© 2020, Stichting Sanjay Ganpat Brouwer Kleine Bickersstraat 2, 1013 LJ Amsterdam Tel.: +31 (0)20 770 88 69 E-mail: stichtingsanjay@gmail.com www.stichtingsanjay.nl Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting Sanjay Ganpat Brouwer, Kleine Bickersstraat 2, 1013 LJ Amsterdam. All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of Stichting Sanjay Ganpat Brouwer, Kleine Bickersstraat 2, 1013 LJ Amsterdam. Samenstelling en interviews: Johan Ganpat Brouwer Vormgeving: Zwart Werk | www.zwart-werk.nl Fotografie: Dirk Jap A Joe, Martin Pluimers, Johan Ganpat Brouwer e.a. Gedrukt in Nederland
Een boek van Stichting Sanjay Ganpat Brouwer
2
INHOUD VOORWOORD RAHEELLE BHAGGAN DANIEL LEMMER SANDRO LAGADEAU GIOVANNI JONA KENZO MAASIE OVERDO BERGHOUT MET DANK AAN OVER DE STICHTING 5 7 15 23 29 37 43 50 52 3
Fotografie: Daudry Adipi
VOORWOORD ‘As an artist, it’s our creative responsibility to guide humanity through our history, our now and our future.’ Toen de initiatiefnemers van Stichting Sanjay Ganpat Brouwer mij benaderden om het voorwoord van de eerste editie van Mi Switi Pink Sranan te schrijven heb ik geen moment getwijfeld. Het vastleggen, documenteren en showcasen van Surinaamse artiesten en kunstenaars binnen en buiten Suriname is van essentieel belang voor de vorming van het zelfbeeld en de waardering van elke Surinamer. De kracht die de Surinaamse LGBTgemeenschap op de ontwikkeling van Suriname heeft wordt in dit interactieve boek zorgvuldig en prachtig neergezet. Dit boek zie ik daarom als springplank voor creatievelingen die het gezamenlijk belang vooropstellen. Dit initiatief zal mede bijdragen aan het stimuleren van internationale samenwerkingen tussen individuen en groepen die van belang zijn om de Surinaamse creatieve sector tot grotere hoogtes te brengen. Toekomstige generaties kunnen effectief gebruik maken van de informatie in dit boek om nieuwe projecten te initiëren en uit te voeren. Door middel van schrift, beeld en interactieve video wordt de Surinaamse kunst en cultuur door mensen die affiniteit hebben met Suriname op een nieuwe manier vastgelegd en overgedragen. Het is van eminent belang dat wij inzien dat de documentatie van elk volk, bij het volk zelf begint. Laten we daarom dit mooie initiatief van Stichting Sanjay Ganpat Brouwer alle steun en vertrouwen geven en gezamenlijk omarmen. IVAN TAI-APIN Creatieve duizendpoot. Iinitiator en regisseur van Wiren, the movie. 5
RAHEELLE BHAGGAN 1986, Paramaribo Schrijver videomaker Spoken Word artiest 7
BEKIJK IAMABEING BEKIJK 0.01 BEKIJK LEAVE BEKIJK De ideale vrouw ft. Sharen-vess Schaap
Hoe identificeer jij jezelf vooral? Ik identificeer mezelf als creatieve schrijver. Ik ben (denk ik) het meest bekend als dichter, hoewel ik debuteerde als scriptschrijver in 2012. Voor de televisieserie De Jordans. Die serie ken ik niet. Was dat iets typisch Surinaams en hoe kwam je daar terecht? De Jordans was een Surinaamse soap. Het draaide om de rijke familie Jordan die trendsetters waren in de media. Ik werkte voor het mediabedrijf dat bij de productie van de serie betrokken was. Mijn baas wist van mijn schrijverstalent en stelde me voor aan de producent en de regisseur. Ik kreeg een pamflet met beschrijvingen van de personages en begon te schrijven. Ik schreef in totaal 24 afleveringen. Hoe vanzelfsprekend was het voor je om iets met schrijven en/of spoken word te gaan doen? En op welke leeftijd werden deze gedachten omgezet naar ‘echte dingen’ doen? Al heel jong leefde ik veel in mijn fantasie. Ik had niet veel vrienden, of ze waren niet beschikbaar. Dus vermaakte ik me in mijn eigen wereld. Op mijn twaalfde begon ik met ‘verwoorden’ van wat zich in mijn hoofd afspeelde. Ik noemde het: ‘de personages in mijn hoofd een leven geven’. Ik schrijf nog steeds zelden over mezelf of mijn eigen ervaringen. De personages in mijn hoofd vind ik een prettiger alternatief. Je hebt naast de gedichtenbundel Love Affair ook T-shirts en posters onder de projectnaam IAMABEING! uitgebracht. Heb je hier hulp bij gehad, bijvoorbeeld van een redacteur of zakelijk adviseur? En zou je dat bij een volgend project opnieuw zo willen doen? Bij Love Affair heb ik alles zelfs gedaan, met uitzondering van de cover. Ik wilde en moest het doen en kon niet langer wachten. Ik begon te onderzoeken hoe en wat moest worden gedaan. Daarna zette ik een datum naast de titel Love Affair en werkte daarnaartoe. Ik vroeg offertes op en begon met sparen. In vier maanden tijd moest ik, naast mijn regulier werk, thuis verder met het afronden van alles voor het boek. Na evaluatie achteraf ontdekte ik dat ik nooit aan het marketinggedeelte heb gedacht. Desondanks is door het zelf publiceren van de bundel Love Affair IAMABEING! op mijn pad gekomen. Samen met nog wat dingen. Zo leerde ik bijvoorbeeld meer mensen kennen. En omdat mijn netwerk groeide heb ik ook iets meer geleerd. Het IAMABEING! project is door mijn werkgever geïnitieerd. Als sponsor van de Pride Month Suriname bedacht zij dat daar nog wel ‘iets’ bij paste. Samen met nog twee anderen hebben we deze plannen toen uitgewerkt. Het ontwerp van de poster en het script van de video heb ik gedaan. Zo raakte ik ook meer betrokken bij de Pride Month Suriname. En ontdekte ik ook jullie project Mi Switi Pink Sranan. Ik heb ook wel plannen voor een nieuw boek. Maar voor ik hier opnieuw een datum aan ga vastplakken denk ik alvast na over de juiste context en de marketing. Dat heeft IAMABEING! mij geleerd. 9
Naast je bundel Love Affair en het IAMABEING! project heb je vorig jaar ook een serie video’s gemaakt over historisch belangrijke personen in Suriname. Kun je uitleggen wat je hierbij heeft gemotiveerd en waarom je deze personen gekozen hebt? Sinds de basisschool hield ik heel veel van geschiedenis. Ik zag mezelf op een gegeven moment zelfs als de grootste nationalist. Ik voerde ook discussies met mensen over wat een Surinamer is. En werd boos op mijn wijlen tante die emigreerde naar Nederland. Ik denk dat ik in 2018, samen met nog een groepje schrijvers, gevraagd werd om over Martin Luther King te schrijven. Op een dag waarvan ik vond dat wij de dood van Louis Doedel moesten herdenken. Hij streed voor de rechten van de werknemers in de koloniale tijd. Zowel op Curaçao als in Suriname. Op Curaçao hebben ze ook een standbeeld van hem staan. Dit soort verhalen over helden inspireren mij nog steeds. Op een gegeven moment besloot ik deze mensen de waardering te willen geven die ze verdienen. Ik ben namelijk van mening dat veel Surinamers niet goed doorhebben dat alles uit het verleden steeds weer wordt herhaald. Er wordt wel gezegd dat de geschiedenis je leert omgaan met het heden en je toekomst vormt. Maar, doordat velen niet weten wat er vroeger is gebeurd missen zij signalen voor het kunnen bouwen aan een goede toekomst. Mijn helden probeerden deze signalen wel te zien. Om ze op een juiste manier te kunnen aanwenden voor het verbeteren van de toekomst voor Suriname. De eerste keer dat we je ontmoetten deed je een spoken word performance tijdens de Pride Month Suriname 2018. En vorig jaar deed je ook een performance bij Zus en Zo in Paramaribo. Denk je dat je meer van dit soort optredens gaat doen? Ik sta niet graag op een podium. Maar als ik er sta geniet ik ook enorm. Ik moest er van mezelf ook van leren houden. Om meer bekendheid te kunnen krijgen als schrijver en spoken word artiest. Als ik ergens gevraagd wordt voor een optreden, dan kijk ik altijd naar de organisatie die mij uitnodigt en het doel van het evenement. Over mijn optreden tijdens de Pride Stories in 2018 is mij ook gevraagd wat mij had bewogen bij het schrijven van de tekst. Het antwoord op deze vraag komt bij elk verzoek tot optreden volgens hetzelfde denkpatroon tot stand. Komen mijn persoonlijke principes overeen met het doel van het evenement en de doelstelling van de organisatie? Is dat allemaal positief, dan treed ik vaak wel op. Welke plek heeft het stoeien met woorden en video’s in jouw bestaan? Want je hebt toch ook reguliere baan? Schrijven is mijn eerste liefde en zal ik altijd blijven doen. Video’s maken heb ik mezelf geleerd. Omdat ik niet afhankelijk van anderen wil zijn bij het produceren van mijn video’s. Tot nog toe heb ik alleen IAMABEING! niet helemaal zelf gemaakt. Al kwalificeer ik mijn bijdragen daarvoor als ‘van wezenlijk belang’. Degenen die mij volgen op Instagram zien door mijn vele foto’s van de natuur dat ik daar ook veel van houd. Mijn reguliere baan betaalt mijn rekeningen. Ik leef zoveel mogelijk volgens de doelstelling dat ik mij gelukkig moet voelen bij het uitvoeren van al mijn taken. Het liefst met zo weinig mogelijk blokkades richting mijn creativiteit. 10
BEKIJK Context BEKIJK Poison BEKIJK It was never you BEKIJK Vergeten droom ft. Rachel Nijman
BEKIJK Wij blEven slaven BEKIJK Zwijg BEKIJK MINASRANAN BEKIJK Nooit Altijd Duister
Heeft het uitbrengen van de gedichtenbundel en je T-shirts en posters je gebracht, wat je ervan gehoopt had of verwacht? Ik ben nooit 100% tevreden met het resultaat. Toch realiseer ik me ook elke keer opnieuw dat elke stap wel iets nuttigs voor me brengt. Zowel Love Affair als IAMABEING! hebben gezorgd voor meer bekendheid, wat succes genoemd kan worden. Desondanks was ik bij allebei niet helemaal tevreden. Maar ja, het zijn mijn kinderen. Ze hangen beiden in mijn kamer. Omdat ik ook best trots ben op mijn kinderen. Als je één wens voor jezelf als schrijver, spoken word artiest en/of videomaker mag doen. Welke zou dat zijn? Mijn allergrootste wens is het schrijven van een script voor een Hollywood film of -serie. Gerrit Baron, die een tijd mijn mentor was, gaf me hierover eens het advies: “Wil je met je schrijven doorbreken? Zoek dan iets waar nog helemaal niemand over geschreven heeft”. Dat vinden, vind ik nog best moeilijk. Maar ik sta hier positief tegenover en blijf hopen voor de toekomst. Denk je dat deelname aan dit boek bij de realisatie van je plannen kan helpen? Een filosofische regel waar ik mij aan houd is ‘als je niet beweegt, kom je nergens aan’. Elke eindstreep heeft ergens een begin. Eerst vooruitkijken en op basis daarvan deelname bepalen, is geen logische werkwijze voor mij. Ik heb vertrouwen in het werk dat Stichting Sanjay Ganpat Brouwer doet. En daarom doe ik mee aan Mi Switi Pink Sranan. Wat het leven morgen brengt, is een groot raadsel. En ik houd niet echt van raadsels. 13 Dan wil ik toch graag afsluiten met het allergrootste raadsel van dit moment: Wat voor positieve of negatieve gevolgen denk je dat jij zelf, Suriname en/of de wereld aan de coronacrisis overhoudt? Ik ben van mening dat ieders persoonlijke perspectief de mate van een crisis bepaald. Monetair is het natuurlijk wel een enorme crisis voor de hele wereld. En de samenleving die wij hebben opgebouwd, de laatste bijna 100 jaar, draait vooral om geld. Het humanitaire zie je niet of nauwelijks terug in de maatregelen die regeringen over de hele wereld treffen. Velen kiezen vooral voor geld, terwijl er vele doden vallen. En terwijl wij praten over de uitbraak van het virus ontrolt zich ook die opkomende monetaire crisis. Ik kan alleen maar hopen dat mensen hier eenvoudiger, effectiever en efficiënter van leren leven. Dan vallen alle gevolgen hopelijk een heel klein beetje mee. Ontdek meer over Raheelle en zijn werk op zijn Facebookpagina, website en YouTube kanaal.
DANIEL LEMMER Paramaribo Kunstenaar art performer 15
Hoe zie jij jezelf? Als Daniel de kunstenaar. Een rustige maar ook energieke man met een enorme passie voor mijn benadering van kunst. Ik hou van humor en lach ook graag. Maar ik ben ook gedisciplineerd en focus me op wat ik wil gaan doen. Mijn kunst varieert van schilderen en tekenen tot methodisch acteren, performance art en meer. Ik ken en erken geen grenzen bij hoe ik mij als kunstenaar kan uiten. Je bent de zoon van een muzikant/ instrumentenmaker. Hoe vanzelfsprekend was het voor je dat je iets met kunst zou gaan doen? Ja, en ook mijn moeder is een kunstenaar. Ik kreeg dus wel bepaalde genen mee. Als kind was mijn omgeving ook wel een beetje veel voor mij. Ik ben met creatieve beelden en geluiden in mijn hoofd geboren. Mijn omgeving en mijn ouders hun kunst voegde daar nog meer aan toe. Dat vond ik best lastig en soms ook echt vervelend. Omdat ik niet in staat was al die impulsen te filteren. Ik begon al vroeg met muziek, schilderen, tekenen, acteren en beelden maken. Zij het in het klein. Ik merkte ook al vroeg dat ik veel ruimte voor ‘mijn’ dingen nodig had. Wat er eigenlijk niet was. Op een gegeven moment besloot ik daarom mijn aandacht beter te kunnen focussen op ‘het normale leven’. Op een studie, school en een carrière. Een keuze die ik toen ook heb ingevuld. Naast dat ik ook altijd schilderijen en kleine ruimtelijke werken heb gemaakt. De vraag wat kunst is en hoe dit in elke denkbare vorm kan worden geuit, heeft mij altijd gefascineerd. Ook toen ik mij meer met ‘het normale leven’ bezighield. Je vertelde ook dat je wiskundeleraar bent geweest. Hoe kwam je tot het besluit leraar te worden en later toch (weer) kunstenaars? Op mijn veertiende was ik geïnteresseerd in sterrenkunde en de (natuurkundige) wetten van Kepler. Vanuit die interesse kwam wiskunde op mijn pad. Als gevolg van mijn besluit me meer op ‘het echte leven’ te willen focussen volgde ik de juiste studies en belandde in het onderwijs. Een keuze puur gebaseerd op mijn interesse in deze vakken. Ik bleef echter ook altijd kunst maken. Vooral veel schilderijen die ik over de hele wereld verkocht. Ik nam in 2013 ook deel aan een groepsexpositie met (o.a.) Miguel Keerveld en Shaundell Horton, met mijn schilderijen. Daarna rondde ik mijn studie af. Na mijn studie heb ik naast in het onderwijs ook in de bouw, de horeca en beveiliging gewerkt. In 2018 kwam ik tot de conclusie dat ik te veel energie aan dit soort zaken besteedde. In plaats van aan mijzelf en aan mijn kunst. Op dat moment besloot ik fulltime kunstenaar te worden. Als logisch vervolg c.q. erkenning van mijn echte passie. Het maken van mijn kunst, in alle disciplines. 17
We zien je regelmatig art performances doen, overal in Suriname. Vaak ergens lopend met weinig en of confronterende kleding aan. Soms ook met een witgeschilderd hoofd of lijf. Een verschijningsvorm die nogal rauw en ‘in your face’ overkomt. Helpt dit bij het overbrengen van een boodschap die in al jouw performances lijkt te zijn verpakt? Mijn performances ontstaan uit duizenden beelden in mijn hoofd. Ik moet vaak heel meditatief gaan stilzitten en ‘scrollen’ naar welk beeld het beste past bij wat ik wil uitbeelden. En welk geluid en beweging het beste bij de gekozen context en beelden past. In het begin van mijn art performances ging ik hierin heel erg ver. Ik wilde écht ergens zijn. Echte messen of vergif gebruiken. Mijn lijf en leven op het spel zetten, als dit nodig was. Vanuit een diepe noodzaak tot echtheid in mijn kunst. Omdat mijn kunst geen kunstje of voorspelbaar trucje mag zijn. En ja, ik merk wel dat deze benadering de nodige reacties losmaakt bij het publiek. En dat is ook goed. Elke reactie die mijn performances namelijk oproepen bij het publiek zijn reacties die het publiek daarvoor nog niet had. Dit bij het publiek kunnen bereiken is voor mij een bevestiging van de kracht van performance art. Vorig jaar was je op een art performers festival in Venetië. Hoe kwam je in Italië terecht en hoe is het je daar bevallen? Hoewel ik sinds 2005 performance art vastleg op video’s deed ik mijn eerste publieke art performance in Suriname pas op 12 januari 2019. Ik wilde hierna heel snel meer met deze kunstvorm doen. Het liefst in samenwerking met (ook) internationale kunstenaars. Ik focuste me eerst op mijn solo-expositie ‘Huil niet’ in de Sukru 18 Oso Art Gallery te Paramaribo. Voor het hopelijk kunnen verdienen van voldoende geld. Vervolgens ging ik op zoek naar een potentiële invulling voor mijn art performance wens en stuitte als eerste op de ‘Venice International Performance Art Week’ in Venetië. Ik zocht contact en kreeg bevestigd dat ik mee kon doen. En zo belandde ik in juni 2019 met mijn performance art in Italië. Ik had bewust nog niet veel in het openbaar met performance art in Suriname gedaan en stond volledig open voor de ervaringen van dit avontuur. Ik greep deze kans ook om een beladen item te verbeelden, wat ik juist in Europa heel graag wilde doen. Het beeld van een half naakte, geknielde gekleurde man, getoond op een sokkel met een banaan in zijn mond. The Black Monkey Man. Een performance met heel subtiele bewegingen, wat heel veel teweegbracht bij mezelf en het publiek. Een performance die menig traan deed vloeien en mij en veel bezoekers bijgebleven is. Het was een ervaring zoals ik had gehoopt. Een verrijking voor mij privé en mijn leven als kunstenaar. Ik ontmoette veel verschillende, inspirerende mensen. Echt overal vandaan. En ik kreeg ook absoluut bevestigd hoe groot de kracht van performance art kan zijn. Een ervaring om te koesteren en richting de toekomst nog meer mee te willen doen. Welke plek heeft het maken van schilderijen/ tekeningen in jouw bestaan? Tekeningen en schilderijen zijn net zo belangrijk voor me als mijn performance art. Beide kunstvormen beïnvloeden elkaar ook. Met mijn tekeningen en schilderijen kom ik wel sneller aan geld. Waarmee ik dan weer verder kan gaan met al mijn kunst. Het is uiteindelijk ook te danken aan mijn verkochte schilderijen dat ik in Italië belandde om performance art te doen.
BEKIJK Flower vs Cancer vs Alone BEKIJK Animals of the sea BEKIJK help BEKIJK Mother milk part 1
BEKIJK Waarom kijk jij naar mij Kun je van je kunst bestaan? Ik leef van mijn kunst en mijn kunst leeft door mij. Mijn doel voor nu is duidelijk en breed: kunst maken en samenwerken waar dit kan. Ik geloof en weet ook zeker dat me dit gaat lukken. Omdat ik al mijn focus en energie in mijzelf en mijn kunst blijf stoppen. Mocht ik ergens onderweg ook nog een leuke dame treffen, om zij aan zij elkaar te stimuleren en supporteren, dan zou dat een hele mooi kers op mijn levenstaartje zijn. Als je één wens voor jezelf als zelfstandig kunstenaar mag doen. Welke zou dat zijn? Het combineren van mijn performance art met een expositie van mijn tekeningen in Amsterdam. BEKIJK Inca Denk je dat je deelname aan dit boek daarbij kan helpen? Natuurlijk gaat dat helpen. 100%. Alles komt op het juiste moment op iemands pad. En deelname aan dit boek is weer een volgend stapje op mijn pad. En op het pad van ieder ander die in dit boekje staat. Ik blijf sowieso doorgaan met creëren. Opgeven is geen optie. BEKIJK Zonder titel 1 Leer meer over Daniel en zijn werk op zijn Facebookpagina’s en YouTube kanaal. BEKIJK Absolving the self from static despondency 21
SANDRO LAGADEAU 1993, Paramaribo beveiligingsmedewerker 23
Oso e bron! Oso e bron! (Huis in brand! Huis in brand!) “Hey, verveel me niet!” Moe van zijn werk van de afgelopen avond ergert Sandro zich aan het plotselinge kabaal in huis waarmee zijn welverdiende slaap luidruchtig wordt verstoord. Maar nog harder en opnieuw roept een paniekerig klinkende broer: “Sandro, Oso e bron!” Slaapdronken dringen de woorden langzaam tot Sandro door. Hij richt zich op en denkt ‘bron?’, ziet rook onder zijn slaapkamerdeur vandaan komen en realiseert zich: ‘Shit, brand!’. Sneller dan ooit iemand heeft gedaan schiet Sandro uit zijn bed, de trap af naar beneden waar een karaf met water wordt gevuld. Snel snel weer naar boven waar de karaf met water op het vuur wordt leeggegooid. Maar, zonder veel effect. Weer hup hup naar beneden. Nu naar buiten voor het oprapen van zand. Weer vliegensvlug naar boven waar het zand op het vuur wordt gegooid. Maar, in plaats van het vuur te doven wordt het groter! Inmiddels waren alle buren door het tumult gealarmeerd en kreeg het vuur een meer en meer uitslaand karakter. Met man en macht werd al het meubilair van de benedenverdieping naar buiten toe gesleept. Terwijl de bovenverdieping inmiddels al niet meer bereikbaar was. Omringd door alle geredde spullen werd buiten vol afschuw het verterende vuur geobserveerd. Tot na een half uur eindelijk de brandweer arriveert. Toen na ruim een uur blussen het sein ‘brandmeester’ werd gegeven was de benedenverdieping, gelukkig, nog grotendeels intact. De bovenverdieping van het familiehuis werd echter onbewoonbaar verklaard. We schrijven 19 december 2018. De dag dat voor Sandro en zijn familie alles letterlijk vanaf de grond weer moest worden opgebouwd. Na familieberaad tussen Sandro, zijn moeder, zijn alarmerende broer en hun zus met haar baby, die met z’n allen in het huisje van zijn moeder woonden, bleek 24 er zo een-twee-drie geen echte oplossing paraat. Zo goed en zo kwaad als maar enigszins mogelijk was werd de benedenverdieping voorlopig ingericht voor bewoning door het hele gezin. Na telefonisch overleg met zijn werkgever kreeg Sandro twee hele dagen vrij. Maar ook daarna lukte het hem niet om zijn werk als leerling-kok weer op te pakken. Diverse hulporganisaties beoordeelden de situatie van het huis en het gezin. Maar vragen voor noodhulp werden afgewezen. Door het uitzichtloze karakter van zijn nu wel erg beperkte leefomgeving besloot Sandro een paar maanden bij een mattie te gaan logeren. Toen ook dat niet heel erg soepel meer verliep, trok Sandro weer bij zijn moeder en overige familieleden in. In het nog steeds half afgebrande huis. Waar het hele gezin, tot op heden, op het beperkte oppervlak van de benedenverdieping bivakkeert. In oktober 2017 ontmoeten wij Sandro voor het eerst. Na afloop van een filmavond die als onderdeel van de allereerste Pride Month Suriname in Theater Unique werd georganiseerd. Het was één van de laatste avonden van de inventarisatiereis van Stichting Sanjay Ganpat Brouwer naar haar doelgroep in Suriname. Die toen nog werd omschreven als ‘de LHBT+ en Hivpositieve community in Sranan’. We rookten na afloop van de film een peukje buiten. Want ja, dat deden we toen nog. En omdat mijn shagje met een tipje draaien blijkbaar verdacht veel leek op het draaien van een joint, kwam Sandro van de overkant van de straat naar ons toe. “Hallo, wat draai jij daar?” “Hallo. O, dit? Dit is een shagje. Dacht je dat het een jointje was?” “O, nee hoor. Ik dacht, gewoon.” Er werd gelachen en er volgde een gesprekje over hoe de film ervaren was, hoe Sandro heette en met wie hij naar de filmavond gekomen was. Na te hebben afgesproken elkaar op FB te zullen vrienden (ik: “FB? Wat is dat?” Sandro: “Facebook.” Ik: “AH, natuurlijk. Dank je wel.”) verdween Sandro met zijn matties in de nacht.
’s Avonds terug in ons appartement bespraken we de ontmoeting met als referentiekader de dagopvang van Foundation Chances for Life. Een organisatie die verschillende groepen minderbedeelden, door hun familie verstotenen en/of nog veel erger opving, in haar vrij toegankelijke Safe Space. Een ruimte om te chillen, een bord eten te nuttigen, de was te doen, te kunnen baden. Voor medische hulp en persoonlijke assistentie en raad en daad voor elk denkbaar probleem. Een plek waar we zo van onder de indruk waren geraakt, door het tastbaar worden van situaties waarover je in het beste geval alleen maar hoort, dat we alle mogelijkheden voor het kunnen bieden van hulp aan deze organisatie als stichting wilden onderzoeken. Omdat in het allerergste geval ook Sandro (misschien?) gebruik van dit soort plekken zou moeten maken. We werden FB-vrienden en hielden zo en nu via Messenger contact. Waarna we elkaar opnieuw troffen in oktober 2018, tijdens de tweede reis van de stichting naar Suriname. Hij kwam naar ons toe en eerlijk is eerlijk, ik herkende hem bijna niet. Keurig kort geknipte haren, in plaats van de dreads het jaar ervoor. Ook keurig in de kleren en een uitstraling die etaleerde dat het goed met Sandro ging. Veronderstellingen die in een leuk gesprek werden bevestigd, waarbij o.a. door Sandro over zijn werk als leerling-kok in een casinokeuken werd verteld. Positief verrast door Sandro’s succesverhaal wezen we hem op de informatiemiddag voor ons nieuwe project Mi Switi Pink Sranan. Een interactief foto- en verhalenboek dat we het jaar erop wilden realiseren. Wat met een eigen Facebookpagina zou worden aangevuld. Een project waarbij de eventuele inkomsten onder de maximaal vijf deelnemers zou worden verdeeld. Een idee dat bij Sandro in zulke goede aarde viel, dat spontaan besloten werd om mee te willen doen. Na bij thuiskomst in Nederland eerst te worden opgeslokt door het schrijven van rapporten was het eerstvolgende dat we weer van Sandro hoorden het vreselijk nieuws dat hun huis was afgebrand. Oké, no spang. Denk maar even helemaal aan jezelf en niet aan Mi Switi Pink Sranan. Het project ging met de nodige hobbeltjes van start, waarbij voor Sandro’s afwezigheid de nodige alternatieven werden bedacht. Uiteindelijk bracht het moeten uitstellen van de publicatie van het foto- en verhalenboek tot ergens in 2020, ons in oktober 2019 voor de derde keer bij elkaar. Een ontmoeting met als resultaat het volgende interview. Kun je kort samenvatten hoe jouw leven er twee jaar gelden uitzag, toen wij jou voor het eerst ontmoeten? Toen werkte ik al drie jaar als leerling-kok in de keuken van het Golden Tree Hotel & Casino. Ik zag dat veel van mijn leeftijdsgenoten veel op straat rondhingen. Sommige gingen tippelen en sommigen gebruikten drugs. Ik had zelf echter geen zin om elke dag niet verder dan dezelfde dag te denken, wat ik veel van hen zag doen. Daarom besloot ik liever een vast maandsalaris te willen verdienen, met meer zekerheid, door het zoeken naar een vaste baan. Zo werd ik leerling-kok, op aanraden van mijn moeder. En omdat ik elk jaar iets meer in de keuken mocht gaan doen, werd het werken ook steeds leuker. En toen we jou het jaar erop opnieuw ontmoeten. Was er toen veel veranderd in vergelijking met het jaar ervoor? Nee niet echt. Ik was nog steeds lekker aan het werk en had ook wel toekomstplannen. Misschien in de toekomst een eigen zaak en steeds meer voor mezelf gaan zorgen. Misschien op den duur ook een eigen huis. En niet alles nu meteen, maar rustig stap voor stap. Elk jaar mijn eigen leven/situatie een stukje beter maken. Meer hoefde ik ook niet. Ik was echt happy met hoe alles toen ging. 25
En hoe paste je deelname aan Mi Switi Pink Sranan daar toen bij, zoals deze deelname aan jou werd uitgelegd? Ik had bedacht dat het sowieso geen kwaad kon om mee te doen. En misschien hielp het zelfs bij de realisatie van mijn plannen. Hoe voorzichtig ook. Ik verwachte niet echt veel, dus kon er ook niet heel veel misgaan. Dus dat. En toen kregen jullie 19 december 2018 voor jullie kiezen. Hoe is 2019 tot nu toe voor je verlopen? In het begin was het alleen maar overleven. We hadden helemaal niks. Bijna al mijn kleding was verbrand en ik had geen baan. We leefde van het weinige geld dat mijn moeder, broer en zus verdienden. En dat was het dan. Op een gegeven moment werkte zelfs mijn lichaam niet meer mee en belande ik in het ziekenhuis. Toen hebben we immers nog gebeld! (En ja dat klopte. Ik vroeg hem via FB hoe het met hem ging en hij beantwoordde met een videochat vanuit zijn ziekenhuisbed.) Na drie weken mocht ik weer naar huis met voldoende medicijnen om weer sterk te kunnen worden. Ik heb drie maanden zo goed mogelijk op mezelf gepast en had toen weer energie om te kijken naar een nieuwe baan. Ik keek in de kranten en op sociale media en vond een baan als beveiligingsmedewerker bij een bank. Wat mij in deze periode heel goed heeft geholpen zijn mijn gesprekken met het Maatschappelijk Werk. Die gesprekken zijn toen in het ziekenhuis begonnen en lopen door tot nu. En hoe ziet jouw leven er op dit moment uit? We wonen nog steeds met 5 personen op de benedenverdieping van mijn moeders huis. We redden ons met vier hele kleine inkomens. Met weinig tot geen uitzicht op de reparatie van de brandschade. Het is eerlijk gezegd nog steeds meer overleven dan genieten van het leven. Maar ja, zo is het nu eenmaal. Voor ons en nog heel veel meer mensen in Suriname. Helaas. Heb je toch nog hoop of verwachtingen voor jouw toekomst? Spaarzaam zijn. Stap voor stap het ietsje pietsje beter krijgen. Tenzij ik een hele grote loterij zou winnen zie ik geen grote veranderingen voor mijn toekomst. Heb je nog wel iets van een toekomstdroom? Los van het coronavirus dat nu alles anders maakt? O mang, dat k… virus! Ik hoop alleen maar dat de situatie van ons hele gezin in de toekomst een beetje beter wordt. En niet slechter alsjeblieft! Heb je misschien nog een laatste boodschap voor je leeftijdsgenoten? Het leven duurt maar heel even. Laten we met z’n allen, zeker als LHBT+ community, kijken waar we samen het leven voor elkaar een beetje beter kunnen maken. Dan wordt het leven een beetje beter voor ons allemaal. Sandro Lagadeau, 1995, Paramaribo heeft vorig jaar als ‘pechvogel van het jaar’ eenmalige een bedrag van de stichting gedoneerd gekregen. Hij heeft dit geld op zijn beurt weer aan zijn moeder gedoneerd die er een nieuwe wasmachine voor het hele gezin mee heeft aangeschaft. Tnx voor je openheid Sandro. Laten we hopen dat je deelname aan dit project een positieve bijdrage aan je toekomst mag leveren. 26
GIOVANNI JONA 1986, Albina SCHILDER BEELDHOUWER Beeldend kunstenaar 29
Hoe noem jij jezelf? Je bedoelt zoiets als Picasso? Eh, nee. Ik bedoel meer: wat is je beroep? Ik ben portretkunstenaar. En hoe oud was je toen je bedacht: ‘Ik word portretkunstenaar’? Al toen ik vijf jaar was. Ik tekende heel veel thuis. Ik tekende veel cartoons na van de televisie. Toen ik naar school ging en zag dat de meeste kinderen niet zo goed konden tekenen als ik, toen wist ik al: ik word kunstenaar. En wist je toen ook al dat je ooit naar het Nola Hatterman zou gaan? (Nola Hatterman Art Academy, Paramaribo) O nee, zeker niet. Tekenen is namelijk ook lang verleden tijd voor mij geweest. Ik heb voor het geld lang op de goudvelden gewerkt. Tot ik op een gegeven moment ziek werd en door pijn in mijn rug dat zware werk niet meer kon doen. Als gevolg daarvan ging ik terug naar de stad. Op een avond hing ik rond op een bekende plek in de stad. Ondrobong, zo heet die plek. Een man kwam die avond naast me zitten op een bank. En hij begon zomaar zijn levensverhaal te vertellen. Ook dat hij die dag zijn studie aan het Nola Hatterman had afgerond. En vol trots liet hij toen zijn diploma aan me zien. Ik vertelde hem toen dat ik ook kan tekenen. Waarop hij me zei dat ik ook naar het Nola Hatterman moest gaan. En dat ben ik vervolgens ook gaan doen. Via via kwam ik zo in contact met andere kunstenaars, die ik zo nu en dan tegen betaling mocht helpen met hun werk. Zo kon ik al mijn materiaal betalen en heb ik uiteindelijk ook zelf Nola Hatterman afgerond. Dat is mijn verhaal over mijn studie aan het Nola Hatterman. Je werkt met verschillende materialen. Met verf en ook met cement of beton. Is er een materiaal dat je voorkeur heeft? En zo ja, kun je uitleggen waarom? Als ik met verf werk kan ik meer verdienen. En als ik meer verdien kan ik ook meer materialen kopen. Op basis van geld verdienen ligt mijn focus dus vooral bij het maken van schilderijen. Je werken in cement hebben vaak een link met de natuur. Je maakt er rotspartijen van en bloembakken met een houtstructuur. Is de natuur je grote inspiratiebron voor deze werken in beton? Of heeft het meer met bijvoorbeeld opdrachten te maken? Het werken met beton heb ik geleerd van een kunstenaar van hier. Van Hesdy Mertowirijo. Dat werken naar de natuur is vooral zijn inspiratie. Ik zelf wilde toen graag leren hoe ik moest werken met beton. En bij hem kon ik dat leren en ik kreeg er ook nog voor betaald. Ik had toen ook echt geld nodig, onder andere voor het kunnen afmaken van mijn studie aan het Nola Hatterman. Ik heb toen wel echt geleerd hoe je moet werken met beton. En hoe ik nu sculpturen vanuit mijn eigen inspiratie maken kan. Ik gebruik hiervoor een eigen mengsel van cement met scherpzand. 31
Jouw vrije schilderijen lijken vaak te verwijzen naar maatschappelijk situaties. Kun je uitleggen wat je hierbij inspireert, of wat je er mee vertellen wilt? Mijn eigen schilderijen gaan meestal over honger, armoede, over hoop, de tijd. Over wat ik vroeger heb meegemaakt en heb gezien. In de verschillende wijken waar ik heb gewoond. Die beelden van toen, wat ook vaak de beelden zijn van nu, die stop ik in mijn schilderijen. Maar ook de dingen die ik bij mijn vrienden zie. Of dingen die mensen soms vertellen. Ik luister graag naar verhalen die mensen soms vertellen. Zoals met die man die avond bij Ondrobong. Ik heb inmiddels ook vrienden die over de hele wereld wonen. En over de hele wereld zie je vaak dezelfde situaties. En wat die situaties met de mensen doen, of doen met mij, dat gebruik ik als concept voor een volgend schilderij. En denk je dat die boodschappen in je vrije schilderijen overkomen bij het publiek? Ja dat weet ik zeker. Ha ha ha. Ik hoef namelijk bijna nooit uit te leggen waar mijn schilderijen over gaan. Mensen snappen het dus gewoon. Denk ik dus. LOL. Je maakt ook ontzettend veel portretten. Meestal niet te groot. Uitgevoerd in acrylaatverf op papier of doek. Vind je deze portetten maken leuk, of is het vooral werk? Ik vind portretten schilderen echt ontzettend leuk. Vooral de leuke reacties die je van de mensen krijgt. Mensen die met een heel blij gezicht zeggen: “Wauw, wat mooi! Tnx Gio! Dat ben ik echt!”. Dat is mijn sterkste motivatie om portretten te willen blijven maken. Met 34 verf of met potlood. Dat maakt me niet veel uit. Natuurlijk betaalt het ook mee aan mijn huur en dat soort dingen. Maar dat is pas van nu. De vele leuke reacties die ik van mijn portretschilderijen krijg, en best al heel erg lang, is waardoor deze hobby een deel van mijn werk geworden is. Als je één wens voor jezelf als zelfstandig beeldend kunstenaar mag doen. Welke zou dat zijn? Dat ik in opdracht van de staat een mooi beeld voor Suriname maken mag. Ten slotte, het coronamonstertje. Heb je daar veel last van? Nou, dat valt eigenlijk wel mee. Tenminste, als ik kijk naar hoe mijn leven is ingericht. Ik ben sowieso meestal thuis. Ik ga eigenlijk alleen maar weg als ik naar mijn ouders ga. Of naar een expositie. Of als ik materialen kopen moet. En bij dit soort dingen maakt het niet veel uit. Ik merk wel dat ik nu wat minder inkomen heb. Dat wel. Maar ja. Iedereen heeft het nu moeilijk en heeft wat minder geld. En niemand weet hoelang dit nog gaat duren. Daar denk ik dus ook maar niet echt over na. Ontdek meer over Giovanni en zijn werk op zijn website en Facebookpagina’s.
KENZO MAASIE 1997, Paramaribo VIDEOMAKER VLOGGER 37
BEKIJK Hoe noem jij wat je doet? Ik heb nog niet echt een naam bedacht voor wat ik doe. Ik denk wel dat ik een vlogger ben. Ik vul met het maken van mijn video’s een soort opvoedende taak in. Ik wil video’s maken waar de kijkers iets van kunnen leren. Wees tevreden met uw lot Hoe oud was je toen je bedacht: ‘Ik word een vlogger’? Ik was nog 18 toen ik dit bedacht en plaatste op 13 april 2017 mijn eerste video op mijn eigen Facebookpagina. BEKIJK Quarantaine dag 2 BEKIJK Stop kindermisbruik En heb je voldoende tijd en ruimte voor het maken van je video’s? Nou, dat is soms wel lastig. Ik maak mijn video’s waar normaal de auto van mijn vader staat. Voor ik een nieuwe video kan maken moet ik wachten tot mijn vader met zijn auto is vertrokken naar zijn werk. Soms skip ik hierdoor een paar lessen van mijn school. Als ik écht een video moet maken en die alleen door het skippen van die lessen maken kan. Omdat ik dan die lege parkeerplek van mijn vaders auto heb. Ik begin om dezelfde reden ook wel eens wat later met school. Ik hou wel alles netjes bij wat ik voor school moet doen. En ik heb ook nog steeds goede resultaten. Zolang ik zo een balans blijf vinden, kan ik mijn video’s blijven maken. Heb jij ook voorbeeld vloggers, mensen die jou hebben geïnspireerd? Ja, ik heb wel voorbeelden. Maar dat zijn meer artiesten, zowel uit binnen- als buitenland. En mijn moeder. En vrienden en kennissen. Ook sommige leerkrachten op school. Dat zijn wel mijn voorbeelden. BEKIJK Young boss mek eng pa trong lawarina
BEKIJK Stop geweld tegen vrouwen Hoe kies je de thema’s van je video’s? Als ik merk dat er iets gaande is, zeker als veel mensen zich er op gaan focussen, dan is dat een goede reden voor het maken van een video. Ook als ik merk dat iets veel negatieve reacties oproept. Dan bedenk ik automatisch hoe ik in een video ook iets positiefs over dat onderwerp kan zeggen. Als een soort oplossing voor het probleem. Ik maak ook wel video’s over gewone dagelijkse dingen. Als ik van bepaalde situaties denk: ‘dat wordt een leuke video’. En heel soms appen of bellen mensen mij ook en vragen of ik ergens een video over maken wil. Bijvoorbeeld bij die video die ik maakte over kindermisbruik. BEKIJK No luku na fa matie Wat probeer je met jouw vlogs te bereiken? En heb je ook een doelgroep in je hoofd? Ik probeer dus altijd een soort les te laten zien met mijn video’s. Ik kan alleen maar hopen dat die les ook door de kijkers wordt gezien. Mijn doelgroep zijn mensen van ongeveer mijn leeftijd. Een beetje ouder en een beetje jonger is natuurlijk ook oké. Zo oud zijn namelijk de meeste mensen die kijken naar mijn video’s. Dus denk ik vooral aan deze groep als ik weer een video ga maken. BEKIJK Pluimpje En krijg je ook reacties terug? Van de doelgroep die je had bedacht, of ook van anderen? Ik krijg wel veel reacties terug. Maar meestal van mensen die wat ouder zijn dan mijn doelgroep. Ik denk dat deze mensen wat meer levenservaring hebben. En zich daardoor ook meer herkennen in mijn video’s. BEKIJK December ye chille januari ye pina mi niet 39
BEKIJK De jeugd van tegenwoordig Wat is de allerleukste reactie die je ooit gekregen hebt? Ik krijg echt zoveel mooie reacties, maar ik heb ook wel een favoriet. Ik had een video gepost waarin ik een zwangere vrouw speelde. Er was een zwangere mevrouw die naar deze video had gekeken en zij meldde me dat ik precies zo deed, zoals zij zich ook voelde en ook deed. Ze was zwanger van een jongen en zei me dat ze die jongen Kenzo ging noemen. Omdat mijn video haar dag echt compleet had gemaakt. Dat was de állerleukste reactie die ik ooit gekregen heb. BEKIJK Sugarmommy be like Als je één wens voor jezelf als vlogger mag doen. Welke zou dat zijn? Dat ik één van de beste vloggers van de wereld word. Denk je dat deelname aan dit boek daarbij helpen kan? Het helpt altijd wel iets bij het vergroten van mijn bekendheid. Vooral in Nederland. Ik hoop dat veel nieuwe mensen mijn video’s ontdekken en ze leuk en inspirerend vinden. Hoe meer mensen ik ook op deze manier kan bereiken, hoe groter mijn kansen op succes met mijn video’s. BEKIJK Wroko mang BEKIJK Meke Teng, het verhaal van de vrouw 2
BEKIJK De politieke partijen in SU Tenslotte, de coronacrisis. Merk je daar iets van? En wat denk je dat het effect hiervan op jezelf, Suriname en/of de wereld gaat zijn? Deze coronacrisis gaat een hele grote invloed hebben op de economie van de hele wereld. En zeker ook op de economie van Suriname. Ik denk dat heel veel landen problemen krijgen met bijvoorbeeld in- en export. Alle scholen zijn nu gesloten en ieders toekomst is nu even heel erg beperkt. Duizenden mensen zijn al dood gegaan. En over de hele wereld mogen mensen niet gewoon naar buiten. Deze crisis gaat echt veel negatieve gevolgen hebben voor de hele wereld. Dus ook voor Suriname. Ik hoop dat alle schade ooit kan worden gerepareerd. BEKIJK Stop discriminatie, samen 1 SU Bekijk meer video’s van Kenzo op zijn Facebookpagina en YouTube kanaal. BEKIJK Zelfmoord plegen is geen optie BEKIJK Kies je vriendenkring en no mek mati kori 41
OVERDO BERGHOUT 1995, Paramaribo Kunstenaar etc. 43
Na op Facebook bijzondere energiek schilderijen over authentieke Surinaamse huisjes én drukke volle straten van Paramaribo te hebben gespot, welke door Overdo Berghout bleken te zijn gemaakt, plande de stichting in oktober 2017 een eerste werkbezoek aan hem in. Deels uit nieuwsgierigheid naar de persoon achter deze aansprekende schilderijen. En natuurlijk ook voor het antwoord op de vraag: “Wat kosten ze?” Deels ook ter voorzichtige verkenning van een eventuele samenwerking met deze jonge kunstenaar, voor misschien het jaar erop. Een ontmoeting die leidde naar blijvend contact via sociale media. Gevolgd door werkbezoeken in 2018 en 2019 aan Overdo in Suriname. Een allereerste (werk-)vakantie van Overdo naar Nederland, in de zomer van 2019, maakt dit rijtje werkbezoeken aan elkaar compleet. Wat met Overdo in deze jaren is besproken, en wat hij allemaal heeft gedaan, vatten we samen in het volgende interview. Hoe oud was je toen je bedacht: ‘Ik word kunstenaar’? Al vanaf de derde klas van de lagere school wist ik dat ik iets met kunst ging doen. Ook de kinderen in mijn klas zeiden altijd: “Jij wordt tekenaar”. Pas toen ik naar het Nola ging (Nola Hatterman Art Academy, Paramaribo) begreep ik beter wat kunst nu eigenlijk is. Ik denk dus vanaf 2011, ongeveer. Inmiddels zie ik mezelf niet alleen als kunstenaar. In mijn beleving klinkt dat te beperkt. Ik zie mezelf liever als Overdo, of Bergi. Dat klinkt lekker ruim. En wat vager ook. Het begrip ‘kunstenaar’ kan dan ook breder worden ingevuld. Je hebt regelmatig aan ‘life painting’ gedaan. Het ‘en plein public’ maken van schilderijen. Hoe is dat ontstaan en hoe kwam je aan de verschillende locaties? Life schilderen doe ik op plekken waar ik een chill gevoel bij heb. Ze benaderen me via sociale media voor dit soort dingen. Of via de phone. Of ze sturen me een mail. En krijg je dan een thema en/of budget om mee te werken? Ik ben altijd vrij om te maken wat ik wil en krijg soms een klein budgetje als waardering. Ik doe dit soort dingen sowieso niet voor het geld, maar omdat ik het leuk vind om te doen. Heel soms wordt na afloop een schilderij geveild. Het vaakst echter komen mensen na afloop naar me toe en vragen of het werk te koop is. Dat is natuurlijk ook het allerleukst. Ik denk dat ik maar weer snel moet gaan life painten. Ha ha ha. 45
Je hebt ook verschillende projecten met kinderen gedaan. Vorig jaar bij de QSI, de International School of Suriname. En kortgeleden nog een muurschildering in de Van Dijk buurt in Paramaribo. Hoe komen dit soort projecten op jouw pad? Het project bij QSI ben ik voor gevraagd. Het was een project van een maand voor kinderen van 6 t/m 13 jaar. Ze moesten zelf restmateriaal gaan zoeken waarvan we schilderijen hebben gemaakt, met als thema natuur. De schilderijen zijn na afloop door en voor de school geveild. De muurschildering in de Van Dijk buurt ben ik ook voor gevraagd. Dit soort dingen komen meestal via vrienden op mijn pad. Vrienden waar ik ooit mee in de klas heb gezeten, of al eerder mee heb samengewerkt. Sommige van deze vrienden werken nu bij bedrijven en organisaties die dit soort projecten doen. Als ze denken ‘Hé, dat is misschien wel leuk voor Overdo’, dan appen ze me of bellen ze me op. Heb je ook iets van deze projecten onthouden of geleerd? En denk je dat je vaker dit soort projecten gaat doen? Met kinderen werken vind ik echt ontzettend leuk. Ze zijn eerlijk en spontaan en dwingen je ook goed te kijken naar jezelf. Ook dat je jezelf moet blijven ontdekken. Ik wil dit soort projecten ook wel met andere groepen doen. Bijvoorbeeld met gevangen of bejaarden. Kunst is zo breed om mee te kunnen werken. Daar kunnen heel veel soorten mensen heel erg veel aan hebben. Alleen al hoe leuk het is om iets te maken dat er nog niet was. Ik ben ook wel van plan om vaker voor dit soort projecten de wijken in te gaan. Alleen staat door de corona nu alles even stil. Je bent vorig jaar voor het eerst in Nederland geweest. Wat heb je daar allemaal gedaan en wat heeft de grootste indruk op je gemaakt? O, echt! Ik heb daar zoveel bekeken en zoveel meegemaakt. Daar kan ik echt geen favoriet uit kiezen. Ik was bij jullie in Amsterdam en bij mij ma. Wij zijn naar Art Zuid geweest en bij je buurvrouw Moon. Ik was in het Stedelijk, het Rijks en bezocht de Go Gallery. O, en die expo in de Amstelkerk over Surinaamse kunst. Georganiseerd door Natasha Knoppel. Een prachtige expo met allemaal beroemde Surinaamse meesters. Mede georganiseerd door Stadsherstel Amsterdam. Maar ook het bij jou en Elma mogen logeren en kijken wat de stichting doet. Of de Efteling en Madurodam, wat ook fantastisch was. O, en Groningen. Waar ik je zoon nog zag en het Oude RKZ bezocht. Vrienden zeiden van tevoren dat ik ook zeker naar het Redlight District moest gaan, maar daar ben ik niet eens aan toegekomen. De maand dat deze vakantie duurde was echt zo voorbij. Te veel dingen om te zien en veel te weinig tijd. Denk je dat je er vaker naar Nederland zult gaan? O ja, vast. Ik denk namelijk dat je alles wat je kunt visualiseren ook kunt realiseren. Als je heel hard werkt en alle sterren op de juiste plekken staan. Hoe snel het weer gaat lukken kan ik nog niet zeggen. Er zijn te veel onzekerheden op dit moment. 46
Is het moeilijk voldoende expositieplekken te vinden voor je werk? En wordt je werk door iedereen gesnapt? Er zijn wel veel expositieplekken te vinden in SU, maar ik zoek er niet echt naar. Dat kost veel energie die ik liever in andere dingen steek. Ik denk ook niet dat iedereen mijn schilderijen snapt. Maar wel dat de energie die ik in mijn schilderijen stop wordt gesnapt. En dat vind ik prima. Als je één wens voor jezelf of de kunstsector in Suriname mag doen. Welke zou dat zijn? Eén maar? Lastig! Als iedereen wat meer waardering voor kunst zou krijgen dan vallen dingen denk ik vanzelf wel op hun plek. Ik zie ook wel dat mensen hun houding naar kunst veranderd. Door het posten van mij en mijn collega’s op sociale media. En ook door het posten van oude, meer bekende meesters op dezelfde media merk ik een grotere awareness over het nut en de betekenis van kunst. Dat vind ik wel een mooie ontwikkeling. Ten slotte. Wat verwacht je van deelname aan dit boek? Ik hoop dat dit boek mensen gaat inspireren om dicht bij zichzelf te blijven. Met elke vorm van creativiteit en op welke manier dan ook. Iedereen doet zichzelf daarmee een heel erg groot plezier. En misschien raakt iemand anders dan weer geïnspireerd door creativiteit die hierna weer wordt getoond. Dan is de cirkel weer rond. Ontdek meer over Overdo en zijn werk op zijn Facebookpagina’s en website. 49
MET DANK AAN Ashna Chhatta Campagnemaker mode, ethical fashion stylist. Bickersgracht 2, 1013 LE Amsterdam Tel.: 06 28862223 Mail: ashna.chhatta@gmail.com www.chhatta.eu | Facebook.com/achhatta Floh-Jo, Artfull Bags Unieke, kunstzinnige handgemaakte tassen. Ook verkrijgbaar in Nederland. Pianostraat 39, Paramaribo Tel.: +597 8880-388 Facebook.com/galleryflohjo Restaurant Bickers ad Werf Raymond & Danielle van IJken Bickerswerf 2, 1013KX Amsterdam Tel.: 020 3202951 Mail: info@bickersaandewerf.nl www.bickersaandewerf.nl The Juwelry Bar by ICANA Sieraden, accessoires, cadeaus en meer. Reinastraat 4, Paramaribo Tel.: +597 476002 Tel.: +597 8812912 Facebook.com/icana.nv Chicken, Curry & Chips Een onder octrooi ontwikkeld Topgerecht. Als Franchisenemer interesse in dit product? Verrijn Stuartlaan 28-30, 2288 EL Rijswijk Tel.: 070 2629287 Mail: info@royalcateringservice.nl Fourage & Courage Catering, Productie en Serviceverlening. Mijndenhof 114, 1106 GS Amsterdam Afhaalmaaltijden: karin.bergmans@fourage-courage.nl Tel.: 06 54668390 Facebook.com/fourage-courage 50 Jene’s Bijouterie Exclusieve accessoires, mode en design. CLO project, Wanica. Tel.: +597 892-0096 Mail: jenevieve@live.com Facebook.com/exclusiveFashionDesignByJene Moi Siri, sieraden en meer Handgemaakte sieraden uit eigen atelier. Vertrekhal J A Pengel International Airport Tel.: +597 876-7413 Mail: info@moisiri.com www.moisiri.com
Gallery De KuS Online platform voor Design en Kunst uit Suriname. Origineel, duurzaam & 100% hand-made. Mail: mofokoranti@gallerydekus.com www.gallerydekus.com GO Gallery Amsterdam Best Dutch Street Art Gallery 2016 t/m 2018. Marnixstraat 127, 1015 VK Amsterdam Open: wo-za 12.00 - 18.00 uur Tel.: 06 50262869 Mail: office@gogallery.nl www.gogallery.nl Galerie Moon, Art, design & gifts Gidswandelingen Westelijke eilanden Amsterdam. Verhuur vergaderruimte inclusief arrangementen. Bickersgracht 54, 1013 LG Amsterdam Tel.: 06 22210481 www.galeriemoon.nl Royal Catering Service Nederland Van ontbijt tot snacks. Van buffet tot compleet feest Verrijn Stuartlaan 28-30, 2288 EL Rijswijk Open: ma-vr 11.00 - 18.00 uur Tel.: 06 20244280 www.royalcateringservice.nl Vereniging AANEEN & Wereldwinkel AANEEN AANEEN is iedereen - iedereen is AANEEN. Ondersteund diverse projecten in Suriname en NL. Gorontalostraat 21, 1095 TM Amsterdam Tel.: 06 11462022 www.verenigingaaneen.nl One for the Road, bar, lounge Voor uw leukste laatste drankje in SU. Vertrekhal J A Pengel International Airport Tel.: +597 758-7309 Facebook.com/BarLoungeOneForTheRoad Pikin Sranan, organic farming Organische en biologische groenten en kruiden. Producent ‘Bun Sani’ producten. Schotelweg 26, Lelydorp Tel.: +597 854-6949 www.pikinsranan.net SOUPOSO Soepbar en - restaurant, eerlijk, heerlijk en vers. Lekker genieten in onze unieke binnentuin. Costastraat 20a, Paramaribo Tel.: +597 420-351 www.souposo.com Toepie is Art and Art is me Sieraden, tassen, kleding & accessoires. Voor boekingen of informatie mail, bel of app. Tel.: +597 863-6784 Mail: divaineyg@gmail.com Facebook.com/grieldagojo Zus en Zo, grand café Veelzijdige artistieke plek in hartje Paramaribo. Ook Guesthouse, Tours & Travel, Art & Gifts. Grote Combeweg 13a, Paramaribo Tel.: +597 520-904 www.zusenzosuriname.com 51
OVER DE STICHTING Deze stichting heeft als enig doel: een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van zowel de individuele als de groepsgebonden leefomstandigheden van de LHBT+ en of Hivpositieve medemens in Suriname. Inclusief hun leefomgeving, dus de ruimste zin des woord. Een streven waarbij kunst als belangrijk instrument wordt ingezet. Als verbindend, informerend, ondersteunend en fondsenwervend element. Een concept dat door Sanjay en echtgenoot Johan Ganpat Brouwer is bedacht. Tijdens hun huwelijksreis door het mooie land dat bij haar bewoners bekend staat Sranan. Het land waar Sanjay op 30 januari 1973 is geboren en tot en met het afronden van zijn middelbare school heeft gewoond. Het thuis niet geaccepteerde worden van Sanjay’s homoseksualiteit en het inloten voor een studie lucht- en ruimtevaarttechniek aan de TU te Delft deed Sanjay in 1991 verhuizen naar Nederland. De homocultuur aldaar, die Sanjay al snel ontdekte en heeft omarmt, paste als een handschoen om Sanjay’s doen, zijn denken en zijn superslanke lijf. Met art performer als belangrijkste beroep, en grote liefde Johan als inmiddels officiële echtgenoot, stierf Sanjay op 12 juni 2016 plotseling maar vredig in zijn slaap, tegen Johan aan gekropen, in hun huis te Amsterdam. Met de creatieve carrières van beide heren Ganpat Brouwer als basis voor ons denken en ons doen ontwikkelden we een eigen aanpak voor het bereiken van ons doel. Een aanpak waarbij met kunstenaars en creatieve ondernemers uit zowel 4 Suriname als Nederland wordt samengewerkt. Alles gericht op een structurele verbetering van de leefomstandigheden voor zowel onze partners, de individuele mens en de LHBT+ en Hiv-positieve community in Sranan. Ons werk speelt zich af op individueel en institutioneel niveau. Gericht op onder andere persoonlijke ondersteuning en het helpen realiseren van projecten. Ook in samenwerkingsverbanden met zusterorganisaties en bedrijven, opererend binnen en buiten de doelgroep van de stichting, streven we naar een inclusieve samenleving met eerlijke kansen voor ieder mens. We financieren onze projecten op basis van giften en donaties, projectgerichte sponsoring en subsidies. Het liquideren van een eigen collectie kunst, welke speciaal voor dit doel door Johan is ontwikkeld en aan de stichting is geschonken, was essentieel in het kunnen dekken van de belangrijkste kosten tot nu toe. Stichting Sanjay Ganpat Brouwer. Een stichting die bewijst dat ook met kleine initiatieven een reëel verschil kan worden gemaakt. Ook bij het ondersteunen van onze LHBT+ en of Hiv-positieve Surinaamse medemens. Een medemens dat enkel door geaardheid, geboorteland en/of afkomst minder kansen heeft dan een zelfde persoon in Nederland. Help ons daarom ook uw medemens te helpen. Want ook kleine beetjes maken echt verschil.
5
1 Online Touch