0

26e jaargang nr 2 ­ zomer 2020 Prijs € 4,25 Ardennen, ontdek de Oostkantons Pelgrimeren over het St. Odulphuspad 75 jaar vrijheid op Sallandse Heuvelrug Inclusief 28 pagina’s Wandelen in Duitsland

MER IANRIDI DOE MEER,, NEEM MIINDER MEE De Meridian is gemaakt van gerecycled GORE-TEX® PACLITE® Plus en voelt zich thuis bij wisselende weersomstandigheden, of je nu bergtoppen of valleien verkent. WATERPROOF PACKABLE LIGHTWEIGHT WWW.RAB.EQUIPMENT

Redactioneel Maanden van onzekerheid liggen achter ons. Mensen werden ziek, gingen failliet of konden wekenlang hun ouders niet bezoeken. Tegelijkertijd was het een tijd van innovatieve ideeën en hartverwarmende initiatieven. Ook hoorde ik zuchten van verlichting om mij heen vanwege te plotseling vrijgekomen rust en stilte. Iedereen zijn eigen coronaverhaal. Als alles even stilvalt, ga je vanzelf nadenken. Beschouwing en bezinning zijn waardevol als het heden als een bedreiging voelt en de toekomst ongewis is. De ontwikkelaar van het Odulphuspad, een pelgrimsroute in Friesland, merkte als gevolg daarvan een forse toename van de verkoop van de route. ‘Verbinding met jezelf, dat is de basis van het pad’, vertelde Harold Visser, mede­ontwikkelaar van het pad. Ook componist en saxofonist Lotte Pen paste haar aanbod aan aan de behoefte van de tijd en ontwikkelde een muziekwandeling met ingebouwde momenten van stilte. Gelukkig is Nederland niet in volledige lockdown gegaan en behielden we een deel van onze Lichtvoetig Preventief sproeien Gelukkig heeft dit coronatijdperk ook lichtpunten: de luchtkwaliteit verbetert, er is stilte waarneembaar en de vogels zingen meer. Hoor je niet tot de ernstig gedupeerden en hoef je niet thuis te blijven vanwege huis­ of thuiswerk, of snotteren, dan ga je aangepast op pad. Ouderwets zwaaien en handkussen door de lucht blazen, maar afstand houden bij bezoek en ontmoetingen. Ander halve meter, het is credo en mantra geworden. Door onszelf beperkingen op te leggen alsof we al besmet zijn, helpen we de anderen het meest, en daarmee dienen we de zorgwerkers, onze naasten, de samenleving en onszelf uiteindelijk ook. Mijn bijbaan is postbezorgen. En dan ben je ineens in een science fiction film beland. Als ik een groot pakje moet afgeven bel ik aan, leg het pakje tegen het deurkozijn, doe twee passen achteruit en wijs naar de grond als men opendoet. Op Nederland letten betekent nu: afstand houden. Door de stilte valt des te meer de vogelzang op. Zelfs midden op de dag, binnen de bebouwde kom, hoor ik zanglijsters, tjiftjaffen en winterkoningen luid de lente zingen! Op een frisse maar mooie ochtend wandel ik om zes uur in het bos. Overal om me heen en boven mij zingen merels, heggenmussen en roodborsten. Zo bovenaards mooi, maar juist tegelijkertijd zo aards. Buiten in de natuur, en zeker buiten de Randstad, kost social distancing geen moeite, zeker niet als je vroeg uit de veren stapt. 50 Iets wat ook opvalt buiten is de droogte. Vanaf half maart al is het droog zonnig weer. En dat heeft weerslag op het grondwaterpeil in veld, bos en hei. De eerste natuurbranden in ons land woedden al in het zuiden. Er moest zelfs een heel dorp worden geëvacueerd vanwege de koolmonoxide die de luchtkwaliteit en daarmee de volksgezondheid in de regio bedreigde. Je hoort steeds over de dreiging van bos­ en heide branden. Maar dit risico zie je door de aanhoudende droogte aankomen, en kun je net als bij corona beperken. Waarom de droogste en meest riskante plekken niet preventief nat maken in plaats van achteraf blussen!? Achteraf blussen kost heel veel water, energie en middelen. Vooraf nat maken kost dat ook, maar heeft als grote voordeel dat er geen natuur verbrandt en geen mensen hoeven worden geëvacueerd. Of het ervan komt, dat preventief sproeien? Het maakt geen verschil, want als de natuur kurkdroog is, voel ik nattigheid. George Knottnerus Op verhaal komen bij de buren Laatste keer Gepelde land Wim ten Brinke schreef 100 columns! 51 Flip van Doorn zijn Wandelbrieven Op zoek naar Friese wortels 55 Muziekwandeling Buiten bewegen en bezinnen Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Koffie met melk Uitgelezen Loopbaan Column John Jansen van Galen Pronkjewailspel Voetstuk bewegingsvrijheid. Anders dan in vele andere landen mochten we naar buiten. Wandelen, rennen, fietsen, varen: het kon allemaal, vermits op 1,5 meter afstand van de ander. Want niemand zien en niet mogen bewegen levert stress op die de gezondheid niet ten goede komt. Om niet ten onder te gaan stress, is stressreductie noodzakelijk. Wandelen sorteert de gedachten, buiten bewegen zorgt ervoor dat je nergens anders bent dan in het hier en nu. Het weer, seizoen en je voetzool op de aarde brengen je stap voor stap verder weg van piekeren. Stappen die we mogen zetten dankzij de keuze voor de intelligente lockdown. Of het een goede keuze was weten we pas achteraf, tot die tijd is het balanceren op het randje van de wetenschap. Niemand weet wat de toekomst in petto heeft. Nooit. Maar wel kunnen we zien dat mensen eindeloos inventief zijn en er het beste van proberen te maken. Altijd. Tialda Hoogeveen 21 inhoud 8 10 75 jaar vrijheid Dwalen langs oorlogsrelicten rondom Kamp Twilhaar Geen winnaar Drie Wandelgemeenten van het Jaar 2020 14 Ardennen, ontdek de Oostkantons 18 Pelgrimsroute Odulphuspad Langs landschapspijn en landschapshoop 28 pagina’s Duitsland­special 4/5 6 11 20 50 54 56 56 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 0343­449499 • e­mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e­mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: tel. 00­3130­6910138. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafi sch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Wim ten Brinke, Flip van Doorn, John Jansen van Galen, Theo Haerkens, Tialda Hoogeveen, Tessa Klooster, George Knottnerus, Max de Krijger, Jan Fokke Oosterhof, Alexander Schwarz, Elvira Werkman, Henk van Wijngaarden, Robert Witsen, Gerrit Jan Zwier • ‘te voet’ nummer 2, zesentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – zesentwintigste jaargang, nummer 3, herfst 2020 – verschijnt eind september 2020.

nieuws www.meindl.de Wandelpad Utrechtse singel bijna klaar In beweging met reuma Bewegen is voor de meer dan 2 miljoen Nederlanders met reuma niet altijd even makkelijk, maar wel heel belangrijk. Reuma Nederland en Koninklijke Wandel Bond Nederland (KWBN) hebben daarom een vijfjarig convenant afgesloten om mensen met reuma in beweging te krijgen. Jan­Willem Förch, algemeen directeur ReumaNederland: ‘Juist als je een vorm van reuma hebt, is het belangrijk om regelmatig te bewegen. Het maakt spieren sterk en gewrichten soepel. Wandelen is voor mensen met reuma bij uitstek een activiteit die we willen aanmoedigen. Het kan in je eigen tempo en vorm. Door de samen werking met KWBN hopen we mensen met reuma in beweging te brengen en een gezonde leef stijl te stimuleren. Om dit doel te bereiken gaan KWBN en ReumaNederland wandelen in al haar verschijningsvormen bij mensen met reuma onder de aandacht brengen.’ Het KWBN­beweegprogramma FitStap brengt mensen drie maanden lang in beweging en laat ze zo de voordelen en het plezier van wandelen ervaren. Het programma is ook uitermate geschikt voor mensen met reuma. De FitStap­coaches begeleiden daarom mensen met reuma zo goed mogelijk en bieden een wandelprogramma op maat. Alternatieve vierdaagse Nijmegen De officiële Nijmeegse Vierdaagse is afgelast vanwege het coronavirus, maar deelnemers kunnen alsnog meedoen aan de wandeltocht. De Koninklijke Wandelbond Nederland (KWBN) lanceert een app waarmee iedereen zijn eigen Vierdaagse kan lopen. Geïnteresseerden kunnen per dag de officiële Vierdaagse­afstand van 30, 40 of 50 kilometer lopen, óf de speciaal voor De Alternatieve Vierdaagse toegevoegde afstanden van 10 of 20 kilometer. Deelnemers wandelen van 21 tot en met 24 juli een zelfgekozen route. Iedereen die meedoet krijgt een aandenken, al is dat niet het Vierdaagsekruisje. De app is een paar dagen voor de start van het evenement te downloaden. De kademuren bij het stuk onder Hoog Catharijne, de zogeheten Stadskamer, zijn bijna af en het gras is ingezaaid. Daarna wordt er gegraven en zal het water langzaam terugkeren in de stadsbuitengracht. In de Stadskamer zijn de resten zichtbaar van het kasteel dat in de zestiende eeuw is gebouwd in de tijd van Karel V. De Spanjaarden hebben het kasteel gebruikt ten tijde van de belegering. Daarna wilden de Utrechters het kasteel slopen. Wandelaars kunnen vanaf een nieuw aangelegd wandelpad genieten van het herstel van de Singel in Utrecht. In september moeten de werkzaamheden klaar zijn en wordt de hele Utrechtse binnenstad weer omringd door water. Laatste puzzelstuk landschaps park Frijthout Hove Waarschuwingsbord voor giftige plant Natuurbeschermer It Fryske Gea en de gemeente Súdwest­Fryslân hebben in het Friese dorp Hemelum borden geplaatst met daarop een waarschuwing voor een giftige exotische plant gifsumak die zich flink aan het verspreiden is. De plant groeit langs een pad waar veel mensen fietsen en wandelen. Deze uit Noord­Amerika afkomstige plant heeft de bijnaam poison ivy. Hij veroorzaakt bij aanraking van de bladeren ernstige allergische reacties door de in de plant aanwezige stof urushiol die dikke blaren op de huid 4 veroorzaakt. Zelfs rubberen handschoenen beschermen de huid niet tegen de plant. In 1919 werd de exoot uit Amerika aangeplant, omdat het wortelstelsel de dijk goed versterkte. Toen in de loop van de jaren kinderen in Hemelum ziek werden, had men nog geen idee van de oorzaak. Pas in 1960 bleek dat het kwam door de gifsumak. Uitroeiing van de plant is bijna onmogelijk, doordat het wortelstelsel zich flink heeft uitgebreid en door de hele bodem zit. Kempens Landschap heeft in het landschapspark Frijthout onlangs het laatste stukje grond dat in privébezit was, aangekocht waardoor het gebied nu als een aaneengesloten geheel verder ontwikkeld kan worden. Het Belgische Frijthout is een groene long van 22 hectare in de noordoostelijke hoek van Hove op de grens met Boechout en Mortsel. Om iedereen te kunnen laten genieten van het gebied, zijn fiets­ en wandelpaden, een speelzone, een boomgaard, twee hondenlosloopweiden en extra bos aangelegd.

Wandelen met een zachte G nieuws Het achtste deel in de reeks De mooiste Netwerkwandelingen is de wandelgids Hart van Brabant. Het beschrijft wandelingen in het gebied dat grofweg tussen Breda, Waalwijk, Tilburg en de Belgische grens ligt. De auteurs, geboren en getogen Brabanders, beschrijven wandelingen die door een coulisselandschap lopen en rijk zijn aan tegenstellingen. Zo komt de wandelaar in dit gebied zowel naald­ als loofbossen tegen en zijn er zowel zandverstuivingen als moerassen. Ook opvallend zijn de kleine beekdalletjes. De wandelingen variëren in lengte van 7 tot 16 kilometer, zodat zowel de wandelaar met kinderen als de geoefende wandelaar er plezier aan kan beleven. De routes zijn uitgezet langs paaltjes met knooppunten; die knooppunten zijn in de wandelgids aan het begin van elke wandeling weergegeven. Bovendien is van elke route een topografische kaart opgenomen. Ook biedt de uitgeverij gratis te downloaden GPS­tracks. Alle boekjes in deze serie hebben hetzelfde praktische formaat. Ze zijn allemaal knalgeel en bevatten vijftien wandelingen die altijd zo veel mogelijk over onverharde paden lopen. Eerder verschenen titels in de reeks De mooiste Netwerkwandelingen: Delfland & Haaglanden; Groene Hart, Kennemerland; Twente; Utrechtse Veenweiden; Waterland & Zaanstreek; ZuidHollands rivierenland. Nieuw in Winssen: Gelders Klompenpad Sinds begin juni heeft Winssen een Klompenpad: het Ambts­ en Rijkspad. Het is een rondwandeling van 15 kilometer en voert door het buitengebied van Winssen via de historische dorpsboomgaard, over de dijk, door uiterwaarden, langs poelen en de voormalige grens tussen de Ambten Rijk van Nij megen en Maas en Waal. De route is in beide richtingen gemarkeerd met blauwe klompjes. Klompen ­ paden zijn verboden voor honden in verband met verstoring van vee en wild. Het Ambts­ en Rijkspad is het 122ste Klompenpad. De mooiste Netwerkwandelingen: Hart van Brabant, Uitgeverij Elmar € 14,99, ISBN 978 90389 27213 European Heritage Label voor de Koloniën van Weldadigheid De Europese Commissie heeft begin april tien plekken bekroond die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis en cultuur van Europa en/of in de opbouw van de Europese Unie. Deze plekken krijgen het European Heritage Label. De Koloniën van Weldadigheid, waar Wortel­ en MerksplasKolonie onderdeel van uitmaken, zijn een van de bekroonde historische plekken. Niet eerder kreeg een Vlaamse plaats deze eer. Het totaal aantal plekken met het European Heritage Label is nu 48. De Koloniën van Weldadigheid zijn opgericht in het begin van de negentiende eeuw om armoede via sociale tewerkstelling in nieuw ingerichte landbouwkoloniën te bestrijden. De vier bezoekerscentra ­ Museum De Proef kolonie in Frederiksoord, het nog nieuw in te richten bezoekerscentrum in Ommerschans, Bezoekers centrum Kolonie 5­7 in Merksplas en het Nationaal Gevangenismuseum te Veenhuizen zullen de samen werking ‘1 geschiedenis, 7 verhalen’ onder dit label verder zetten. Wandelliefhebbers kunnen het gebied ontdekken via het wandelnetwerk Kempense Kolonies met maar liefst 435 kilometer bewegwijzerde wandelpaden door de Noorderkempen. Op www.wandelknooppunt.be kun je je eigen parcours samenstellen. Deze paden worden ontwikkeld door SLG en Landschap Erfgoed Utrecht in de provincies Gelderland en Utrecht. Samen met partijen in de omgeving herstellen ze historische paadjes die door het boerenland lopen. Wandelaars zijn daardoor te gast bij de eigenaren van de landerijen, weilanden en natuurterreinen waar het Klompenpad doorheen loopt. De paden versterken de lokale economie doordat ze langs als landwinkels, horeca en campings komen. Routenavigatie en informatie over landschap en cultuurhistorie is vanaf 12 juni ook beschikbaar via de Klompenpaden app. Kijk voor meer informatie op www.klompenpaden.nl. 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5

2 1 6 nieuwe PRODUCTEN voor wandelaars 3 5 1 De welbekende Hydroflask verschijnt nu in de frisse zomerkleuren lila, oranje, geel en groen. Geschikt voor het lang koelhouden van water of limonade én het warmhouden van thee en koffie. Het roestvrij staal zorgt ervoor dat de smaak van gisteren zich niet vermengt met het drankje van morgen. Adviesprijs vanaf €34,95, uk.hydroflask.com/en_gb 2 De nieuwe Outwell dreamboat is er voor slapen met ongekend luxueus comfort. Want wat is er lekkerder dan goed slapen na en voor een stevige wandeling? Deze zelfopblaasbare slaapmatten hebben een ingenieuze methode voor het regelen van de isolatie: minder tijdens warme zomeravonden en wat meer als de temperatuur daalt. Adviesprijs € 99,95 tot € 299,95, www.outwell.com/nl 3 Het door Nikwax ontwikkelde BaseWash onderhoudt en reinigt synthetische op de huid gedragen kleding, zoals sportshirts en sokken. Het verbetert en herstelt de vochtverspreidende eigenschappen van synthetische kleding en vergroot de ademende werking. Daarnaast verwijdert het geurtjes en voorkomt het intrekken van nieuwe geuren. Adviesprijs € 9,20 voor 300 ml, www.nikwax.com/nl 4 De wandelstokken van Robens geven extra steun bij het beklimmen en afdalen van hellingen. Maar ook Nordic walkers hebben er baat bij, bij deze superenergieke looptechniek helpen de speciale wandelstokken om de wandelaar voort te stuwen. Het Deens merk Robens ontwikkelde een reeks wandelstokken voor alle budgetten en mogelijkheden. Van beginners tot allrounders tot lichtgewicht. Adviesprijs vanaf € 42,95, www.robens.de/nl 5 Rab heeft een nieuw Meridian Jacket dat goed bruikbaar is als bescherming tegen slecht weer. Deze alleskunner biedt ruimte voor meerdere flexibele laagjes en is zelfs als het weer verslechtert zeer eenvoudig in het gebruik, dankzij de eenvoudige verstelbare en wegrolbare capuchon, de makkelijk te openen okselritsen en de ruime, goed toegankelijke borstzakken. Adviesprijs: € 249,95, rab.equipment/eu/meridianjacket 6 De Meindl Tessin Identity schoenen is een hoogwaardige kwaliteitsschoen, het leer ­ milieuvriendelijk gelooid ­ is makkelijk te onderhouden is en zorgt voor een klassiek uiterlijk. De schoenen zijn relatief licht, waterdicht en hoog ademend dankzij de Gore­Tex® sok. De goed dempende zolen zorgen voor een loopcomfort met veel grip. Adviesprijs € 259,90, www.identity­leder.de 6

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert.

Dwalen langs oorlogsrelicten rondom Kamp Twilhaar 75 jaar vrijheid op Sallandse Heuvelrug Het bos is stil, geen mens te zien. Na de start in Nijverdal en via het Buitencentrum Sallandse Heuvelrug loopt de route al snel ver weg van de drukte en de maatschappij. Met name dat laatste was belangrijk in 1942. Nijverdal Max de Krijger Ter plaatse ook rust. Een boog bij de entree met daarop de naam Twilhaar staat als stille getuige in het landschap. Een zwart­wit foto, met steentjes die erop zijn gelegd als een vereende traan. Het is een oude Joodse traditie, wie een steentje achterlaat op het graf laat weten dat hij er is geweest en de doden heeft herdacht. Kamp Twilhaar was vanaf februari 1942 de afgelegen plaats waar Joodse mannen verplicht werden om te werken. Onttrokken van familie en de maatschappij. Zij dachten dat ze met deze zware werkzaamheden de deportatie naar Duitsland konden ontlopen. Ontginning van de woeste grond was hun taak, daartegenover stond weinig eten en een streng regime. De 8 hoop op overleven ging datzelfde jaar al in rook op. Onder de noemer gezinshereniging werden ze in oktober van dat jaar naar het Drentse Westerbork gestuurd. De treinen die van daaruit vertrokken, hadden als bestemming onder meer de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor. Het is stil in het bos. Doodstil. Een indrukwekkende tussenstop… Amerikaanse eiken Na het passeren van een vredige schaapskooi klimmen we de bergen op. Deze Sallandse heuvels kennen geen steile paden als kuitenbijters, dus echt zwaar is het niet. Het bos waar we zojuist nog liepen is nu de bosrand langs de open heidevelden. Een glooiend landschap, met hier en daar een dappere berk als baken op de heuvels. Ook staan er her en der markante Amerikaanse eiken, met dikke stammen waarvan je je zo kunt voorstellen dat de schaapsherder er vroeger tegenaan leunde. Knooppunt F84 geeft de keuze om een rondje te lopen en dus weer uit te komen in Nijverdal. Boeiender is echter om verder richting Holten te lopen. Dat wordt 23 kilometer in totaal, maar het oorlogsverleden richting Holten is dat dubbel en dwars waard. Looppas, mars. Razzia Nog even geduld. De grootste stop komt als laatste. HerinDe Fallschirmjäger, Grüne Polizei en SS­ers hielden als vergelding voor een wapen dropping een razzia

Informatie De start van de wandeling bij het Memory Vrijheids museum in Nijverdal doopt de wandelaar onder in verleden, heden en toekomst. Een ‘zwarte doos’ waar de gruwelijkheden van de WOII in Overijssel verteld worden. Zo is er de kapot geschoten muur, alsof er bommen zijn gevallen en het karkas van het gebouw is blijven staan. Een bekende datum bij de bewoners van dit dorp is 22 maart 1945, de dag van het vergissingsbombardement op Nijverdal dat 73 dodelijke slachtoffers telde. www.memorymuseum.nl De knooppuntenroute is te vinden op: www.touristserver.nl/file/655/Liberation+ wandeling.pdf. In het Buitencentrum Sallandse Heuvelrug is een informatiecentrum, winkel, sterrenwacht en een horecagelegenheid. www.sallandseheuvelrug.nl nerings monument Helhuizen is de eerste. In 1997 is het hier neergezet, opdat wij niet vergeten dat er strijders zijn geweest die belangeloos mensen hebben verstopt in dit grote bos. Het bos is groot genoeg om je te verstoppen tegen de Duitse bezetter. Zo moet het verzet ook hebben gedacht toen ze de onderduikershut midden in het struweel bouwden. Halt. We staan ervoor, het is nu een kleine bezienswaardigheid. Op 14 oktober 1944 was dat wel even anders. Er was die dag een razzia, als vergelding voor een wapendropping. Fallschirmjäger, Grüne Polizei en SS’ers deden eraan mee. Een onderduiker probeerde deze hut te bereiken, maar arriveerde er nooit als gevolg van een paar onfortuinlijke schoten in de rug. Een verzetsstrijder had die dag een engeltje op zijn schouder heldhaftige strijder. In totaal vielen er die dag drie doden. Een eveneens vluchtende verzetsstrijder had die dag een engeltje op zijn schouder. ‘Een Duitse soldaat ontdekte mij in die hooiberg. Hij keek me recht in de ogen. Ik dacht dat ik erbij was. Maar de Grüne trok het hooi weer voor het gat en deed alsof hij mij niet had gezien. Waarom weet ik nog steeds niet. Misschien was hij ook maar gedwongen aan de waanzin van de oorlog mee te doen’, zo valt te lezen, de geschreven woorden van een 1.394 graven Het is nu vrede en daar moet je van genieten, dat besef wordt hier wel duidelijk. Met dat gevoel lopen we weer verder over de Sallandse Heuvelrug, waar met heel veel geluk de korhoenders gezien kunnen worden en waar sporen van reeën en wildwissels van dassen moeiteloos opgemerkt kunnen worden. Het hoofd is leeg en klaar voor de laatste herinnering tijdens deze wandeling. De grootste stop laat zien dat soldaten hun leven hebben gegeven voor de vrijheid waarin we nu lopen. Hier liggen 1.394 Canadese soldaten begraven op twee hectare bosgrond. Sommige grafstenen dragen een kruis, een enkeling heeft een Davidster. Het informatiecentrum vertelt de bezoeker meer over de mensen die hier hun leven lieten. Zo zijn er tweehonderd soldaten gesneuveld na de oorlog, door verwondingen of door het ruimen van mijnen. Tussen de 1.394 soldaten ligt éne vrouw. Zij ontmoette haar man en collega in de oorlog. Ze overleefden deze en trouwden in bevrijd gebied, maar een jaar later werden ze beiden het slachtoffer van een verkeersongeval. De Canadese jongeman van 17 jaar die sneuvelde mocht officieel niet in het leger, maar schreef zich in als 18­jarige, met een tragisch levenseinde als gevolg. Stil lopen we verder tussen de kruisen en gaan via de Stone of Remembrance weer terug het bos in. Het ruisen van de bomen helpt om de vele indrukken van vandaag een plaats te geven. Niet veel later staan we in Holten. De trein naar het beginpunt komt er zo meteen aan. Even denken we aan de werkers van Kamp Twilhaar, ook zij zagen destijds de trein in de verte aankomen. 9

wandelgemeente van het jaar Drie Wandelgemeenten van het Jaar 2020 Bijzondere tijden vragen om bijzondere oplossingen. Daarom hebben de drie genomineerde gemeenten Westerwolde, Berg en Dal en Winterswijk besloten elkaar niet te beconcurreren voor de felbegeerde titel Wandelgemeente van het Jaar 2020, maar de handen ineen te slaan. Begin april zou de verkiezingsstrijd losbarsten, waarbij de drie gemeentes creatieve campagnes zouden starten om zo veel mogelijk stemmers te winnen voor hun gemeente. De winnaar zou de titel overnemen van Valkenburg aan de Geul (L.) die zichzelf Wandelgemeente van het Jaar 2019 mocht noemen. Maar in tijden van corona hebben wandel krant ’te voet’ en de drie gemeentes besloten elkaar niet te bestrijden, maar samen op te trekken. Niet concurrentie, maar samenwerking is wat past bij een tijd waarin we in de greep zijn van een bedreigend virus. En daarmee is de elfde editie een unicum, waarbij alle drie genomineerden de titel ‘Wandelgemeente van het jaar 2020’ mogen voeren. De drie gemeentes zullen hun mooie wandelaanbod in de komende edities met je delen. Kun je niet wachten? Lees dan de reportages over Westerwolde, Winterswijk en Berg en Dal die eerder in ‘te voet’ verschenen. wandelkrant ‘te voet’ www.tevoetonline.nl 10 © Metha Eikens © Gemeente Berg en Dal

Testrapport koffiemetmelk Adresgegevens Museumrestaurant Schokland Middelbuurt 2, 8319 AB Schokland T. 0527­253327 www.restaurantschokland.nl Openingstijden Het hele jaar geopend van dinsdag t/m zondag van 11:00 tot 17.00 uur. Muziek De rustige (pop)muziek in het restaurant heeft een aangenaam volume. Net hard genoeg om te horen welk liedje er speelt en net zacht genoeg om rustig met elkaar te kunnen praten. Exterieur Van buiten zie je bijna niet dat het een restaurant is, omdat het dezelfde Schoklandstijl en kleuren heeft als de houten gebouwen eromheen. In de zomer is er een terras. Interieur Het interieur is modern en overal zie je (de geschiedenis van) Schokland terug. Het restaurant is verdeeld in twee ruimtes door roomdividers aan de bar. Dat maakt de grote ruimte lekker knus. Bediening Vriendelijk, belangstellend en snel. Prijzen Koffie en (verse munt­ en gember­) thee € 2,40, cappuccino € 2,95, verse jus d’orange € 3,75, ranja € 0,75, frisdrank € 2,60, wijn van € 4,­ tot € 4,75, bier van een fluitje van € 2,40 tot Affligem Blond Dubbel Triple van €4,50 en sterke drank. Appeltaart € 3,25, groentesoep € 5,50, tosti vanaf € 5,25, uitsmijter vanaf € 8,50. Origineel belegde broodjes vanaf: € 8,25. Prijs­kwaliteit Voor € 8,75 heb je al een heerlijk broodje waarvan je met z’n vieren zou kunnen eten. Hygiëne Op de wc is niets aan te merken. Voor de oudere of mindervalide bezoeker zijn er steunbeugels. Als je echt een puntje van kritiek moet noemen, dan zou dat het kleine halletje met de wasbak zijn. Wandelmogelijkheden Het museum is een startpunt voor verschillende wandel­ en fietspaden om en langs het voormalige eiland. Meer informatie: www. flevo­landschap.nl. Beoordeling Locatie Consumpties Inrichting 9 9 9 Toiletten Bediening 9 9 Eindcijfer 9 Tessa Klooster 11 Museumrestaurant Schokland De strijd tegen het water wordt weer steeds actueler. Eén van de symbolen voor dit gevecht tegen de zee is Schokland: UNESCO Werelderfgoed in Flevoland. Ooit lag dit eiland middenin de Zuiderzee. Bewoners bouwden huisjes op terpen om veilig de stormvloeden te weerstaan. In 1859 moesten zij op last van de koning toch hun land verlaten. Het werd te gevaarlijk. Op deze plek in de Noordoostpolder zijn spullen gevonden die 12.000 jaar geleden werden gebruikt door jagers en verzamelaars. Nu, twaalf eeuwen verder in de tijd, staat er tussen de museumgebouwen een gezellig 21ste­eeuws restaurant: Museumrestaurant Schokland, waar je ook zonder museumkaartje naartoe kunt. Het interieur van deze gezellige plek is in maart 2019 vernieuwd en dat zie je. Het is van deze tijd: met hoge plafonds, houten tafeltjes met groene stoelen, grijsgroene muren, leuke nisjes om even lekker te zitten en overal hangende bloempotjes met groene planten. Aan de ene kant kijk je uit op het museum en aan de andere kant over de weidse velden. In de twee nisjes prijken grote zwart­witfoto’s van Schokkers uit het verleden met een kunstige school visjes aan de wand er tegenover. In beide ruimten hangt een lamp in de vorm van Schokland met zelfs de ‘dorpjes’ erop weergegeven. De bediening is vriendelijk en snel. De ober vertelt dat er naast de gewone bezoekers van het museum vaak mensen naar het restaurant komen van wie de voorouders op Schokland woonden. Het betrokken en warme personeel geeft de zaak extra sjeu. De kaart is uitgebreid en overzichtelijk. Ook aan de ‘kleine schokkers’ is gedacht. Er is van alles: soep, broodjes, salades en plates. En echte ‘polderfrites’. De favoriet van het restaurantpersoneel, broodje ‘Ei­land’, stilt de honger voor uren. Er zitten op z’n minst vier eieren in de eiersalade. Ook het brood met de kroketten smaakt origineel goed. Voor de liefhebber van een borrel is er een bier­ en een borrelkaart. Een fijne, smakelijke, historische doch moderne plek voor een hapje na je wandeling. Langs Nederlandse wandelroutes zijn vele pleisterplaatsen te vinden. Herbergen met roodwit geblokte kleedjes op tafel, waar de tweede kop koffi e gratis is. Of chique restaurants waar de gastheer je de keuze biedt uit tientallen verschillende soorten thee. ‘te voet’ beoordeelt pauzeplekken voor wandelaars. We bevinden ons dit keer in Museumrestaurant Schokland in Schokland. 9,0

Te voet door Zuid­Limburg: Krijtlandpad Route (Streekpad 7) Maastricht – Valkenburg – Gulpen ­Vaals – Slenaken ­Eijsden ­ Maastricht Totale afstand van de route is incl. de variant Slenaken – Gulpen, 99 km Meerssen Houthem Valkenburg Berg en Terblijt Maastricht Cadier en Keer Sint Pieters berg Margraten Gulpen Gronsveld BELGIE¨ Eijsden Epen Vaals Noorbeek Slenaken 1 km Visé BELGIE¨ © 2020 MarijnBosma.nl Kaartachtergrond uit Top100NL, Kadaster Sint Geertruid Vijlen Mheer Schin op Geul Wijlre Eys Simpelveld Heerlen Wie in Nederland in de heuvels wil lopen, moet naar het zuiden van Limburg. Het Krijtlandpad brengt u naar het hoogste punt van Nederland; de ruim 320 meter hoge Vaalserberg. Een uitdagende route met holle wegen, natte beekdalen, pittoreske dorpjes en unieke hellingbossen. En natuurlijk met regelmatig stijgen en dalen. De vergezichten, vaak tot over de Belgische grens, zijn in elk jaargetijde adembenemend. De totaal vernieuwde route is nu honderd kilometer lang, telt zes etappes en gaat voor meer dan zestig procent over onverharde wegen. Markering: geel­rood De routebeschrijving, kaart en GPS bestand van deze route zijn te downloaden via: www.wandelnet.nl/wandelroute/727/ Krijtlandpad/overzicht De routebeschrijvingen, kaarten, achter gronden OV­informatie en overnachtings mogelijkheden zijn ook opgenomen in de gids. € 5,50 KORTING Van het Krijtlandpad verschijnt per 1 juli een nieuwe wandelgids. Deze gids is alvast te bestel ­ len in de webwinkel op www.wandelnet.nl voor € 13,45 incl. verzendkosten (normaal € 18,85) met de couponcode Krijtlandpad. U kunt ook gebruik maken van onderstaande bon. Vul de bon in en stuur deze naar Wandelnet, Antwoordnummer 21, 3800 VB Amersfoort (een postzegel is niet nodig). Na ontvangst van uw bestelling wordt de gids inclusief factuur naar u toe gezonden. Dassen en bevers Het Limburgse krijtlandschap is een bijzonder landschap. Het is een dalen­landschap, miljoenen jaren geleden ontstaan door riviertjes die zich een weg baanden door het Krijtplateau. Zo ontstond een landschap met een overvloed aan valleitjes, steile hellingen en meanderende beekjes. En met een speciale flora en fauna. De voedselarme graslanden op de kalkrijke bodems behoren nu tot de soortenrijkste graslanden van Europa. De hellingbossen zijn uniek voor Nederland. Dassen en bevers lijken zich nergens in Nederland meer thuis te voelen dan hier in de Limburgse heuvels. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E­mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: Zacht gras Het krijtlandpad is vernieuwd. U komt door nieuwe natuurgebieden en wandelt meer dan voorheen over onverharde paden; zachte grasdijken, verende bospaden of struinend door natte, struweelrijke graslanden. Langs boomgaarden, indrukwekkende kastelen en de lustig door de weilanden meanderende Geul en Gulp. En natuurlijk passeert u de Curfsgroeve met haar steile mergelwanden waar u vanaf het uitzichtplateau letterlijk terug in de tijd kijkt die de route haar naam gaf. Maastricht ontvangt u met de Groene Loper, het nieuwe wandel­en fietspad boven op de tunnel van A2, waardoor u zorgeloos de stad binnen wandelt. Rondwandeling Het Krijtlandpad is een rondwandeling met één dwarsverbinding. Maastricht, Gulpen, Valkenburg en Vaals zijn de vier grootste plaatsen langs de route; elk met hun eigen karakter en geschiedenis, een gevarieerd aanbod van verblijfsaccommodaties en goede OV­verbindingen (Neem de RIVM­richtlijnen in acht). Horeca is ruim voor handen langs het Krijtlandpad. Op een stuk vlaai kun je prima wandelen. En wat smaakt er beter aan het eind van de dag dan een glas bier, wijn of appelsap van Limburgse bodem? Krijtlandpad Deze bijdrage kwam tot stand door 12 S P A P D U I T S L A N D LAW 9-2 LAW 7-2 D L LAW 7-2 LAW 7-2 W A L LAW 7-2 LAW 7-2 R I M Geul Geul LAW 9-2 E T E I Gulp P E Maas I Maas I D L G A P R A W 7 - 2 Geul © Luuk Gijselhart

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Buitensport Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Groningen - Spac Sport • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Kathmandu Outdoor & Travel • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Ridderkerk - Henk van Os Dierenspeciaalzaak • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zeist - Sporthuis Sunny Camp • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op cruciale punten: de MT2, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 13 © Chiemgau Tourismus

Ontdek de Oost Even het hoofd leegmaken en opladen in de natuur? Dan volgt hier een bijzondere tip. Aan de rand van de grens tussen Nederland, Duitsland en Luxemburg ligt een heerlijk wandelparadijs: de Oostkantons in de Ardennen. Ze strekken zich uit over een oppervlakte van 1.050 vierkante kilometer, maar ondanks hun relatief kleine omvang hebben de Oostkantons een ongelooflijk divers landschap. Het wandelnetwerk van 1370 kilometer biedt voor elk wat wils. Lange wandelingen of dagtochten: avonturiers en actieve vrijetijdsliefhebbers vinden hier een ontspannende wandeltocht naar hun gading. Wandelknooppuntennetwerk Het wandelnetwerk in de Oostkantons is bewegwijzerd met knooppunten. In het knooppuntensysteem heeft elke kruising (ook wel knooppunt genoemd) een eigen nummer. Op het terrein zijn ze te zien op de houten palen die op veel kruispunten staan. Met dit systeem van nummers kan iedereen zijn eigen wandeltocht maken door de volgorde van de nummers samen te stellen. Met de praktische digitale routeplanner ‘GO Ostbelgien’ op go.ostbelgien.eu worden de knooppunten verbonden en wordt er in een mum van tijd een rondwandeling of route samengesteld. Het is ook mogelijk met de Smartphone App ‘GO Eastbelgium’. In 2020 wordt er een papieren knooppuntenkaart gepubliceerd. Het hoogste punt van België Voor wie zijn tocht niet zelf wil plannen, is er ook een brochure met 20 wandelingen. Twee wandelingen in dit gidsje bevinden zich in de Oostkantons. De Hoge Venen zijn ongetwijfeld één van de meest ongerepte stukjes natuur van de Ardennen en de Eifel. Het Een ‘eiland’ te midden van een gele zee van begroeiing Verkoeling aan het water In de Oostkantons zijn drie stuwmeren: de Meren van Gileppe, Robertville en Bütgenbach. Om de meren kun je een mooie wandeling maken. In de zomer is het een ideale plek om langs het water verkoeling te zoeken en op de zandstrandjes van de zon te genieten. www.ostbelgien.eu www.robertville.be www.gileppe.com Verliefd op een droomkasteel Alleen de naam al van het startpunt is bijzonder. Beschermd door hoge hagen ligt het plaatsje Xhoffraix op een hoogplateau waarlangs bergbeken zich naar beneden storten. Al zeer snel ontdek je de vallei van de Warche die je bereikt langs een steil pad. Via een kleine canyon word je naar de voet van het kasteel van Reinhardstein gevoerd. Daar klimt een muilezelpad naar de toppen. Maar tegelijk krijg je fantastische panorama’s te zien van de smalle vallei. Laat je op de top van de rots betoveren door het kasteel, dat uitkijkt over de Warchevallei, zoals Jean Overloop, een Brusselse hoogleraar met een passie voor geschiedenis. In 1965 werd hij op slag verliefd op de ruïne van het kasteel uit de 14e eeuw en stelde alles in werking om haar te renoveren. Hij vond er zijn laatste rustplaats. is een van de laatste stukken hoogveen in Europa en ligt tussen Malmedy, Eupen, Roetgen en Monschau. Het is heerlijk wandelen in dit mysterieuze hoog gelegen gebied, met veel waterlopen. De ‘Signal de Botrange’ ligt in het Natuurpark van de Hoge Venen­Eifel en is het hoogste punt van België (694 meter). Tijdens landmetingen in 1923 werd er op dit punt een trap van 6 meter gebouwd. Zo bereikte België de magische grens van 700 meter hoogte. Vanaf de Signal de Botrange starten verschillende wandelingen zoals een wandeling van 12,7 kilometer die je naar Noir Flohay brengt, een ‘eiland’ te midden van een gele zee van begroeiing en langs de befaamde skeletbomen. 14

t tkantons Divers landschap In het noorden spreidt een lappendeken van licht heuvel achtig landschap zich uit, waarin de vloeiende lijnen onder broken worden door imposante hoeves en vele kastelen. In het centrum is het Natuurpark van de Hoge Venen­Eifel, een uniek veengebied in Europa met 5.000 hectare turfgrond en moerasland. Nog zuidelijker ligt de Ourvallei, ook wel de parel van de Oostkantons genoemd, een adembenemend berg­ en valleilandschap met prachtige panorama’s. informatie Op de website van Wallonië België Toerisme, www.visitwallonia.be, vind je de gids 20 onvergetelijke wandelingen waaruit deze twee wandelingen geselecteerd zijn. De routes zijn ook te downloaden. Op de website staan praktische informatie en tips, bijvoorbeeld over overnachtingsmogelijkheden in de regio, bezienswaardigheden en lokale specialiteiten. Hoe er te komen Vanuit Utrecht is het 3 uur rijden naar Malmedy (circa 250 kilometer). Wandelapp Je kunt zelf op basis van het knooppuntensysteem een route samenstellen op de digitale routeplanner ‘GO Ostbelgien’ op go.ostbelgien.eu of via de app ‘GO Eastbelgium’ die op de smartphone te downloaden is. Wandelkaarten Bij lokale VVV­kantoren zijn diverse wandelbrochures verkrijgbaar. De hier genoemde wandelingen zijn afkomstig uit de gids 20 onvergetelijke wandelingen. Ook zijn er op het platform cirkwi.be wandelingen te downloaden. 15 © WBT ­ Antoine Davister © Denis closon © ostbelgien.eu ­ Dominik Ketz © ostbelgien.eu ­ Dominik Ketz

Wallonië en de Ardennen Zóveel te beleven Als je van wandelen houdt, is de kans groot dat je een liefhebber bent van de Ardennen en Wallonië. Op slechts twee uur rijden vanaf Utrecht ligt een veelzijdige streek met een ongerepte natuur. Gratis wandelroutes en brochures Ben je ook van plan om dicht bij huis op vakantie te gaan? Dan biedt de Ardennen alle ingrediënten voor een onbezorgde wandelvakantie. De wandelexperts van Wallonië en de Ardennen delen met veel genoegen hun wandelervaringen. De mooiste regio’s, de best gewaardeerde wandelroutes, maar ook minder bekende plekken die je tijdens je volgende wandelvakantie kunt ontdekken. Uiteenlopende wandeltochten en brochures kun je gratis downloaden. Het zal je helpen om je eigen routes uit te stippelen. Walloniebelgietoerisme.be/wandelen Accommodaties en campings in de Ardennen Nieuw: VisitWallonia.be/nl We kijken er op dit moment extra naar uit om er op uit te trekken. De toeristische bedrijven in Wallonië ontvangen je graag. Met de boodschap: Wallonië en de Ardennen, zoveel te beleven benadrukt het verkeersbureau de veelzijdigheid van de streek. Even ontsnappen aan de drukte, heerlijk ontspannen in een rustige omgeving, het is tijd voor verademing. Bekijk de mogelijkheden: VisitWallonia.be/nl Walloniebelgietoerisme.be/overnachten Het aanbod van overnachtingsmogelijk heden op campings in de Ardennen is groter dan ooit. Naast camper­ en kampeerplaatsen, heb je de keuze uit bungalows, chalets, compleet ingerichte tenten en bijzondere Glamping accommodaties. De campings liggen vaak prachtig: aan de rivier, in de bossen of op een heuvel met uitzicht. En natuurlijk met wandelroutes in de directe omgeving. Namen: Best Destinations 2020 Europeanbestdestinations.com maakt jaarlijks een top 15 van aantrekkelijke bestemmingen. Bij deze verkiezing, waaraan meer dan 600.000 reizigers deelnamen, eindigde de hoofdstad van Wallonië, Namen of Namur, op de 7e plaats. De ligging aan de Maas, de citadel, de autovrije winkelstraten en de excellente restaurants maken Namen aantrekkelijk voor een wandel­ en citytrip. Namurtourisme.be/nl/ 16 © WBT ­ Denis Closon © WBT ­ Denis Erroyaux © WBT ­ Péripléties © WBT ­ Olivier Legardien

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl 17

In de voetsporen van de heilige Odulphus Pelgrimeren langs landschapspijn en landschapshoop Twee jaar geleden opende het St. Odulphuspad haar paden, sinds de intelligente lockdown neemt de verkoop van de route een vlucht. Pelgrimeren is meer dan wandelen alleen, het is zoeken van bezinning langs de verhalen van weleer. ‘Verbinding met jezelf, dat is de basis van het pad’, vertelt Harold Visser, mede­ontwikkelaar van de route. Gaastmeer Tialda Hoogeveen De route start in het door de crisis uitgestorven watersportdorp Gaastmeer dat is omzoomd door weide en water; de Fluessen, het Heegermeer en het Grote Gaastmeer. In de verte klinkt de roep van de grutto, scholekster en kievit. Het bord bij aanvang de knooppuntenroute vertelt het verhaal van deze en andere weidevogels. Al snel leidt het pad door de weilanden, het thuis van de vogels. Een groot bord informeert over de keuzes die worden gemaakt in het beheer voor deze zogeheten skriezekrite, grutto­omgeving. 18 God van de atmosfeer De vijftien trajecten van het Odulphuspad hebben allen een thema met klinkende namen als viridarium, inundatus of vitus. Het thema van onze route is aether, vernoemd naar de Griekse God van de atmosfeer, in de wandelgids vertaald als gepenseelde luchten. Het licht in de Friese greidhoeke is inderdaad overweldigend. Fel en oogverblindend. De reflectie van het licht op het water weerkaatst het schitterend over het land. Het inspireerde ook Gerben Rypma (1878­1963) die werd geboren dichtbij het meer de Aldegeaster brekken bij Oudega en een groot deel van zijn leven in Blauwhuis woonde. Hij schilderde water, boerderijen met vee, FriesHollands stamboekvee en paarden, kortom; de wereld waarin hij woonde. Wie een blik werpt op de schilderijen van Rypma, ziet waarom deze etappe ‘gepenseelde luchten’ heet. De vele kleuren grijs, blauw, roze, geel en groen wist deze schilder, dichter en boerenarbeider met grove streken verf vast te leggen op zijn realistische, ietwat romantische schilderijen. De paden kronkelen door Rypma’s voormalige achtertuin. De onverharde paden zijn de beste. De lange stroken lange gemaaid gras aan de voeten, klaar om hooi te worden, doet denken aan mijn kindertijd. De reliëfrijke weilanden met greppels, polderdijkjes en kruidenrijk gras die Rypma vastlegde zijn verdwenen. De ruilverkaveling maakte Gepenseelde luchten met vele kleuren grijs, blauw, roze, geel en groen voorgoed een einde aan dat kleinschalige landschap waar kleine snippers land met kronkelende sloten en polderdijken ieder voorjaar het decor waren van een rijk palet aan kleurige planten en een uitzinnig concert van door elkaar heen roepende weidevogels. Sinds de ingrepen is het dramatisch gesteld met de weidevogels: sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de veld leeuwerik afgenomen met negentig procent. De grutto populatie halveerde tussen 1990 en 2000 en neemt sinds dien met vijf procent per jaar af.

Dwalen door een leeg maar hoopvol land voelt als vakantie, zorgeloos en eindeloos Maar er zijn hoopvolle geluiden. Letterlijk. Langs de route horen we de vogelgeluiden die Rypma ook gehoord moet hebben. De borden onderweg wijzen op de verschillende projecten die vertellen over de herinrichting van het land voor vogels. Vele plasdras weilanden zijn inderdaad bontgekleurd met boterbloem, pinksterbloem, veldzuring en kruidenrijk gras. Een vogelkijkhut onderweg biedt uitzicht op de resultaten van herinrichting van het land, kluten vullen het rijtje eerder genoemde vogels hier aan. De natte, bonte stukken land vormen een schril contrast met de droge, vergeelde en verzakte veenweidegebieden ernaast. Landschapspijn naast landschapshoop. Teigetje en Woelrat Een jaar na Rypma’s dood streek een andere kunstenaar neer in een dorp op de route. Gerard van het Reve woonde van 1964 tot 1971 in Greonterp. Een bord met de tekst ‘Hier was Reve, zeer korte tijd, bijna gelukkig’ herinnert aan de tijd dat de schrijver hier woonde met zijn twee partners die in zijn boeken verschijnen als Teigetje en Woelrat. St. Odulphus De jonge Odulphus trok in de negende eeuw vanuit Brabant naar Friesland om de inwoners te kerstenen, hij wilde het heidense volk bekeren tot het christendom. Vele kloosters en uithoven kregen zijn naam. Deze zijn van grote invloed geweest op het in cultuur brengen van het Friese land. De opkomt van de reformatie in de zestiende eeuw luidde het einde in van de vele kloostercomplexen. De laatste etappe roept. Vanaf het gehucht is de St Vitus kerk van eindpunt Blauwhuis al te zien, een opvallend grote katholieke kerk in het dorp dat slechts zeshonderd inwoners telt. Visser: ‘Het St. Odulphuspad biedt je een pad om ‘op weg’ te zijn en een kans om stil te staan bij wat echt belangrijk is in je leven. Met het St. Odulphuspad stap je uit de alledaagse stroom van het leven.’ Inderdaad treedt de tijdverdubbelaar op gaandeweg het wandelen. Dwalen door een leeg maar hoopvol land voelt als vakantie, zorgeloos en eindeloos. Informatie Het St. Odulphuspad is een pelgrimsroute van 260 kilometer door Zuidwest­Friesland, Gaasterland en de Greidhoeke. Het St. Odulphuspad bestaat uit vijftien trajecten die de wandelaar over een wandelroute leidt van 260 kilometer langs verdwenen kloosters, kerken, heuvellandschappen met bossen en weide en water. De dragers van de route zijn de thema’s en de kernwaarden stilte, rust, ruimte, bezinning/spiritualiteit, landschap en cultuurhistorie. Aether loopt in 16 kilometer van Gaastmeer naar Blauwhuis. De route is te vinden via de aangegeven knooppunten en het bordje St. Odulphuspad. De route is te koop in boekvorm waarmee ook een app voor de smartphone is te downloaden die je trakteert op de bezienswaardigheden langs de routes. www.odulphuspad.nl Meer over Gerben Rypma www.gerbenrypma.nl 19 © Gerben Rypma Stichting Blauhûs

uitgelezen Noord­Hollandpad – van Texel naar Het Gooi Vladimir Mars noemt zichzelf een ‘oldtimer in de outdoor­recreatie’. Hij heeft een lange dienst van staat als het gaat om routes maken en gidsen schrijven. Ook schreef hij jarenlang onder andere de boekrecensies voor ‘te voet’. Alle reden om hem te vragen naar zijn onlangs verschenen 3e editie van het Noord­Hollandpad. Een 3e editie van het Noord­Hollandpad! Wat is er nieuw in deze versie? Wel, op verzoek van veel wandelaars zijn etappes ingekort: die waren of te lang of eindigden op plekken waar ondertussen geen OV meer was om terug te reizen. We zijn van 13 naar 16 etappes gegaan (10 ­ 25 km). Daarnaast zijn routes omgelegd. Zo pasten we de eerste helft van etappe 15 Abcoude ­ ’s­Graveland geheel aan, met bijvoorbeeld de verkeersonveilige passage over de Amsterdamsestraatweg eruit en de oostoever van het romantisch kronkelende riviertje Het Gein erin. Hoe kwam je op het idee om deze gids te maken? Het idee voor zo’n lange route is geboren in 2005, tijdens brainstorms van mijn bureau Lopende Zaken met uitgeverij Open Kaart, Landschap Noord­Holland en wandelaars vereniging Nemo. Aanvankelijk dachten we aan een route tussen Den Oever op Wieringen en Huizen in Het Gooi. Maar toen kwam de betrokken gedeputeerde van de provincie, Hans Schipper, met het idee om op Texel bij de vuurtoren te beginnen. Want dat is óók Noord­Holland en dat moest er in. Pas veel later, toen de route verkend, goedgekeurd, gemarkeerd en aangelegd was, kwam de papieren gids in beeld. Er was in den beginne alleen een routesite, www.noordhollandpad.nl. Hoe was je aanpak, liep je de 284 km aaneengesloten? Welnee! Het ging stap voor stap. Van te voren intekenen op een kaart, daarna verkenning in het veld. Eerst op de fiets. Vervolgens ging ik ‘de boer op’ om beleefd te vragen of er over het weiland of langs de akker gewandeld kon worden. Tegen een kleine vergoeding per meter, en na ondertekening van wat we een ‘boerenlandpad­overeenkomst’ noemen. Pas later liep ik de hele route, als dagwandelingen, waarbij ik me ook stortte op de geschiedenis onderweg. Dat was ik als historicus en landschapsliefhebber aan mijn stand verplicht, vond ik. Je bent een ervaren wandelaar, trekker, gidsenschrijver, routemaker, in­ en verkoper van gidsen en kaarten. Wat betekent wandelen voor jou? Veel, heel veel. Maar er is een verschil of ik als routemaker loop of als vrijeblije wandelaar, waarbij ik land­ en stadschap beleef, geniet van plaatsen waar ik tot mezelf kom. Als ik als routemaker met mijn iPad en speciale GPS­gestuurde GIS­software het bestek opneem, dan probeer ik zo scherp en volledig mogelijk te zijn: noteer bijzonderheden, maak foto’s, verricht metingen. Welke etappe van het Noord­Hollandpad wil je de lezers beslist aanraden? Poeh, moeilijke vraag! Dat zijn toch wel de eerste 2 etappes op Texel. Eerst de Eierlandse Zeedijk bij De Cocksdorp, dan over landgoed Dorpzicht, vervolgens met een doorsteek naar de Binnendijk langs het Eierlands Kanaal: over met het trekpontje en dan genieten van een kilometerslange dijk. Green Highway voor lan Roots, Fontaine Uitgevers, mei 2020, 160 pagina’s, € 17,la wandelaars. Onovertroffen. Het had wat voeten in de aarde om die dijk in handen te krijgen voor wandelaars, maar ik kijk er tevreden op terug. Ja, ik ben in de loop van het proces helemaal verliefd op dit Waddeneiland geworden. Door: Elvira Werkman o En dan ook nog... Buitenpost ­ lezen Een reis naar de ongerepte uithoeken van de aarde In dit boek gaat Dan Richards op zoek naar buitenposten: plekken waar stilte, avontuur of spiritualiteit te vinden zijn. Hij reist onder meer naar Cairngormgebergte in Schotland, koude spooksteden in Spitsbergen, de woestijn van Utah en de schrijfhut van Roald Dahl. Richards schrijft verleidelijk, waardoor je zin krijgt om ook erop uit te trekken en de afzondering op te zoeken. Dan Richards, Atlas Contact uitgeverij, 320 pagina’s, € 24,99 Zeeuwse zwerftochten ­ routes Zwerven door Zeeland staat garant voor rust, ruimte, lange boomdijken, brede stranden, duinen, lieflijke dorpen. De gids beschrijft 17 wandelingen van 12 tot 26 km, zoveel mogelijk van­de­weg­af. Alle Zeeuwse aspecten komen in de gids aan bod. De eeuwige strijd tegen het water en ook het voordeel van ligging aan zee, met handel en visserij. In de polders vind je landbouw en fruitteelt en een beschrijving van de bijzondere natuur in een delta mag natuurlijk niet ontbreken. Els van den Kerkhof, Aagje Feldbrugge en Hans Corbijn, Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig, 144 pagina’s, € 16,95 De mooiste vlinder­ & vogelwandelingen van Nederland ­ routes, lezen Er zijn zoveel verschillende soorten vlinders en vogels, in zoveel verschillende kleuren, vormen en formaten, waar moet je beginnen? Deze gids combineert wandelingen met de kennis die je nodig hebt om vlinders en vogels te herkennen. Dat maakt wandelen nog leuker! Vladimir Mars, uitgeverij Open Kaart B.V. € 17,50 3e druk nov. 2019

speciale bijlage over Duitsland Speciale bijlage wandelen in duitsland Deze bijlage is tot stand gekomen in samenwerking met onze Duitse partners

Gezinsvakantie in Sauerland Wandelavonturen Frisse lucht en kristalhelder water, rustgevende uitzichten en indrukwekkende hoogtes, heerlijk bosaroma, kleurrijke bloemenweiden, kleine vakwerkdorpjes en warme gastheren: Sauerland is niet voor niets een populair wandelgebied in Duitsland. Het grote netwerk aan gevarieerde wandelroutes ­ voor zowel lange als kortere tochten ­ en de vele toeristische highlights maken de regio een goede bestemming voor gezinnen. Sauerland is indrukwekkend dankzij zijn uitgestrektheid en gevarieerde landschap. De vlakkere Soester Börde strekt zich uit naar het noorden en is begrensd door het bijna mystieke Arnsbergbos tussen Arnsberg en Brilon. Hier loopt ook het langeafstandswandelpad de Sauerland­Waldroute. Het Westfaalse meer in dit uitgestrekte bosgebied, ofwel de Möhnesee, is een populaire reis­ en wandelbestemming. Bij Kasteel Altena begint een ander langeafstandswandelpad genaamd Sauerland­Höhenflug. Zuidelijker, 22 tussen Attendorn en Olpe, is de Biggesee te vinden. Wie oostelijker aanhoudt, vindt Lennestadt en Schmallenberg met hun gezinsvriendelijke aanbod. En ook de meest oostelijk liggende bekende vakantieoorden Winterberg, Willingen en Medebach, waar het langeafstandswandelpad Rothaarsteig, het ‘pad der zintuigen’ doorheen loopt. Vooral de laatste drie plaatsen zijn populair bij Nederlanders. Geen wonder dat er hier veel gastheren zijn die uit Nederland komen of Nederlands spreken. Een van hen is Rob Meurs, die met zijn gezin Hotel Der Brabander in Winterberg runt. In de winter is zijn huis een sportief bolwerk met een eigen skihut en lekker eten in het pannenkoekenhuis, ’s zomers is het dankzij de centrale ligging een goed uitgangspunt voor uitstapjes en wandelingen. In Medebach is het Center Parcs Park Hochsauerland met zijn ruime vakantiehuizen gericht op vakanties voor grotere gezinnen en meergeneratie vakanties. Wandeldorpen met kwaliteit Willingen, Winterberg en Medebach behoren tot de elf Sauerlandse wandeldorpen die samen het eerste en grootste wandelgebied van Duitsland zijn die een kwaliteitskeurmerk mochten plakken op hun gebied. De plaatsen hebben aantrekkelijke, goed gemarkeerde wandelpaden. De gastheren in de Sauerlandse wandeldorpen zijn met hun service en aanbod volledig op wandelaars gericht, ze

Meer info Sauerland­Tourismus e.V. Johannes­Hummel­Weg 1 57392 Schmallenberg T: 0049 02974 202190 info@sauerland.com www.sauerland.com in Sauerland adviseren deskundig en bieden bijvoorbeeld lunchpakketten aan. Langs de drie langeafstandswandelpaden, die in etappes van accommodatie tot accommodatie lopen, kunnen gasten gebruik maken van de service ‘wandelen zonder bagage’, omdat de gastheren bagage vervoeren naar de volgende locatie. Naast de bekende langeafstandswandelpaden, biedt Sauerland ook een netwerk aan themapaden, zoals Uplandsteig, de Diemelsteig, de Medebacher Bergweg en de Winterberger Hochtour. Deze zijn soms uitdagend en altijd lonend als je op het hoogtepunt uitzicht hebt over het landschap. Voor gezinnen en wandelaars die het rustig aan willen doen zijn de volop aanwezige Sauerlandpaden bijzonder geschikt. Deze rondwandelroutes door de natuur zijn geschikt voor een halve of hele dag. Natuur en fantasie Bij Medebach loopt de bijna zeven kilometer lange, gemakkelijke tocht Blick­ins ­Land Kahle Pön. Deze route voert door een prachtig heidelandschap dat in augustus en september paars bloeit. Onderweg kun je vanaf de toppen genieten van een panoramisch uitzicht en lekker eten en drinken in de Graf Stolberg Hütte. De 14 kilometer lange rond wandeling ‘hoger wordt het niet’ leidt je over de hoogste berg van Sauerland, de Langenberg. De titel doet zijn naam eer aan. Ook de Clemensberg met zijn kruis op de top is een populair doel. Onderweg passeer je dertiende­eeuwse monumenten en kun je voor een pitstop bijtanken in de Hochheidehütte in Niedersfeld. Ook in de andere Sauerlandse wandeldorpen zijn de vele, afwisselende sporen van Sauerland te vinden. De Quellenweg Alme in Brilon leidt naar de borrelende Almebronnen, een bijzonder landschappelijke fenomeen. De fantasievolle ‘Hollen’ volgt de 16 kilometer lange Bödefelder Hollenpfad bij Schmallenberg. Het volgt het verhaal van de legende over de Hollen; mythische boswezens die kinderen goud gaven als dank voor samen doorgebrachte uren. Toen ze werden belaagd door hebzuchtige mensen, trokken ze zich terug in de diepten van het bos, sindsdien zijn ze nooit meer gezien. Andere voorbeelden van de veelzijdige sporen van Sauerland zijn het Veischeder Sonnenpfad (Nordschleife) en het panoramapad aan de Diemelsee. Uitstapjes voor elk weertype Gezinnen komen goed aan hun trekken tijdens hun wandelvakantie. Voor de wandelvrije dagen zijn er talloze opties. Bijvoorbeeld de Spielberg Aventura in Medebach, Europa’s langste speelterrein. Of de Adventure Cap in Winterberg, met een zomerrodelbaan, panoramische avonturenbrug en klimbos. Maar ook een kartbaan, indoor speelhallen en avonturenbaden, zoals de Aqua Mundo zorgen voor de nodige afwisseling. Te veel misschien om allemaal in een vakantie te doen, gewoon terugkomen dus! 23

Zen in Westerwald Hoor de stilte, voel de rust Westerwald, wat een stilte. Ongereptheid ook. Bossen tot aan de horizon, maar ook weiden vol met wilde bloemen. Hier ben je echt alleen op de wereld als wandelaar. Met het geruis van beekjes en het suizen van de wind word je helemaal zen. Toch is er ook cultuur. Het Stöffelpark in Enspel bijvoorbeeld, een oude steengroeve. De Westerwald­Steig gaat er zelfs overheen. Max de Krijger Westerwald is prachtig ongerept en ligt vlakbij Nederland, tussen de steden Keulen en Frankfurt. Het is niet gemakkelijk om te kiezen uit de verschillende etappes van de Westerwald­Steig. Ze hebben allemaal de fantastische sfeer die je als wandelaar graag voelt. Smalle paadjes, afwisseling, zo veel mogelijk onverhard en dus vrijwel geen hinderlijke aanwezigheid van rijdend blik. De etappes zes en zeven van de Steig voldoen hier helemaal aan. 24 Vader zwijn De start is in Freilingen. Het is hier nog zo vlak als het ouder wetse dubbeltje. Een goede opwarmer, voor de 24 kilometer die aan de voeten liggen. Langs de boorden van een paar flinke meren kunnen nog wat vogelspotters, hard lopers en vissers de eenzaam heid verstoren. Even volhouden, want daarna lijk je echt weg te zijn van de drukke wereld. Een kabbelend beekje wordt gevolgd en daarna paden die glooien over de heuvels. De route heeft een mooie opbouw. En het is er zo stil. Oog in oog met zwijnen is niet bijzonder. Kijk wel uit wanneer dit gebeurt, vader zwijn kan met zijn verkeerde poot uit bed gestapt zijn. De ‘Alpenroder Hütte’ met terras en menukaart kom je zomaar ergens in de stille natuur tegen. Een zegen voor de dorstige of hongerige wandelaar. Het is vooral ook een leuke afwisseling tijdens de wandeling die dankzij de vele richtingbordjes bijna blindelings te volgen is. Uitgeholde kies Veel natuur, maar er is ook cultuur. De route gaat over een deel van het terrein van een oude steengroeve: het Stöffelpark in Enspel. Hier werd basaltsteen gewonnen. Roestend materieel getuigt. De heuvel ook. Als een uitgeholde kies ligt die in het landschap. Tegen betaling kun je de oude gebouwen in. Daar zie je ook de fossielen die zijn gevonden tijdens de graafwerkzaamheden. Hier leefden 25 miljoen jaar geleden andere dieren dan nu, vissen zwommen in de grote oceaan. Oude spoorbrug Nistertal is bereikt. Dat is het einde van etappe zes, maar ook het begin van etappe zeven. 16 etappes Het Westerwald telt ongeveer 3.000 vierkante kilometer. De Westerwald­Steig is een 235 km lange wandelroute. De wandeltocht is verdeeld in 16 etappes, tussen Herborn en Bad Hönningen aan de Rijn. Daarnaast zijn er verschillende lusjes, zoals de Wäller Tour Hohe Hahnscheid. Ook zijn er de Kleine Wäller. De korte ommetjes. Deze wandelingen dwalen vaak door gezellige stadjes en prachtige natuur. Ook bij Bad Marienberg is er een. Deze Kleiner Wäller Wolfsteine telt zeven kilometer en laat de afwisselende omgeving goed zien. Op www.westerwald.info zijn de routes en verblijfsmogelijkheden te vinden.

Naadloos gaan ze in elkaar over. Onverhard en vol verrassingen. Zo meldt een hert zich, aan de randen van het bos. Een sprint en hij is weg. Even later loopt er een vos over een akker. Hij heeft honger en luistert naar zijn neus. En dan is er een oude spoorbrug, die met grote bogen over de wandelaars van de Westerwald Steig waakt. Het is een smal pad, maar gelukkig staan er bomen om je vast te houden. Na nog een paar glooiingen kondigt het einde van de etappe zich bijna aan. Bad Marienberg ligt in zicht. Toch is er nog een extra leuk stuk voor de etappelopers. Weer is er de oude spoorbrug, waarop geen treinen rijden, maar bomen groeien. Een brede beek gaat eronderdoor. Met een pad de heuvel op sta je daarna bijna in hartje Bad Marienberg. Tegen de klok in Maar Westerwald is meer. Zo loopt door natuurgebied Holzbachschlucht de Wäller Tour Hohe Hahnscheid. Het is een ruim tien kilometer lange wandeling die de vele landschappen van het Westerwald laat zien. Hij is in twee richtingen te lopen, maar het mooiste is tegen de klok in. Dan heeft de wandeling in het natuur gebied Holzbachlucht een mooie opbouw, met een toetje aan het eind. Je begint bij de kerk van Irmtraut en ontsnapt daarna uit het dorp. Glooiende heuvels lachen je toe, met paadjes langs de randen van de kruidenakkers en weidevelden. Al snel laat je de twintigste eeuw achter je. Eerst een kapelletje op een heuvel en na nog een paar kilometer kun je aanschuiven bij hofcafé ‘Hofgut­Dapprich’. Zelfgemaakte taarten zijn de specialiteit van het huis dat met zijn vakwerk uit een sprookjesboek is ge slopen. Daarna daal je af naar het hoogtepunt van deze wandeling. Een smal paadje, met een angstaanjagende diepte naast je. Spannend voor de Nederlander die vlakke wandelingen gewend is. Daar beneden stroomt het water wild. Dat geluid uit de diepte en het ruisen van de bomen boven het hoofd maakt je helemaal zen. Een lang stuk volg je de beek die na een regenperiode breed en ontembaar is. Watervalletjes maken het helemaal af. Er zijn twee plaatsen waar je neer kunt vleien. Op een grote rotspartij of gewoon op het kiezel strandje dat via bruggetjes te bereiken is. Een fijn moment om de voeten even af te koelen. Als voorbereiding. Want na deze kloof kom je weer boven water en wacht het laatste deel van de wandeling, als een pittig toetje na een goede maaltijd. Het wordt klimmen en dalen op de hoge heuvel met de naam Hohe Hahnscheid. Daarna floep je het dorp Irmtraut via een rondje om de kerk weer binnen. Wandelopties Ook niet te versmaden, de wandelroute van Bad Mariënberg naar Hachenburg. Hij gaat allereerst langs de dierenweides op de heuvels bij Bad Mariënberg. Heb je geen zwijn of hert gezien, dan is hier de zekerheid om ze te spotten. Het eindpunt – Hachenburg ­ ademt de Duitse sfeer in het centrum, door de vele vakwerkhuizen. Er is ook een barok slot. Mooi van buiten, maar helaas niet geopend voor publiek. De vele terrasjes in het centrum zijn dat gelukkig wel. 25

Ruim 400 objecten: van landschappen tot historische stadjes ERZGEBIRGE WANDE VOL UNESCO-WEREL Met ruim 5.000 kilometer aan wandelpaden is het Erzgebirge in Saksen een wandelparadijs. Dit bosrijke middelgebergte spreekt liefhebbers van rust, ruimte en natuur aan. Historische bergstadjes zijn bijvoorbeeld Annaberg­Buchholz, Freiberg, Seiffen, Mariën berg en Oberwiesenthal. Sinds kort staan ruim 400 objecten uit de rijke mijnbouwcultuur op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Het biedt een nieuwe dimensie aan de wandel belevenissen. Robert Witsen De grootste route is de Kammweg Erzgebirge­Vogtland. Deze TOP Trail Germany behoort tot de mooiste wandelpaden van Duitsland. De gehele Kammweg is ruim 200 kilometer lang tussen het startpunt Geising (40 kilometer ten zuidwesten van Dresden) en Blankenstein. De Fichtelberg (1.200 meter) is het hoogste punt, toch is deze wandelweg geen route voor ijzervreters. Het behoort qua zwaarte tot de gemiddelde routes en is voor de meeste wandelaars prima te doen. De hoogteverschillen in de paden vallen mee en de route is goed aangegeven met bordjes. Een bagageservice is mogelijk. Bij dit ‘Wandern ohne Gepäck’ wordt de bagage naar het volgende verblijfsadres gebracht. Mijnbouw Voor wie liever op één plek blijft en in de omgeving dagelijks een wandeling maakt, biedt het Erz gebirge ruim 40 routes. Het zijn vrijwel allemaal cirkelroutes met een lengte van 15 tot 25 kilometer. Naast rust en natuur biedt het ‘Ertsgebergte’ ook plekken die het waard zijn om nader te bezoeken. Bijvoorbeeld de sporen van de eeuwenoude mijnbouw die al in het jaar 1068 begon. De gedolven ertsen, waaronder veel zilver, maakten Saksen welvarend. De grandeur in Dresden was niet mogelijk geweest zonder de ertsen uit deze regio. De rijke mijnbouwcultuur was reden voor UNESCO om ruim 400 objecten in 2019 op de werelderfgoedlijst te plaatsen. Het veelomvattende erfgoed omvat mijnen, 26 Ook ondergronds is er historisch erfgoed te bewonderen, zoals deze voormalige zilvermijn.

E LD tips uitgelicht ELPARADIJS LDERFGOED smede rijen, technische objecten (inclusief houten werktuigen uit de middeleeuwen) en transportsystemen (zoals kanalen). Daarnaast omvat het ook een aantal landschappen en historische stadscentra: Annaberg­Buchholz, Freiberg en Mariënberg. Deze plaatsen floreerden op de mijnbouw, hun marktpleinen, kerken en monumentale gebouwen zijn daarvan zichtbare getuigen. Stoomtreinen Na 1800 raakten de mijnen uitgeput en moest de bevolking een nieuwe brood winning vinden. Velen gingen over op houtbewerking en het Erzgebirge ontwikkelde zich tot leverancier van houten meubels, speelgoed en kerstartikelen. De regio dankt daaraan de bijnaam ‘het Duitse kerstland’. Er rijden hier diverse stoomtreinen op smalspoortrajecten. De hoogstgelegen spoorweg is de Fichtelbergbahn. Deze biedt een romantische treinreis met fraaie vergezichten. Een andere tip zijn de kuuroorden in het gebergte. Op diverse plaatsen zijn wellness­locaties te vinden. De minerale bronnen uit het bergland bieden een heilzaam warm bad om de wandelspieren tot rust te laten komen en heerlijk te relaxen. Reisinformatie: erzgebirge­tourismus.de Slapen in werelderfgoed Eén van de UNESCO­objecten is het ‘Gasthaus Wilder Mann’ in Annaberg­Buchholz. In 1507 geopend als woonhuis voor de muntmeester. In de 17e eeuw werd het verbouwd tot gasthuis. Nog altijd is er een hotel in gevestigd. Dit is overnachten in UNESCO­werelderfgoed. Wandelparadijs Saksen Steeds meer mensen ontdekken de schoonheid van wandelparadijs Saksen met fraaie landschappen en natuurgebieden. Ook mooie steden als Dresden en Leipzig en vele authentieke stadjes spreken velen aan. In het land zijn diverse grote wandelroutes uitgezet, waaronder de Malerweg in het nationale park Saksische Schweiz. Een voorkeur voor routes langs een rivier of juist een stevig pad door de bergen? Er is altijd een route die past bij individuele wensen. Welkom in het land van wandelbelevenissen. www.saksen.info Annaberg­Buchholz is de hoofdstad van het ‘Duitse kerstland’. 27 © Tourismusverband Erzgebirge | TMGS © Tourismusverband Erzgebirge | TMGS © Tourismusverband Erzgebirge | TMGS © Tourismusverband Erzgebirge | TMGS

Wandelparadijs Hessen het groene hart van Duitsland Hessen, in het hart van Duitsland, is een paradijs voor ervaren wandelaars. Beboste lage bergen en zachte rivierdalen maken tochten mogelijk van comfortabel tot sportief en verrassen het oog met steeds nieuwe vergezichten. Kleine en grote culturele hoogte punten dienen zich onderweg aan. De regionale specialiteiten geven brandstof voor de sportieve wandelingen. In het zonovergoten zuiden van Hessen wacht het Odenwald je op met een gevarieerd landschapsmozaïek van boomgaarden, beboste toppen en vakwerkdorpen en ­steden. De 144 kilometer lange Alemannen weg heeft het predicaat Qualitätsweg Wanderbares Deutschland, het is een bijzonder geschikte manier om dit deel van Duitsland te ontdekken. De Alemanniroute, een rondwandeling, is goed gemarkeerd en leidt langs eeuwenoude kasteelruïnes en kastelen, bloeiende parken en tuinen en schilder achtige landschapselementen, zoals een zee van rotsen – het Felsenmeer – en de 517 meter hoge top van de Melibokus. Het pad gaat verder boven het Rijndal, dat een prachtig uitzicht geeft over rivier de Rijn en de wijngaarden van de Bergstrasse. De beloning van de wandeling vindt je in Michelstadt met zijn romantische vakwerkhuizen. Stadswandeling Op een steenworp afstand van het Odenwald bewijst het kunst­ en wetenschapsmetropool Darmstadt dat je ook in stedelijke omgeving mooie wandelingen kunt maken. De Ostparkweg start op het marktplein in het centrum van Darmstadt en leidt naar de Darmbachbron in het oosten van de stad, of voor wie wil naar het Oberwaldhaus aan de Steinbrückvijver. Onderweg passeer je fijne bezienswaardigheden, van de marktfontein en de historische stadskerk tot het Art Nouveaubad en de botanische tuin, waar je ­ als je nog energie overhebt ­ een sportparcours kunt volgen. Met een lengte van 5,5 of 6,4 kilometer geeft de Ostparkweg je als wandelaar voldoende tijd en energie voor verdere spannende ontdekkingen in de stad. Culinaire brandstof voor een wandeling Een wandelvakantie in Hessen is altijd aangenaam. Regionale specialiteiten geven uitdrukking aan het veelzijdige karakter en de lange traditie van genieten van Hessen. Heerlijke appels uit de boomgaarden van het Odenwald zijn overtuigend wandelproviand en komen tot hun recht in taarten en gebak. Wandelaars in Frankfurt kunnen hun culinaire hart ophalen met groene saus en handkaas, met een glas ‘Ebbelwoi’ (cider) of wijnen uit de wijngaarden van de Bergstrasse en de Rheingau. Kenners van vleesproducten zijn ongetwijfeld dol op de Noord­Hessische ‘Ahle Wurst’, die aan de lucht gedroogd of licht gerookt de nodige kracht geeft voor nieuwe wandelavonturen. www.hessen­tourismus.de/nl/dat­is­hessen/genieten 28 © Odenwald Tourismus GmbH © Lahntal Tourismus

Verblijf in en om Hessen Hessen Tourismus HA Hessen Agentur GmbH Konradinerallee 9, 65189 Wiesbaden T. 0049 (0) 611 95017 8191 | info@hessen­tourismus.de www.hessen­toerisme.nl Bergstrasse­Odenwald Odenwald Tourismus GmbH Marktplatz 1, 64720 Michelstadt T. 0049 (0) 6061 965 970 | info@bergstrasse­odenwald.de www.bergstrasse­odenwald.de Alemammenweg www.alemannenweg.de In de Taunus, niet ver van Frankfurt am Main, worden wandelliefhebbers verwend met een breed aanbod aan aantrekkelijke ontdekkingstochten. In de twee natuurparken ligt een uitgebreid netwerk van kwaliteitspaden tussen de Main, Rijn, Lahn en Wetterau. Groene bossen zorgen voor schaduw en beloven een welkome afkoeling, vooral op warme zomer dagen. De Schinderhannes Steig is 38,5 kilometer lang, maar kan uiteraard ook in twee etappes worden gelopen. Hier treedt de bezoeker in de voetsporen van de gevreesde overvaller Schinderhannes, volgens de legende was hij de Duitse Robin Hood. Wie dieper in het verleden wil duiken, kan bijzonder goed bewaard gebleven sporen uit de Romeinse tijd ontdekken op het Limes Adventure Path dat op de UNESCO­werelderfgoedlijst is opgenomen. De 86 kilometer van dit wandelpad zijn opgedeeld in een oostelijk en een westelijk deel dat ook afzonderlijk kan worden gelopen. De heks Kochhansel Voor wie de natuur wil beleven via een kortere route, is de Wetzlarer Komfortweg Kirschenwäldchen zeer geschikt. In een lus van slechts drie kilometer vind je zeven belevenisplekken waar je informatie over het bos kunt ontdekken. Je kunt er het bosorgel proberen, waarop je kunt horen hoe verschillende houtsoorten klinken, om te leren hoeveel bloesems een kersenboom heeft en om erachter te komen wie de heks Kochhansel is. Er zijn vele spookverhalen over haar bekend… Aan de rand van het bos vind je comfortabele ligstoelen die een prachtig uitzicht geven over het gebied. Wie toch wat verder wil wandelen, vind een mooi doel met het restaurant ‘Zum Kirschenwäldchen’. Een fijne plek om bij te tanken met bijvoorbeeld wafels met verse kersen. Dankzij de korte lengte en het veilige parcours is dit pad een juweeltje voor gezinnen met kinderen en mensen die minder mobiel zijn. Sprookjes van Grimm Ooit, lang lang geleden, reisden de gebroeders Grimm door NordHessen en verzamelden hun beroemde sprookjes. Tijdens een wandeling over de Habichtswaldsteig is het niet moeilijk om jezelf onder te dompelen in het rijk van sprookjes en legendes. Het pad slingert 85 kilometer lang door een zacht, laag berglandschap vol eindeloze bossen, ruige rotsformaties, kastelen en vakwerkstadjes. Dit lange pad eindigt bij de Edersee die blauw glinstert in het licht van de zon. De acht rondwandelingen, variërend in lengte van 10 tot 17 kilometer, bieden nog meer afwisseling. Het UNESCO­werelderfgoed Bergpark­Wilhelmshöhe is een echt cultureel juweeltje direct aan de Habichtswaldsteig. Direct aan de rand van Kassel zie je niet alleen oogstrelende tuinkunst, maar kun je ook iets voor je gezondheid doen. Er zijn maar liefst zeven kuurpaden, allen van een ander niveau, in en om het park die leiden naar bronnen, uitkijktorens en stations van de beroemde Wilhelmshöher­waterpartijen. De afwisselende route biedt een lichte duurtraining met gunstige effecten voor het hart en de bloeddruk. Darmstadt Wissenschaftsstadt Darmstadt Marketing GmbH Elisabethenstraße 20­22, 64283 Darmstadt T. 0049 (0) 6151 1345 13 | information@darmstadt.de www.darmstadt­tourismus.de Ostparkweg www.darmstadt­tourismus.de/besuch/darmstadt­ istleben/ wandern.html Taunus Taunus Touristik Service e.V. Hohemarkstraße 192, Oberursel (Taunus) T. 0049 (0) 6171 507 80 | ti@taunus.info www.taunus.info Wandern im Taunus taunus.info/angebote/sport­und­outdoor/wandern/ fernwandern Wetzlar Tourist­Information Wetzlar Domplatz 8, 35578 Wetzlar T. 0049 (0) 6441 997755 | tourist­info@wetzlar.de www.wetzlar.de/tourismus Komfortweg Kirschenwäldchen www.wetzlar.de/tourismus/entdecken­und­erleben/ aktivin­wetzlar/wandern­und­walking/wetzlarer­komfortwegkirschenwaeldchen.php GrimmHeimat Nordhessen Regionalmanagement Nordhessen GmbH Ständeplatz 17, 34117 Kassel T. 0049 (0) 561 97062­240 | urlaub@grimmheimat.de www.grimmheimat.de Habichtswaldsteig www.grimmheimat.de/media/touren/habichtswaldsteig Kassel Kassel Marketing GmbH Obere Königsstraße 15, 34117 Kassel T. 0049 (0) 561 7077­07 | info@kassel­marketing.de kassel­marketing.de Terrainkurwege kassel­marketing.de/de/sehenswuerdigkeiten­kultur­freizeit/ kur­in­bad­wilhelmshoehe/aktivitaeten/wandern 29 © Kassel Marketing GmbH © Thomas Gierth

Rotsen, ruimte, vakwerkhuizen en variatie in het Teutoburgerwald LANGS DE SPOREN VAN OTTO MODERSOHN De vakwerkhuizen schitteren in de zon. Het compacte stadje Tecklenburg ligt lommerrijk verscholen hoog in het Tecklenburger land en is het startpunt voor talloze ontdekkings reisjes per voet langs de sporen van landschapsschilder Otto Modersohn die zich eind 1800 al liet inspireren door het landschap. Tialda Hoogeveen Vakwerkhuizen uit de zestiende en zeventiende eeuw sieren het straatbeeld, de oude panden zijn vaak voorzien van in de balken geschreven teksten. Dit en de weelderige geveltuinen en attractieve winkels en terrassen maken het stadje een bezoekje meer dan waard. Op het centraal gelegen plein is ook het Otto Modersohn­museum te vinden dat ruimte biedt zijn vroege werk: zijn weergaven van de omgeving van Tecklenburg, of juist vanuit die omgeving een blik op het stadje. Droste­effect Wie de schilderijen tot leven wil laten komen, loopt in en om Tecklenburg de route Modersohns Spuren. Tijdens de wandeling treedt regel matig het Droste­effect op als je voor een infopaneel staat met daarop een schilderij waarop het uitzicht is te zien dat de schilder heeft weergegeven. De ruïne van de burcht of de protestante kerk bijvoorbeeld. Opvallend vaak is dat uitzicht, op enkele gebouwen na, niet eens zo veel veranderd. Modersohn ving Tecklenburg en omgeving in naturalistische, ietwat impressionistische schilderijen. Poëtisch zou je zijn werk misschien zelfs kunnen noemen als je zijn quote ‘Poet war ich oft, ja immer besonders in Tecklenburg’ leest. Wie meer wil zien van dit vakwerkstadje, krijgt met de Tecklenburger Romantik in 6 kilometer een mooie verkenning aangereikt. Tecklenburg is hooggelegen, wat constant leidt tot mooie vergezichten. Het ligt er ongeschonden bij; de Tweede Wereldoorlog heeft de stad met rust gelaten. De middeleeuwse straatpatronen kronkelen omhoog en omlaag. Het ene moment sta je in het oude centrum te midden van winkels en horeca, even later al ben je omringd door groen in het park. De route loopt deels door het lommerrijke Kurpark waar vermoeide wandelvoeten ontspanning kunnen vinden in een kneipp: een weldadig 30 © Tecklenburger­Land­Tourismus e.V.

fijne optie. Een slow walk, heuvelachtig met een hoogtepunt van ruim 200 meter bij de kaalgeslagen steengroeve. Het pad loopt op de rand van bos en akker. De grote bonte specht laat van zich horen, klaprozen, kamille en korenbloemen steken contrastrijk af tegen de goudgele akkerranden. Wandelen door het Tecklenburger Land De Lange Afstandswandeling Hermannsweg heeft het predicaat ‘Qualitätsweg Wanderbares Deutschland’ en loopt zo’n 50 kilometer door het Tecklenburger Land. De markeringen van de Teutoschleifen zijn makkelijk herkenbaar aan het groenblauwe logo en bestaat uit 17 afzonderlijke wandelingen, variërend van 3 tot 13 kilometer. voetbad. Het park is overweldigend groen, vogels en insecten voelen zich er thuis, de kruidentuin verspreidt een aangename geur. Indrukwekkend is het openluchttheater, dat plaatst biedt aan 2400 gasten. Internationale gezelschappen strijken er neer om musicals of andere voorstellingen op te voeren, al gooit corona ook hier tijdelijk roet in het eten. Slow walk Maar Tecklenburgerland is meer! Het is het balkon van Münsterland. Deze uitlopers van het TeutoburgerWald bieden een flink aantal gevarieerde wandelingen om het gebied te ontdekken. Wie de benen rustig wil laten wennen aan glooiingen en de omgeving rustig wil verkennen is de wandeling getiteld Holperdorper een Bomen ruizen geruststellend, de kruidige geur van geur van hars dwarrelt door het bos. Naast het pad liggen grote stapels omgezaagde bomen. De kale naaldbomen in het bos bieden een verdrietige aanblik. Net als in andere delen van Duitsland brengt de schorskever, ook wel bastkever genoemd, flinke schade aan aan bomen. Dit insect is slechts 5 millimeter groot, maar vernietigt de bomen door zich een weg door de buitenkant van een naaldboom te boren naar het zachte weefsel waaronder het eitjes legt. De larven graven al etend een gangenstelsel, waardoor de water­ en voedseltoevoer van de boom grote schade oploopt. De boom droogt uit en sterft. Dat de kevers in grote delen van Duitsland desastreus zijn voor grote delen van het naaldbos, is een gevolg van het veranderende klimaat. Het aantal stormen neemt toe en de zomers worden warmer en droger. Boswachters zetten alles op alles om de plaag tegen te gaan, gemengde bossen in plaats van een monocultuur van naaldbomen is een van de oplossingen, net als vangkisten voor de insecten. Wie de benen heeft opgewarmd in de stad en de Holperdorper, kan voor het serieuzere werk steiltes en hoogtes vinden op de routes Canyon blick en Dörenther Klippen. Eerstgenoemde, in de buurt van Lengerich, is niet eens zo steil, maar vooral hoog. De uitzichtpunten Kleeberg en Canyon Blick bieden een blik op de witte kalwanden die het groenblauwe water in de voormalige kalksteengroeve omlijsten. Hurkende vrouw Voor bewoners van het vlakke, rotsarme Nederland zijn de Dörenther Klippen een spectaculair hoogtepunt. Het stijgende bospad ernaartoe verspreidt de geur van naaldbos. Als een goed verstopte verrassing springen de rotsen tevoorschijn in het bos. Kinderen klauteren op en af, volwassenen ook, iets minder onbevangen. De uitstulping bovenop heet het ‘Hockendes Weib’, de hurkende vrouw. De klippen zijn ontstaan als zandbanken en afzetting in de zee die hier 140 miljoen jaar geleden lag. Al miljoenen jaren ligt de rots er onverstoorbaar bij, hoogstens een beetje aangetast door erosie. Voor een goede aanblik van de ‘vrouw’, moet je omhoog klauteren. De rotsen steken meer dan veertig meter uit het zandsteen en bieden uitzicht op heel Münsterland. Wie meer uitdaging zoekt kan de rotsen vanaf de andere kant beklimmen met klimuitrusting. Oude vakwerkhuizen, heuvels en dalen, voor kuitenbijters en comfort, bossen en weides: Tecklenburgerland is een afwisselend gebied voor het hele gezin, vlakbij Nederland en toch zo anders. Laagdrempelige hoogtepunten. Eten en verblijf Gasthof Altes Farmhaus Een aangenaam 3­sterrenhotel in Lienen www.altes­farmhaus.de Ringhotel Teutoburger Wald 4­sterrenhotel met wellness www.ringhotels.de/tecklenburg Café Rabbel Voor lunch, lekkere taart en pralines cafe­rabbel.de/home Tecklenburgerland Tourismus Te vinden in Tecklenburg, Markt 7 www.tecklenburger­land­tourismus.de 31 © Alexander Schwarz © Alexander Schwarz © Alexander Schwarz

Traben-Trarbach als startpunt van een gevarieerd wandelaanbod Wandelen, wijn en jugendstil De Midden­Moezel is één van de warmste gebieden in Duitsland en heeft een zeer gevarieerd aanbod aan duidelijk gemarkeerde wandelpaden door bossen, langs de rivier en wijngaarden. Het is hier gemoedelijk toeven en zelfs New York Times heeft de Moezelstreek tot één van de 52 plekken ter wereld gekozen die iedereen gezien moet hebben. Alexander Schwarz Een mooi uitgangspunt van een wandeltocht is het op de grens tussen de Eifel en Hunsrück gelegen pittoreske stadje Traben­Trarbach. Vanuit hier is een flink aantal wandeltochten uitgezet. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk naar het Bernkastel te lopen en dan met een rondvaartboot over de Moezel weer terug te varen. Ook bevinden zich hier die start­ en eindpunten van twee etappes van de Moselsteig: de 365 kilometer lange wandelroute langs de Moezel. Maar 32 waarom niet vanaf het kleinere Trarbach eens door wijngaarden wandelen? De route gaat meteen steil omhoog, hoe kan het ook anders. Na de eerste meters bergopwaarts op de wandelweg Seitensprung Moseltalschanzen langs de protestantse kerk gaat de bebouwing snel in wijngaarden over. Het loont om je hier even om te draaien en over het mooie dubbelstadje uit te kijken. Wat meteen opvalt zijn de antracietkleurige dakpannen. Die zijn van leisteen, de hier meest voorkomende steensoort. De steen is gunstig voor de wijn: leisteen weerkaatst de warmte en met het toch al zachte klimaat hier warmt dat de grond nog meer op. Ideaal voor de wijnstokken, en voor de hagedissen die op de stenen lekker zonnebaden. Gereformeerde wijn In deze streek wordt al sinds meer dan 2000 jaar ononderbroken wijn verbouwd, de inwoners zijn trots op die traditie. Misschien begonnen zelfs de Kelten er al mee, maar zeker is dat de Romeinen al druiven cultiveerden en ze naar de zuidelijk gelegen heuvels brachten. Met de reformatie kwam de rijkdom naar TrabenTrarbach. Het was de enige plek in de verre omstreken die gereformeerd was en haast de enige gereformeerde streek waar wijn verbouwd werd. Gereformeerden mochten alleen bij gereformeerden kopen en dus hadden ze hier exclusieve handelswaar. Na een poosje door de wijngaarden te hebben gelopen, voert de weg weer naar beneden door het Kautenbachtal en door gemengd naald­ en loofbos met hier en daar vingerhoedskruid en havikskruid aan weerszijden. Beneden aangekomen staat aan de andere kant van de straat het enige thermale zwembad dat de Moezel rijk is. Wandelaars kunnen hier water tappen uit de bron. Trarbacher Schweiz Weer omhoog aan de overkant van het dal leidt de weg via de Elfenpfad, waar je vroeger nog elven en natuurgeesten

New York Times heeft de Moezelstreek uitgeroepen tot één van de 52 plekken die iedereen gezien moet hebben kon tegenkomen, en de Rote Quelle, waar een klein riviertje zijn oorsprong heeft, naar het natuurmonument Bischofsmütze. Een mooie rotsformatie en prachtig uitzichtpunt over beboste bergen en dalen. Nu wordt duidelijk waarom dit gebied ook wel Trarbacher Schweiz wordt genoemd. Een klein stukje terug en even een zijpaadje omhoog staat er opeens een al half in de aarde gegroeide verfomfaaide Volkswagen Kever aan de rand van de weg als een ruïne uit de vorige eeuw. Het pad gaat verder door diepe loofbossen. Kronkelende wortels over gebroken leisteen zorgen voor een sprookjesachtige sfeer. Even later duikt er aan het einde van de weg een zes meter hoge, vernuftig gestapelde stenen formatie van zwerfstenen op. Rondom deze ‘Wildstein’ doen allerlei verhalen de ronde. Van pronkgraf van een heerser uit de prehistorie tot offerplaats van de Kelten. Een saga vertelt zelfs dat de bovenste steen bij harde wind kon draaien. Vanaf hier leidt de weg verder naar uitzichtpunten over het volgende dal en de Moezel, de Seitensprung Moselschanzen is met 16,2 kilometer en zijn 672 meter hoogteverschillen aardig uitdagend. Voor wie het wat te veel is, kan de route vanaf de Wildstein worden ingekort. In lager gelegen gebied voert de weg weer door de wijngaarden naar Traben­Trarbach en na zo’n 12 kilo meter is er nog gelegenheid voor een wijnproeverij bij één van de vele wijnboeren die de stad en omringende dorpen rijk is. Informatie Op de site van de Tourist­Information Traben­Trarbach staat uitgebreide informatie – veel in Nederlands ­ over onder andere de wandelpaden, wijnproeverijen en ­feesten, overnachtings mogelijkheden, cultuur en wellness. www.traben­trarbach.de. Overnachten Mosel Camping, www.mosel­camping­platz.de, gezellige en goed geleide camping met camperterrein en huisjes als wijnvaten. Familiebedrijf van de Nederlanders Karel en Gaby en Edwin en Sibyne van Dongen. Casa Stolte, www.casa­stolte.de, appartement in oude wijnhandelaars­villa en grote safari­tent, direct aan de Moezel, inclusief heerlijk ontbijt met zelfgemaakte producten. Boutique­Hotel Jungenwald, www.hotel­jungenwald. de, dit hotel gesitueerd in een oude vakwerkvilla ligt in de bossen, dicht bij het Thermalbad, met gezellige terras en een wandelliefhebber als gastheer. Veel wijnboeren verhuren ook vakantiewoningen, zie www.traben­trarbach.de. Wijnproeverijen De meeste van de rond 140 wijnboeren in TrabenTrarbach en de omliggende dorpen bieden wijnproeverijen aan. Bijzonder zijn die van Weingut KaufmannNowack in Kröv, www.ferienweingut­kaufmann.de. Al sinds 1750 en in de achtste generatie produceren Thomas en Iris Kaufmann samen met hun zoon Lars misschien wel de meest bekroonde wijnen uit de Moezelstreek. Thomas kan als geen ander vakkundig vertellen over het maken van wijn, Iris biedt als ‘Naturerlebnisbegleiterin’ heel onderhoudende en informatieve wijnproeverijen aan (stadswandeling rond wijn, kruiden en de Romeinen). Ook verhuren zij twee vakantiewoningen op de wijnboerderij. Een goed voorbeeld waar twee generaties wijnboeren samenwerken is ook Weingut Storck, www.weingutstorck.de in Trabach. De nieuwe generatie Julia en Julius Berger hebben de wijnboerderij overgenomen van Peter (Wein­ en Kulturbotschafter) en Cornelia Storck (Naturerlebnisbegleiterin), die nog steeds meewerken. Mooie wijnen, verpakt in jugendstildecor. Ook zij hebben vakantie woning en verhuren in een pand uit 1400 middenin Trabach het wijnlokaal Storcke­Stütz. Eten Dit kan in de Römer­Keller in Kröv (www.roemerkeller­kroev.de) of heel lekker in de Brücken­Schenke boven het uiteinde van de brug tussen Traben en Trarbach. Genietend van de huisgemaakte producten heb je een schitterend uitzicht over de jugendstilgebouwen aan de andere kant van de Moezel in Traben. In het gebouw hangt ook een tentoonstelling over jugendstil. Een eenvoudige en lekkere lunch op een nog hoger gelegen uitzichtpunt boven de meanderende rivier en de stad is de Burgschenke bij Burgruïne Grevenburg. Zie je vanaf beneden de vlag wapperen, dan is het restaurant geopend. Met de auto te bereiken of lopend in driekwartier omhoog vanuit de stad. Jugendstil Rond 1900 was Traben­Trarbach de grootste wijnhandels stad ter wereld na Bordeaux. Ook was het stadje één van de eerste steden in Duitsland die elektrische straatverlichting liet aanleggen. Tot op de dag van vandaag hangen er de oude 42 volt­leidingen en lampen, bijvoorbeeld in de kelders van Storck. In 1904 bouwt de Berlijnse architect Bruno Möhring voor het eerst een brug tussen de twee plaatsen. Hij bouwde vervolgens bijna ieder jaar een prachtige en extravagante jugendstilvilla en gaf Traben­Trarbach daarmee het aanzicht dat de stad zo uniek maakt. Met Kaffee und Kuchen op het terras aan de Moezeloever van Hotel Bellevue, www.bellevue­hotel.de, ben je even terug in deze periode. Rondleidingen bovengronds (jugendstil) en ondergronds (wijnkelders tot wel 284 meter lang!) zijn zeer de moeite waard en kunnen geboekt worden via de Tourist­Information. 33

Waar het Teutoburgerwald en Sauerland elkaar ontmoeten Het Paderborner Land Steden en landschappen vol met verrassingen, een spannende geschiedenis, ongerepte natuur, lokale keuken en vriendelijke gastheren: het Paderborner Land verwent zijn bezoekers met alle ingrediënten voor een volmaakte korte vakantie in Duitsland. Wandelaren, fietsers en mensen die voor hun gezondheid op vakantie gaan vinden hier misschien wel het beste dat Westfalen te bieden heeft. Het Paderborner Land fascineert door zijn contrastrijke landschappen: Senne, Sauerland, Lippe­Niederung, Teutoburger Wald en Eggegebirge. De Paderborner hoogvlakte bekoort door imposante beukenbossen en uit gestrekte gebieden. Typisch is de grote waterrijkdom. Tot de bijzondere attracties behoren de bronnen van de Ems, Lippe, Altenau, Pader alsook de grote Aabach­stuwdam. Goed gemarkeerde wandelwegen lopen langs schilderachtige uitzichten en verrassende beziens waardig heden, van een bekroonde rondwandeling om het grote spoorwegviaduct van Altenbeken tot aan verzonken plaatsen bij Blankenrode in de buurt van Lichtenau. Fietsers zijn enthousiast over het goed uitgebreide fiets padennet met vele aan trekkelijke routes en rondwegen. Vooral families met kinderen fietsen graag over de vlakke fietspaden van het Delbrücker Land en de Sennegemeente Hövelhof bij de bronnen van de Ems. Ook gasten, die eerste klas wellness­ en gezondheidsarrangementen zoeken, zijn hier in de geliefde kuuroorden Bad Lippspringe en Bad Wünnen berg op het juiste adres. Het Paderborner Land staat ook bekend om zijn talrijke historische en culturele schatten. Wie kent niet het keizerlijk paleis, historische raadhuis, dom en slot Neuhaus in de oude keizer­, bisschopsen attractieve winkelstad Informatie Touristikzentrale Paderborner Land e. V. Koenigstr. 16, D–33142 Bueren / Duitsland T. +49 5251 308­8111, Fax +49 5251 308­898199 info@paderborner­land.de | www.paderborner­land.de Paderborn? De imposante Wewelsburg in de buurt van Büren en het indrukwekkende complex van het voormalige klooster Dalheim gelden als unieke cultuurplaatsen. Het Heinz­Nixdorf MuseumsForum nodigt u uit voor een spannende tijdreis door de wereld van de informatie­ en computertechnologie. Vakantiegangers laten zich graag door het gastronomische aanbod van het Paderborner Land verwennen: ze genieten van het Paderborner brood en bier, Delbrücker asperges, chique eenpansgerechten en zelf gebakken taarten in de talrijke toeristische gelegenheden. Dankzij zijn centrale ligging is het Paderborner Land vanuit Nederland binnen enkele uren 34 © Touristikzentrale Paderborner Land e. V. / Lea Franke © Touristikzentrale Paderborner Land e. V.

bereikbaar. Vanuit Arnhem ben je zo’n 240 kilometer verwijderd van het Paderborner Land. De autosnelweg A44 van Dortmund naar Kassel kronkelt door het zuidelijke Paderborner Land. Daar splitst zich naar het noorden de A33 naar Bielefeld af. Spoorwegreizigers komen met de intercity­ en sneltreinen comfortabel aan in Paderborn en Altenbeken. Stoptreinen stoppen ook in Hövelhof en Salzkotten. Wandelaars vinden in het Paderborner Land veel goed bewegwijzerde wandelroutes. De Viaduct Wanderweg was de eerste rondwandeling in het Teutoburgerwoud dat de predicaat Qualitätsweg Wanderbares Deutschland mocht gebruiken. Spoorwegfans gaan een beetje harder lopen als ze de naam “Altenbeken” horen. En sinds de opening van de 30 kilometer lange route kloppen de harten van wandelaars hier sneller aan de poort van het Eggegebirge. In dit gebied smelten spoorweggeschiedenis en reislust samen. De Duitse Wandelbond heeft de Eggeweg als eerste route het kwaliteitslabel Qualitätsweg toegekend. Het pad verbindt de mysterieuze Externsteine bij Horn­Bad Meinberg met Marsberg in het Sauerland. Langs de grens tussen Paderborner en Corveyer Land volgt het wandelpad een oude handelsroute op de bergkam van het Egge­gebergte. Het beboste, 71 kilometer lange deel van de Europese langeafstandswandelroute E1 van de Noordzee naar de Middellandse Zee verveelt geen seconde met haar prachtige uitzichten, schone beekjes en unieke historische schatten. In 2014 heeft de Duitse Wandelbond de 21 kilometer lange Paderborn High Trail ook de titel Qualitätsweg gegeven. Hiermee was Paderborn de eerste grote stad in Duitsland met een kwaliteitswandelpad dat bijna uitsluitend binnen de stadsgrenzen loopt die bovendien een Duitse wandeldag organiseerde. De Duitse Wandelbond was zo enthousiast over het wandelaanbod van de regio Paderborn en de stad Pader dat ze in 2015 haar 115e Duitse wandeldag vierde met meer dan 30.000 actieve mensen uit heel Duitsland onder het motto ‘wandelen bij de bronnen’ in Paderborn en de regio Paderborn. In de aanloop naar dit grote evenement zijn er aantrekkelijke nieuwe wandelroutes ontwikkeld die ook vol doen aan de behoeften van jongere buitenfans Emsquellen­Wanderweg, Wilderer­Wanderweg, Jesuiten­Pfad, SintfeldHöhenweg, Alter Pilgerweg, Altenau­Wanderweg, FünfBäche­Weg, Grenzstein­Weg en Paderborner Karstrundweg vertellen spannende verhalen via informatieve apps, natuurlijk inclusief gratis te downloaden GPS­gegevens. De PaderWanderung werd in 2017 door de Duitse Wandelbond als eerste bekroond met de titel Qualitäts­Stadtwanderung. Deze route leidt je naar de monding van de Pader ­ de kortste rivier van Duitsland ­ via 25 culturele en natuur verschijnselen Nog maar kort geleden ontving de Historische Wanderweg Hövelhof in Senne dezelfde felbegeerde onderscheiding van de wandelvereniging. De lichte rondwandeling leidt je door het centrum van de mooie stad, met de nadruk op de geschiedenis, zoals het historische jachthuis uit de 17e eeuw. Wandel informatie De Touristikzentrale Paderborn Land biedt wandelaars het uitgebreide informatiepakket ‘Welkom in het Paderborner Land’. Daarin zitten onder meer de brochure ‘Wandelen in het Paderborner Land’ met vele dag­, halve dag­, meerdaagse en korte wandelingen met tekst, foto, kaart, hoogteprofiel en praktische tips. Bestel kosteloos het informatiepakket via: www.paderborner­land.de, info@paderborner­land.de 35 © Touristikzentrale Paderborner Land e. V. © Touristikzentrale Paderborner Land e. V.

Oberes Mittelrheintal Boppard, betoverende parel aan de Rijn Direct vanuit het stadje Boppard, vind je meerdere afwisselende wandelwegen met mooie routes en betoverende uitzichtpunten. Sommige van die wandelwegen zijn goed te combineren. Alexander Schwarz Zo rijdt de Hunsrückbahn vanaf het station in Boppard meteen de berg omhoog. Na een paar minuten is de eerste halte Boppard­Buchholz waar de HunsrückbahnWanderweg zijn startpunt heeft. Even over de snelweg A61 en vlug de bossen in. Daar is de snelweg al na een minuut niet meer te horen en zijn de geluiden van de bossen nog het enige dat je hoort. De weg hier is behoorlijk breed en goed begaanbaar. Wie wil kan nog voordat hij bij de Liesenfeldhütte is al een eerste keer even uitrusten en uitkijken over het Hubertus­Viaduct, speciaal gebouwd voor de Hunsrück36 bahn. In Duitsland is er geen andere trein met gewone dienstregeling te vinden die een hogere stijgingspercentage moet overwinnen. 302 meter klimmen Vanaf hier gaat de weg in bochten behoorlijk naar beneden. Als de boomtoppen de blik naar boven vrijgeven, kun je een glimp opvangen van hetzelfde viaduct, maar dan van beneden naar boven. Net ietwat later kruist deze zogeheten Traumschleife – droomlus – Elfenlay. Hier wordt de weg een aangenaam pad, het bos dichter en daardoor de beleving intenser. De ongestoorde zang van vogels, de geur van boomhars, het haast oneindig lijkende groen van de bomen en de kleuren van de bloemetjes aan de rand van het pad, waarvan het vingerhoedskruid als langste er bovenuit steekt, worden na een tijdje vergezeld door het gekabbel van de Mühltalbach die de Elfenlay een tijdje begeleidt. Tegen het einde van de wandeling zijn er nog drie uitzichtpunten over Boppard en de Rijn voor het wandelpad weer naar het stadje voert. Vlakbij bevindt zich het start punt van de Sesselbahn (St. Remigius­Platz). Deze rijdt in zo’n 20 minuten 302 meter steil omhoog over wijnbergen en bossen met aan de linkerhand het Mühlbachtal naar de Hirschkopf. Eenmaal boven word je al na vijf minuten lopen beloond Boppard Het gemoedelijke Boppard zelf heeft zo’n 7.500 inwoners en wordt ook wel de parel aan de Rijn genoemd. De mooie boulevard langs de Rijn nodigt uit tot een avondwandeling. Nog steeds zijn in het stadsbeeld de oude Romeinse structuren te herkennen. Al 50 voor Christus kwamen de Romeinen hier. In de vierde eeuw na Christus hebben zij een vesting van 154 meter breed en twee keer zo lang gesticht. Acht meter hoge muren met 28 torens omringden de stad. De Romeinse ruïnes hier horen bij de best behouden. Het Römer­Kastell staat nog steeds midden in het centrum. Sommige torens staan, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, gewoon in achtertuinen van woonhuizen. Romeinse opgravingen zijn te zien in de vrij toegankelijke tentoonstelling in de Karmeliterstraße. Bezienswaardig zijn ook de kerken St. Severin, gebouwd in de twaalfde eeuw en de Karmeliterkirche uit de veertiende eeuw.

Meer informatie De website www.boppard­tourismus.de biedt, ook in het Nederlands, een heel goed overzicht. Ter plaatse is de VVV midden op het marktplein in het centrum te vinden. Gastvrij: het Gästeticket dat men bij het inschrijven in de accommodatie ontvangt: voor de duur van het verblijf is alle vervoer met het lokale openbare vervoer (incl. Hunsrückbahn, excl. Sessellift) gratis, net als het museum. Wijn en eten Boppard leeft van het toerisme en de wijn. In het stadje zelf en de omringende dorpen zijn er elf wijnboeren. Veelvuldig in de prijzen vallen regelmatig de wijnen van Weinhaus Heilig Grab. Jonas Schoeneberger is wijnboer in de zevende generatie en samen met zijn vrouw Vera verkoopt hij zijn wijnen ook in het wijnlokaal met een mooi binnenplaatsje om lekker buiten te zitten direct boven de wijnkelders. www.heiliggrab.de Heel lekker eten is in het restaurant Im historischen Karmeliterhof. Veel biologische producten vers toebereidt, zelfgemaakte taarten. Ook met terras aan de Rijn. www.karmeliterhof­boppard.de Overnachten Bij Schinderhannes und Julchen, het Duits­Nederlandse echtpaar Klaus Kröber en van Jacqueline van Vuuren­Kröber zijn hartelijke en gezellige gastgevers middenin de stad tegenover het museum. Zij bieden verschillende stadswandelingen aan, ook in de avond met een wagentje, lantaarns, wijnproeverijen en warme soep als afsluiting. Heel handig is desgewenst de extra service koffer­ en persoonsvervoer. Eten en BBQ voor groepen. En met een beetje geluk ontmoet je hier een echte koningin: dochter Dhana viel de eer ten deel, zij mocht in 2013/2014 als Weinkönigin de Mittelrhein representeren. www.schinderhannes­und­julchen.de met een werkelijk imposant vergezicht over de rijn. Die maakt hier zijn grootste 180 graden­bocht: links de Bopparder Hang met zijn wijnbergen, in het midden het plaatsje Filsen aan de ‘binnenkant’ van de Rijn tot rechts Boppard. Nog eens vijf minuten verder valt al het volgende uitzicht te bewonderen, de Vierseenblick. Op deze plek lijkt het door de bocht die de Rijn maakt en de bossen in de heuvels alsof er vier meertjes in het dal liggen in plaats van één grote rivier. Eenmaal boven word je al na vijf minuten lopen beloond met een werkelijk imposant vergezicht over de Rijn Bij beide uitzichtpunten zijn er restaurant en cafés met terrassen. Vanuit hier is het mogelijk een stukje langs de Mittelrhein Klettersteig te lopen. De sportieve wandelaar die dat helemaal vanaf beneden loopt, overwint de tijdens deze haast alpine toch niet alleen tien ladders, 130 metalen voet beugels en 180 meter staal kabel, waar men zich aan kan vasthouden, maar ook zijn hoogte vrees. Stevig schoeisel is voor deze tocht een must. 37

rondje SaarHunsrück-Steig De Saar­Hunsrück­Steig is een lange afstandswandeling met bergen, bos, beek en dorpen onderweg. Loop je deze etappes, dan moet je bagage meenemen of met het openbaar vervoer weer terug naar de start. Wil je iedere dag weer op dezelfde plek terugkomen en toch de schoonheid van het landschap zien? Dat kan. Met de Traumschleifen. Wandelingen van pakweg 12 kilometer die je meenemen naar de stille geheimen van de streek. Max de Krijger Er zijn veel rondwandelingen uitgestippeld langs de gehele route. Wij kozen voor de noordkant, ter hoogte van Boppard am Rhein. De Traum schleife Elfenlay is hier. Een wandeling door bergen en bos. Klimmen dus. Het is een rondje van ruim tien kilometer en pakt een stukje van etappe 24 van de Saar­HunsrückSteig mee. Het wandelgenot van deze etappe begint al bij het plaatsje Boppard am Rhein. Al na een paar honderd meter kijk je neer op dit stadje dat zich langs de Rijn heeft genesteld. Boppard wordt niet voor niets de parel aan de Rijn genoemd. Schepen varen af en aan. De wijnranken op de heuvels geven al meteen het gevoel dat je hier echt in het buitenland bent. ‘Boppard Hamm’ heet dit wijngebied. Het is de grootste wijnlocatie aan de Middenrijn, met maar liefst 75 hectare in de zon vandaag. Als voorbereiding op een goede wijn. Straks in het najaar worden de druiven geplukt. Maar na afloop van deze wandeling is een regionaal wijntje natuurlijk een goede beloning. Oude brug De klim is echt stevig, de berg Hirschkopf laat zich niet gemakkelijk bedwingen. De Kohlberg, de Horstkopf en de Steinigkopf ook niet. Maar gelukkig staan er regelmatig bankjes waarop je even kunt uitblazen en in stilte kunt uitkijken op het prachtige uitzicht op Rijn, bos en bergen. En een spoorbaan? Jazeker. Zelfs het uitzicht op de rails is hier mooi. Dankzij de 50 meter hoge oude brug, die de treinen met een sierlijke boog door het landschap leidt. En natuurlijk 38

maakt het uitzichtpunt zelf ook de sfeer compleet: de hut van Liesenfeld. Het is een ideale plek voor een stevige lunch. Ook bij regen zit je hier goed. Vanaf de start zijn alle paden onverhard en dat zal ook zo blijven. De paden van de Saar­Hunsrück­Steig zijn voor meer dan 70 procent onverhard. Dat is natuurlijk een genot voor de wandelaar. Tip: zorg wel voor goede en stevige wandelschoenen. Vooral in een regenachtige periode kun je hier snel onderuitgaan op de spekgladde stenen. Kabelbaan Even wordt de wandeling vlak, dat loopt gemakkelijk. Maar dat is van korte duur. De route daalt af en klimt daarna weer flink. Na een beek en nog een klim met uitzicht op Rijn en Boppard zit de wandeling erop. Via een achtertuintje glip je Boppard weer in. Leuk om te weten: de wandeling kan in beide richtingen worden gelopen. De keuze maakt niet uit. Van begin tot eind verveelt het nooit. En de bewegwijzering is top. Minimaal vier keer per jaar worden de pijltjes op de route gecontroleerd en aangevuld, zo meldt de organisatie. Er is inderdaad gul gestrooid met de bordjes. O ja, mocht je na de wandeling nog een keer de toppen willen bereiken, dan kan dat zonder veel inspanning. De Hunsrück­kabelbaan ­ geopend in 1908 en nu als monument betiteld ­ overwint een hoogteverschil van maar liefst 336 meter. De startplaats is vlakbij het beginpunt van deze Traumschleife Elfenlay. En dat is weer vlakbij het centrum, waar goede regionale wijn wordt geschonken. Die variatie is precies zo mooi aan dit gebied. Wanneer je echt op wilt gaan in de natuur, dan kan dat met deze en andere routes. Je bent echt even weg. Maar ook cultuur is hier te voelen en te proeven, door zomaar een vakwerkstadje in te lopen. Masdascher Burgherrenweg In het landschap van de Hunsrück zijn nog veel meer rondjes 39 die verrassend zijn. Zo is een eindje verderop de Masdascher Burgherrenweg uitgestippeld. Ruim 13 kilometer lopen, klimmen en dalen wacht op je. Het is een deel van etappe 20 van de Saar­Hunsrück­Steig: Mörsdorf ­ Bell – Kastellaun. Maar in tegenstelling tot deze etappe kom je met de Masdascher Burgherrenweg na een paar uur gewoon weer terug bij het 27 etappes Hunsrück ligt in de Duitse deelstaat Rijnland Palts. Het is een middelgebergte, dat voor een beetje geoefende wandelaar een aangename uitdaging is. Door dit afwisselend landschap met meertjes, bergen, beken, bossen en weiden loopt de Saar­Hunsrück­Steig. Deze telt maar liefst 410 kilometer en is onderverdeeld in 27 etappes. Van Boppard am Rhein naar Perl. Of andersom natuurlijk. Er is ook een aftakking naar de Romeinse stad Trier. De Saar­Hunsrück­Steig heeft met het Duitse Wandelkeurmerk als premiumroute de hoogste onderscheiding gekregen die een wandelpad in Europa kan krijgen.

startpunt. En dat punt kun je zelf bepalen. Er zijn verschillende plaatsen onderweg waar je met de auto in de buurt kunt parkeren. Balduinseck­ruïne De start voor vandaag is meteen bij een hoogtepunt op deze route: de Balduinseckruïne. Hij is voor de wandelaars vrij toegankelijk, na een korte klim. Binnen de muren ben je daarna veilig. Door de schietgaten kijken geeft een andere kijk op het landschap. Alsof je eeuwen terug in de tijd bent. Want niets wijst op de moderne tijd. Het kasteel heeft een flinke hoogte. Het telde vier verdiepingen en had een voor die tijd luxueuze wenteltrap naar de vier verdiepingen met grote open haarden. Kijk omhoog en je ziet de contouren ervan. Tussen 1325 en 1330 werd het door de aartsbisschop van Trier – Balduin ­ gebouwd als staatskasteel. Al in 1711 was het kasteel niet meer bewoond. Sinds 1780 is het een ruïne. Gelukkig heeft het kasteel gewonnen van het verval en de menselijke sloopdrift. Het is nu een beschermd monument en een prachtige parel op deze route die van het Duitse wandelinstituut 84 van 100 punten heeft gekregen. En dan is er ook de heksenheuvel bij het kasteel. Er is niet veel bekend over de historie. Maar het zal er vast en zeker niet lief en netjes aan toe zijn gegaan op deze plek. Kiezeltjes De route is ook hier in beide richtingen te lopen. Ga je met de klok mee, dan volg je lange tijd een brede beek. Kleine rotspartijen leiden je verder op het pad. In natte perioden zal je soms moeten springen om droge voeten te houden. De andere kant op kan ook. Dan ga je eerst door een tunnel onder de weg door en daarna wordt het echt leuk. Ook hier is een smal pad langs een beek. Het is een donker bos, dat is bijzonder aangenaam wanneer het een zomerse dag is. En op verschillende plekken kun Gelukkig heeft het kasteel gewonnen van het verval en de menselijke sloopdrift je gemakkelijk bij het water komen en zelfs even neervlijen op de kiezeltjes. Uiteindelijk word je tijdens deze wandeling beloond met verschillende vergezichten en kleine huisjes waar je een tussenstop kunt hebben. Met een broodje in de hand of gewoon kijken naar de omgeving die niet snel verveelt. Weer terug bij de Balduinseck­ruïne kun je nog een keer veilig uitrusten. En daarna weer naar een gezellig dorpje in de buurt. Die liggen in dit natuurrijke gebied nooit ver weg. Rondjes Zo dicht bij elkaar zijn deze wandelingen. Toch hebben ze beiden een ander karakter, al zijn rust en natuur toch wel de grootste overeenkomsten. Er zijn nog veel meer van zulke rondjes uitgestippeld, met de Saar­Hunsrück­Steig als uitgangspunt. Ze zijn gemakkelijk te vinden op de digitale kaart: www.saar­hunsrueck­steig.de/nl/traumschleifen. 40

Rijnland­Palts met zijn tien regio’s biedt een spannende mix voor je perfecte actieve vakantie in de natuur. Ontspannende wandelingen of sportieve wandelingen over adembenemende natuurpaden door betoverende bossen, diep uitgesneden rivierdalen en gouden wijngaarden zorgen ervoor dat je kunt ontsnappen aan het dagelijks leven en diep kunt ademhalen. De Prädikat­wandelpaden nodigen uit tot verschillende avontuurlijke tochten in de regio met de meeste bossen en tegelijkertijd met de rijkste wijn. Na een actieve dag in de natuur kun je stoppen bij een wandel hut of een plattelands herberg en genieten van een goed glas wijn. Op de volgende pagina’s doe je volop wandelideeën op voor maar liefst zeven regio’s in Rijnland­Palts. Welkom in de schatkamer van Rijnland­Palts! www.rijnland­palts.nl Nieuw van Vaude Skomer collectie speciaal voor vrouwen Voor veel vrouwen is het wandelen een kwestie van plezier, waarbij het niet om “hoger, sneller, verder” maar om genieten gaat. Naast functionaliteit treedt bij de juiste wandelkleding een ander zwaarte punt op de voorgrond. Ook op duurzaamheid en een moderne look komt het er bij wellness­wandelen op aan. Voor de modieuze en natuur bewuste wandelvrouw geldt: Laat altijd een goede indruk achter, maar zo weinig mogelijk sporen. Leave no trace! Daarom heeft VAUDE een wandelserie voor vrouwen ontwikkeld, die al bij de productie een kleine ecologische voetafdruk achterlaat. Brenta rugzakken: Br rugwind voor wandelaars Op een wandel­ of bergtocht bij zomers warm weer komt het hoofd zakelijk op één ding neer – een rugzak met een krachtige, effectieve ventilatie hebben. Want niets is vervelender onderweg, als een klef koud gevoel op de rug voelen. Het door VAUDE doorontwikkelde Aeroflex 3D­draagsysteem tilt het draagcomfort bij de nieuwe Brenta­ en Jura wandelrug zakken naar een luchtig niveau. Niet alleen aan het rug systeem werd geschaafd, maar ook aan optische en functionele aspecten werd aandacht besteed. O Meer informatie: www.vaude.com/nl­NL/ 41

Middeleeuwse getuigen van de Hunsrück Burchtstad Kastellaun Een reis terug in de tijd naar middeleeuwse kastelen brengt je op veel plaatsen in het Hunsrück­laaggebergte. Het kasteelcomplex van Grimburg in de vallei van de Wadrill bij Hermeskeil is een indrukwekkend getuige van de middeleeuwse geschiedenis in de Hunsrück. De langeafstandswandelroute Saar­Hunsrück­Steig loopt van de voet van de berg naar het kasteel, vanwaar je een prachtig uitzicht hebt op het dicht beboste beekdal. Burcht ruïne Balduinseck bei Buch 42 Veertig kilometer van de Grimburg ligt de kasteelruïne Baldenau in het hoger gelegen Dhrondal bij Morbach. De Baldenau is de enige waterburcht in de Hunsrück en werd aan het begin van de 14e eeuw gebouwd door Balduin van Luxemburg, keurvorst en aartsbisschop van Trier. In 1982 werden overblijfselen van het kasteel gedeeltelijk gerestaureerd en werd de 12 meter brede gracht blootgelegd. Opvallend zijn de 25 meter hoge toren en de enorme kasteelmuren. De LandZeitTour leidt rond het kasteel, een fijne wandeltocht die behoort tot het netwerk van de ‘Traumschleifen’, de droomroutes in de Hunsrück. Naast de waterkasteelruïnes van Baldenau getuigen ook andere kastelen in de Hunsrück van Balduins wens om uit te breiden in Luxemburg. Kasteel Balduinseck bij Buch bij Kastellaun bijvoorbeeld, dat in zijn opdracht in de 14e eeuw werd gebouwd. Het architectonische juweel is enkele jaren geleden uit zijn Doornroosjeslaap gewekt en vijf jaar lang uitgebreid gerestaureerd. De Balduinseck maakt indruk door zijn bouwstijl. Dit kun je zelf ervaren op de 14 kilometer lange ‘droomlus’ Masdascher Burgherrenweg, die in 2018 door de lezers van een Duits wandeltijdschrift werd ver kozen tot ‘mooiste wandelroute van Duitsland’. Traumsleife Ten zuiden van Gemünden in het Soonwald rijst de 16 meter hoge toren van het voormalige kasteel Koppenstein op de hoge rotsen op. Het complex, een van de oudste kastelen in de Hunsrück, ontstond al in de 12e eeuw. Het gebied rond de kasteelruïnes kan worden bewandeld via de wandeltocht Traumschleife Heimat. Hoogtepunten zijn de prachtige steile doorgang van de Koppenstein naar het Simmerbachtal, de uitkijktoren en vooral de filmlocatie van de serie Heimat: Gehlweiler met de smederij en informatieborden. De oude binnenstad van Kastel laun is een verborgen juweel in de Hunsrück. Te midden van deze parel torent de ruïne van het kasteel uit boven de gerestaureerde vakwerkhuizen. De kasteel stad Kastellaun is ook verbonden met de lange afstandswandelroute Saar­HunsrückSteig. De geschiedenis van de stad kun je, inclusief mooie natuur, beleven via de rondwandeling het Burgstadtpfad in het stadsbos. Meer weten Hunsrück­Touristik GmbH Gebäude 663 55483 Hahn­Flughafen, Duitsland T. +49 6543 507700, info@hunsruecktouristik.de www.hunsruecktouristik.de © Eike Dubois © Dominik Ketz

Wandelen langs de Moezel Met 365 kilometer is de Moselsteig Trail een langeafstandswandelroute vol kwaliteit en afwisseling. De start aan de DuitsLuxemburgse grens in Perl kenmerkt zich door het open landschap en het uitzicht op het drielandenpunt van Frankrijk, Duitsland en Luxemburg. In 24 etappes tussen 11 en 24 kilometer lang voert de Moselsteig Trail langs de Romeinse stad Trier, langs de Midden­Moezel over het steeds steiler wordende Moezel dal met smalle en brede lussen over de Terrassenmosel tot uit eindelijk het gedenk teken de Duitse hoek in de stad Koblenz. De moeilijkheidsgraad verschilt per etappe van gemakkelijk tot moeilijk en de paden brengen je naar bossen, wijngaarden of door typische wijnsteden zoals Bernkastel­Kues Cochem of Traben­Trarbach. Zo wordt iedere wandelaar op zijn wenken bediend! Wie van rondwandelingen houdt, vindt daarvoor de beste voorwaarden op de paden van de Moselsteig. De droompaden in het gebied van het Moezelterras stellen de wandelaar via de Moselsteig Trail in staat om alle facetten van de Moezelregio te verkennen tijdens een halve dag of dagtocht. Cochem en Riesling Alle droompaden zijn bekroond met het predicaat voor premium routes en het Duitse wandel zegel. De Cochemer Ritterrunde is een bijzonder mooie verkenning door het gebied. Burchten doemen op boven het Moezel dal, de Moezel hellingen zijn met wijnranken bedekt, het rivierpanorama is fantastisch en de bospassages zijn prachtig. In het begin word je beloond met adembenemende uit zichten over de Moezel en de Rijksburcht Cochem. Deze etappe begint in Cochem en loopt tot aan het uitkijkpunt Pinnerkreuz, vanaf waar je een prachtig uitzicht hebt over de Moezel. Het uitzichtpunt is ook te bereiken met de stoeltjeslift, wat ook weer een bijzondere ervaring is. Van daaruit gaat het verder over een vlak pad, Reichsburg bij Cochem met nog altijd uitzicht op de Moezel en Cochem met zijn Rijksburcht. Het volgende hoogtepunt wacht de wandelaar na een verdere klim: de Winneburgruïne en het volgende uitkijkpunt: het fantastische uitzicht op de Moezelbocht bij Cochem. De wandeling is veeleisend, maar kan ook in twee etappes worden bewandeld, omdat hij is ontworpen in de vorm van een acht. Ook de stad Cochem met zijn historische oude stad nodigt bezoekers uit om te wandelen. Een glas Moezel Riesling smaakt na zo’n wandeltocht nog beter. Uitzicht op de Moezel 43 © Dominik Ketz © Dominik Ketz

Uiterst veelzijdig aanbod wandelroutes Palts wandelmenu Vakantieregio Hauenstein Als u wilt wandelen in de Palts, wacht u een veelzijdig aanbod. Korte routes over een relatief vlak parcours, veel paden voor ontspannen of juist veel eisende dagtochten en drie langeafstandswandelpaden tussen 114 en 172 kilometer lang. Er zijn routes en nog meer tochten, er zijn wandelingen van zes tot acht kilometer lang en paden naar de aan grenzende Elzas. Het Palts wandelmenu brengt je bijzonder dicht bij de Pfalz, de positieve levens houding van de mensen die hier wonen zal je al wandelend ervaren, want overal op de 48 kwaliteitspaden zijn er momenten van plezier in overvloed: of het nu is bij de vele hutten en restaurants langs de route, de kleine winkeltjes en streek producenten onderweg of op een van de vele wijnfestivals die je in de zomer maanden aan het einde van de wandeling toevallig tegenkomt. Gewoon wat langer blijven zitten! Onder begeleiding van enthousiaste gidsen kun je natuurlijke en culinaire hoog standjes bijzonder goed ontdekken, bijvoor beeld tijdens een tocht naar de amandelbloesem, maar natuurlijk ook de rest van het jaar. In ons nieuwe online magazine over het ‘Palts wandelmenu ­ Palts persoonlijk’ brengen we je dichter bij het regio gevoel; hoe het er hier uitziet en hoe de aard van de mensen hier is. Laat je zo snel mogelijk inspireren voor je volgende verblijf hier. Het is weer mogelijk! Op de LeinsweilerGenusstour Het Dahner Felsenland was de eerste route die in de Palts als “premium wandelgebied” werd bekroond, het was de vijfde keer in Duitsland. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er momenteel twee wandelroutes uit de regio beschikbaar zijn voor selectie ‘mooiste wandelroute van Duitsland 2020’ in de categorie hele en halve dagtochten. Aan de ene kant is er de Hauensteiner Schusterpfad en aan de andere kant vind je de Pirmasenser Teufelspfad. Vakantieregio Hauenstein 44 Paltse hooglanden Kasteelwandelpaden, zoals de Annweilerer of Leininger Burgenweg, zijn leuk voor het hele gezin. In dit opzicht is een reis naar de Paltsse hooglanden ook de moeite waard. Een bijzonder mooie kwaliteitswandelroute is de 62,2 kilometer lange Veldenzwandelroute tussen Burg Lichtenberg (daar bevindt zich een jeugdherberg) en de Veldenz­stad Lauterecken, een van de zes wandelpaden in Europa die het certificaat ‘Leading quality Trail ­ best of Europe’ mag dragen. Meer informatie is te vinden op: www.pfalz.de/ de/pfalz­erleben/wandern/ wandermenue­pfalz­dieschoensten­wanderwege © Pfalz.Touristik e.V. © Pfalz.Touristik e.V. © Pfalz.Touristik e.V.

De Eifel: wandelen tussen kastelen en kronen Oude kastelen fascineren nog altijd. Hoe hun torens in de lucht prijken, de kantelen, muren en de historisch ingerichte kamers. Wandelen in de Eifel is wandelen door een weids landschap, door spannende bossen en kloven. Wandel eerst even en geniet van de natuur om je heen, zoals de bloemen langs het pad, en dompel je dan onder in een lang vervlogen tijd. Het droompad Eltzer Burgpanorama combineert beide op een prachtige manier. Het is een van de mooiste droompaden in de Eifel en laat de verschillende facetten van de regio zien, inclusief een bezoek aan het kasteel. Het droompad Eltzer Burgpanorama is een bijzonder fijn gecomponeerd Gesamtkunstwerk dat leidt naar het punt waar het zijn naam aan te danken heeft: kasteel Eltz. De goede bewegwijzering en de groene route kenmerken dit premium wandelpad. De bossen zijn donker en diep, er groeit een bonte mix van beuken, eiken, sparren en esdoorns die bijna allemaal in het bezit zijn van de graaf. Het pad loopt nu steil langs de beek, langs de uiterwaarden en kronkelt schilderachtig richting kasteel Eltz. Dan ineens ben je er! De burcht torent majestueus uit op een rots in het midden van de vallei, de Elz stroomt rond zijn oude muren. Het is het ultieme sprookjeskasteel. Het pad leidt nu over de rivier, via een steile trap omhoog naar het kasteel. Zorg dat je het niet mist; boek een rondleiding. Halverwege dient zich een stop aan, een taverne. Na deze korte pauze kun je er weer goed tegenaan om een kleine klim te maken. Kort na de Ringelsteiner Mühle gaat het pad bijna 150 meter omhoog, waarbij het droompad met in totaal 297 meter hoogte niet al te veeleisend is. Het is meer een bestemming voor stille genieters, voor liefhebbers die het uitgestrekte Moezelplateau en de pittoreske uitzichten kunnen waarderen. Eltzer Burcht panorama bij Wierschem Meer weten • www.eifel.info/nl/a­kasteel­eltz • www.eifel.info/nl/wandelen/elke­wandelpaden/ adroompaden­eltzer­burchtpanorama Zicht op Burg Eltz 45 © Klaus­Peter­Kapp © Dominik Ketz

Meer informatie Naheland­Touristik GmbH, Bahnhofstraße 37, 55606 Kirn, T. 06 752 137 610, info@naheland.net, www.naheland.net Van kasteel naar kasteel in Nahe Zicht vanaf Nahekopf auf Frauenburg Maak een reis door de tijd en wandel langs onze talrijke kastelen in de regio Nahe. Deze historische en natuurlijke regio strekt zich uit van de Nahe­bron aan de Bostalsee tot aan de monding bij Bingen in de Rijn. De kastelen vertellen interessante verhalen over het leven van onze voorouders en bevinden zich vaak direct aan de gecertifi ceerde wandelpaden. Dus laten we gaan, pak je rugzak en ontdek de geschiedenis! Hoog boven Kirn staan de muren van de Kyrburg met een restaurant, buitenterras en het Whiskymuseum in de gewelfde kelder. De Vitaltour ‘Drie­Burgen­Weg’ start bij de Kyrburg en inspireert niet alleen met historische muren, maar ook met een prachtig uitzicht over het idyllische Trübenbachdal en met een avontuur over de rotsen van de Kirner Dolomieten. Slot Wartenstein ligt tussen Oberhausen bij Kirn en Hahnenbach middenin het bos en biedt een prachtig uitzicht over de vallei. Het kasteel is goed bewaard gebleven en 46 wordt gebruikt als accommodatie voor gezinnen. Kasteel Bosselstein en slot Oberstein Direct boven de rotskerk in Idar­Oberstein vind je slot Oberstein en de ruïne van kasteel Bosselstein. De route Traumsleife Nahe­Felsenweg en de Hildegard von Bingen pelgrimsroute leiden langs de ruïnes van kasteel Bosselstein en kasteel Oberstein. Frauenburg De route Traumschleife Gravin Loretta leidt langs Frauenburg, vlakbij de Frauenberg. Het gerestaureerde kasteelcomplex staat op een smalle uitloper van de berg niet ver van Nahe en was het bejaardentehuis van de zelfverzekerde gravin Loretta von Sponheim. Het wandelpad verrast steeds met een fantastisch uitzicht op de Nahe­vallei en de heuvels van de Hundsrück. Schmidtburg De Schmidtburg is een imposante ruïne tussen de gemeenten Schneppenbach en Bundenbach. Het ligt direct aan de route Traumschleife Hahnenbachtal­tour en aan de Soonwaldsteig. Overnachten kun je op de camping. Wildenburg Als je op de Saar­HunsrückSteig wandelt, passeer je de Wildenburg bij Kempfeld. Vanaf de kasteeltoren heb je een prachtig uitzicht. Kasteel Sponheim Als je de 137 lange pelgrimsroute Hildegard von Bingen of de Sponheimer Weg wandelt, zie je meer dan alleen de ruïnes van kasteel Sponheim. De pelgrimsroute verhaalt natuurlijk over het leven van de beroemdste vrouw uit de middeleeuwen; de heilige Hildegard von Bingen. Zij heeft tot op de dag van vandaag niets aan kracht en charisma verloren. Haar kennis en inzichten vergezellen ons nog altijd. Kasteelruïne Ebernburg en kasteelruïne Ruingrafenstein Kasteel Ebernburg is de naamgever van Bad Münster am Stein­Ebernburg zijn naam. Het staat hoog op een heuvel boven de Nahe en is te zien vanaf vele wandelpaden. De 3x3 Salinenour Vitaltour Ebernburg begint direct bij het kasteel dat je kunt bezoeken. Op de top van de Rheingrafenstein in Bad Münster am Stein­Ebernburg kunnen de overblijfselen van kasteel Rheingrafenstein worden bewandeld via de 3x3 Saline Tour Vitaltour Rheingrafenstein. Als uitkijkplatform bieden de oude muren een fenomenaal uitzicht op de Nahe­vallei. Kauzenburg De populaire rondwandeling Vitaltour Rotenfels leidt van het Rotenfelsmassief met haar spectaculaire uitzichtpunten en uitzicht op het Salinental door het stadsbos naar de Kauzenberg naar de nieuwe stad van Bad Kreuznach. De ruïnes van de Kauzenburg torent hoog boven Bad Kreuznach uit. De gevarieerde tour verrast door zijn diversiteit. Slot Dhaun Slot Dhaun is te vinden in het Kirner­Land. De Vitaltouren Wildgrafenweg en de Weinwanderweg Rhein­Nahe leiden je er langs. Naast de oude kasteelmuren vind je er kerkers en een ridderzaal. Kasteel Klopp Kasteel Klopp in Bingen am Rhein ligt hoog boven de stad op een heuvel. Het is nog in zeer goede staat, aangezien de oude muren in de 19e eeuw volledig opnieuw zijn opgebouwd. Dit gebied kun je ontdekken via de Hildegard von Bingen Pelgrimsroute. © VG Baumholder, Horst Schulz

ROTWEINWANDERWEG, AHRSTEIG EN AHR-FIETSPAD Aangenaam en actief op vakantie in het Ahrdal Wanderlaars op de Rotweinwanderweg Het Ahrdal is een grote beleving in een klein gebied. Het landschap verandert om de paar kilometer en u kunt tijdens een korte wandeling de bijzondere kenmerken van het natuurlijke en culturele landschap ontdekken. Avontuurlijke rotsformaties langs het pad, rotsachtige uitsteeksels van leisteen steken uit in de vallei, eilandjes liggen als bergjes in de bochten van de Ahr. Tussen Altenahr en Dernau is het Ahrgebergte zo ruig dat je gemakkelijk het overzicht lijkt kwijt te raken. In werkelijkheid is het heel gemakkelijk om de weg te vinden op de goed bewegwijzerde wandelpaden. Voor wandelaars is er voor elk wat wils: als je het te vlak vindt, kun je het Ahr­dalpad nemen. De Rotweinwanderweg is geschikt voor wandelaars met een gemiddelde conditie. Een ieder die wat meer uitdaging zoekt, zit aan de AhrSteig op de juiste plek. Conditie en doorzettingsvermogen De Ahrsteig is het jongste lange afstandswandelpad in het Ahrdal. Ruim 3000 hoogtemeters kun je er afleggen; van de bron van de rivier in Blankenheim tot de monding in Sinzig. Het pad leidt over bergkammen naar de mooiste toppen in het Ahr­gebergte. Als je de Ahrsteig loopt, heb je goede wandelschoenen nodig en enige conditie en doorzettingsvermogen. Maar hoe spectaculair de route ook is, op geen enkel punt is deze gevaarlijk. Op het Ahr­fietspad tussen de wijngaarden De Rotweinwanderweg is de klassieker onder de panorama routes, het is een wandel pad die het Ahrdal van zijn mooiste kant wil leren kennen, zou moeten lopen. Het loopt langs de wijngaarden, op de Ahrsteig bij Sierscheid begint in Altenahr en eindigt in Bad Boden dorf. Het zijn 35 pittoreske kilometers langs de zuidhellingen aan de noordkant van de Ahr, alleen daar groeien de druiven voor de rode wijn. Het wandelpad slingert via avontuurlijke steile hellingen op en neer. De Rotwein wanderweg is niet zo inspannend als de Ahrsteig. Het is eerder een route voor liefhebbers die hellingen niet schuwen. Voor wie de route tussendoor wil inkorten, kan probleemloos afsnijden. De Ahrtalbahn biedt een goede verbinding tussen alle locaties op de Rotwein wanderweg. Voor overnachtende gasten is het treinkaartje vaak zelfs inbegrepen bij de prijs. Ahr­fietspad Wie niet wil wandelen, kan door de vallei fietsen. Het Ahrfietspad volgt de rivier van de bron tot aan de monding. Heel handig zijnde opties om de fiets mee te nemen in de trein of de bus. Om het Ahrdal echt te ontdekken, moet je even de tijd nemen en genieten van de verschillende etappes. Met ‘s avonds een glas rode wijn en ‘s ochtends de hemelse rust als alle weekendgasten zijn vertrokken. www.ahrtal.de 47 © Dominik Ketz © Dominik Ketz © Dominik Ketz

Westerwald Wandelparadijs Met zijn hoogtes en valleien, de vergezichten en fantastische panorama’s, maar ook door zijn ongerepte dorpen en talrijke natuurmonumenten en natuurreservaten, is het Westerwald perfect voor inspirerende wandeltochten. Duidelijk zichtbare markeringen en uniforme bewegwijzering begeleiden je feilloos door het weelderige groene natuur. Gastheren van uitstekende kwaliteit en een infrastructuur die naadloos is afgestemd op de wandelbehoeften, zorgen voor zorgeloze wandelactiviteiten. De WesterwaldSteig draagt zijn schat al in zijn naam, want de bossen zijn de krachtige metgezel op alle paden. Meer dan 235 kilometer en 16 etappes voert het van Herborn in het Hessische Westerwald naar Bad Hönningen in het Rijndal. De geur van hars en mos vermengt zich met het verfrissende kleurenpalet van lichte beuken, bloeiende weiden en kristalheldere meren en beekjes. De wandelschoenen lopen letterlijk over heuvel en dal, omdat basalt, leisteen en klei het landschap vormen. Ze behoren tot de cultuur van het Westerwald en vertellen op veel plaatsen spannende verhalen. Hier kun je nog steeds de nabijheid van het land en de mensen vinden, je zult versteld staan van de mooiste vakwerkhuizen en gasten kunnen zich verheugen op goede dingen uit de keuken en de kelder. De regio tussen de Rijn, Lahn, Dill en Sieg heeft ook veel te bieden buiten de WesterwaldSteig. Tijdens de Wällertochten ervaren wandelaars nog meer regionale diversiteit dan op de bekende Top Trails. Met de Wäller Tours krijgen natuurliefhebbers en actieve vakantie gangers de beste vooruit zichten voor dag­ en meerdaagse tochten op gecertificeerde kwaliteitswandel paden met gevarieerde routes en vele highlights. Wandelen bij Beulskopf, Busenhausen Schilderachtige schoonheden In het Hessische Westerwald is de Wäller Tour Greifensteinsch leife een van de wandel tips die je zeker moet ervaren. De eerste etappe leidt meer dan 16 kilometer van het romantische vakwerkstadje Herborn door het Fleisbachdal, Burg Greifenstein in Westerwald 48 langs de kasteelruïnes van Greifenstein, het symbool van de gemeente. De indrukwekkende dubbele torens van het kasteel, die voor het eerst gedocumenteerd werden rond 1200, nodigen je van ver uit om het te komen bezoeken. Ook bezienswaardig zijn de prachtige barokke kerk en de klokkenwereld van kasteel Greifenstein. 900 jaar klokgeschiedenis is hier te bewonderen. De tweede etappe van de Wäller Tour presenteert een prachtige dwars doorsnede van schilder achtige schoon heden die het Westerwald over 21 kilo meter ken merken. De Krombach­dam aan het einde van de route zorgt ook voor glinsterende hoogte punten met een groot recreatiepotentieel. Voor de wandelaars die graag wandelen, maar minder lange tochten willen maken, heeft het Westerwald ook wandelpaden in de aanbieding. Tocht de ‘Kleinen Wäller’ is geschikt voor iedereen die ontspannen wil wandelen zonder speciale voorbereiding en uitrusting, maar ook voor wandelaars die geïnteresseerd zijn in korte tochten. De eerste ‘Kleinen Wäller’ worden geopend in de zomer van 2020. © Dominik Ketz © Dominik Ketz

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN WANDELEN ZONDER (PIJN)KLACHTEN Door het maken van een digitale voetscan wordt de lengte en breedte gezien van uw voet. Ook is te zien waar drukpunten zijn. Het juiste schoenadvies is afhankelijk van de gemaakte scan én waar u gaat wandelen. De stand van uw voeten, die ook op de scan te zien is, kan leiden tot knie, heup en rugklachten. Hiervoor bieden wij de mogelijkheid tot het op maat laten maken van steunzolen. Op maat gemaakte steunzolen kunnen ervoor zorgen dat deze klachten vaak verminderen en soms zelfs geheel verdwijnen. Voor de steunzolen maken wij gebruik van verschillende hardheden materiaal. De zolen worden computergestuurd gefreesd waardoor de zolen tot in detail correct zijn. Met hielspoor, beenlengte verschil, diabetes, artrose enz. houden wij natuurlijk ook rekening. Tevens maken wij aangepaste zolen voor verschillende sporten. Vergoeding van de steunzolen is afhankelijk van uw ziektekostenverzekering. VOETSCAN AFDRUK SCAN SCHUURMACHINE STEUNZOLEN STATIONSLAAN 41A, 8071 CL NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

Het gepelde land Tiengemeten Stad en land hebben historie en toekomst. Daartussenin verandert er van alles. Dan gaat er van alles overhoop, dan wordt het land gepeld. Zelden werd een landschap zo op de kop gezet als op het eiland Tiengemeten. Vanaf de dijk, in het westen van het eiland, keek je kilometers ver de weg af, met links en rechts de aardappelakkers. In de verte lagen wat boerderijen, aan de horizon de ranke silhouetten van hoogreikende populieren. Dat was het beeld toen ik in 2004 voor Te Voet rondwandelde op Tiengemeten, eiland in het Haringvliet, dat z’n laatste jaren als akkerbouweiland (aardappels, graan, suikerbieten) doormaakte. Grootse plannen waren in uitvoering, want het eiland, overgedragen aan Natuurmonumenten, werd een belangrijke schakel in het Natuurnetwerk Nederland, een stelsel van met elkaar verbonden natuurgebieden waarlangs planten en dieren zich gemakkelijk konden verspreiden. Zeg maar de ontwikkeling van een robuuste natuurlijke ruggengraat, nodig om de Nederlandse natuur meer weerstand te geven tegen alle grootschalige ontwikkelingen in de land­, wegenen stedenbouw. Tiengemeten kreeg een radicaal andere inrichting. Kortgeleden was ik weer op die westpunt en keek uit over een kreek die tot aan de horizon reikt; exact volgt het water het tracé van de weg, en buigt buiten zicht af, naar een open verbinding met het Haringvliet. Door het weggraven van dijken kregen de getijden weer invloed, elke dag stroomt het water in en uit; bij laag water glanzen de slikkige oevers je tegemoet. Een paradijs is het voor steltlopers als kieviten, lepelaars waden er snavelzevend doorheen; sinds de herinrichting nam het aantal waargenomen vogelsoorten toe van 25 tot 75. En heb je geluk, dan zie je de bever, die zijn burchten bouwt met behulp van de nieuwe wilgen die er zijn opgeschoten. Kortom, de natuurontwikkeling op Tiengemeten blijkt een groot succes, een voorbeeld hoe je van intensief landbouwgebruik kunt overschakelen naar indrukwekkende ‘natuurproductie’. Wandelen Naar Tiengemeten ga je met de pont. Het eiland kent drie zones: op de oostpunt ligt Weemoed met oude akkertjes (en camping en herberg); middenin ligt Weelde, een open watermoeras; in het westen kom je in de Wildernis, waar je eenzaam door de wilde waternatuur struint (zoek op internet naar ‘wandelroute rond Wildernis Tiengemeten’). Dit was de laatste aflevering van Het Gepelde Land. Sinds 2006 is deze rubriek bijna honderd keer in ‘te voet’ verschenen. Bedankt voor het lezen en tot ziens op www.wimtenbrinke.nl. Wim ten Brinke loopbaan Pelgrim op de Walk of Wisdom Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. In februari 2018 liep ik non­stop de Walk of Wisdom, een pelgrimstocht van 142 kilometer rondom Nijmegen die start bij de Stevenskerk en daar ook eindigt. Niet om een snelle tijd neer te zetten of een prestatie, maar als pelgrim die zichzelf wil onderzoeken en tegenkomen. 17 februari 2018, 3.46 uur – Een kenmerk van een pelgrimstocht is volgens mij boetedoening. Ik ga een ijskoude nacht in, het vriest dat het kraakt. Totaal afgemat, nederig wil ik de Stevenskerk aan het einde van mijn tocht straks in de verte zien opdoemen. Ik heb geen doel, ik ervaar, ik beleef en bezin, ik presteer zonder gewin. Ik ren zonder haast; dat is mijn pelgrimstocht. Eenmaal bij de Stevenskerk tref ik dronken stappers die me aanzien voor een duiker. Verbijsterd vraag ik waarom. ‘Die flessen op je borst’. ‘Heb je ooit een duiker met zuurstofflessen op zijn borst gezien?’, pareer ik. Ze krabbelen het achterhoofd en vragen wat ik dan ga doen. Ik leg uit en krijg terug: ‘Ah jij bent zo’n ultraloper!’, waarna ze terplekke door de knieën gaan en respect betuigen. Daarna verdwijnen ze zwaaiend in hun huisje tegenover de kerk. Ik beweeg me in het donker voort door de Ooijpolder in een verlichte bubbel van glinsterende ijskristallen die met me meebeweegt. Werkelijk alles is verijst, wit en glimt in mijn stralen. Mijn eerste associatie is de zilverkleurige slinger waarmee we vroeger de kerstboom versierden en die overal glimmende rafels achterliet. Het is lopen in een glimmende discobal, een wondere wereld van blingbling vertroebeld door mijn rokende ademteugen. 50 Onderweg verzamel ik vogelringen die het bewijs zijn dat je alle gemeenten onderweg hebt aangedaan. Zo staat deze stinkende bunzing te midden van goed geklede gasten in cafés en restaurants te bedelen om zijn volgende vogelring. Onherroepelijk duikt bij het ingaan van de tweede nacht de vraag op naar het waarom. Niemand die je aanmoedigt, niemand die zegt dat het moet. Maan, sterren, sterfelijkheid, iedereen die me dierbaar is; alles passeert de revue. Daarmee wordt het voor mij een ware pelgrimstocht. Uiteindelijk strompel ik de boulevard op in Nijmegen. Opeens springt mijn lieve vriendin uit de bosjes met een vlaggetje ‘You did it!’. Ik breek en tranen stromen over mijn wangen. Ik moet door, eerst naar de kerk, de trappen op langs duivel Moenen naar de kerkdeuren. Ik klauw me vast aan de hekken en word overspoeld door emoties. Deze pelgrim mag stoppen. Dan opeens uit het niets is daar het stelletje van vanochtend: ‘Hey duiker, je hebt het gehaald!’ Na ruim 17 uur keer ik terug bij de kerk na een bijzonder emotionele, nederig­stemmende ervaring. Meer informatie: www.walkofwisdom.org De Volkskrant: walkofwisdom.org/2017/de­volkskrantover­de­weg­naar­inkeer­voor­iedereen Het hele verslag van Jan Fokke: janfokkeoosterhof. nl/2018/02/17/een­trailer­op­de­136k­lange­walk­of­wisdom­pelgrimage­op­een­bed­van­ijskristallen Jan Fokke Oosterhof

wandelbrieven Door het slijk De kwelders van het Noarderleech Het buitendijkse gebied in het noorden van Friesland is ‘s winters zee en ‘s zomers land. Wandelaars moeten er rekening houden met de seizoenen. En met het tij. Flip van Doorn Niet alleen mensen wandelen. Dorpen als Marrum en Ferwerd liggen aan de kwelderwal die in de middeleeuwen de Friese kustlijn markeerde. Vanaf die lijn is Friesland sindsdien stap voor stap de Waddenzee in gewandeld, onderweg steeds nieuwe stukken kweldergebied bij het provinciale grondgebied voegend. De huidige zeedijk ligt hemelsbreed op een kilometer van de kerk op de oude terp van Marrum. Maar ook aan de andere kant van de dijk ligt nog land. Het Noarderleech. Het leech in de naam betekent laag: land zo laag gelegen dat het soms weer even zeebodem is. Het summier gemarkeerde wandelpad dat aan de dijk begint, is formeel het hele jaar toegankelijk. In de praktijk zullen in de winter zelfs laarzen niet toereikend zijn. Aanvankelijk over een dijk, later dwars door de kwelders voert het pad in een rechte lijn de zee in. Ik wandel zo ver ik kan, tot waar geen kweldergras, zelfs geen zeekraal of lamsoor meer groeit en mijn voeten alleen nog grijs slijk betreden. Dit buitendijkse land is aangeslibt, zij het niet helemaal vanzelf. Dammen van rijshout, gevlochten tussen palen, brachten de zee tot bedaren zodat het slib kon bezinken. Struinen mag, buiten het broedseizoen. Dan is ook de route geopend die westwaarts leidt, langs de Oosterdobbe naar de kleinere Ozingadobbe. Een dobbe is een door een wal omgeven ronde poel vol zoet water. Vee dat in de zomer op de zilte kwelders graast, komt er drinken. Op de wal rond de Ozingadobbe zochten in de herfst van 2006 meer dan tweehonderd paarden hun toevlucht. De eerste herfststorm kwam vroeger dan verwacht en stuwde het water op. Nederland hield de adem in bij de reddingsactie, de iconische foto’s van de paarden gingen Zijn wandelingen in de voetsporen van pionier Jacobus Craandijk beschreef Flip van Doorn in ‘De eerste wandelaar.’ Op dit moment werkt hij aan een nieuw boek, over de Friezen. Op zoek naar verhalen doorkruist hij Friesland, als het even kan te voet. Een jaar lang doet hij verslag van zijn verkenningen, dit is aflevering 2. 51 de wereld rond. Een kunstwerk in de dobbe roept die beelden terug in herinnering. Wandelroute Het beschreven wandelogte el Ids Willem van het pad gesloten. Buiten het broedseizoen is struinen door de kwelders toegestaan. Wandelfolder: www.itfryskegea.nl > natuurgebieden > Noard­Fryslân Bûtendyks NoardF © Peter Arno Broer © Flip van Doorn

Weidevogels zingen aan de rand van de kaasstad langs kruidenrijke graslanden en rijke plasdrasstukken Op de grens van Gouda en Gouderak ligt het Veenweidepark, een voormalig landbouwgebied waar boerenland geleidelijk verandert in een veenweidegebied met bloemrijk grasland waar de natuur de overhand krijgt. Hier broeden de weidevogels, spurten hazen door het groen en patrouilleren buizerds hoog in de lucht. Wandelaars hoeven niet te wachten tot die transitie compleet is, want het is nu al een aantrekkelijk wandelgebied. Gouda Theo Haerkens Een squadron kieviten scheert luid schreeuwend over het weiland waar een paar brutale kraaien in het gras rondscharrelen en te dicht bij de nesten van de kieviten rondhangen. De kraaien veinzen onverschilligheid, maar maken wel plaats als de kieviten rakelings over hun kop scheren. Hoger in de lucht passeert een drietal grutto’s, een wolk meeuwen deint krijsend boven het groen. Het Veenweidepark, op de zuidelijke oever van de Hollandse IJssel, op de grens van Gouda en Gouderak is vol leven. Het maakt deel uit van de polder 52 Veerstalblok aan de noordzijde van de Krimpenerwaard. De Gouderaksedijk, precies tweeënhalve kilometer van het NS­station in de pittoreske kaasstad, biedt een fraai uitzicht over de polder met zijn kruidenrijke graslanden en talrijke plasdrasstukken waar tureluur, grutto, scholekster en kievit zich thuis voelen, net als eenden en waterhoentjes. Schapen en paarden houden het gras in toom, geholpen door de talrijke grauwe ganzen. Meerkoeten zijn druk in de weer hun drijvende nesten van bladresten op te hogen. Natuur dicht bij de stad Vanaf de dijk loopt een steil asfaltweggetje de polder in. Al snel splijt het asfalt zich in twee smalle banen, een erfenis uit de tijd dat de boeren hier nog de dienst uit maakten. Het pad kronkelt tussen percelen door die omzoomd worden door sloten met brede rietkragen. Pas als de kruidenrijke graslanden verder zijn ontwikkeld, worden ook laarzen paden aangelegd waardoor je echt door de landerijen kunt lopen. Een bruggetje van twee verspringende planken is nog niet begaanbaar. Wel waarschuwen borden dat honden taboe zijn in de velden waar lammeren rondhuppelen en paarden op hun gemak om zich heen kijken. Achteromkijkend lijkt het alsof je zo uit de stad komt lopen. Links de chemische fabriek, met zijn glimmende leidingen, pijpen en schoorstenen. Verderop de twee molens aan de windkand van de stad en in het midden de karakteristieke torens van de kerk aan de Hoge Gouwe, hartje binnenstad. Vijf aalscholvers zitten in een rijtje uit te buiken terwijl ze hun natte vlerken laten drogen. Een koppeltje zwanen Ecologische Hoofdstructuur Het Veenweidepark was ooit voorbestemd om deel uit te maken van de Ecologische Hoofdstructuur. Die werd als gevolg van bezuinigingen versoberd en is er uiteindelijk nooit gekomen. Daarop verkocht de provincie Zuid­Holland het gebied aan het eind van 2017, omdat ze beheer van natuur gebied niet tot haar kerntaken rekent. Het Zuid­Hollands Landschap, dat al een deel van de polder in bezit had, nam het gebied over en ontwikkelt het samen met vrijwilligers en boeren tot een nieuw natuurgebied. Het is een gewilde omgeving om te wandelen en te fietsen.

informatie Bereikbaarheid De Gouderaksedijk ligt aan de overkant van rivier de Hollandse IJssel en vanaf het station gemakkelijk bereikbaar. De Haastrechtse brug over de rivier ligt aan de zuidoostkant van de binnenstad. Wie vanaf het station op de bonnefooi in zuidelijke richting loopt, komt er vanzelf. Verder naar het westen domineert de chemische fabriek op de oever van de Hollandse IJssel het uitzicht. Wie met de auto komt, kan parkeren op Klein Amerika, even buiten de stadsgracht en van hieruit over de Fluwelensingel naar de brug lopen. Vanaf de brug is het een paar honderd meter tot de rotonde. Ga rechtsaf de dijk op, die parallel loopt aan de rivier. Na een paar honderd meter gaat een asfaltweggetje linksaf nogal stijl naar beneden en duiken we de polder in. scharrelt aan de rand van de sloot wat rond en hapt naar plantenwortels onder het wateroppervlak. Een tunneltje met twee bochten en scabreuze graffiti brengt de wandelaar naar de zuidkant van de N207. Een vrouw met een koptelefoon op en een paard aan het leidsel naast zich, draaft voorbij. Een man met een hondje heeft zijn fiets aan de kant gezet en zit zichtbaar genietend van zon en uitzicht tegen een hek. Aan het eind van het weggetje is een T­splitsing. Links is de manege en loopt de provinciale weg die Gouda en Schoonhoven met elkaar verbindt. Rechtsaf gaan wandelaars en fietsers over de Gouderakse Tiendweg verder de polder in. Een buizerd cirkelt miauwend boven de velden, een verschrikte haas spurt door het weiland. Oudere fietsers passeren op hun e­bikes en een jonge amazone zet haar IJslandse schimmel even aan de kant om wat wandelaars door te laten. Witte kwik staarten met hun kenmerkende golvende vlucht jagen op insecten en dartelen om elkaar heen. In de verte klinkt de schorre roep van de fazant. Rechts is de beheerder van het volkstuinencomplex Groenakker druk in de weer. Hij duwt zijn kruiwagen over een smal bruggetje en verdwijnt in het groen. Een etalagepop met een lange pruik en een verbleekt geel hesje op een steigertje verwelkomt bezoekers van het complex. Aan haar voeten dobbert een plastic otter in het water. Hoog water Het water in de sloten staat hoog hier, zo hoog dat een wielrenner die geen zin heeft in nattigheid, afstapt om via de hoger gelegen berm het overstroomde gedeelte te passeren. Ook wandelaars die geen laarzen dragen, moeten de berm in. Een meisje dat haar pony net vanuit het zadel een versnapering geeft, heeft er geen moeite mee. Het dier stapt vrolijk verder en passeert kattenopvang Wetland Cats, waar op de oprit een twintigtal verweesde katten in manden en op stoelen zich koestert in de zon. Luid gakkend landen grauwe ganzen in een veld waar een eenzame krentenboom uitbundig bloeit. Aan het eind van het pad ligt opnieuw een T­splitsing. Een kaartje van de omgeving toont de opties: rechtsaf voert de route via het Beijersewegje terug naar de IJsseldijk, linksaf over de Middel blok naar het punt waar de Gouwe en de Hollandse IJssel samenkomen. Voorbij het verkeersplein en de brug leiden tal van wegen naar het station. Ook stopt er een bus. Maar wie nog puf heeft, kan op het Beijersewegje linksaf verder de polder in en met een ruime bocht via de Haastrechtse brug terug naar Gouda. 53

Column Ommetjes van 16 kilometer John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. Het was het mooiste voorjaar sinds we ons kunnen heugen: wekenlang strakblauwe luchten, de bermen uitbundig vol fluitenkruid en raapzaad. Thuis blijven zou voor mij gelijk gestaan hebben aan een beetje doodgaan, maar een ommetje was door het RIVM toegestaan. Alleen was het openbaar vervoer verboden (of minstens sterk afgeraden) terrein. Het trof eens te meer dat we aan de stadsrand wonen, zodat we de wandelingen van huis uit konden beginnen. Dat heeft zo zijn voordelen, in de eerste plaats dat je geen tijd verliest met reizen (al heb ik daar geen hekel aan), in de tweede plaats dat je je eigen omgeving nog beter leert kennen. Die kende ik al redelijk, maar nu nog beter: de weidsheid van Waterland, het veenweidegebied van het Twiske, de groenstroken langs de A­10. Of het IJ over naar de Diemer Vijfhoek en fort Durgerdam. Voor het eerst namen we proviand mee. Dat deden we nooit, het was leuker om ergens op een terras café iets te eten en te drinken, en zo we geen horeca vonden was er voor ons nog geen man overboord. Maar nu waren alle cafés dicht en ik moet zeggen: koffie drinken uit de thermoskan en een broodje eten op de bloesemende oever van een poldervaart is ook aantrekkelijk. Jammer was dat de mooiste paden door de weilanden afgesloten bleken. Want wat er ten gevolge van corona ook is afgelast, het broedseizoen niet. Enfin, als de crisis nog een paar maanden aanhoudt kunnen we weer dwars door het Varkensland. Na een paar weken waren de wandelroutes die ik kon bedenken wel ongeveer uitgeput. Hoe nu? Andere wandelaars namen eerst de auto, maar wij kunnen geen van beide rijden. De fiets bood uitkomst: met een half uur fietsen waren we in Ilpendam en dan ging het te voet door het Purmerbos, naar Den Ilp of Monnickendam. Op de polderwegen weken we uit, minstens anderhalve meter, voor andere wandelaars en alleen achteropkomend verkeer van toerfietsers stelde ons voor problemen: ze flitsen langs je voor je er erg in hebt en beschikken doorgaans niet over een fietsbel. Maar ik wil daar niet over mopperen: toen ik zelf op een racefiets reed vond ik zo’n bel ook te kinderachtig voor woorden. Per saldo geloof ik dat we in deze lente niet minder maar meer gewandeld dan in andere jaren. Ik heb maar niet bij het RIVM geïnformeerd hoe lang eigenlijk een ommetje is, wij hielden het doorgaans op een kilometer of 16. En nu maar hopen dat het goed afloopt. Want zo niet (dat wil zeggen: als het virus weer oplaait), dan moeten we ons misschien alsnog schuldig voelen dat we niet thuis bleven. John Jansen van Galen Altijd en overal op de hoogte blijven van het laatste wandelnieuws? Volg ons op Twitter en Facebook: wandelkrant te voet @tevoet 54

Muziekwandeling voor thuiswerkers Buiten bewegen en bezinnen Componist en saxofonist Lotte Pen heeft speciaal voor thuiswerkers een muziekwandeling ontwikkeld. Nu het ommetje tijdens de lunch met collega’s is weg gevallen, helpt haar wandeling mensen in beweging te blijven en kalmte te vinden in deze onrustige tijden. Tialda Hoogeveen ‘Met elkaar wandelen is op dit moment niet verstandig. Maar alleen maar binnen zitten is ook geen goed idee. Mijn muziek helpt je om de stap naar buiten te zetten en tegelijk de weg naar binnen te vinden. Zo wordt het hopelijk voor mensen niet alleen een tijd van bezorgdheid, maar ook van bezinning’, licht ze haar creatie toe. Kies kalm je weg De muziekwandeling kost 5 euro, de gepersonifieerde versie kost 12,50 euro. Beide zijn aan te schaffen via kieskalmjeweg.nl. Van de opbrengst gaat 25 procent naar Artsen zonder Grenzen. Lotte: ‘Voor ons is de corona­crisis erg, maar voor mensen in kamp Moria is het dramatisch.’ www.lottepen.nl Verlangde zaken In de door Lotte gecomponeerde muziek heeft ze teksten van de Amerikaanse dichter Max Ehrman verwerkt. Daarbij heeft ze geput uit zijn gedicht Desiderata; verlangde zaken. ‘Mooie woorden die ik toepasbaar vind op deze tijd.’ Tijdens de wandeling luister je naar Lottes muziek en sta je zo nu en dan stil om Ehrmans teksten op je in te laten werken. Met tekst en muziek wil Pen de wandelaar verleiden een beweging van buiten naar binnen te maken. ‘Voor iedereen is deze tijd stressvol. Ik hoor vaak dat mijn muziek mensen helpt om zich beter te concentreren en te ontspannen. Dat wens ik mensen in deze tijd toe.’ De wandeling duurt 40 minuten, dat is inclusief enkele pauzes die je helpen om stil te staan bij wat deze tijd met je doet. Voor wie wil maakt Pen een gepersonifieerde wandeling die aansluit bij het landschap waar de wandelaar zich doorheen wil bewegen. Pelgrim Pen had voor verschillende festivals dit jaar haar muzikale pelgrimstocht Pelgrim op het programma staan. Tijdens deze tocht beleven deelnemers met een koptelefoon op een zogeheten soundscape die tegelijkertijd dromerig, verstild en beweeglijk is. Een massage voor de zintuigen, noemt ze het. De deelnemers lopen in groepen van 30 à 40 man. Ze communiceren niet met elkaar, niet verbaal, het liefst ook niet non­verbaal. Gaandeweg beleef je het parcours, volg je je intuïtie, vergeet je de tijd, je eindigt met een live concert van Pen. Als gevolg van corona zijn alle festivals afgelast, Pelgrim staat weer op de agenda zodra dat mogelijk is. Pen’s muziek, te vinden op Spotify, staat voor een nieuwe generatie klassieke musici en maakt elektronische neo­classical om bij stil te staan. Foto: Lotte Pen / © Viorica Cernica 55

Ontdek dé wandelprovincie Groningen met het Pronkjewailspel ganisatoren van Tocht om de Noord hebben iets nieuws bedacht: het Pronkjeailspel. Bij elke beweging die je maakt, kun je nu virtueel de route dwars door t Groninger land beleven. En je kunt er nog mooie prijzen mee winnen ook! a t Met de speciale app kun je het hele Pronkjewailpad bewandelen. Gewoon in en om huis, of in de buurt. erweg zie je foto’s voorbij komen van de etappeplaatsen. Zo ontdek je wandelprovincie Groningen en manier die perfect past bij deze corona­tijd, waar in Nederland je ook bent. De app telt iedere eweging. Of het nou je dagelijkse ommetje is, je loopje naar de bakker, dansen, rennen, een skippy bal, oline of de activiteit op de hometrainer. Elke stap brengt je dichter bij je einddoel. Het doel van el: de volgende stempelpost bereiken! En dat zijn er nogal wat: 53 in totaal! Op iedere locatie krijg en denk­ of doe­opdracht, die je naast een stempel extra bonuspunten in de app oplevert. Met d er en eweg o e a elnemers die het verst komen liggen mooie prijzen klaar. De eerste tien ontvangen een artbewijs voor het Pronkjewailpad Oost. De volgende vijftig winnen een gratis startkaart voor wailpad Noord. Iedereen die daarna ‘finisht’ krijgt vijftig procent korting op het startbewijs onkjewailpad. Het spel is intussen flink populair; al zo’n 1000 mensen gingen je voor. w P Het echte Pronkje wailpad kan weer bewandeld worden vanaf 1 juni. wailspel e app is g en aan on e app is gratis te downloaden. Wel vraagt de organisatie deelnemers of ze een kleine bijdrage willen en aan het goede doel, de sector: Toerisme, Sport en Cultuur in Groningen. www.pronkjewailspel.nl voetstuk Wandelt sinds: ‘1951. Ik was elf jaar toen vanuit onze gymnastiekvereniging in Middelburg een wandelclubje werd opgericht. We begonnen meteen met tien kilometer wandelingen. Ik vond het hartstikke leuk, want je ging met een groepje op pad. Je had verder ook niks na de oorlog. In een groepje van 26 jongens en meiden verkenden we de omgeving.’ Naam: Joke Poppe Leeftijd: 80 Beroep: gepensioneerd Woonplaats: Vlissingen Bijzonderheden: Ik heb meegewerkt aan de twee wandelgidsen Walcherse wandelingen en Zeeuwse zwerftochten die in 2018 en 2020 zijn verschenen. Totaal aantal kilometers: Ik wandel al 70 jaar en de wandelboekjes vermelden in totaal meer dan 40.000 kilometer. 56 Waarom wandelen: ‘Ik vind het heerlijk. Toen ik een jaar of achttien was, ben ik leidster geworden van de wandelclub. Een van de begeleiders kwam een keer terug met een gouden kruis van de Vierdaagse van Nijmegen, dat wilde ik ook! Toch was het in verband met mijn werk pas in 1966 dat ik voor het eerst meedeed, het was de vijftigste keer dat die georganiseerd werd. Er waren dat jaar 14.000 deelnemers, waarvan 10.000 militairen. Ook in 1970 heb ik meegedaan. En in 1991, dat was de 75e editie. 42.000 deelnemers liepen hem. Na mijn pensionering heb ik jaarlijks deelgenomen aan de Vierdaagse van Nijmegen, tot en met de 100ste editie, waarvoor 50.000 deelnemers mochten inschrijven.’ Mooiste wandelervaring: ‘Ik heb veel in de bergen gewandeld. Met een gids ben ik een keer over de gletsjer van de Großglockner gewandeld, hij voorop, ik aan een touw erachteraan. Dat was indrukwekkend.’ Nooit weer: ‘Bergwandelingen en tochten met een snelheid van meer dan 5 kilometer per uur.’ To do: ‘Alle tochten van de Wandelpool lopen.’ Tekst: Tialda Hoogeveen

4daagse dit jaar anders dan anders Plus Wandel4daagse Alkmaar komt met thuiseditie De Plus Wandel4daagse Alkmaar wordt dit jaar net even anders dan anders. De derde week van juni zou Alkmaar normaal gesproken in het teken hebben gestaan van het vierdaagse wandelevenement dat ruim 6.000 deelnemers uit heel Nederland trekt. Sportorganisatie Le Champion introduceert de Plus Wandel4daagse Alkmaar Thuiseditie. Tussen 1 en 31 juli worden wandelaars uitgedaagd om binnen 10 dagen de 4daagse te volbrengen met routes in hun eigen omgeving. Van Maastricht tot Groningen en van Texel tot in Zeeland, overal in Nederland kan de 4daagse van Alkmaar worden gewandeld. Na voltooiing van deze alternatieve editie, ontvangen zij dé speciale Plus Wandel4daagse Alkmaar medaille per post. De afgelopen weken is men in Nederland massaal aan het wandelen geslagen. Met de Plus Wandel4daagse Alkmaar Thuiseditie geeft Le Champion deze wandelaars een uitdaging die bij ze past. Niet het grootse 4daagse feest zoals we dat kennen in Alkmaar, maar in eigen omgeving. Wandelaars vanuit heel Nederland worden opgeroepen om vanuit huis binnen 10 dagen deze 4daagse af te leggen. Zo krijgt het evenement, dat zich normaal in en rondom Alkmaar afspeelt, een nationaal karakter. Wandelaars kunnen zich inschrijven voor een van de volgende afstanden: 5 – 8,5 – 10 – 15 ­20 – 25 – 30 – 35 of 40 km. Dit zijn meer afstanden dan er normaal in het aanbod zitten, maar op deze manier wil de organisatie iedereen de gelegenheid geven om kennis te maken met het wandelen van een 4daagse. Er kan op iedere dag in juli gestart worden, zolang je binnen 10 dagen de prestatie volbrengt en je uiterlijk op 31 juli de laatste etappe wandelt. Alle informatie krijgen de wandelaars via de speciale Plus Wandel4daagse Alkmaar app. Ga naar de website www. pluswandel4daagsealkmaar.nl voor meer informatie over de Plus Wandel4daagse Alkmaar Thuiseditie. 57

Trek je wandelschoenen aan en Je kunt wekelijks deelnemen aan tal van wandel tochten in Nederland. Ga naar de wandelagenda op www.tevoetonline.nl en maak een keuze uit de vele wandeltochten die je daar kunt vinden. Veel wandelplezier! De actuele wandelagenda vind je op www.tevoetonline.nl 58

sfeervol overnachten Heerlijke overnachtingsadressen voor wandelaars 59

NEDERLAND - FRIESLAND NEDERLAND - GELDERLAND Nederland Hotel restaurant Wymerts Familiehotel in Friese 11-stedenstad Workum aan het IJsselmeer. Noard 37, 8711 AB Workum T. 0515 540004 | info@hotelwymerts.nl www.hotelwymerts.nl Herberg De Gouden Leeuw Genieten in Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland. Bovenstraat 2, 7226 LM Bronkhorst T. 0575-451231 info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com NEDERLAND - ACHTERHOEK B&B Scharrelhof De Scharrelhof is een eigentijdse B&B met drie kamers allen met badkamer (adult only). Geniet van uw wandelingen in het prachtige Nationaal landschap van Winterswijk. Graag bereiden wij ook de warme maaltijd voor u, zodat u er echt even tussenuit bent. Wanneer u bij uw reservering ‘te voet’ vermeldt dan ontvangt u bij aankomst een heerlijk kopje koffie met wat lekkers van het huis. Vosseveldseweg 19, 7107 AD Winterswijk T. 06 22 68 05 82 | info@scharrelhof.nl www.scharrelhof.nl NEDERLAND - GELDERLAND Hof van Gelre Geniet in de omgeving van de Achterhoek van een ontspannen verblijf in het sfeervolle hotel, gelegen in het hart van Lochem en op loopafstand van het prachtige wandelgebied “De Lochemse Berg”. Het hotel beschikt over 46 kamers, een sfeervolle lounge met open haard, ruime ontbijtruimte, gezellige bar met biljart, 4 multifunctionele zalen, een verwarmd binnen zwembad en fietsverhuur. Nieuweweg 38, 7241 EW Lochem T. +31 (0)573-253351 | info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl FRANKRIJK - BRETAGNE Frankrijk Le Cheval Rouge Individueel wandelarrangement (VP), gelegen bij prachtige GR34 T. +33(0) 643030478 info@opvakantieinbretagne.nl www.opvakantieinbretagne.com FRANKRIJK - HAUT-SAONE La Tourelle Een Bed & Breakfast/Chambres et Table d’Hôtes in de Haute-Saône, een heuvelachtige omgeving tussen de Vogezen en de Jura. Een verrassend mooi stukje Frankrijk op een kleine vijf uur rijden vanaf de Nederlandse grens. Een eeuwenoude kasteelboerderij, sfeervol verbouwd tot een ruime B&B met comfortabele kamers. Een prachtige plek voor een ontspannen of juist actieve vakantie. Wandelen, fietsen, op de motor. Kamers of kamperen, ook voor groepen. T. 0033 384787760 | M. +33 6 88 29 34 05 info@colombotte.nl | www.colombotte.nl FRANKRIJK - WANDELARRANGEMENT “TE VOET DE MEUSE DOOR...” Le Ciel Bleu Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement Ontspannen, natuur, sfeervol, heerlijk eten 8 Rue Côte des Prés 55300 Deuxnouds aux Bois verhuur@lecielbleu.eu | www.lecielbleu.eu www.tevoetdemeusedoor.nl 60 L’Orchidée Sauvage Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement Rust, comfort, direct aan wandel- en fietsroutes 10 Ancienne route d’Apremont 5500 Ailly sur Meuse | info@lorchideesauvage.nl www.lorchideesauvage.nl www.tevoetdemeusedoor.nl © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Luxemburg LUXEMBURG - KLEIN ZWITSERLAND Auberge Rustique; een begrip sinds 1790! Prachtig gelegen, direct aan de rand van het bos en op 300 meter van het kasteel van Beaufort vindt u ons kleine, gastvrije hotel. Tevens de toegangspoort van vele wandel- en mountainbikeroutes die deze omgeving rijk is. Niet voor niets wordt dit gebied ‘Klein-Zwitserland’ genoemd, met grillige, steile rotswanden, fraaie uitzichten, heuvels met bossen en weiden en - niet te vergeten - veel cultuurhistorisch erfgoed. Het bekende Müllerthal pad loopt op korte afstand van Beaufort voor eindeloos wandelen. In ons gezellige restaurant met eerlijke en verse producten kunt u behalve a la carte ook kiezen voor half pension. Ook honden zijn van harte welkom. Neem een kijkje op onze site www.aubergerustique.lu Wij verzorgen voor u graag een onvergetelijke vakantie! T. 00352 836086 | info@aubergerustique.lu | www.aubergerustique.lu Duitsland DUITSLAND - HESSEN Hotel Zur Igelstadt Hotel Zur Igelstadt aan de rand van de Edersee in Nationalpark Kellerwald is een ideale bestemming voor zowel individuele reizigers als voor groepen. Het familiebedrijf is bij vele wandelgroepen geliefd door o.a. de uitstekende keuken. In de directe omgeving van het hotel kun naar hartelust wandelen; liefst 250 km aan wandelpaden in de prachtige natuur staan tot je beschikking. En als je een dagje niet wilt wandelen, dan kun je interessante plaatsen in de directe omgeving bezoeken: Winterberg, Willingen, de Hanzestad Korbach, Bad Wildungen en Kassel zijn gemakkelijk te bereiken vanuit Hotel Zur Igelstadt. In het hotel is gratis WiFi en parkeren is geen probleem. Mittelstraße 2, 35104 Lichtenfels-Fürstenberg T. +49-5635-1689 | info@igelstadt.de | www.igelstadt.de 61 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Oostenrijk OOSTENRIJK - TIROL/ ÖTZTAL Hotel Jägerhof*** Ondanks de centrale ligging van Hotel Jägerhof in Oetz, ontbreekt het zeker niet aan natuur en rust; dit heerlijke familiehotel is omgeven door uitgestrekte velden en bossen. Het Jägerhof is vanwege de geweldige locatie ideaal voor een verblijf van wandelaars en fietsers, skiers en wellnessliefhebbers. Het hotel en de regio bieden alles wat uw hartje begeert. Naast alle verschillende activiteiten die er te doen zijn, kunt u er genieten van vele culinaire hoogstandjes; het restaurant serveert heerlijke maaltijden uit het receptenboek van oma of geïnspireerd door Europese buurlanden. Voor de kinderen is er een speeltuin, waar ze lekker kunnen uitrazen, terwijl de ouders van het zonneterras genieten en vandaar een oogje in het zeil kunnen houden. Gezelligheid en gastvrijheid staan hier hoog in het vaandel. T. +43 (0)5252 6224 | info@der-jaegerhof.at | www.der-jaegerhof.at ITALIË - VINSCHGAU Italië Hotel Traube Post**** Hotel Traube Post biedt een ‘feel-good’ concept waarbij ‘beleving’ en de gast centraal staan. Bijzondere nadruk wordt gelegd op duurzaamheid, natuurlijkheid en op de regio. En niet alleen in de keuken, maar ook in de 1.000 m2 Vivana spa met sauna, infinity sky pool en nog veel meer. Bij uw verblijf in Hotel Traube Post vind je vooral rust in een omgeving waar natuurlijke ontspanning de boventoon voert. T. +39 0473 633 131 info@traube-post.it www.traube-post.it Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl 62 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis of een gezellige camping in de natuur. Dát vind je op prettigovernachten.nl. Prettigovernachten.nl brengt je in contact met zelfstandig opererende aanbieders van accommodaties, waar je prettig overnacht. Stuk voor stuk logeeradressen waar SERVICE, GASTVRIJHEID en PERSOONLIJKE AANDACHT met hoofd letters wordt geschreven. www.prettigovernachten.nl 63 Meer dan 500 overnachtingsadressen

Ontsnappen aan de drukte en… je vleugels uitslaan Wallonië en de Ardennen Zoveel te beleven! 64

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64

Home