mooi voorbeeld van hoe In Kaart de behoeften van deelnemers echt centraal stelt. Aandacht voor neurodiversiteit marjolein vertelt dat er in het onderzoek binnen de Vu tegenwoordig minder gekeken wordt naar labels zoals AdHd, maar veel meer naar diversiteit tussen mensen. ‘met In Kaart willen we kijken hoe we beter rekening kunnen houden met de verschillen tussen mensen. bijvoorbeeld om te zorgen dat in de toekomst onderwijs beter aansluit bij de diverse groep leerlingen.’ Annabel is blij dat ze hieraan kan bijdragen door haar deelname aan In Kaart: ‘Ik vind In Kaart een mooi AnnAbel hilders mArjolein lumAn middel om meer aandacht te krijgen voor neurodiversiteit. letterlijk “in kaart” brengen welke problemen mensen met neurodiversiteit ervaren, is heel leerzaam. Het is de eerste stap naar een inclusievere samenleving, waarin mensen niet buiten de boot vallen. Waarmee we de samenleving persoonlijker kunnen maken door af te kunnen stemmen op de individuele behoeftes. meer kennis kan ook zorgen voor minder vooroordelen. Helaas is dat nog altijd het geval, veel mensen hebben een oordeel over labels. Vinden dat je je aanstelt of snappen het niet. meer kennis zorgt voor meer begrip in de samenleving.’ de kracht van samenwerking marjolein vertelt over het belang van samenwerking bij In Kaart. ‘bij In Kaart werken onderzoekers, ervaringsdeskundigen, ouders, belangenorganisaties en andere betrokkenen samen. op deze manier zorgen we ervoor dat we onderI&W mAGAZIne nr 1 - 2023 zoek doen naar onderwerpen die spelen in het leven van mensen met ontwikkelingsproblemen of neurodiversiteit. de gegevens die we verzamelen kunnen ook gebruikt worden door belangenverenigingen. Zo willen we bijdragen aan meer bewustwording en begrip op school, in onderlinge contacten en op het werk.’ In KAArt drAAGt bIJ AAn oplossInGen en Goede ondersteunInG Voor mensen met problemen In de ontWIKKelInG dIe sAmenHAnGen met een Vorm VAn neurodIVersIteIt. HerKen Je dIt bIJ JeZelF, Je KInd oF een Andere nAAste? doe mee en deel Je erVArInGen. deelnemen Houdt In dAt Je elK JAAr onlIne een VrAGenlIJst InVult. meer InFormAtIe? ZIe WWW.INKaaRT.oRg oF mAIl nAAr INKaaRT@VU.NL. 33
VereniGinGSnieuWS een AAnrAder: cursus 'indiVidueel lotgenotencontAct' Als vrijwilliger van Impuls & Woortblind mag je gratis cursussen volgen bij PGOsupport. Ik deed mee aan de online cursus 'Individueel lotgenotencontact' Dit leek mij een zinvolle cursus voor mijn rol als organisator van het online ADHD-vrouwencafé. Dat klopte helemaal! teKst: saskia elswijk pGosupport biedt een schat aan (online) cursussen. Hun doelgroep is patiëntvertegenwoordigers en andere mensen die zich bezighouden met patiënten participatie. daar vallen wij dus ook onder. officieel zijn we een patiëntenvereniging, ook al voelen de meesten van ons zich geen patiënt en zien wij ons liever als kennis- en belangenvereniging. Ik was blij dat de training online was, omdat ik weet dat online voor mij goed werkt en ik zo geen tijd kwijt ben aan reizen. Van tevoren werd duidelijk uitgelegd wat precies de bedoeling was op de cursusdag, wat de lestijden waren en wie de training gaf. Zo wist ik helemaal wat ik kon verwachten. de training bestond uit drie sessies van twee uur op drie verschillende dagen en werd goed opgebouwd. In de eerste sessie ging het vooral over luistertechnieken, wat jou nou een ervaringsdeskundige maakt en of je er zelf al aan toe bent om hier iets mee te doen. Het belangrijkste is eigenlijk dat de ander zich gehoord en erkend voelt, en zich kan herkennen in jouw ervaring, zonder dat je daarvoor je hele eigen verhaal hoeft te delen. In de tweede sessie kwamen gespreksvaardigheden aan bod. Hoe zorg je ervoor dat de ander zich op zijn gemak voelt en zich welkom voelt? maar ook hoe je zo’n gesprek weer afsluit en hoe je met boosheid en weerstand kunt omgaan. In de derde sessie werd vooral de nadruk gelegd op de emoties die bij een hulpvrager kunnen ontstaan. Vaak voelen mensen zich teleurgesteld in de reguliere zorg omdat ze zich daar niet gehoord voelen. dit was een heel interessant stuk, omdat er vaak heftige emoties spelen bij iemand die net een diagnose heeft gehad en nog zoekende is naar de juiste hulpverlening. de kunst voor jou als lotgenoot is vooral een luisterend oor te bieden. Je hoeft niet meteen met oplossingen te komen. cursus pgo support er deden vrijwilligers van verschillende patiëntenverenigingen mee, dus de groep was heel divers. dit maakte vooral de rollenspellen interessant. Ik heb hier veel van geleerd. Vooral het uit mijn coachrol stappen en me opstellen als lotgenoot en ervaringsdeskundige was soms een uitdaging. maar ook de reden waarom ik deze training wilde doen. Als coach ben ik aan het werk om iemand verder te helpen in zijn/haar proces. Als lotgenoot gaat het er vooral om je eigen ervaringsdeskundigheid in te zetten. doel is daarbij dat de ander zich gehoord voelt, mede omdat hij/zij zichzelf in jouw verhaal kan herkennen. 34 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
VereniGinGSnieuWS sAndrA kooij en hAns VAn de Velde: erelid VAn impuls & woortblind eind vorig jaar heeft ons bestuur twee van onze leden tot erelid benoemd. omdat ze al zo lang zo veel goeds doen voor mensen met Ad(H)d én/of dyslexie en voor onze vereniging. Hieronder een korte impressie van wat we allemaal aan hen te danken hebben. hans van de Velde Als initiatiefnemer en voorzitter van onze Expertisegroep zorgt Hans al jaren voor een vruchtbaar contact met AdHd-onderzoekers. onder het motto ‘niet over ons maar met ons’. dit resulteerde o.a. in het prachtige onderzoek naar de positieve kanten van AdHd, dat zelfs de open Science award 2022 heeft gewonnen. ook is hij de ‘founding father’ van onze maandelijkse webinars (allemaal terug te zien via ons YouTube kanaal). Hij organiseerde o.a. een drieluik over medicatie met rob pereira en ook veel engelstalige webinars voor AdHd europe. ook was hij de ‘power’ achter onze succesvolle dag ‘the power of AdHd’. entree orAtie sAndrA kooij sandra kooij sinds kort is zij prof. dr. Sandra Kooij! eindelijk erkenning voor haar jarenlange inspanning om AdHd bij volwassenen (ook) wetenschappelijk op de kaart te zetten. Ze is al bijna net zo veel jaar bij onze vereniging betrokken. schreef vele artikelen voor ons magazine, gaf webinars en was spreker op onze congressen. Voor haar oratie in december 2022 wilde ze geen cadeaus, maar een donatie aan Impuls & Woortblind. onderzoek Adhd wint open science AwArd (links: hAns vAn de velde) We zijn heel blij met deze twee inspirators, die het verschil maken voor mensen met o.a. Ad(H)d. de cursussen van pGosupport zijn gratis voor vrijwilligers van Impuls & Woortblind en zijn zeker een aanrader. nog een goede reden om je bij ons aan te sluiten als vrijwilliger! er zijn diverse soorten cursussen. Van deze over lotgenotencontact tot het schrijven van een blog of nieuwsbrief. Zowel online als fysiek. Het gaat op basis van een statiegeldregeling: je betaalt 100 euro. na deelname krijg je dit terug. Kijk vooral eens op de website van pgosupport of er iets voor je bij zit! 35 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
iMpulS & WoorTBlind WERKgRoEp oNDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@ oNDERSTEUNINgSgRoEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgRoEp VoLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! impulsenwoortblind.nl DYSLEUK: pR EN LoBBYgRoEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 EXpERTISEgRoEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap)
APELDOORN aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDacTIEcoMMISSIE foNDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: evert van Waegeningh (penningmeester) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) coNTacTpERSoNEN EN cLIëNToNDERSTEUNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
AdVerTenTieS zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
& dySlexie CAféS Ad(H)d CAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. Voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN oNZE agENDa VooR DE acTUELE SITUaTIE pER café. aLLEEN oNLINE VrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20.15 uur onlIne dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d Vrouwen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé Vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-Vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoVen Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 39 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 oVerijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
een nieuw lid dAnkzij jou? dAn ontVAng jij óók een grAtis boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenplAn ‘nieuw lid = grAtis boek Voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: Ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (AD(H)D of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! In dit boekje vertellen acht mensen met ADHD en ADD hun verhaal. De jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: LID2KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop In dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: LID5KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ NB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.
1 Online Touch